بررسی ویژگیهای قالبی- ساختاری در ترانههای کودکانۀ رایج در فارس
الموضوعات :
1 - استادیار بخش زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز
الکلمات المفتاحية: ساختار, لالایی, ترانههای کودکانه, ترانۀ ناز و نوازش, ترانههای سرگرمی,
ملخص المقالة :
ترانه های عامیانۀ مرسوم در فارس از منظر نوع مخاطب گستره ای متمایز با دیگر اقلیم های ادب محلی دارد. یکی از گونه های اصلی ترانه های محلی فارس، متناسب با نوع مخاطب، آن دسته از اشعار است که برای کودکان و نوجوانان سروده شده و در زیر عنوان هایی چون: لالایی، ترانه های ناز و نوازش و ترانه های بازی و سرگرمی می توان آن ها را طبقه بندی کرد. از آن جا که تاکنون پژوهشی با موضوع بررسی ویژگی های قالبی و ساختاری در ترانه های کودکانۀ رایج در فارس و همچنین ارتباط ساختار و محتوای آن ها انجام نشده، در این مقاله، به روش تحلیل محتوا، قالب و نوع کارکرد موسیقایی، روایی و عناصر تکرارشوندۀ شکلی- لفظی در ترانه های کوکانۀ فارس تحلیل و بررسی شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که در سه گونۀ اصلی یادشده، شگردها و الگوهایی تکرار شونده و گاه متمایز در سرایش ترانه ها وجود دارد و هرچه از ترانه های مربوط به گروه سنی خردسال به کودک و نوجوان نزدیک می شویم از اهمیت موسیقی در ساختار ترانه ها کاسته و بر اهمیت روایت در آن ها افزوده شده است؛ همچنین فضای اشعار از تک صدایی به سمت فضایی گفتگومحور و به ندرت در برخی ترانه ها چندصدایی نزدیک شده که این ویژگی، با نوع قالب اشعار و طول آن ها و همچنین کاربرد ردیف، قافیه و التزام های موجود در ترانه ها رابطۀ مستقیم دارد
. احمدپناهی، محمد(1368). ترانههای ملی ایران. بیجا: بینا.
2. __________(1383). ترانه و ترانهسرایی در ایران. تهران: سروش.
3. احمدی، مرتضی(1381). کهنههای همیشه نو، ترانههای تخت حوضی. تهران: ققنوس.
4. افرازی زاده، سید فضل الله(1390). «بررسی موضوعی و محتوایی لالاییهای استان کهگیلویه و بویر احمد». مجموعه مقالات همایش ملی ادب محلی و محلیسرایان ایران زمین. صفحات 61تا 79. دانشگاه آزاد اسلامی یاسوج.
5. پوراحمدی، حسین و دیگران(1390). «بررسی لالاییهای رایج در مناطق پس کرانهای شمال خلیج فارس(لامرد ومهر) ». مجموعه مقالات همایش ملی ادب محلی و محلیسرایان ایران زمین. صفحات179تا192، دانشگاه آزاد اسلامی یاسوج.
6. پورنعمت رودسری، منیژه(1391). «بررسی موضوعات تعلیمی و غنایی لالاییهای استان بوشهر». فصلنامۀ تحقیقات غنایی و تعلیمی زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی- واحد بوشهر، شمارۀ 11، صفحات 102تا77.
7. جلالی پندری، یدالله و پاک ضمیر، صدیقه (1390). «ساختار روایت در لالاییهای ایرانی». مطالعات ادبیات کودک، شمارۀ 2، صفحات 31-1.
8. حسنلی، کاووس(1382). «لالاییهای مخملین: نگاهی به خاستگاه و مضامین لالاییهای ایرانی». مجلۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال 1، صفحات80تا61.
9. خالقزاده، محمدهادی(1390). «ترانههای کودکانه در ادبیات محلی شیراز»، مجموعه مقالات همایش ملی ادب محلی و محلیسرایان ایران زمین، صفحات 249تا258 . یاسوج: دانشگاه آزاد اسلامی.
10. داد، سیما(1383). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
11. رستگار فسایی، منصور(1380). انواع شعر فارسی. شیراز: نوید.
12. ژوکوفسکی، والنتین(1382). اشعار عامیانۀ ایران( در عصر قاجاری)، به اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران: اساطیر.
13. سیپک، ییری(1389). ادبیات فولکلور ایران، ترجمۀ محمد اخگری. تهران: سروش.
14. کرمی، محمدحسین(1380). عروض و قافیه در شعر فارسی. شیراز: دانشگاه شیراز.
15. کیانی، حسین و حسنشاهی، سعیده(1391). «بررسی تطبیقی ساختار و درونمایۀ لالاییهای فارسی و عربی». مجلۀ مطالعات ادبیات کودک، شمارۀ 6، صفحات 91تا114.
16. محجوب، محمدجعفر(1387). ادبیات عامیانۀ ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری. تهران: چشمه.
17. مرادی، محمد(1394). معرفی وزنهای رایج و نوع خوانش عروضی در ترانههای محلی فارس. فصلنامۀ ادبیات محلی و زبانهای محلی ایران زمین، ش 7، صفحات 80تا102. یاسوج: دانشگاه آزاد اسلامی.
18. میرنیا، سیدعلی(1369). فرهنگ مردم. تهران: پارسا.
19. نوابی، ماهیار(1355). مجموعه مقالات، جلد 1، به کوشش محمود طاووسی. شیراز: موسسۀ آسیایی دانشگاه پهلوی.
20. وحیدیان کامیار، تقی (1357). بررسی وزن شعر عامیانه. تهران: آگاه.
21. همایونی، صادق (1345). ترانههایی از جنوب. بیجا: ادارۀ فرهنگ عامه.
22. ___________ (1348). یکهزار و چهارصد ترانۀ محلی. شیراز: کانون تربیت.
23. ـــــــــــــــــ(1379). ترانههای محلی فارس. شیراز: بنیاد فارسشناسی.
