استفاده سنتی و بومی از گیاهان دارویی در شمال کشور (مطالعه موردی: سری 81 و 83 طرح جنگل داری اداره کل منابع طبیعی مازندران- ساری)
Subject Areas : Journal of Medicinal Herbs, "J. Med Herb" (Formerly known as Journal of Herbal Drugs or J. Herb Drug)سید زکریا علوی 1 , الهه ربیعی 2 , حمیدرضا سعیدی گراغانی 3 , قهرمان قوردویی میلان 4
1 - اداره کل منابع طبیعی استان مازندران، ساری، ایران؛
2 - پردیس کشاورزی، دانشگاه تهران، کرج، ایران؛
3 - دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران؛
4 - دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران؛
Keywords: گیاهان دارویی, گیاه شناسی سنتی, طرح جنگل داری,
Abstract :
مقدمه و هدف: در سالهای اخیر مردم ایران و همچون سایر کشورهای جهان به دلیل عوارض جانبی داروهای شیمیایی توجه خاصی به استفاده از گیاهان دارویی نمودهاند، این علاقه و توجه مردم نسبت به گیاهان و مشتقات حاصل از آنها، سبب ایجاد تجارت پر رونق گیاهان دارویی گردیده است. در منطقه خزری در طرحهای جنگلداری تعداد زیادی گونه گیاهی با کاربرد دارویی وجود دارد که بومیان منطقه از طریق تجارب سنتی بهدست آمده در قرون گذشته و بدون هیچ گونه عمل آوری بهخصوصی از آنها استفاده مینمایند. در همین راستا طرحهای جنگلداری حوزه 83 (سری یک، دو و سه) با 25429 هکتار و حوزه 81 با مساحت 14528 هکتار واقع در 80 کیلومتری جنوب شهرستان بهشهر و 70 کیلومتری جنوب شهرستان نکا جهت مطالعه انتخاب گردید. روش تحقیق: به منظور معرفی گونههای دارویی و معطر، گیاهان جمع آوری شده از منطقه پس از انتقال به هرباریوم با استفاده از فلورهای مختلف مورد شناسایی قرار گرفتند. سپس با استفاده از اطلاعات محلی حاصل از مصاحبه مستقیم و پرسشنامه و نیز کتب مرتبط، به ثبت مشخصات دارویی آنها اقدام گردید و سپس پردازش و تجزیه روی دادههای خام انجام شد. نتایج و بحث: نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که 210 گونه متعلق به 47 تیره در منطقه مورد مطالعه وجود دارد که از بین تیرههای شناسایی شده 30 تیره دارای 76 گونه دارویی میباشند که 24 گونه مرتعی و 6 گونه درخت و درختچهای مورد بهرهبرداری و استفاده سنتی اهالی قرار میگیرد. همچنین این بررسی مشخص کرد که بومیان از این گیاهان بعد از تبدیل قسمتهای مورد استفاده به شربت، مربا، ترشی و رب یا بهصورت جوشانده استفاده مینمایند ، ضمناً استفاده از قسمتهای سبز گیاه بهعنوان سبزی خوراکی یا معطر کننده غذا نیز دارای کاربرد فراوانی است. توصیه کاربردی/صنعتی: تحقیقات گسترده روی شناخت و چگونگی استفاده از گیاهان دارویی مرتعی میتواند کمک شایانی به صنعت داروسازی نماید. بنابراین توصیه میشود اقدامات حمایتی جهت شناخت، حفظ و ازدیاد گونههای با ارزش دارویی در این منطقه به عمل آید.
اسدی، م.، معصومی، ع. الف.، خاتم ساز، م.، مظفریان، و.، 1384-1376، فلور ایران، شماره های 5، 6، 8، 10، 13، 33و 43، انتشارات مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، ایران.
اصغر نژاد، ل. سعیدی گراغانی، ح.ر و علیخانی، م. 1389. بررسی فلورستیک و ویژگیهای زیستی گیاهان دارویی (مطالعه موردی: منطقه پرور در استان سمنان)، کتابچه مقالات همایش ملی گیاهان دارویی، ساری.
اکبرزاده، م.، 1380. رسته بندی جوامع گیاهی مراتع ییلاقی حوزه آبخیز واز مازندران، پژوهش و سازندگی در منابع طبیعی، 51: 98-103.
حیدری، ق. سعیدی گراغانی، ح.ر. بارانی، ح. و علوی، س.ز. 1390. نقش بهرهبرداری از محصولات فرعی در مدیریت پایدار مراتع (مطالعه موردی: مرتع برف و بن شهرستان آمل)، اولین همایش منطقه ای دانش محوری در مدیریت پایدار کشاورزی و منابع طبیعی، گرگان، ایران.
زالی، س. ح.، حیدری، ق.، امیری، م.، طایفه سید علیخانی، ل.، 1389. معرفی مهم ترین گیاهان دارویی زیر حوزه تیار با تأکید بر مواد مؤثره و اثرات درمانی، دومین همایش ملی طب الرضا، دانشگاه علوم پزشکی مشهد. مشهد، ایران.
زرگری، علی. 1376. گیاهان دارویی. انتشارات دانشگاه تهران، جلد 1 تا 5.
سعیدی گراغانی، ح.ر. اصغر نژاد، ل. یوسفی، ج. قوردویی میلان، ق و م. علیخانی، 1389. بررسی نقش گونه های مرتعی در طب سنتی (مطالعه موردی مرتع رینه کوه شهرستان آمل)، کتابچه مقالات اولین کنفرانس ملی حفاظت از تنوع زیستی و دانش بومی، کرمان، ایران.
قهرمان، الف، 1373-1369، کورموفیتهای ایران، جلد 4-1، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، ایران.
مبین، ص.، 1364-1354، رستنی های ایران، جلد 3-1، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، ایران.
Davis, P.H. (ed). 1965-1985. Flora of Turkey, vols. 1-9. Edinburgh University press. Edinburgh.
Giday, M. Asfaw, Z. and Woldu, Z. 2009. Medicinal Plants of the Mein it ethnic group of Ethiopia. Journal of Ethnopharmacology, 124(3): 513-521.
Rechinge, K. H. (ed). 1963-1998. Flora Iranica, nos. 1-173. Akademische Druck-u. Verlagsanstalt, Graz.
Robert, Y. and Yuan, L. 2000. Traditional Chinese Medicine: an approach to scientific proof and clinical validation. Pharmacology & Therapeutics, 86: 191–198.
Sindambiwe, J. B., Calomme, M., Cos, P., Totte, J., Pieters, L., Vlietinck, A. and Vanden Berghe, D. 1999. Screening of seven selected Rwandan medicinal plants for antimicrobial and antiviral activities. Journal of Ethnopharmacology, 65: 71–77.
Singh, A. and Singh, P. 2009. An ethno botanical Study of medicinal plants in chandauli district, India. Journal of Ethnopharmacology, 121(2): 324-329.
Vijayan, P. Raghu, C., Ashok, G. Dhanaraj, S. A. and Suresh, B. 2004. Antiviral activity of medicinal plants of Nilgiris. Indian Journal of Medical Research, 120: 24-32.
Wondimu, T., Asfaw, Z. and Kelbessa, E. 2007. Ethno botanical Study of Medicinal Plants around, Ethiopia. Journal of Ethnopharmacology, 112(1): 152-161.
