واکاوی انتقادی ماده‌ی 350 قانون مجازات اسلامی با رویکرد به مبانی فقهی

الموضوعات : آموزه های فقه و حقوق جزاء

رامین فغانی ¹ (عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور)
اسمعیل قندور بیجارپس ² (عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور)

تاريخ الإرسال : 04 الثلاثاء , رمضان, 1443 تاريخ التأكيد : 17 الأربعاء , شوال, 1443 تاريخ الإصدار : 21 الأحد , شوال, 1443

الکلمات المفتاحية: قصاص, مجموعی بودن قصاص, نقد استقلالی بودن قصاص, نقد ماده‌ی 350 ق.م.إ,

ملخص المقالة :

هرچند، در نگاه نخست، قصاص، استیفای حق است، اما نوعاً، اجرای آن، تلخی دو آسیب جبران ناپذیر را برای جامعه و خانواده، با خود، به همراه دارد. حرکت جهانی در حذف و یا کاهش حداکثری مجازات اعدام که در میثاق ها و پیمان نامه های بین المللی منعکس است و سیاست کیفری جدید قانونگذار ایرانی در این راستا که کاهش جمعیت اعدام شوندگان را با حفظ ابتنای بر قانون شریعت و فقه جزای امامیه، دنبال می کند، اهمیت باز خوانی ادبیات فقه القصاص و در پی آن، اصلاح برخی از مواد قانون مجازات اسلامی، مستند به دیدگاه های فقهی واکاوی شده را در ادبیات فقه جزائی نمایان می سازد. در این راستا، مقاله پیش رو، با نگاه چیستی شناختی به مجازات قصاص، عطف به مواد 350 و 422 قانون مجازات اسلامی که به دیدگاه استقلالی پنداشتن حق قصاص و مبانی آن متکی است و به مشهور منسوب است، به معرفی دیدگاه فقهیِ مجموعی بودن حق قصاص روی می نهد و در فرآیند نقد و بررسی مبانی هر یک از این دو دیدگاه و نمایان داشتن عدم کفایت وجوه استنادی دیدگاه مشهور، به باز خوانی سیاست کیفری فقه جزای شیعه، در خصوص مجازات قصاص می پردازد که در نتیجه، پیشنهاد اصلاح مواد مذکور را در دستآورد عملی خود دارد.

المصادر:

1. إبن إدریس حلی، محمد بن منصور، ( 1410 ق )، السرائر، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم.


2. إبن زهره حلبی، سید حمزة بن علی، ( 1417 ق )، غنیة النزوع، مؤسسه امام صادق(ع)، قم، چاپ اول.


3. ابن عبد البر قرطبی، یوسف بن عبدالله، ( 1398 ق )، الکافی، مکتبة الریاض، ریاض، چاپ اول.


4. ابن فهد حلی، احمد بن محمد، ( 1407 ق )، المهذب البارع، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول.


5. ابن قدامه مقدسی، عبدالله بن احمد، ( 1417 ق )، المغنى، دار عالم الکتب، ریاض، چاپ سوم.


6. ابن قولویه قمی، جعفر بن محمد، ( 1398 ق ) کامل الزیارات، دار المرتضویه، نجف، چاپ اول.


7. ابن منذر نیشابوری، محمد بن ابراهیم، ( 1425 ق )، الإشراف علی مذهب العلماء، مکتبة مکة، ریاض، چاپ اول.


8. اردبیلی، احمد بن محمد، ( 1403 ق )، مجمع الفائدة و البرهان، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول.


9. اصبحی، مالک بن أنس، ( 1415 ق )، المدونة الکبری، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول.


10. تبریزی، جواد، ( 1426 ق)، تنقیح مبانی الاحکام ـ کتاب القصاص، دار الصدیقة الشهیدة (س)، قم، چاپ دوم.


11. جزیری، عبد الرحمن، ( 1424 ق )، الفقه علی المذاهب الاربعة، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ دوم.


12. حر عاملی، محمد بن حسن، ( 1409 ق )، وسائل الشیعة، مؤسسه آل البیت (ع) لإحیاء التراث، قم، چاپ اول.


13. حسینی روحانی، سید صادق، ( 1412 ق )، فقه الصادق(ع)، دار الکتاب­ـ­مدرسه امام صادق(ع)، قم، چاپ اول.


14. حسینی عاملی، سید جواد بن محمد، ( بی­تا )، مفتاح الکرامة، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول.


15. حطاب مغربی، محمد بن محمد، ( 1416 ق )، مواهب الجلیل، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول.


16. خوانساری، سید احمد، ( 1405 ق )، جامع المدارک، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.


17. سیوری حلی، مقداد بن عبدالله، ( 1404 ق )، التنقیح الرائع، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، قم، چاپ اول.


18. شهید اول، محمد بن مکی، ( 1410 ق )، اللمعة الدمشقیة، دار التراث ـ دار الإسلامیة، بیروت، چاپ اول.


19. شهید اول، محمد بن مکی، ( 1414 ق )، غایة المراد، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول.


20. شهید ثانی، زین الدین بن علی، ( 1410 ق )، الروضة البهیة، داوری، قم، چاپ اول.


21. شهید ثانی، زین الدین بن علی، ( 1413 ق )، مسالک الأفهام، مؤسسه معارف اسلامی، قم، چاپ اول.


22. شیبانی، یحیی بن محمد، ( 1423 ق )، اختلاف الائمة العلماء، بیروت، چاپ اول.


23. شیخ طوسی، محمد بن حسن، ( 1390 ق )، الإستبصار، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول.


24. شیخ طوسی، محمد بن حسن، ( 1407 ق )، تهذیب الأحکام، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم.


25. شیخ طوسی، محمد بن حسن، ( 1407 ق )، الخلاف، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول.


26. شیخ طوسی، محمد بن حسن، ( 1387 ق )، المبسوط، کتابفروشی مرتضوی، تهران، چاپ سوم.


27. صدوق، محمد بن علی، ( 1413 ق )، من لایحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم.


28. صیمری، مفلح بن حسن، ( 1420 ق )، غایة المرام، دار الهادی، بیروت، چاپ اول.


29. طباطبائی حائری، سید علی بن محمد، ( 1418 ق )، ریاض المسائل، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول.


30. طباطبائی حکیم، سید محسن، ( 1410 ق )، منهاج الصالحین، دار التعارف، بیروت، چاپ اول.


31. علامه­ی حلی، حسن بن یوسف، ( 1410 ق )، ارشاد الأذهان، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول.


32. علامه­ی حلی، حسن بن یوسف، ( 1411 ق )، تبصرة المتعلمین، وزارت ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول.


33. علامه­ی حلی، حسن بن یوسف، ( 1420 ق )، تحریر الأحکام، مؤسسه امام صادق (ع)، قم، چاپ اول.


34. علامه­ی حلی، حسن بن یوسف، ( 1381 ق )، خلاصة الاقوال، دار المطبعة الحیدریة، نجف، چاپ دوم.


35. علامه­ی حلی، حسن بن یوسف، ( 1413 ق ) قواعد الأحکام، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول.


36. علامه­ی حلی، حسن بن یوسف، ( 1413 ق )، مختلف الشیعه، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم.


37. فاضل آبی، حسن بن ابی طالب، ( 1417 ق)، کشف الرموز، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ سوم.


38. فاضل لنکرانی، محمد، ( 1421 ق )، تفصیل الشریعة ـ القصاص، مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، قم، چاپ اول.


39. فیض کاشانی، محمد محسن بن مرتضی، ( بی­تا )، مفاتیح الشرایع، کتاب­خانه مرعشی نجفی، قم، چاپ اول.


40. کشی، محمد بن عمر، ( 1390 ق )، رجال الکشی، دانشگاه مشهد، مشهد، چاپ اول.


41. کلینی، محمد بن یعقوب، ( 1407 ق )، الکافی، دار الکتب الاسلامیة، تهران، چاپ چهارم.


42. گلباغی ماسوله، سید علی جبار، ( 1396 )، نظریه­ی داعی بر داعی در بوته تحلیل و نقد، جستارهای فقهی و اصولی، سال سوم، شماره 7.


43. گلباغی ماسوله، سید علی جبار، ( 1398 )، چیستی شناسی ضمان از منظر فقه شیعه، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال یازدهم، شماره 20.


44. گلباغی ماسوله، سید علی جبار، ( 1399 )، واکاوی تاریخی قالب شناسی ضمان، آموزه­های فقه مدنی، دوره­ی دوازدهم، شماره 22.


45. ماوردی، علی بن محمد، ( 1419 ق )، الحاوی الکبیر، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول.


46. مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، ( بی­تا )، حدود و قصاص و دیات، مؤسسه نشر آثار اسلامی، تهران، چاپ اول.


47. مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، ( 1404 ق )، مرآة العقول، دار الکتب الاسلامیة، تهران، چاپ دوم.


48. مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، ( 1406 ق )، ملاذ الاخیار، کتابخانه­ی مرعشی نجفی، قم، چاپ اول.


49. محقق حلی، جعفر بن حسن، ( 1408 ق )، شرایع الإسلام، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.


50. محقق حلی، جعفر بن حسن، ( 1418 ق )، المختصر النافع، مؤسسه مطبوعات دینی، قم، چاپ ششم.


51. مدنی کاشانی، رضا، ( 1410 ق )، کتاب القصاص، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم.


52. مرعشی نجفی، سید شهاب الدین، ( 1415 ق )، القصاص علی الضوء القرآن و السنة، سید عادل علوی، کتابخانه­ی مرعشی نجفی، قم، چاپ اول.


53. مروزی، محمد بن نصر، ( 1420 ق )، اختلاف الفقهاء، اضواء السلف، ریاض، چاپ اول.


54. مغربی، نعمان بن محمد، ( 1385 ق)، دعائم الإسلام، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ دوم.


55. موسوی خویی، سید ابوالقاسم، ( 1422 ق )، مبانی تکملة المنهاج، مؤسسه احیاء آثار خویی، قم، چاپ اول.


56. موسوی خویی، سید ابوالقاسم، ( بی­تا )، معجم رجال الحدیث، بی­نا، بی­جا.


57. موسوی سبزواری، سید عبد الاعلی، ( 1413 ق )، مهذب الاحکام، مؤسسه المنار، قم، چاپ چهارم.


58. نجفی، محمد حسن، ( 1404 ق )، جواهر الکلام، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم.