امکان سنجی «عفو» از سرایت احتمالی در اثر جنایت
الموضوعات :حمید مسجدسرایی 1 , حسن پورلطف اله 2 , رضا الهامی 3
1 - دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران
2 - دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.
3 - استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.
الکلمات المفتاحية: عفو از جنایت, سرایت احتمالی, جانی, مجنیٌ علیه, رفع ضمان, جنایت اولیّه,
ملخص المقالة :
قانون مجازات اسلامی درباره امکان عفو جانی توسط مجنیٌ علیه قبل از بهبودی کامل نسبت به سرایت احتمالی بعدیِ ناشی از جنایت ضرب و جرح عمدی، به سکوت برگزار کرده است. مراجعه به منابع و فتاوی معتبر اسلامی حاکی از این است که موضوع حاضر، خاستگاه اختلاف نظر بین فقهاست؛ به طوری که مشهور فقیهان عمدتاً به دلیل این که چنین عفوی مستلزم ابراء ما لم یجب می شود آن را صحیح ندانسته و موجب رفع ضمان از سرایت بعدی نمی دانند. دیدگاه دوم، چنین عفوی را از باب وصیّت صحیح می داند که تا ثلث دیه، صحیح و نافذ بوده و بیشتر از ثلث، موقوف به اجازه ورّاث می باشد. در مقابل، برخی دیگر از فقهای معاصر، بدون توجیه این عفو به وصیّت؛ به طور مطلق حکم به صحّت چنین عفوی کرده اند که نتیجتاً، رفع ضمان هرگونه سرایت بعدی برای جانی را در پی دارد. نوشتار حاضر با روش توصیفی تحلیلی، ضمن بازخوانی مبانی فقهی دیدگاه های مطرح و با بهره گیری از مستندات و مؤیدات موجود، قول سوم را قابل دفاع دانسته است. پیشنهاد نوشتار حاضر آن است که قانون گذار با هدف ایجاد وحدت رویه قضائی، با افزودن یک ماده قانونی، به صحّت عفو از سرایت و عدم ضمان جانی، وجاهت قانونی ببخشد.
1- ابن ادریس حلّی، محمد بن منصور (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. (چاپ دوم). قم: موسسه النشر الاسلامی.
2- ابن جنید اسکافی، محمد (1416ق). مجموعة فتاوی إبن جنید. (چاپ اول). قم: موسسه النشر الاسلامی.
3- ابن شجاع قطان، شمس الدین محمد (1424ق). معالم الدین فی فقه آل یاسین. (چاپ اول). قم: موسسه امام صادق علیه اسلام.
4- ابوالصلاح حلبی، تقی الدین (1403ق). الکافی فی الفقه. (چاپ اول). اصفهان: کتابخانه عمومی امام امیر المومنین علیه السلام.
5- اردبیلی(محقق)، احمد بن محمد (1403ق). مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان. (چاپ اول). قم: موسسه النشر الاسلامی.
6- تبریزی، میرزاجواد (1426ق). تنقیح مبانی الاحکام (کتاب قصاص). (چاپ دوم). قم: دار الصدیقه الشهیده سلام الله علیها.
7- جبعی عاملی(شهید ثانی)، زین الدین بن علی (1413ق). مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الاسلام. (چاپ اول). قم: موسسه المعارف الاسلامیه.
8- حرّ عاملی، محمد بن حسن (1409ق). تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. (چاپ اول). قم: موسسة آل البیت علیهم السلام.
9- حسنی ابوالحسن کلایی، محبوبه؛ محسنی دهکلانی، محمد؛ جهانی علی اکبر (1397). تأمّلی فقهی در مدلول ماده 440 قانون مجازات اسلامی. فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی. 14(51)، 52-33.
10- حلّی(علامه)، حسن بن یوسف (1410ق). ارشاد الأذهان الی احکام الایمان. (چاپ اول). قم: موسسه النشر الاسلامی.
11- حلّی(علامه)، حسن بن یوسف (1413ق). قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام. (چاپ اول). قم. موسسه النشر الاسلامی،
12- حلّی(محقق)، جعفر بن حسن (1418ق). المختصر النافع فی فقه الامامیه. (چاپ ششم). قم: موسسه المطبوعات الدینیه.
13- سبزواری، سید عبد الأعلی (1413ق). مهذّب الاحکام. (چاپ چهارم). قم: موسسه المنار.
14- صیمری، مفلح بن حسن (1420ق). غایه المرام فی شرح شرائع الاسلام. (چاپ اول). بیروت: دار الهادی.
15- طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1387ش). المبسوط فی فقه الإمامیه. (چاپ سوم). تهران: المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه.
16- طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1407ق). تهذیب الأحکام. (چاپ چهارم). تهران: دار الکتب الاسلامیه.
17- طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1407ق). کتاب الخلاف. (چاپ اول). قم: موسسه النشر الاسلامی.
18- عاملی(شهید اول)، محمد بن مکّی (1414ق). غایه المراد فی شرح نکت الارشاد. (چاپ اول). قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
19- فاضل لنکرانی، محمد (1421ق). تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله ( القصاص). (چاپ اوّل). قم: مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام.
20- فخرالمحقّقین، محمد بن حسن بن یوسف (1387ش). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. (چاپ اول). قم: موسسه اسماعیلیان.
21- فخلعی، محمدتقی (1386). تاملی فقهی پیرامون ماده 268 قانون مجازات اسلامی. مطالعات اسلامی. 75، 130- 105.
22- کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی. (چاپ چهارم). تهران: دار الکتب الاسلامیه.
23- موسوی خمینی، سید روح الله (بی تا). تحریر الوسیله. چاپ اول). قم: موسسه مطبوعات دار العلم.
24- نجفی(صاحب جواهر)، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. (چاپ هفتم). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
_||_1- Ibn Edris Hali, Muhammad bin Mansour (1410 AH). Al-Saraer al-Hawi for Tahreer al-Fatawi. (second edition). Qom: Al-Nashar al-Islami Institute.
2- Ibn Jonayd Eskafi, Muhammad (1416 AH). Ibn Junaid's Fatawi collection. (First Edition). Qom: Al-Nashar al-Islami Institute.
3- Ibn Shuja Qatan, Shams al-Din Muhammad (1424 AH). Al-Yasin's jurisprudence teachers. (First Edition). Qom: Imam Sadiq Institute against Islam.
4- Abul Salah Halabi, Taghiuddin (1403 AH). al-kafi fi fiqh. (First Edition). Isfahan: Public library of Imam Amir al-Mominin (peace be upon him).
5- Ardabili (mohaghegh), Ahmad bin Muhammad (1403 AH). Majmam al-Faideh and al-Barhan in the description of guidance of the mind. (First Edition). Qom: Al-Nashar al-Islami Institute.
6- Tabrizi, Mirzajavad (1426 AH). Revision of the Basics of Al-Ahkam (Book of Retribution). (second edition). Qom: Dar al-Sadiqah al-Shahida, peace be upon them.
7- Jabae Ameli (shahid sani), Zain al-Din bin Ali (1413 AH). Masalak al-Afham to the revision of Islamic laws. (First Edition). Qom: Islamic Encyclopaedia Institute.
8- Harr Ameli, Muhammad bin Hassan (1409 AH). Details of Shi'a tools to the study of Shari'a issues. (First Edition). Qom: Al-Al-Bait Foundation, peace be upon them.
9- Hasani Abolhasan Kalaei, Mahboobe; Mohseni Dehkalani, Mohammad; Jahani Ali Akbar (2017). A jurisprudential reflection on the implications of Article 440 of the Islamic Penal Code. Quarterly Journal of Fiqh and Islamic Law Research. 14(51), 52-33.
10- Helli (Allameh), Hassan bin Yusuf (1410 AH). Ershad Al-azhan Ela Ahkam Al-iman. (First Edition). Qom: Al-Nashar al-Islami Institute.
11- Hali (Allameh), Hassan bin Yusuf (1413 AH). Ghavaed Al-ahkam Fe Marefa Al0halal Va al-haram. (First Edition). Qom. Al-Nashr al-Islami Institute,
12- Halli (researcher), Jafar bin Hassan (1418 AH). Al-Mukhastar al-Nafi fi fiqh al-Emamiyah. (Sixth edition). Qom: Al-Diniyeh Press Institute.
13- Sabzevari, Seyyed Abd al-Ali (1413 AH). Mohazab al-Ahkam (fourth edition). Qom: Al Manar Institute.
14- Saimiri, Mufleh bin Hassan (1420 AH). Ghayah Al-maram Fi Sharh Sharaye Al-Eslam (First Edition). Beirut: Dar El Hadi.
15- Tusi (Sheikh al-Taifah), Muhammad bin Hassan (1387). Al-Mabsut fi fiqh al-Imamiyah. (Third edition). Tehran: Al-Muktabah Al-Mortazawieh for Revival of Al-Jaafariyya Antiquities.
16- Tusi (Sheikh Al-Taifah), Muhammad bin Hassan (1407 AH). Refinement of rulings. (fourth edition). Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiya.
17- Tusi (Sheikh al-Taifah), Muhammad bin Hasan (1407 AH). Kitab al-Khalaf. (First Edition). Qom: Al-Nashar al-Islami Institute.
18- Ameli (first martyr), Muhammad bin Makki (1414 AH). The purpose is to explain the advice point. (First Edition). Qom: Publications of the Islamic Propaganda Office.
19- Fazel Lankarani, Muhammad (1421 AH). The description of the Shari'ah in the description of Tahrir al-Wasila (al-Qasas). (First Edition). Qom: Jurisprudential Center of Imams Athar (peace be upon them).
20- Fakhr al-Maghqaqeen, Muhammad bin Hasan bin Yusuf (1387). Explaining the benefits in describing the problems of the rules. (First Edition). Qom: Ismailian Institute.
21- Fakhlai, Mohammad Taghi (2006). Jurisprudential reflection on Article 268 of the Islamic Penal Code. Islamic studies. 75, 105-130. 22- Kilini, Muhammad bin Yaqub (1407 AH). Al-Kafi (fourth edition). Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiya.
23- Mousavi Khomeini, Seyyed Ruhollah (Bita). Tahrir al-Wasila. First Edition). Qom: Dar Alam Press Institute.
24- Najafi (owner of the jewel), Mohammad Hassan (1404 AH). Jawaharlal Kalam in the explanation of the laws of Islam. (7th edition). Beirut: The Revival of Arab Heritage.
