بازتاب سوگندهای عاشقانه در دوبیتی‌های بومی و محلی مازندران و خراسان
الموضوعات :
ویدا ساروی
1
(استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی،دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بابل)
الکلمات المفتاحية: ادبیات بومی, دوبیتی, مازندران, خراسان, سوگند عاشقانه,
ملخص المقالة :
سوگندها همانند تمامی پدیده ها و آفریده های روزمرّه و در جریان کار و تلاش و تداوم هستی مردم هر سرزمینی، از نمادها، باور ها و نشانه های اساطیری و باستانی سرشارند. سوگندها، در واقع بازتاب باورها و انگاره ها، اعتقادات و فرهنگ، چگونگی سازش و مدارا و تداوم حیات اجتماعی مردمان در هر دوره ای هستند که با ویژگی‌های زیستی، جغرافیایی و فرهنگی خاصّ آن دوره، درآمیخته و در مباحث و جستجوهای مردم‌شناسی، عناصر گویا و ارزشمندی به شمار می روند. ترانههای بومی و محلی، بخش مهمی از ادبیات شفاهی محسوب می گردد. در بومی سرودها، قالب مناسب برای بیان احوال و عواطف عاشقانه ، دوبیتی است. در این پژوهش، با روش کتابخانه ای و میدانی، سوگندهای عاشقانه در دوبیتی های بومی مازندران و خراسان بررسی شده است. با مطالعۀ بیش از 3000 دوبیتی بومی مازندرانی و خراسانی، 120 دوبیتی؛ یعنی حدود چهار درصد سوگند عاشقانه مشاهده شد. این سوگندها از نظر محتوایی به دو دستۀ عمومی و اختصاصی تقسیم شده اند. براساس دسته بندی انواع سوگندهای عاشقانه و یافته های تحقیق، می توان گفت که در مازندران، سوگند عاشق به خداوند و در خراسان، سوگند عاشق به قرآن بیشترین بسامد را داراست. در بقیۀ سوگندها همانند سوگند عاشق و معشوق در برابر یکدیگر؛ سوگند به مقدّسات مذهبی در برابر معشوق؛ سوگند به خال روی و چشم و ابروی معشوق؛ سوگند به جان معشوق و برادرش و سوگند عاشق به پدیده های طبیعی، آمار سوگندهای عاشقانۀ دو استان نزدیک به هم است.
- آنی‌زاده، علی(1396). الگوهای مردم انگاری، تهران: مرکز پژوهش و سنجش افکار.
- احمدیکمرپشتی،کیومرث(1393). بَبه اُویا(سرودههای تبری). به کوشش لیلا احمدیکمرپشتی، تهران: رسانش نوین.
- اسماعیل‌پور مطلق، ابوالقاسم(1396). ترانههای مازندرانی. تهران: رسانش نوین.
- باوند سوادکوهی،احمد(1382). جایگاه سوگند در فرهنگعامه ایران. تهران: اعتماد.
- پازواری، امیر(1391). دیوان اشعار. پژوهش بامداد جویباری، تهران: کاوشگر.
- پورداود، ابراهیم(1343). ویسپرد. به کوشش بهرام فره وشی، تهران: ابن سینا.
- تاج الدین، محمد(1391). ترانههای ترنه مازندران. ساری: شلفین.
- جعفری «قنواتی»، محمد(1399). درآمدی بر فولکلور ایران. تهران: جامی.
- جلالی کندلوسی. فرهود.(1380). پارپیرار (ناریناریکا)؛شعرمازندرانی، تهران: شلاک.
- جوادیان، محمود. (1375). نوج؛ ترانههای مازندرانی، تهران: معین.
- حسام پور، سعید، و دهقانی، ناهید(1387). بررسی تحلیلی گونه‌های پیمان و سوگند در شاهنامه فردوسی. پژوهشنامۀ ادب غنایی، 6(11)، 61-78.
- ذوالفقاری،حسن(1395). باورهای عامیانه مردم ایران. تهران: چشمه.
- رحیم زاده، معصومه(1382). سقاتالارهایمازندران. ساری: اداره کل میراث فرهنگی استان مازندران.
- سام دلیری، سلیمان(1398). هدهد سلیمان. چالوس: فقیه.
- سجادی،جعفر(1375). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: کتابخانه طهوری.
- شفیعی کدکنی،محمدرضا(1378). ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت. تهران: سخن.
- شکور‌زاده بلوری، ابراهیم(1396). ترانههای روستایی خراسان. مشهد: نیما.
- شوالیه، ژان، و گربران، آلن(1388). فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضائلی، تهران: جیحون.
- عمادی،اسدالله و عالمی، محمد ابراهیم(1390). نغمه‌های سرزمین بارانی. ساری: شلقین.
- فردوسی، ابوالقاسم(1370). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: روزبهان.
-قهرمان، محمد(1383). فریادهایتربتی. مشهد: ماجان.
-کرزبر یار احمدی، غلامحسین(1388). فرهنگ مردم بروجرد. به کوشش علی آنی‌زاده. تهران: دفتر پژوهش‌های رادیو.
-کیانی، حسین(1371). سوگند در زبان و ادب فارسی. تهران: دانشگاه تهران.
-گیتی نژاد، مهدی(1392). ترانههای قدیمی مازندران. ساری: شلفین.
-لاهیجی،شمس الدین محمد(1391). شرح گلشن راز. تصحیح محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، تهران: زوّار.
- محمدزاده، غفور(1398). چاربیتیهایسرزمینجام. تهران: آروَن.
- معین، محمد(1371). فرهنگ فارسی. تهران: سپهر.
- میهن‌دوست، محسن(2535).کلّه فریاد؛ ترانه‌هایی از خراسان. تهران: گل آذین.
- مهجوریان نماری، علی اکبر(1374). باورها و بازیهای مردم آمل. ساری: فرهنگ‌خانه مازندران.
- مهدی‌زاده آری، رضا(1395). مهر تا مهر؛ بررسی نمادها و اساطیر کهن ایرانی در فرهنگ بومی. بابل: مبعث.
- ناصح، محمد مهدی(1373). شعر دلبر؛ دوبیتی‌های عامیانه بیرجندی. مشهد: محقق.
- ناصح، محمد مهدی(1377). شعر نگار؛ دوبیتی‌های عامیانه بیرجندی. مشهد: محقق.
- نصری اشرفی،جهانگیر(1398). دانشنامۀ تبرستان و مازندران. تهران: نی.
- نوربخش، جواد(1372). فرهنگ نوربخش اصطلاحات تصوف.تهران: مؤلف.
- هومند، نصرالله(1380). سَرچَمر، دلسو(سرودههایتبری). آمل: طالبآملی.
- یاحقی، محمد جعفر(1386). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
- یوسفی زیرابی، فریده(1394). زن در فرهنگ عامۀ مردم مازندران با بررسی ترانه، ضرب المثل و افسانه. ساری: شلفین.
منابع شفاهی (مصاحبه)
- حسین رضا احمدی نسب، شاعر ادب بومی مازندران: 14/4/1400
- عارف کمرپشتی، استاد دانشگاه و پژوهشگر ادب عامۀ مازندران: 1/4/1400
- محمد مهدی ناصح،استاد دانشگاه و پژوهشگر ادب عامۀ خراسان: 6/12/1400
- جهانگیر نصری اشرفی، پژوهشگر ادب عامۀ مازندران: 15/10/1400
_||_