ضمان قتل ناشی از جماع در فقه و حقوق کیفری ایران

الموضوعات :

مدیحه هاشم پور ¹ (گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
هادی عظیمی ² (استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
سید رضا احسانپور ³ (استادیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران)

تاريخ الإرسال : 20 الجمعة , جمادى الثانية, 1441 تاريخ التأكيد : 12 الأحد , ذو الحجة, 1441 تاريخ الإصدار : 06 السبت , ربيع الثاني, 1442

الکلمات المفتاحية: جماع, ضمان, بیماری آمیزشی, عنف,

ملخص المقالة :

جماع و رابطه جنسی عموماً از اسباب و طرق قتل دیگری نیست. با این وجود، ابتلای احد شرکا به بیماری آمیزشی واگیردار مهلک و نیز عنف در امر جماع می‌تواند موجب قتل گردد. در خصوص مورد نخست، آگاهی فرد از وضعیت ابتلاء به بیماری، طرق انتقال و کشنده بودن آن، شرط تلقی عمد از جماع منجر به فوت است و در فرض عدم آگاهی به هریک از این مؤلفه‌ها و نیز اتخاذ تدابیر پیشگیری از انتقال، دیه ثابت خواهد شد که حسب مورد توسط خود فرد یا عاقله پرداخت می‌گردد. اگر فوت به‌دلیل عنف و صعوبت در امر جماع بوده باشد، نظر مشهور فقها بر ضمان مستوجب دیه بر عهده جانی است هرچند برخی به استناد عدم ترتب ضمان بر انجام فعل مجاز مخالف این دیدگاه هستند. برخی نیز قایل به تفصیل شده و ثبوت دیه را تنها در جایی دانسته‌اند که تهمت اختلاف زوجین وجود داشته باشد. به نظر می‌رسد در صورت احراز تهمت، ولی دم می‌تواند تقاضای اجرای قسامه نماید و در غیر این صورت، اصل بر عدم ضمان است. در حقوق موضوعه ایران، صراحتی بر این حکم یافت نمی‌شود؛ لیکن از خلال سرفصل‌های مختلف قانونی قابل استنتاج است.

المصادر:

1. ابن ادریس، محمد، (1387)، موسوعه ابن ادریس الحلی. به تحقیق محقق خراسانی، دلیل ما، قم.

2. ابن بابویه، محمد بن علی، (1363). من لا یحضره الفقیه، جامعه مدرسین، قم.

3. ابن فهد حلی، جمال‌الدین، (1369)، المقتصر من شرح المختصر، آستان قدس رضوی، مشهد.

4. احسان‌پور، سید رضا، (1387)، «ایدز و حقوق کیفری»، فصلنامه حقوق پزشکی، دوره ۲، شماره ۵.

5. احسان‌پور، سید رضا، (1396)، دایره المعارف علوم جنایی، اجرای قاعده عدم ضمان ناشی از ارتکاب فعل مجاز در فقه و حقوق جزایی، میزان، تهران.

6. احسان‌پور، سید رضا، (1388)، مسوولیت کیفری انتقال ایدز، انتشارات حقوقی، تهران.

7. احسان‌پور، سید رضا؛ محسنی دهکلانی، محمد؛ حسنی، منصوره، (1391)، «عوامل اسقاط مجازات ناشی از انتقال ایدز»، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، ش30.

8. اردبیلی، محمد علی، (1398)، حقوق جزای عمومی. نشر میزان، تهران، چاپ شصتم.

9. آل کاشف الغطاء، محمد حسین، (1422)،تحریر المجله، مجمع جهانی تقریب مذاهب، قم.

10. حر عاملی، محمد بن حسن، (1416). وسایل الشیعه، موسسه آل البیت، قم.

11. حسینی، سید محمد و احسان‌پور، سید رضا، (1395)، «بررسی امکان تطبیق عنوان محاربه یا افساد فی‌الارض بر انتقال آگاهانه ویروس عامل ایدز، در حقوق کیفری ایران؛ با نظر به آرای صادره در ایالات متحده آمریکا»، حقوق پزشکی، شماره 37.

12. خویی، سید ابوالقاسم، (بی‌تا). مبانی تکمه المنهاج، انتشارات علمی، تهران.

13. شهید ثانی، زین‌الدین ابن علی، (1413)، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، موسسه معارف اسلامی، قم.

14. شیخ مفید، محمد بن حسن، (1410)، المقنعه. ، جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم.

15. طباطبایی، سید علی، (1404)، ریاض المسایل، موسسه آل البیت، قم.

16. طوسی، محمد بن حسن، (1400)، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی،  دار الکتاب العربی، بیروت.

17. عباسی، محمود؛ عباسیان، لادن؛ احسان‌پور، سید رضا؛ قنبری، افسانه، (1387). «انتقال بیماری ایدز از طریق تماس جنسی و انتقال خون؛ از آثار حقوقی تا پیامدهای کیفری»، فصلنامه حقوق پزشکی، دوره ۲، شماره ۴ .

18. فاضل آبی، حسن بن ابی‌طالب، (1408)، کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم.

19. فاضل مقداد، ابو عبدالله، (1404)،  التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، کتابخانه آیت الله مرعشی، قم.

20. فاضل هندی، محمد، (1416)، کشف اللثام عن قواعد الاحکام، جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم.

21. فخر المحققین، محمد بن حسن، (1387)، المقتصر من شرح المختصر، انتشارات اسماعیلیان، قم.

22. محسنی، محمد آصف، (1382)، الضمانات الفقهیة و أسبابها، پیام مه، قم.

23. محسنی، محمد آصف، (بی‌تا)، الفقه و المسایل الطبیه. انتشارات یاران.

24. مراغی، میر عبدالفتاح، (بی‌تا)، العناوین الفقهیه، دفتر انتشارات اسلامی، قم.

25. مصطفوی، سید مصطفی و احسان‌پور، سید رضا، (1386). مسؤولیت کیفری ناشی از انتقال ایدز و عوامل رافع آن؛ مطالعة تطبیقی در حقوق ایران، کانادا و فقه امامیه، پژوهش‌نامه حقوق اسلامی، دوره 8، ش 26.

26. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، (1403). مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، به تصحیح آقا مجتبی عراقی، دفتر انتشارات اسلامی، قم.

27. موسوی سبزواری، عبد‌الاعلی، (1413)، مهذب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، انتشارات موسوی، قم.

28. نجفی، محمد حسن، (1402). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، دار احیاء التراث العربی، بیروت.

29. نوربها، رضا، (1385)، زمینه حقوق جزای عمومی، انتشارات گنج دانش.

30. Richard, E. (2002). Criminal Law, Public Health. Canadian HIV/AIDS Legal Network. Canada: Montreal.

Abbasi, M., Abbasian, L., Ehsanpour, S.R., & Qanbari, A. (2008). AIDS Transmission through Sex and Blood transmission. Medical Law J. 2(4), 25-35.

Al Kashef Al-Qeta, MH. (2020). Tahrir Al-Majale. Qom: Majma Taghrib.

Ardebili, M.A. (2019). General criminal law. Tehran: Mizan Publishing.

Ehsanpour, S.R. (2008). Aids and criminal law. Medical Law J., 2(5), 23-33.

Ehsanpour, S.R. (2017). Penal sciences encyclopedia. Tehran: Mizan.

Ehsanpour, S.R. (2009). Criminal liability for transmission of HIV. Tehran: Law Publishing.

Fakhr Al-Mohaqeqin, M. (2008). Al-Moghtasar. Qom: Esmailian Publishing.

Fazel Abi, H. (1987). Kashf Al-Romouz. Qom: JameModarresin.

Fazel Hindi, M. (1995). Kash Al-Losam. Qom: JameModarresin.

FazelMeqdad, M. (1983). Al-Tanqih. Qom: Marashi Library.

HorAmeli, M. (1995). Vasel Al-Shia. Qum: Ale Beit Publishing.

Hosseini, S.M. & Ehsanpour, S.R. (2016). “Possibility of Prosecuting HIV Transmission by Muharaba&Ifsad-Fel_Arz in Iranian Criminal Law; with Comparative View on USA Judicial Judgments”. Medical Law j., 37, 18-28.

Ibn Babveih, M. (1984). Man La Yahzoroho Al-Faqih. Qom: JameModarresin.

Ibn Edris, M. (2008). Mosoue Ibn Edris. Qom: Dalile Ma.

Ibn Fahd Helli, J. (1990). Al-Moqtasar. Mashhad: Astan Qods Rezavi.

Khoui, SAQ. (ND). Mabani Takmele. Tehran: Elmi Publishing.

Maraqi, MAF. (ND). Al-Anavin. Qum: Islamic Office Publishing.

Mofid, M. (1989). Al-Moqne. Qum: Jame Modarresin.

MoghadasArdebibli, A. (1982). Majma Al-Faedeva Al-Borhan. Qom: Islamic Publishing.

Mohseni, M.A. (2003). Al-Zamanat. Qum: Payam Mehr.

Mohseni, M.A. (ND). Jurisprudence and medical matters. NP: Yaran Publishing.

Mousavi Sabzevari, A.A. (1992). Mohazzab Al-Bare. Qom: Mousavi Publishing.

Mostafavi, S.M. &  Ehsanpour, S.R. (2007). Criminal Responsibility for Transmission of HIV”. Islamic Law Research, 8(26), 33-43.

Najafi, M.H. (1981). Javaher Al-Kalam. Beirut: Dar Ehya.

Nour Baha, R. (2006). Ground of criminal law. Tehran: GanjeDanesh.

Richard, E. (2002). Criminal law, public health. Canada: Canadian HIV/AIDS Legal Network.

Shahid Sani, Z. (1992). Masalek Al-Afham. Qom: Maaref Institute.

Tabatabai, S.A. (1983). Riaz Al-Masael. Qom: Ale Beyt Institute.

Tousi, M. (1980). Al-Nahaye. Beirut: Dar Al-Kotob.