تبیین وجوه سازواری غزل‌های سعدی با ردیف کنونی موسیقی ایرانی
الموضوعات :الکلمات المفتاحية: غزل سعدی, موسیقی دستگاهی, تحلیل موسیقایی, ردیف, گوشه,
ملخص المقالة :
چکیده تقریباً در غالب آثار موسیقی ردیفی "دستگاهی" ایران، از ازمنة قدیم- از زمانی که بر روی صفحات گرامافون ضبط می‌شده- تاکنون، ردّ و نشانی از غزل‌های سعدی به چشم می‌خورد. این نشان، گاه چنان برجسته است که نوعی تعمد و اصرار در استفاده از غزل‌های شیخ برای روایت موسیقایی احوال و درونیات- از سوی خواننده [و نوازنده]- و وفاق آن با مطلوبات روحی شنونده را به ذهن متبادر می‌نماید. پرسش، این است که چرا تا این اندازه غزل سعدی با موسیقی ایرانی عجین شده است؟ یا آن چه ویژگی سخن سعدی است که جواهر منضود او را، در روایت ردیف موسیقی، با چنین اقبالی مواجه کرده و می‌کند؛ آنچنانکه گویی سعدی، خود، غزل‌ها را جز به این هدف نسروده، یا با ردیف کنونی موسیقی آشنا بوده است؟ به بیانی بهتر، آن چه لطیفة نهانی در حدیث سعدی است که، بدون هیچ ادعایی در موسیقی‌دانی- خلاف شعرایی مانند منوچهری، رودکی، فرخی و ... که به صراحت، به نوازندگی و خوانندگی خود اشاره می‌کنند- شعر وی را بیشتر از متقدمان مدعی، با ردیف موسیقی سازگاری داده است؟ نوشتار حاضر، با تکیه بر روش تحلیل محتوا، تلاشی برای پاسخ به این چراهاست.
. سپنتا، ساسان (1382)، چشم انداز موسیقی ایران، تهران، نشر ماهور، چاپ اول.
2. مشحون، حسن (1373)، تاریخ موسیقی ایران، دو جلد، تهران، نشر سیمرغ با همکاری نشر فاخته، چاپ اول.
3. دورینگ، ژان (1383) سنت و تحول در موسیقی ایرانی، ترجمة سودابه فضائلی، تهران، نشر توس، چاپ اول.
4. کیانی، مجید (1368)، هفت دستگاه موسیقی ایران، تهران، نشر مؤلف، چاپ اول.
5. صفا، ذبیح الله (1372)، تاریخ ادبیات در ایران، ج2 و3، تهران، نشر فردوس، چاپ دهم.
6. سعدی، مصلح بن عبدالله (1382)، کلیات سعدی، از روی نسخة تصحیح شدة محمدعلی فروغی، تهران، نشر ققنوس، چاپ هشتم.
7. ــــــــــــــــــــــــ (1377)، دیوان غزلیات سعدی، به کوششِ خلیل خطیب رهبر، دو جلد، تهران، نشر مهتاب، چاپ نهم.
8. حافظ شیرازی، شمس الدین محمد (1362)، دیوان حافظ، به تصحیح و توضیحِ پرویز ناتل خانلری، ج1، تهران، نشر خوارزمی، چاپ سوم.
9. عبادیان، محمود (1384)، تکوین غزل و نقش سعدی، تهران، نشر اختران، چاپ اول.
10. عباسی، مرتضی (1377)، "نقش غزلیات سعدی در موسیقی دستگاهی"، پایان‌نامه، برای دریافت درجة کارشناسی ارشد (M.A)، دانشگاه اصفهان، 190 صفحه.
11. مطلق، کاظم، مهدی عابدینی (1383)، هزار گلخانه آواز، تهران، نشر فراگفت، چاپ اول.
12. قدسی، منوچهر (1379)، یادنامة تاج اصفهانی، اصفهان، نشر مشعل، چاپ دوم.
13. شیرازی، میرزا نصیر فرصت‌الدوله (1354)، بحورالألحان، تهران، نشر کتابفروشی فروغی.
14. شمیسا، سیروس (1381)، آشنایی با عروض و قافیه، تهران، نشر فردوس، چاپ هجدهم.
15. ابن بطوطه (1361)، سفرنامة ابن بطوطه، ترجمة محمدعلی موحد، ج2، تهران، نشر علمی و فرهنگی، چاپ سوم.
16. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1377)، "جادوی مجاورت"، مجلة بخارا، سال اول، شمارة2، مهر و آبان.
17. ـــــــــــــــــــــــــ (1381)، موسیقی شعر، تهران، نشر آگه، چاپ هفتم.
18. علوی مقدم، محمد، رضا اشرف‌زاده (1376)، معانی و بیان، تهران، انتشارات سمت، چاپ هفتم.
19. مختاری غزنوی، عثمان بن عمر (1382)، دیوان عثمان مختاری، به اهتمام جلال‌الدین همایی، تهران، نشر علمی فرهنگی، چاپ اول.
20. رازی، شمس‌الدین محمد بن قیس (1360)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، به تصحیحِ محمدتقی مدرس رضوی، تهران، نشر زوّار، چاپ سوم.
21. حبیبی نژاد، ذبیح الله (1383)، لطیفة نهانی، تهران، نشر ماهور، چاپ اول
