تجزیه و تحلیل اقتصادی فرسایش خاک در حوزه آبخیز نهضت‌آباد در شهرستان کهگیلویه

الموضوعات :

وجیهه قربان نیا خیبری ¹ , محسن آرمین ²

1 - استادیار، گروه مهندسی منابع طبیعی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه یاسوج، ياسوج، ايران.
2 - استاديار، گروه مهندسی منابع طبیعی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه یاسوج، ياسوج، ايران

تاريخ الإرسال : 27 الخميس , رجب, 1445 تاريخ التأكيد : 05 الخميس , محرم, 1446 تاريخ الإصدار : 28 الخميس , ذو الحجة, 1445

الکلمات المفتاحية: بندهای اصلاحی, تولید رسوب, مواد مغذی خاک, روش هزینه جایگزینی,

ملخص المقالة :

پدیده فرسایش خاک در ایران یکی از مشکلات جدی عرصه‌های کشاورزی و منابع طبیعی است که آثار آن به اشکال مختلف ظهور می‌یابد و نتیجه آنها ایجاد هزینه‌های مستقیم و غیر مستقیم برای کشور است. عمده تحقیقات فرسایش خاک در ایران به بررسی تکنیکی این پدیده پرداخته‌اند و خلاء اطلاعات علمی در زمینه پیامدهای اقتصادی فرسایش خاک کاملاً محسوس است. در این مطالعه هزینه اقتصادی مستقیم فرسایش خاک با استفاده از روش هزینه جایگزینی مواد مغذی (NRCM) و تجزیه و تحلیل تلفات نیتروژن، فسفر و پتاسیم (NPK) در رسوبات نهشته شده در پشت بندهای اصلاحی در حوزه آبخیز نهضت‌آباد با مساحت 5570 هکتار در شهرستان کهگیلویه برآورد شد. نتایج نشان داد که در دوره زمانی مورد مطالعه (1396-1398) جمعاً 42/378  تن رسوب در پشت 11 بند اصلاحی مورد مطالعه در حوضه نهضت‌آباد نهشته شده است که این رسوبات به ترتیب حاوی 03/0، 53/0 و 5 تن نیتروژن، فسفر و پتاسیم هستند. با در نظر گرفتن قیمت یک کیسه 50 کیلوگرمی کودشیمیایی سوپر فسفات تریپل، اوره و سولفات پتاسیم به ترتیب 5500، 1500 و 6250 هزار ریال (نرخ دولتی، سال 1402)، هزینه خرید کود شیمیایی لازم برای حفظ و احیای بهره‌وری خاک در حوزه آبخیز نهضت‌آباد معادل 5/1620417 هزار ریال است. با محاسبه مقدار فرسایش خاک از طریق حجم رسوبات نهشته شده در پشت بندهای اصلاحی نیز مشخص شد که مجموع هزینه مستقیم تلفات فرسایش خاک در حالت میانگین، حداکثر و حداقل تلفات NPK، به ترتیب 39/5328413، 77/26693396 و 83/52463 هزار ریال است، البته این میزان هزینه بر اساس فرسایش خاک محاسبه شده 001/0 تا 08/1 تن در هکتار در سال در حوضه‌های بالادست بندهای اصلاحی احداث شده در حوزه آبخیز نهضت‌آباد است که در مقایسه با میزان فرسایش خاک متوسط کشور ایران که در اکثر منابع علمی حدود 16 تن در هکتار در سال ذکر شده عدد بسیار کمی است.

المصادر:

آرمین، محسن؛ دهقانی، محمد (1401، اسفند). اقتصاد فرسایش خاک: یک مطالعه مروری. هفدهمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران. دانشکده منابع طبیعی دانشگاه جیرفت. جيرفت. ايران.
آرمین، محسن؛ رجبی، محمدرسول؛ برزگری بنادکوکی، فاطمه (1397). برآورد تلفات حاصل‌خیزی خاک با استفاده از ریوبات نهشته شده در بندهای اصلاحی (مطالعه موردی: سراب حوزه آبخیز صفارود شهرستان رامسر). مرتع و آبخیزداری، منابع طبیعی ایران. 71 (1)، 25-44.
سکوتی اسکویی، رضا؛ بشارتی، حسین (1401). مروری بر ارزش‌گذاری اقتصادی خاک. مدیریت اراضی. 10 (1)، 1-16.
ضیایی جزی، دلارام؛ زارع بیدکی، رفعت (1398). تعیین خسارت اقتصادی ناشی از فرسایش خاک در کاربری‌های مختلف اراضی (مطالعه موردی: حوزه آبخیز بهشت‌آباد، استان چهارمحال و بختیاری). مرتع و آبخیزداری، منابع طبیعی ایران. 72 (1)، 165-151.
عاقلی کهنه شهری، لطفعلی؛ صادقی، حسین (1384). برآورد آثار اقتصادی فرسایش خاک در ایران. پژوهش‌های اقتصادی. 5 (15)، 84-100.
عرب خدری، محمود (1393). مروری بر عوامل مؤثر بر فرسایش آبی خاک در ایران. مدیریت اراضی. 2 (1)، 17-26.
نور، فاطمه و ديگران (1392). برآورد تلفات اقتصادی فرسایش خاک مراتع با استفاده از روش جایگزینی مواد غذایی (NRCM). تحقیقات مرتع و بیابان ایران. 2 (3)، 522-530.

Blackshaw, R.E. & Lindawall, C.W. (1995). Management system conservation fallow on the southern Canadian prairies. Journal of Soil science, 75, 93-99.
Cruz, W.; Francisco, H.A. & Conway, Z.T. (1988). The on-site and downstream costs of Erosion in the Magat and Pantabangan Watershed. Journal of Philippines Development. XV (26), 85-111.
Hernandez Laguna, E.; Martinez Lioris, M. & Romero Diaz, A. (2004). Determination del volumen de sedimentos retenidos en diques de correccion hidrologica. Riesgos Naturalesy Antropics en Geomorfologica: ESG y CSIC. Bento G. D, Herrero A. (Eds.). 201-210.
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1402/05/03/2930858.
Khaledi Darvishan, A. et al (2019). Assessment of soil erosion, sediment yield and maximum outflow, using IntErO model (case study: S8-Inta Shirindarreh Watershed, Iran). Agricultural and Forest Meteorology. 65 (4), 203–210. doi:10.17707/agricultforest.65.4.18.
Mohammadi, S.H. et al (2021). Country-scale spatio-temporal monitoring of soil erosion in Iran using the G2 model. International Journal of Digital Earth. 14 (8), 1019-1039.
Morgan, R.P.C. (1995). Soil Erosion and Conservation. UK: Longman LtD.
Mosaffaie, J. & Salehpour Jam, A. (2018). Economic assessment of the investment in soil and water conservation projects of watershed management. Arabian Journal of Geosciences. 11 (368), 1-10. DOI:10.1007/s12517-018-3706-0.
Quansah, C. et al (2000). Soil fertility erosion and the associated cost of NPK removed under different soil and residue management in Ghana. Ghana Journal of Agricultural Science. 33 (1), 33-42.
Romero Diaz, A.; Martinez Lioris, M. & Belmonte Serrato, F. (2004).The construction of check dams of hydrological correction as policy to retain the erosion and to avoid the silting up of dams in the Segura basin (Spain). Faz A, Ortiz R, García G. (Eds.). Fourth International Conference on Land Degradation. Hauppauge, NewYork.
Rosas, M.A. & Gutierrez, R.R. (2019). Assessing soil erosion risk at national scale in developing countries: The technical challenges, A proposed methodology, and a Case History. Science of the Total Environment. 703, 135474. doi:10.1016/j.scitotenv.2019.135474
Sadeghi, S.H.R. (2009). An overview on sediment problems and management in Iran. Sediment Problems and Sediment Management in Asian River Basins. In Proceedings of the ICCE Workshop, Hyderabad, India, Sep. 349, 14–20. https://www.researchgate.net/ publication/288116328.
Shi, P. & Schulin, R. (2018). Erosion-induced losses of carbon, nitrogen, phosphorus and heavy metals from agricultural soils of contrasting organic matter management. Science of the Total Environment. 618, 210-218.
Sulaeman, D., & Westhoff, T. (2020). The Causes and Effects of Soil Erosion, and How to Prevent It. World Resources Institute. 4 p.
WRI, Ecosystems & Human Well-being (2003). A Report of the Conceptual Framework Working Group of the Millennium Ecosystem Assessment, Island Press.