تحلیل نوسان سلطۀ معشوق بر عشاق در منظومۀ خسرو و شیرین نظامی بر اساس دیدگاه جامعه‌ شناسی لوکاچ، بوردیو و آدورنو

الموضوعات :

زهرا نورمحمدی نجف آبادی ¹ (دانشجوی دکتری،‌گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)
شهرزاد نیازی ² (استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)
محبوبه خراسانی ³ (دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)

تاريخ الإرسال : 06 الأحد , رمضان, 1442 تاريخ التأكيد : 12 الثلاثاء , ذو القعدة, 1442 تاريخ الإصدار : 13 الجمعة , ذو الحجة, 1442

الکلمات المفتاحية: نظامی گنجوی, خسرو و شیرین, سلطه, بوردیو, پایگاه طبقاتی, لوکاچ, آدورنو,

ملخص المقالة :

منظومۀ خسرو و شیرین حکیم نظامی از منظومه‌های مشهور فارسی در حوزۀ ادبیات غنائیست. بن‌مایۀ داستان عشق است. در این داستان که چندین عشق در آن جریان دارد جایگاه عاشق و معشوق اغلب در حال جابجایی و نوسان است، سیر داستان، گاه متعارف و گاه نامتعارف می‌شود. از جمله کنش‌های نامتعارف، سلطۀ عاشق بر معشوق است. انتظار این بود که مطابق با جاذبه و میدان مغناطیسی معشوق، تناسب مندی سلطه به نفع معشوق اعمال شود، اما برخلاف انتظار، شاهد نوسان و تغییر جایگاه سلطه‌ایم. این پژوهش در یک مطالعۀ بینارشته‌ای با استفاده از منابع، اسناد و ابزار کتابخانه‌ای به روش توصیفی ـ تحلیلی، چیستی و چرایی نوسان سلطۀ عشاق در منظومۀ یادشده را از منظر جامعه‌شناسی با تکیه بر آرای جورج لوکاچ، پی‌یر بوردیو و تئودور آدورنو بررسی می‌کند. چون رفتار، منبعث از روان است این تحقیق به نقد روانکاوانه نیز رویکرد دارد. یافته‌ها نشان می‌دهد: هژمونی قدرت، پایگاه‌های طبقاتی، عینیات و ذهنیات جامعه و شاعر، نوسان سلطه را به نفع فرادستان رقم زده و همین دیالکتیک موجب نگرش و رهیافت نظامی به نوسان سلطه شده‌است.

المصادر:

آدورنو، تئودور؛ هورکهایمر، ماکس (1384). دیالکتیک روشنگری. ترجمة مراد فرهادپور و امید مهرگان. تهران: گام‌نو.

آگ‌برن، ویلیام؛ نیم‌کوف، مایر (1350). زمینۀ جامعه‌شناسی. ترجمة امیرحسین آریانپور. تهران: گستره.

باتامور، تام. (1380). مکتب فرانکفورت. ترجمه حسینعلی نوذری. تهران: نی.

برن، ژان (1363). افلاطون. ترجمه سید ابوالقاسم پور حسینی. تهران: موسسه نشر هما.

بوردیو، پی‌یر (1388). درسی دربارۀ درس. ترجمه ناصر فکوهی. تهران: نشرنی.

بوردیو، پی‌یر (1389). سلطۀ مردانه. ترجمه رحیم هاشمی. بی‌جا، بی‌نا.

بوردیو، پی‌یر (1396). نظریۀ کنش: دلائل عملی وانتخاب عقلانی. ترجمه مرتضی مردیها. تهران: نقش و نگار.

بوردیو، پی‌یر (1399). تمایز: نقد اجتماعی قضاوت‌های ذوقی. ترجمه حسن چاوشیان. تهران: نشر ثالث.

روستاخیز، بهروز؛ آذرشب، عطیه (1396) تأملی بر رهیافت تفهمی تفسیری در روش‌شناسی انسان‌شناختی. ماهنامه پژوهش‌های تاریخی، اجتماعی، سیاسی. 1 (2)، 78-69.

سعدی، شیخ‌مصلح‌الدین (1381). غزلیات. مطابق با تصحیح محمدعلی فروغی. تهران: کلک آزادگان.

سعیدی سیرجانی، علی اکبر (1367). سیمای دو زن (شیرین و لیلی در خمسه نظامی). تهران: نشر نو.

سلیمانی، محسن (1374). تأملی در باب داستان. ج.2. تهران: انتشارات امیرکبیر.

شمیسا، سیروس (1383). انواع ادبی. ویرایش سوم. تهران، فردوس.

فروم، اریک. (1391). به نام زندگی. ترجمه اکبر تبریزی. تهران: نشر فیروزه.

فکوهی، ناصر (1394). تاریخ اندیشه و نظریه‌های انسان‌‌شناسی. تهران: نشر نی.

فورستر، ادواردمورگان (1375). جنبه‌های رمان. ترجمه ابراهیم یونسی. تهران: انتشارات نگاه.

لوکاچ، جورج، (1395). نقد و فرهنگ. ترجمه اکبر معصوم بیگی. تهران: موسسه انتشارات نگاه.

لوکاچ، جورج (1391). رمان تاریخی. ترجمه شهلا فیلسوفی. تهران: نشر اشاره.

معصوم، حسین (1384) مفهوم دیالکتیک در فلسفه افلاطون. اندیشه‌های فلسفی3. 1 (3)، 119-107.

نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1376). خسرو و شیرین. تصحیح و تحشیه حسن وحید دستگردی. تهران: قطره.

نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1376). لیلی و مجنون. تصحیح و تحشیه حسن وحید دستگردی. تهران: قطره.

Adorno, Th.; Horkheimer, M. (2005). The dialectic of the enlightenment. M. Farhadpour and O. Mehregan (Trans.). Tehran: Gameno.

Agburn, W.; Nimkov, M. (1971). Sociology. Amirhossein Arianpoor (Trans.). Tehran: Gostareh.

Batamor, T. (2001). Frankfurt school. Hosseinali Nozari (Trans.). Tehran: Ney.

Bern, J. (1984). Plato. A. Hosseini (Trans.). Tehran: Homa Publishing Institute.

Bourdieu, P. (2009). Lesson on lesson. N. Fakuhi (Trans.). Tehran: Nashrni.

Bourdieu, P. (2010). Male domination. R. Hashemi (Trans.). N. Lo: N.P.

Bourdieu, P. (2017). Theory of action: Practical reasons and rational choice. M. Mardiha (Trans.). Tehran: Naghsh and Negar.

Bourdieu, P. (2020). Distinction: Social critique of taste judgments. H. Chavoshian (Trans.). Tehran: Sales.

Fakuhi, N. (2015). History of Anthropological thought and theories. Tehran: Ney Publishing.

Forrester, E. M. (1996). Aspects of the novel. E. Younesi (Trans.). Tehran: Negah Publications.

Forum, E. (2012). In the name of life. A. Tabrizi (Trans.). Tehran: Firoozeh Publishing.

Lukacs, G. (2012). Historical novel. Shahla Filsofi (Trans.). Tehran: Nashr Publishing.

Lukacs, G. (2016). Critique and culture. A. Masoumbeigi (Trans.). Tehran: Negah Publishing Institute.

Masoom, H. (2015). The concept of dialectics in Plato's philosophy. Philosophical Thoughts 3. 1 (3), 119-107.

Nezami Ganjavi, I. (1997). Khosrow and Shirin. H. Vahid Dastgerdi (Emend.) Tehran: Qatreh.

Nezami Ganjavi. I. (1997). Lily and Majnoon. H. Vahid Dastgerdi (Emend.). Tehran: Qatreh.

Sa’di, M. (2002). Lyric poems. M. Foroughi (Emend.). Tehran: Kelk Azadegan.

Saeedi Sirjani, A. (1988). The image of two women (Shirin and Lily in Khamseh Nezami). Tehran: Nashr-e Now.

Shamisa, S. (2004). Literary genres. Third Ed. Tehran: Ferdows.

Soleimani, M. (1995). Reflections on the story. Vol. 2. Tehran: Amirkabir.

Rustakhiz, B.; Azarshab, A. (2017). Reflection on the interpretive understanding approach in anthropological methodology. Monthly Journal of Historical, Social and Political Research. 1 (2), 69-78.