مقایسۀ دو اثر عاشقانۀ جلیس‌المشتاق و بساتین‌الانس

الموضوعات :

فاطمه رستمی ¹ (دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد ورامین- پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین، ایران)
علیرضا قوجه زاده ² (استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد ورامین- پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین، ایران)
اشرف چگینی ³ ( استادیار، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد ورامین- پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین، ایران)

تاريخ الإرسال : 15 الإثنين , ربيع الثاني, 1445 تاريخ التأكيد : 10 الجمعة , جمادى الأولى, 1445 تاريخ الإصدار : 28 الجمعة , رجب, 1445

الکلمات المفتاحية: علی, جلیس‌المشتاق, بساتین‌‌الانس, کشورگشا, ملک‌آرا, آذربایجان.,

ملخص المقالة :

جلیس‌المشتاق منظومه‌ای عاشقانه است که در سال 870 توسط شاعری ناشناخته با نام یا تخلص «علی» در دورۀ حکمرانی امیر شیران‌شاه فرخ‌یسار (869- 907) سرود شده است. این اثر، برگردان منظوم بساتین‌الانس اخستان دهلوی (726 ق)، دبیر و ادیب دورۀ سلطان غیاث‌الدین تغلق و محمدشاه تغلق است. با توجه به دست‌نویس ریاحین القلوب، ترجمۀ منظوم گلستان از شاعری به نام امیر سید علی حسینی (زنده در تاریخ 860) و تقدیم آن به سلطان خلیل شروان شاه (820- 868) و از قرائن موجود در این اثر، چنین بر می‌آید که سرایندۀ جلیس‌المشتاق همین سید علی حسینی باشد. این منظومه حکایت عشق کشورگشا (پسر پادشاه بتیهان هند) با ملک‌آرا (دختر پادشاه چین) است که در خلال آن چندین حکایت دیگر نیز نقل‌ شده است. با توجه به پیشینۀ مشترک این دو اثر، افتراقات و اشتراکاتی در داستان‌پردازی، ترکیبات، شخصیت‌ها و صحنه‌پردازی‌های آن‌ها دیده می‌شود. سرایندۀ جلیس‌المشتاق در توصیفات خود از اصطلاحات موسیقی، نجومی و عناصر طبیعی بهره‌ جسته و با زبانی ساده برخلاف زبان پیچیده و مغلق بساتین‌الانس با پیروی از وزن و بحر شاهنامه به روایت این داستان پرداخته است. برگردان این دو متن ارزشمند ادبی‌ با آبشخور هندی به نظم و نثر، بیان‌گر نفوذ و تأثیر عمیق زبان، فرهنگ و ادب فارسی در شبه‌قارۀ سدۀ هشتم است. در این پژوهش با تحلیل و مقایسۀ این دو متن به بررسی افتراقات و اشتراکات آن پرداخته شده است.

المصادر:

اخستان دهلوی، محمد بن صدر تاج (1389). بساتین‌الانس. مقدمه، تصحیح و تحشیۀ نذیر احمد. به کوشش ریحانه خاتون. دهلی: مرکز تحقیقات فارسی رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران.
امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود (1391). هشت بهشت. تصحیح حسن ذوالفقاری، پرویز ارسطو. تهران: چشمه.
ایمانی، بهروز (۱۳۸۸). نامه‌های تاج‌الدین اخستان دهلوی و ارتباط او با عماد‌الدین فقیه کرمانی، مهندات (مجموعه مطالعات فرهنگ، زبان و ادب فارسی در شبه‌قاره). به کوشش سید عبدالرضا موسوی. تهران: سورۀ مهر.
ثغری، عماد بن محمد (1385). طوطی‌نامه/ جواهرالاسمار. به اهتمام شمس‌الدین آل احمد. تهران: فردوس.
حاجی خلیفه، مصطفی‌ بن عبدالله (1941 م). کشف‌الظنون عن اسامی الکتب و الفنون. بیروت: دارالاحیاء.
حسینی، سید محمد نقی (1394). فهرست دستنویس‌های فارسی کتابخانۀ نور عثمانیه- استانبول. تهران: منشور سمیر.
عابدی، سید امیرحسن (1984 م). هندستان فارسی ادب (تحقیقی، علمی اور ادبی مقالات کا انتخاب). به کوشش شریف حسین قاسمی. دهلی: اندوپرشین سوسائتی.
عاشوری، ابوالقاسم (1397، اسفند). نمود پارناسیسم در بساتین‌الانس اخستان دهلوی. پنجمین همایش ملی پژوهش‌های نوین در حوزۀ زبان و ادبیات ایران با رویکرد فرهنگ مشارکتی. تهران. ايران.
علی (بی‌تا). جلیس‌المشتاق، دستنویس کتابخانۀ لالا اسماعیل. کاتب گلشنی الهروی. مضبوط در کتابخانۀ سلیمانیۀ ترکیه. شمارۀ 506.
فرشته، محمد قاسم هندو شاه نخجوانی (1387). تاریخ فرشته. تصحیح محمدرضا نصیری. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
مراغی، عبدالقادر (1366). جامع الالحان. به اهتمام تقی بینش. تهران: موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
مشتاق‌مهر، رحمان؛ ایمانی، بهروز (۱۳۹۸). بساتین الانس: گزارۀ پارسی عاشقانه‌ای از هند. نامۀ فرهنگستان «ویژه‌نامۀ شبه‌قاره». 7 (۹)، ۱۲۱-۹۵.
نخشبی، ضیا (1372). طوطی‌نامه. به تصحیح و تعلیقات فتح‌الله مجتبایی، غلامعلی آریا. تهران: منوچهری.
ییلاقی، مهدی (۱۴۰۰). جلیس‌المشتاق: رمانسی ‌کهن در بحر متقارب، در مسخ و تبدیل ابدان. گزارش میراث. 4 (88)، ۷۶-۶۱.
References
Abedi, S.A. (1984). Hindustan Farsi Adab (Research, Scientific and Literary Essays). Sharif Hossein Ghasemi (Ed.). Delhi: Indo-Persian Society.
Ali (N.D.). Jalis al-Mushtaq, manuscript of Lala Ismail library. Golshani al-Heravi (Ed.). Preserved in Sulaymaniyah Library of Turkey. No. 506.
Amir Khosro Dehlavi, Kh. Bin M. (2011). Hasht Behesht. Hassan Zulfiqari, Parviz Arastoo (Ed.). Tehran: Cheshme.
Ashuri, A. (2017, February). Parnassism in Dehlavi's Basatin al-Ons. 5th National Conference on Modern Researches in the Field of Iranian Language and Literature with a Collaborative Culture Approach. Tehran. Iran.
Dehlavi, M.Bin S.T. (2010). Basatin al-Ons. Nazir Ahmad (Intro., Correc.). Rehaneh Khatun (Effo.). Delhi: Persian Research Center of the Cultural Consultation of the Embassy of the Islamic Republic of Iran.
Ferishteh, M.Gh. H.Sh.N. (2008). Ferishteh History. Mohammad Reza Nasiri (Correc.). Tehran: Association of Cultural Heritage and Culture.
Haji Khalifeh, M.Bin A. (1941). Kashf al-Zhanun on the Names of Books and Literature. Beirut: Dar al-Hiya.
Hosseini, S.M.N. (2014). List of Persian manuscripts of Noor Osmaniyeh Library-Istanbul. Tehran: Samir Publications.
Imani, B. (2008). The Letters of Taj al-Din Akhsatan Dehlavi and His Relationship with Emad al-Din Faqih Kermani. Mohannadat (Collection of Studies on Persian Culture, Language and Literature in the Subcontinent). Seyyed Abdul Reza Mousavi (Ed.). Tehran: Surah Mehr.
Maraghi, A. Q. (1987). Jame’ al-Alhan. Taghi Binesh (Effo.). Tehran: Institute of Cultural Studies and Research.
Mushtaqmehr, R.; Imani, B. (2018). Basatin al-Ons: A Romantic Persian Narrative from India. Farhangistan Magazine "Subcontinent Special Magazine". 7 (9), 95-121.
Nakhshabi, Z. (1993). Tutinameh (Parrot Book). Fathullah Mojtabai, Gholam Ali Aria (Ed.). Tehran: Manochehri.
Thaghri, E. Bin M. (2006). Tutinameh (Parrot Book) or Jawaher al-Asmar. Shamsuddin Al Ahmad (Ed.). Tehran: Ferdows.
Yeylaghi, M. (2021). Jalis al-Mushtaq: Ancient Romance in the Metamorphosis and Transfiguration of Bodies, Heritage Report. 3rd Edition. 4 (88), 61-76.