بازاندیشی سیاست جنایی فقه جزای امامیه قبال جرائم سیاسی ( با رویکرد بر جرایم: بغی، محاربه و ارتداد )

الموضوعات : آموزه های فقه و حقوق جزاء

سید محسن موسوی فر ¹ , کاظم خسروی ²

1 - دانشگاه علوم اسلامی رضوی، گروه حقوق.
2 - دانشگاه علوم اسلامی رضوی

تاريخ الإرسال : 05 الأربعاء , رمضان, 1443 تاريخ التأكيد : 10 الأربعاء , شوال, 1443 تاريخ الإصدار : 21 الأحد , شوال, 1443

الکلمات المفتاحية: سیاست جنایی, جرم انگاری, سیاست جنایی اسلام, سیاست جنایی فقه جزایی امامیه,

ملخص المقالة :

نظام های کیفری مختلف، برابر جرم و انحراف، دارای واکنش های متفاوتی هستند؛ برخی از نظام های حقوقی با تمییز بین مفهوم جرم و انحراف و با تمسک به اصل حداقلی بودن حقوق جزا، از پاسخ های کیفری به انحرافات خودداری می کنند و واکنش برابر آن ها را بر عهده ی جامعه و نهادهای مدنی آن می نهند. متقابلاً، نظام های برخوردار از سیاست جنایی اقتدارگرای فراگیر، این تفکیک را نمی پذیرند و بر پایه ی مداخله و جرم انگاری حداکثری، به انحرافات نیز پاسخی کیفری و سرکوبگرایانه می دهند. اینکه سیاست جنایی فقه جزائی امامیه در خصوص جرم انگاری جرایم سیاسی که امکان شمول اطلاق آن بر عناوین مجرمانه ی حدی: بغی، محاربه و ارتداد می رود، در کدامیک از گرایش های مذکور، قرار دارد، هدفی است که مقاله ی حاضر، با بررسی این عناوین سه گانه، در منابع و متون فقه جزائی امامیه، بر پایه ی مبانی فقهی، مترصد نیل به آن است. بررسی انجام یافته، این نتیجه را گزارش می دهد که سیاست نظام کیفری اسلام، بر تضییق دامنه ی جرم انگاری عناوین مجرمانه ی حدی: بغی، محاربه و ارتداد، استوار است و تا زمانی که گفتار و رفتار افراد، از صِرف بیان و ابراز عقیده ی مخالف با حاکمیت اسلامی فراتر نرود، در شمول عناوین مجرمانه ی مذکور، قرار ندارد.

المصادر:

1. ابن ادریس، محمد بن منصور، ( 1410 ق )، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم.


2. اردبیلی، احمد بن محمد، ( بی­تا )، زبده البیان فی احکام القرآن، کتابفروشی جعفری، تهران، چاپ اول.


3. بهجت فومنی، محمد تقی، ( 1426 ق )، جامع المسائل، انتشارات دفتر بهجت فومنی، قم، چاپ دوم.


4. جرجانی، سید امیر ابوالفتح، ( 1404 ق )، تفسیر شاهی، انتشارات نوید، تهران، چاپ اول.


5. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ( 1377 )، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، کتابخانه گنج دانش، تهران، چاپ اول.


6. جوهری، اسماعیل بن حماد، ( 1410 ق )، الصحاح، دار العلم للملایین، بیروت، چاپ اول.


7. حر عاملی، محمد بن حسن، ( 1409 ق )، وسائل الشیعه، موسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول.


8. خسروی، کاظم، اصغری، عبد الرضا، ( 1396 )، « قانون جرم سیاسی در سنجه اصل 168 قانون اساسی»، آموزه­های حقوق کیفری، شماره: 13، بهار و تابستان.


9. خوانساری، سید احمد، ( 1405 ق )، جامع المدارک، موسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.


10. دلماس مارتی، می­ری، ( 1381 )، نظام­های بزرگ سیاست جنایی، ( علی­حسین نجفی ابرندآبادی )، میزان، تهران، چاپ اول.


11. راوندی، سعید بن عبد الله ( 1405 ق )، فقه القرآن، انتشارات کتابخانه­ی مرعشی نجفی، قم، چاپ دوم.


12. زینلی، محمدرضا، ( 1378 )، جرم سیاسی و حقوق جزای اسلامی، انتشارات امیر کبیر، تهران، چاپ اول.


13. سعدی، ابوحبیب، ( 1408 ق )، القاموس الفقهی، دارالفکر، دمشق، چاپ دوم.


14. شهید ثانی، زین الدین بن علی، ( 1410 ق )، الروضه البهیه، ( محشی کلانتر ) کتابفروشی داوری، قم، چاپ اول.


15. شهید ثانی، زین الدین بن علی، ( 1428 ق )، الروضه البهیه، مجمع الفکر الاسلامی، قم، چاپ اول.


16. شهید ثانی، زین الدین بن علی، ( 1413 ق )، مسالک الافهام، موسسه معارف اسلامی، قم، چاپ اول.


17. صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد، ( 1410 ق )، المحیط فی اللغه، عالم الکتاب، بیروت، چاپ اول.


18. صدر، سید محمد، ( 1421 ق )، ماوراء فقه، دار الاضواء، بیروت، چاپ اول.


19. طبرسی، فضل بن حسن، ( 1410 ق )، المؤتلف من المختلف، بنیاد پژوهش­های اسلامی، مشهد، چاپ اول.


20. طرابلسی، عبد العزیز بن براج، ( 1406 ق )، المهذب، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول.


21. طوسی، محمد بن حسن، ( 1407 ق )، الخلاف، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول.


22. طوسی، محمد بن حسن، ( 1387 ق )، المبسوط، کتابفروشی مرتضوی، تهران، چاپ سوم.


23. عباسی فرد، محمدرضا، ( 1391 )، « جرم سیاسی در فقه اسلامی؛ واکاوی اصل 168 قانون اساسی »، راهبرد، شماره: 65، زمستان.


24. علامه حلی، حسن بن یوسف، ( 1420 ق )، تحریر الاحکام الشرعیه، موسسه امام صادق(ع)، قم، چاپ اول.


25. علامه حلی، حسن بن یوسف، ( 1414 ق )، تذکره الفقهاء، موسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول.


26. علامه حلی، حسن بن یوسف، ( 1412 ق )، منتهی المطلب، بنیاد پژوهش­های اسلامی، مشهد، چاپ اول.


27. علی آبادی، عبدالحسین، ( 1334 )، حقوق جنایی، دانشگاه تهران، تهران، چاپ اول.


28. عمید زنجانی، عباسعلی، ( 1421 ق )، فقه سیاسی، انتشارات امیر کبیر، تهران، چاپ چهارم.


29. عوده، عبدالقادر، ( 1402 ق )، التشریع الجنائی الاسلامی فی المذاهب الخمسه، موسسه بعثت، تهران، چاپ اول.


30. فاضل هندی، محمد بن حسن، ( 1416 ق )، کشف اللثام، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول.


31. فراهیدی، خلیل بن احمد، ( 1410 ق )، العین، نشر هجرت، قم، چاپ دوم.


32. کاشف الغطاء، جعفر بن خضر، ( 1422 ق )، کشف الغطاء، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول.


33. کاظمی، جواد بن سعد، ( بی­تا )، مسالک الافهام الی آیات الاحکام، بی­نا.


34. کلینی، محمد بن یعقوب، ( 1407 ق )، الکافی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم.


35. گلباغی ماسوله، سید علی جبار، ( 1396 )، نظریه­ی داعی بر داعی در بوته تحلیل و نقد، جستارهای فقهی و اصولی، سال سوم، شماره 7.


36. گلباغی ماسوله، سید علی جبار، ( 1398 )، چیستی شناسی ضمان از منظر فقه شیعه، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال یازدهم، شماره 20.


37. گلباغی ماسوله، سید علی جبار، ( 1399 )، واکاوی تاریخی قالب شناسی ضمان، آموزه­های فقه مدنی، دوره­ی دوازدهم، شماره 22.


38. گلدوزیان، ایرج، ( 1391 )، حقوق جزای اختصاصی، دانشگاه تهران، تهران، چاپ بیست و دوم.


39. لواسور، ژرژ، ( 1369 )، « مسئله جرم سیاسی در حقوق استرداد مجرمان »، ( مصطفی رحیمی )، کانون وکلاء، شماره: 152ـ153، پاییز و زمستان.


40. مجلسی، محمد باقر، ( 1404 ق )، مرآه العقول فی اخبار آل الرسول، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ دوم.


41. محقق داماد، سید مصطفی، ( 1396 )، بازخوانی فقهی امر به معروف،نهی از منکر و اجرای حدود، مرکز نشر علوم اسلامی، تهران، چاپ اول.


42. محقق داماد، سید مصطفی، موسوی فر، سید محسن، ( 1393 )، « جرم ارتداد در روایات »، آموزه­های حقوق کیفری، شماره: 8، پاییز و زمستان.


43. مرعشی شوشتری، سید محمد حسن، ( 1371 )، « بغی یا جرم سیاسی از نظر اسلام »، مجله حقوقی دادگستری، شماره: 3، بهار.


44. مرعشی شوشتری، سید محمد حسن، ( 1427 ق )، دیدگاه­های نو در حقوق، نشر میزان، تهران، چاپ دوم.


45. مروارید، علی اصغر، ( 1410 ق )، سلسله الینابیع الفقهیه، دارالتراث، بیروت، چاپ اول.


46. مشکینی، میرزا علی، ( بی­تا )، مصطلحات الفقه، بی­نا.


47. مطهری، مرتضی، ( 1378 )، سیری در سیره نبوی، صدرا، تهران، چاپ بیست و یکم.


48. منتظری، حسینعلی، ( 1409 ق )، دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه، نشر تفکر، قم، چاپ دوم.


49. منتظری، حسینعلی، ( 1429 ق )، حکومت دینی و حقوق انسان، ارغوان دانش، قم، چاپ اول.


50. منتظری، حسینعلی، ( 1409 ق )، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ( محمود صلواتی و ابوالفضل شکوری )، موسسه کیهان، قم، چاپ اول.


51. موسوی بجنوردی، سید محمد، ( 1388 )، « جرم سیاسی در حقوق کیفری اسلام »، آیین، شماره: 26ـ27، بهمن و اسفند.


52. موسوی خوئی، ( 1422 ق )، مبانی تکمله المنهاج، موسسه احیاء آثار الامام الخوئی، قم، چاپ اول.


53. نجفی، محمد حسن، ( 1404 ق )، جواهرالکلام، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم.