مقاصد شریعت و نقش و جایگاه مصلحت در قانونگذاری
الموضوعات : آموزه های فقه و حقوق جزاء
سید محمد تقی علوی
1
,
سیده مهشید میری بالاجورشری
2
1 - استاد گروه فقه و حقوق، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
2 - دانش آموخته کارشناسی ارشد حقوق جزاء و جرمشناسی، واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران.
الکلمات المفتاحية: مصالح مرسله, سکوت قانون, مقاصد شریعت, مصالح و مفاسد احکام, ما لا نص فیه,
ملخص المقالة :
مطابق نظر عدلیه، احکام شرعی تابع مصالح و مفاسد است؛ چنانکه احکام حکومتی نیز در راستای تأمین مصالح اجتماعی جامعه اسلامی است؛ از این رو، مصلحت در فقه اسلامی، در مقام فتوا و حکم حکومتی، از جایگاه مهمی برخوردار است. تمامی مذاهب اسلامی اتفاق نظر دارند که احکام بر مصالح و مفاسد مبتنی هستند و دین، در واقع برای جلب مصالح بندگان و دور نمودن مفسده از ایشان آمده است. از تأمل در آیات شریفه قرآن، سنت معصومین (ع) و عمل صحابه و فقهاء اسلامی، از عصر تکوین شریعت تاکنون این نتیجه، حاصل است که میان مقاصد شریعت و واژه های مصلحت و مفسده رابطه تنگاتنگی وجود دارد. در مقاله حاضر سعی شده است تا با مطالعه و تأمل در نظریه ی مقاصد شریعت و رابطه ی آن با مصالح و مفاسد به تحلیل برای مواردی نایل آید که تحت عنوان: ما لا نص فیه یا موارد سکوت قانون قرار دارد.
منابع
- ابن قیم، شمس الدین محمد، (بی تا)، اعلام الموقعین عن رب العالمین، چاپ النهضه الجدیده، قاهره.
- اردبیلی، احمد، (بی تا)، مجمع الفائده و البرهان، چاپ سنگی در یک مجلد.
- آمدی، سیف الدین، (۱۴۰۰ ق)، الاحکام فی أصول الاحکام، دارالکتب العلمیه، بیروت، لبنان.
- بجنوردی، سید حسن، (۱۴۱۰ ق)، القواعد الفقهیه، مؤم اسماعیلیان، چاپ دوم.
- بحرانی، یوسف، (بی تا)، حدائق الناصره ، مؤسسه النشر الاسلامی ، قم.
- جعفری، محمد تقی، (۱۳۶۰)، منابع فقه ، انتشارات نور ، چاپ دوم.
- جناتی، محمدابراهیم، (۱۳۷۰)، منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، مؤسسه کیهان، تهران.
- حکیم، محمدتقی، (۱۴۱۸ ق)، الاصول العامه للفقه المقارن ، المجمع العالمی لاهل البیت ، قم.
- حلى (علامه)، حسن بن یوسف بن مطهر، (بی تا)، تذکره الاحکام ، چاپ سنگی ، در دو مجلد.
- حیدری، علینقی، (۱۳۷۸)، اصـول الاستنباط، ترجمه و توضیح، سیدمحمدتقی علوی، انتشارات دانشگاه تبریز.
- خضری بک، محمد، (۱۴۰۹ ق)، اصول الفقه، دارالفکر، بیروت، لبنان.
- رازی، فخرالدین، (۱۴۱۲ ق)، المحصول فی علم اصول الفقه، مؤسسه الرساله، بیروت.
- ریسونی، احمد، (۱۳۷۶)، نظریه المقاصـد عنـد الامام الشاطبی، مترجمان : سید حسن اسلامی ، سیدمحمد علی ابهری ، دفتر تبلیغات اسلامی، قم.
- الزحیلی، وهبه، (۱۴۱۸ ق)، الفقه الاسلامی و ادلته، دار الفکر، دمشق، چاپ چهارم.
- الزرقاء، مصطفی احمد، (۱۹۵۲ م) المدخل الفقهی العام، چاپ سوم.
- الزلمی، مصطفی ابراهیم، (۱۳۷۵)، اسباب اختلاف الفقهاء فی الاحکام الشرعیه، ترجمه حسین صابری، آستان قدس رضوی.
- زیدان، عبدالکریم، (۱۳۱۹)، الوجیز فی اصول الفقه، نشر احسان للنشر و التوزیع.
- شاطبی، محمدبن ابراهیم بن موسى، (بی تا)، الموافقات ، مکتبه التجاریه الکبرى ، مصر.
- شوکانی، محمدبن علی، (۱۳۲۷)، ارشاد الفحول ، مطبعه السعاده ، مصر.
- عاملی (شهید اول)، (بی تا)، محمدبن مکی، القواعد و افوائد، منشورات المفید، قم.
- غزالی، ابوحامدمحمدبن محمدبن محمد، (بی تا)، ال مستصفى من علم الاصول ، داراحیاء التراث العربی، بیروت ، لبنان.
- الفاسی، علال، (بی تا)، مقاصد الشریعه الاسلامیه و مکارمها، مکتبه الوحیده العربیه، الدار البیضاء.
- قمی، ابوالقاسم، (بی تا)، قوانین الاصول ، چاپ سنگی ، در دو مجلد.
- محمدی، ابوالحسن، (۱۳۶۶)، مبانی استنباط حقوق اسلامی، انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- محمودی، امیررضا، میری بالاجورشری، سیده مهشید، افروز، فرزین، (1400)، شاخصه های تربیتی دولتمردان در نظام حقوقی شیعی با رویکردی بر دیدگاه های سیاسی حضرت علی (ع)، فصلنامه پژوهش های سیاسی و بین المللی، سال سیزدهم، شماره 50.
- مطهری، مرتضی، (۱۳۷۷)، اسلام و مقتضیات زمان ، انتشارات صدرا.
- موسوی خمینی ( امام )، سیدروح الله، (۱۴۱۵ ق)، کتاب البیع ، مؤسسه النشر الاسلامی.
- نجومیان، حسین، (۱۳۶۶)، مبانی قانون گذاری و دادرسی، بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی.
- النمر، عبدالنعم، (۱۹۸۷ م)، الاجتهاد، الهیئه المصریه العامه للکتاب، ج دوم.
