کارکرد پسوندهای « َـ ک » و « ـ وک » در منطقۀ مهارلوی شیراز

الموضوعات :

اکبر صیادکوه ¹ (استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز)
سعید خسروپور ² (دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد)

تاريخ الإرسال : 28 الثلاثاء , جمادى الأولى, 1437 تاريخ التأكيد : 17 الثلاثاء , شوال, 1438 تاريخ الإصدار : 07 الثلاثاء , رمضان, 1439

الکلمات المفتاحية: کارکرد, مهارلو, دستورنویسی, طبقۀ دستوری, پسوندهای« َـ ک » و « ـ وک »,

ملخص المقالة :

زبان فارسی از گونه ی زبانهای ترکیبی به شمار می آید . در این دسته از زبان ها ، تکواژهای اشتقاقی نقش فراوانی در واژه سازی بر عهده دارند . در این مقاله از دو پسوند ـَ ک و ـ وک سخن به میان آمده که در منطقۀ مهارلوی شیراز رواج فراوان دارد؛ در حالی که در کتاب های دستوری کمتر نشانی از این کارکردها می یابیم. در این مقاله برآنیم که این دو پسوند را مورد بررسی قرار داده مقوله ی دستوری تعدادی از واژه های حاصل را واکاویم و نشان دهیم که پسوند َـ ک / _ak علاوه بر کارکردهای گفته شده در کتاب های دستور، کارکردهای دیگری هم دارد که از دید دستورنویسان پنهان مانده است،در همین راستا پس از آوردن تعداد زیادی واژۀ پرکاربرد در منطقه، شیوۀ ساخت برخی را توضیح داده چند طبقۀ دستوری جدید بر آن افزوده ایم. علاوه بر این نشان داده ایم پسوندـ وک / ukـ که هیچ نامی از آن ـ مگر به ندرت ـ در کتاب های دستور جدید نیامده است، در مهارلوی شیراز بسیار پرکاربرد و پویاست و برای تبیین هر چه بهتر روش ساخت و طبقۀ دستوری را آورده ایم.

المصادر:

کتاب‌ها

- ابن خرداد به، (1370)، المسالک و الممالک، ترجمۀ حسین قره­ چانلو، چاپ اول، تهران، چاپخانۀ مهارت.

-  ابن بلخی، (1374)، فارس­نامه، تصحیح منصور رستگار فسایی، چاپ اول، شیراز، بنیاد فارس­ شناسی.

-  ______، (1385)، فارس­نامه، تصحیح گای لیسترانج و رینولد آلن نیکلسون، چاپ اوّل، تهران، اساطیر.

-  ابن حوقل، (1366)، صورة­الارض، ترجمه و توضیح دکتر جعفر شعار، تهران، امیرکبیر .

-  ابوالفداء، (1349)، تقویم­البلدان، ترجمۀ عبدالمحمّد آیتی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

-  ابوالقاسمی، محسن، (1373)، تاریخ زبان فارسی، چاپ اول، تهران، سمت.

-  __________، (1385)، دستور تاریخی زبان فارسی، چاپ پنجم، تهران، سمت.

-  اصطخری، ابراهیم، (1347)، مسالک و ممالک، به کوشش ایرج افشار، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

-  انوری، حسن، (1382). فرهنگ بزرگ سخن، ج دوم، چاپ دوم، تهران، سخن.

-  انوری، حسن و احمدی گیوی، حسن، (1384)، دستور زبان فارسی 1، ویرایش دوم، چاپ بیست و هفتم، تهران، فاطمی.

- ________________، حسن، (1388)، دستور زبان فارسی 2، ویرایش سوم، تهران، فاطمی.

-  باقری، مهری، (1373)، تاریخ زبان فارسی، چاپ اول، تهران، نشر قطره .

-  حدودالعالم من ­المشرق الی المغرب، بی­نا، (1362)، به کوشش منوچهر ستوده، تهران، کتابخانۀ طهوری.

-  حسینی فسایی، میرزا حسن، (1367)، فارس­نامه، تصحیح منصور رستگار فسایی، ج دوم، چاپ اول، تهران، امیر کبیر.

-  خائفی، عبّاس، (1382)، تاریخ زبان فارسی، چاپ اول، گیلان، انتشارات دانشگاه.

-  دهخدا، علی­اکبر، (1377)، لغت­نامه، زیر نظر محمد معین و سیّد جعفر شهیدی، ج سیزدهم، چاپ دوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

-  راستار گویوا، و. س، (1347)، دستور زبان فارسی میانه، ترجمۀ ولی­الله شادان، بی­جا، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

-  فرشیدورد، خسرو، (1386)، فرهنگ پیشوندها و پسوندهای زبان فارسی، چاپ اول، تهران، زوّار.

-  فره­وشی، بهرام، (1346)، فرهنگ پهلوی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

-  _________، (1352)، فرهنگ فارسی به پهلوی، تهران، سلسله انتشارات انجمن آثار ملی.

-  قریب، عبدالعظیم و دیگران، (1373)، دستور زبان فارسی پنج اُستاد، به اهتمام جهانگیر منصور، تهران، ناهید.

- کسروی، احمد، (1330)، کافنامه، به گردآوری یحیی ذکا، بی­جا، بنگاه دانش.

-  لازار، ژیلبر، (1384)، دستور زبان فارسی معاصر، ترجمۀ مهستی بحرینی، چاپ اول، تهران، هرمس.

-  لسترنج، گای، (1393)، جغرافیای تاریخی سرزمین­ های خلافت شرقی، ترجمۀمحمود عرفان، چاپ نهم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

-  مرزبان راد، علی، (1362)، دستور سودمند، چاپ دوم، بی­جا، ایران چاپ.

-  مستوفی، حمدالله، (1362)،  نزهـة­القلوب، چاپ اول، تهران، دنیای کتاب.

-  معین، محمّد، (1387)، فرهنگ­فارسی، بازخوانی­­ و ­­ویرایشِ­ شهاب­الدّین ­ارجمندی، دورۀ یک جلدی،  چ­ چهاردهم، تهران، معین.

-  مقدسی، محمّد بن احمد، (1361)، احسن­التّقاسیم فی معرفة­الأقالیم، ترجمۀعلینقی منزوی، بخش دوّم، چاپ اوّل، شرکت مؤلّفان و مترجمان ایران. 

-  ناتل خانلری، پرویز، (1365)، تاریخ زبان فارسی، جلد سوم، چاپ اوّل، نشر نو.

-  ___________، (1370)، دستور زبان فارسی، چاپ دوازدهم، تهران، توس .

 

 

مقاله‌ها

-  ادیب طوسی، محمّد امین، (1350)، «چند پسوند مهجور»، مجلّۀ وحید، شمارۀ نود و پنج، صص 1183-1191 و شمارۀ نود و شش، صص 1341- 1351.

 

منابع اینترنتی

- ملک ­زاده، محمّدجعفر، (15/11/1391: 8:30)، «نام درست و تاریخی دریاچۀ ماهلو»، www.iranboom.ir