سنگ و کوه در اساطیر و «خسرو و شیرین» نظامی

الموضوعات :

معصومه محلوجی زاده ¹ (گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
حمید رضا شایگانفر ² (گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
مهرانگیز اوحدی ³ (گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)

تاريخ الإرسال : 21 الأربعاء , رمضان, 1444 تاريخ التأكيد : 22 الإثنين , ذو الحجة, 1444 تاريخ الإصدار : 01 الجمعة , شوال, 1444

الکلمات المفتاحية: خسرو و شیرین, کهن‌الگو, اساطیر, کوه, سنگ,

ملخص المقالة :

کهن‌الکوی سنگ در ادب فارسی نماد نفوذناپذیری و سختی و کوه نماد پایداری و استقامت است. بن‌مایۀ چند وجهی سنگ، در فرهنگ و ادبیات هم جنبۀ مثبت دارد و هم جنبۀ منفی. هم باعث زایش است؛ هم عامل نابودی. این پژوهش با هدف بررسی کهن‌الگوی سنگ و کوه در اساطیر و در خسرو و شیرین نظامی و به شیوة توصیفی- تحلیلی به چگونگی کاربرد آن‌ها می‌پردازد. مثال‌هایی از خسرو و شیرین نظامی با بررسی ریشۀ اساطیری آن مطرح می‌گردد. ابزار اصلی گردآوری اطلاعات برگه‌نویسی از منابع کتابخانه‌ای است. در این پژوهش مشخص شد که بسامد استفاده از واژۀ سنگ و کوه در منظومة خسرو و شیرین زیاد است. در این داستان واژۀ سنگ کاربرد فراوان و کلیدی دارد؛ هم در ساخت آرایه‌های ادبی و هم در بخش‌های مختلف. بررسی و تحلیل نقش اسطوره‌ای قهرمانان اصلی این داستان نیز بدون در نظر گرفتن دو عنصر سنگ و کوه کامل نیست؛ تولد رازآمیز شبدیز، زندگی شیرین در بنایی از سنگ با دسیسۀ زنان قصر خسرو، سنگ تراشی فرهاد برای ایجاد جوی شیر و رساندن نوشیدنی مطلوب شیرین به او و کندن کوه در عشق شیرین از این موارد است که جنبة اساطیری دارد.

المصادر:

آموزگار، ژاله؛ تفضلی، احمد (1375). اسطورة زندگی زرتشت. چاپ سوم. تهران: نشر چشمه.

آرمسترانگ، کارن (1390). تاریخ مختصر اسطوره. ترجمۀ عباس مخبر. چاپ دوم. تهران: نشر مرکز.

احسانی اصطهباناتی، محمدامین (1398). نقد جامعه‌شناختی شخصیت‌های کلیدی «خسرو و شیرین» نظامی گنجوی. مطالعات زبان و ادبیات غنایی. 9 (33)، 24-9.

الیاده، میرچا (1372). رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: انتشارات صدا و سیمای جمهوری اسلامی.

الیاده، میرچا (1378). اسطورة بازگشت جاودانه. ترجمۀ بهمن سرکاراتی. تهران: قطره.

الیاده، میرچا (1387). شمنیسم فنون کهن خلسه. ترجمۀ محمد کاظم مهاجری. قم: نشر ادیان.

الیاده، میرچا (1394). تاریخ اندیشه‌های دینی. ترجمۀ مانی صالحی‌علامه. جلد اول و دوم. تهران: نیلوفر.

اورتون، گری (1384). اسطوره‌های اینکا. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.

ایمانیان نجف‌آبادی، ملیحه؛ حسامی کرمانی، منصور (1397). «طبیعت» تجلی مکان مقدس در نگارگری ایران بازتاب کهن الگوی ایرانی «زمین» و «کوه» در نگارگری ایران با کمک از آرای میرچا الیاده. نگره. 13 (47)، 145- 130.

بهار، مهرداد (1375). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: نشر آگه.

پاریندر، جئوفری (1374). اساطیر آفریقای جنوب صحرا. ترجمة محمد حسین باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

پیگوت، ژولیت (1373). اساطیر ژاپن. ترجمۀ باجلان فرخی. تهران: گلشن.

پین‌سنت، جان (1380). شناخت اساطیر یونان. ترجمۀ باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

دهخدا، علی‌اکبر (1379). امثال و حکم. چاپ یازدهم. تهران: امیرکبیر.

رضی، هاشم (1382). زرتشت در گاثاها. تهران: سخن.

رضی، هاشم (1389). سوشیانت/سوشیانس، موعود مزدیسنان زرتشتی و حوادث آخر زمان. تهران: بهجت.

روزبهانی، رویا؛ موسوی‌لر، اشرف السادات (1398). کهن الگوی کوه در شعر استاد شهریار. مطالعات شهریار پژوهی. 5 (21-20)، 548 - 529.

سِرلو، خوان ادواردو (1392). فرهنگ نمادها. ترجمۀ مهرانگیز اوحدی. چاپ دوم. تهران: دستان.

سعدی، مصلح بن عبدالله (1379). کلیات سعدی. تصحیح بهاالدین خرمشاهی. تهران: دوستان.

شمیسا، سیروس (1387). فرهنگ اشارات. تهران، نشر میترا.

شمیسا، سیروس (1396). شاهِ‌نامه‌ها. تهران: انتشارات هرمس.

شوالیه، ژان؛ گربران، آلن (1382). فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضائلی. تهران: جیحون.

طغیانی، اسحاق؛ جعفری، طیبه (1388). رویکردی اساطیری و روان‌شناختی به تولد نمادین شبدیز خسرو و شیرین نظامی. بوستان ادب. 1 (1)، 134-119.

فریزر، جیمز جرج (1384). شاخۀ زرین، پژوهشی در جادو و دین. ترجمۀ کاظم فیروزمند. چاپ دوم. تهران: آگاه.

قرشی، امان‌الله (1380). آب و کوه در اساطیر هند و ایرانی. تهران: هرمس.

کارنوی، آلبرت جوزف (1383). اساطیر ایرانی. ترجمۀ احمد طباطبایی. چاپ دوم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

کریستی، آنتونی (1373). شناخت اساطیر چین. ترجمۀ باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

کمبل، جوزف (1394). تو، آن هستی. ترجمۀ مینا غرویان. تهران: نشر دوستان.

کمبل، جوزف (1395). زندگی در سایۀ اساطیر. ترجمۀ هادی شاهی. تهران: دوستان.

کمبل، جوزف (1398). سفر قهرمان. ترجمه عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.

کمبل، جوزف (1400). الهه‌ها اسرار الوهیت زنانه. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.

کوپر، جی. سی (1379). فرهنگ مصوّر نمادهای سنتی. ترجمۀ ملیحه کرباسیان. تهران: فرشاد.

گریمال، پیر (1391). فرهنگ اساطیر یونان و رم. ترجمۀ احمد بهمنش. دورۀ دو جلدی. تهران: دانشگاه تهران.

لوفر-دلاشو، مارگریت (1366). زبان رمزی قصه‌های پریوار. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: توس.

مصطفوی، علی‌اصغر (1369). اسطورۀ قربانی. تهران: بامداد.

مولوی، جلال‌الدین محمد (1391). کلیات شمس تبریزی. تهران: آدینۀ سبز.

نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1378). کلیات خمسة نظامی. مطابق نسخۀ دستگردی. به اهتمام پرویز بابایی. چاپ سوم. تهران: نگین.

نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1376). خسرو و شیرین. تصحیح برات زنجانی. تهران: دانشگاه تهران.

ورمازرن، مارتین (1387). آئین میترا. ترجمۀ بزرگ نادرزاد. تهران: چشمه.

ویسپرد (1381). ترجمه و حواشی ابراهیم پورداود. چاپ دوم. تهران: اساطیر.

هومر (1378). الف، اودیسه. ترجمۀ سعید نفیسی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

هومر (1378). ب، ایلیاد. ترجمۀ سعید نفیسی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

یسنا (2536). گزارش ابراهیم پورداود. به کوشش بهرام فره‌وشی. بخش دوم. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.

یشت‌ها (2536). تفسیر و تألیف ابراهیم پورداود. چاپ سوم. تهران: دانشگاه تهران.

یونگ، کارل‌گوستاو (1377). انسان و سمبول‌هایش. ترجمۀ محمود سلطانیه. تهران: جامی.