Studying the status of combatants' rights protection in jurisprudence and humanitarian law

Subject Areas :

Kiamarth Mansouri ¹ , ESmat savadi ² , hormoz asadikoohbad ³

1 - Ph.D. student of Islamic Jurisprudence and Law Department, Islamic Azad University, Ramhormoz Branch, Iran.
2 - Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Islamic Azad University, Tehran West Branch, Tehran. Iran
3 - Associate Professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Ramhormoz Branch, Islamic Azad University, Ramhormoz, Iran.

Received: 2023-10-04 Accepted : 2024-03-11 Published : 2024-04-11

Keywords: rights, combatants, jurisprudence, humanitarian rights, war,

Abstract :

The purpose of article to study the status of protection of the rights of combatants in jurisprudence and humanitarian rights by library method. The culture of systematizing the realization of the rights of warriors and keeping their memory and name alive is an important part of the cultural values of different societies. Therefore, efforts should be made to make these rights and values current in the heart of the society. During every war, policies are adopted to minimize the undesirable and unwanted effects of war, and these cases are foreseen in every war. The findings indicate that different divisions can be considered for the set of combatant rights; Among the most important factors, we can mention the rights during war and after the end of the warThe right to enjoy the status of prisoners of war" The care and access of combatants to medical services is of the rights of this class, which should be considered during and after the war. Other rights of fighters that were investigated in this research are economic rights and social rights. These issues are emphasized in humanitarian law Islam, as part of the example of share in Allah's beard (zakat), it given to them.

References:


-آخوندی، مصطفی (1381). نظام دفاعی اسلام، جلد اول، قم: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی. نمایندگی ولی‌فقیه. اداره آموزش‌های عقيدتی سياسی
-اسدی، علی محمد،(1386). احکام جبهه، تهران: انتشارات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
-امیری فرد، فاطمه(1399). مسئوليت مدني دولت در برابر ايثارگران دفاع مقدس، تهران : انتشارات موزه انقلاب اسلامي ودفاع مقدس
-ابن‌زهره حلبی، حمزه، غنیة النزوع إلی علمی الأصول والفروع، مؤسسه امام صادق (ع)، قم: 1417 ق
-ابن‌سعد، محمد بن‌سعد، الطبقات الكبری، بیروت: دارالکتب العلمية، منشورات محمدعلی بيضون، 1410 ق.
-ابی‌جعفر محمدبن‌یعقوب بن‌اسحاق کلینی رازی، فروع الكافي، به کوشش محمدحسن درایتی، دارالحدیث، قم، 1387 ش
-الحر العاملی محمدحسن، وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، تهران، مکتب الاسلامیه، جلد یازده، 1403ق.
-امراللهی‌بیوکی مینا،(1386). بررسی وضعیت حقوقی زندانیان گوانتانامودر پرتوحقوق بین‌الملل بشردوستانه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق بین‌الملل به راهنمایی رنجبریان دانشکده حقوق وعلوم سیاسی دانشگاه تهران.
-خالقی، ابوالفتح وحجت الله رشنوادی(1400)، جلوه‌های صیانت از کرامت بشری در مخاصمات از منظر نهج‌البلاغه وحقوق بین‌الملل، فصلنامه نظریه‌های حقوقی.
-دستغیب، سید محمدرضا،(1395). حقوق بشردوستانه در منابع اسلامی واسناد بین‌المللی اشخاص موردحمایت در مخاصمات مسلحانه، تهران: نشر میزان
-راغب اصفهانی، حسین بن‌محمد، المفردات فی غریب القرآن بيروت دارالعلم، ۱۴۱۲ ق.
-زین‌الدین‌بن‌ علی‌ شهیدثانی‌، مسالک‌ الافهام‌ الی‌تنقیح‌ شرائع‌ الاسلام‌، ج۳، قم:‌ ۱۴۱۳-۱۴۱۹.
-سید محمد مرتضی، حسینی زبیدى، تاج العروس من جواهر القاموس بيروت مكتبة الحياة، ۱۳۰۶ هـ .
-شارل روسو،(1347). حقوق مخاصمات مسلحانه ترجمه دکتر هنجنی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران
-صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر، محقق حلی، جعفربن‌حسن، ومؤسسة دائرة معارف‌الفقه الاسلامي طبقا‌ لمذهب‌ اهل‌ البیت‌ علیهم‌السلام. ۱۴۲۲–۲۰۰۱. معجم فقه الجواهر. ۶ ج. بیروت لبنان: الغدیر.
-ضیائی بیگدلی، محمدرضا،(1394). حقوق بین‌الملل بشردوستانه، انتشارات گنج دانش، تهران.
-ضیائی بیگدلی، محمدرضا،(1400). حقوق جنگ(حقوق بین‌الملل مخاصمات مسلحانه)، چاپ هشتم، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی
-طباطبائی، سیدمحمدحسین(1383). المیزان فی تفسیرالقرآن، قم: انتشارات دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
-طوسی، محمد بن حسن (1400).تهذیب‌الاحکام، قم، جلد ششم.
-طریحی، فخرالدّین، (1416ق). مجمع البحرین، چاپ سوم، تهران:کتابفروشی مرتضوی.
-عبداللهی‌نژاد، کریم؛ حسین ناصری مقدم؛ قاسم عبیداوی(1395). مبانی فقهی اولویت استخدامی ایثارگران، فصلنامه مدیریت اسلامی سال 23 . شماره 4
-فلک، دیتر(1387). حقوق بشردوستانه در مخاصمات مسلحانه، تهران: انتشارات موسسه مطالعات وپژوهش‌های حقوقی شهر دانش
-فیروزی، مهدی(1392). لا یقتل غیر المقاتل قاعده فقهی مصونیت غیرنظامیان در مخاصمات مسلحانه، فقه، شماره چهارم
-کنعانی، محمد طاهر وسیاه رستمی، هاجر(1385). حقوق بین‌الملل بشردوستانه ناظر بر حمایت از افراد در درگیری‌های مسلحانه تهران جمعیت هلال‌احمر چاپ دوم.
-کلینی،محمد بن یعقوب (بی‌تا)، اصول کافی، بیروت، دارالصعب، جلد پنجم
-محمدحسن النجفي جواهر الكلام فى شرح شرایع الاسلام، بيروت، داراحياء التراث العربي، ج ۲۱ .
-محقق داماد، سید مصطفی (1379ش)، حقوق قراردادها در فقه امامیّه، تهران: انتشارات سمت.
-منتظری، حسین علی،(1417ق). نظام الحکم فی الإسلام (للمنتظری)، به کوشش جمعی از محققان دفتر مؤلف، نشر سرایی، قم.
-منتظری، حسینعلی، (1409ق). دراسات فی ولایة الفقیه وفقه الدولة الاسلامیه، نشر تفکر، قم، ج 6.
-موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل البیت علیهم السلام، به‌کوشش جمعی از پژوهشگران. نویسنده موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع)، مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (علیهم السلام)، قم، 1423ق، جلد13
-مکارم شیرازی، ناصر،(1373). ترجمه قرآن، جلد اول، قم: دارالقرآن الكريم،
-مهدیون، جواد(1396) حقوق رزمندگان، اسرا وغیرنظامیان در مخاصمات مسلحانه داخلی با تأکید بر موازین حقوقی اسلام وحقوق بشردوستانه‌ی بین‌المللی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان تهران - مرکز پیام نور تهران جنوب
-ماوردی، علی بن محمد، الأحکام السلطانیة والولایات الدینیة، توزیع دار التعاون للنشر والتوزیع عباس أحمد الباز، مکه مکرمه، 1382
-واسطى، زبیدى، سید محمد مرتضى حسینى، (1414ق). تاج العروس من جواهرالقاموس، به کوشش علی شیری، ج 15، دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع

Abi-Saab, G. (1984). The specificities of humanitarian law, in Christophe Swinatsk: Studies and essays on international humanitarian law and red cross principles, in honor of Jean Pictet, Geneva, the Hague, ICRC.
Baxter, R. R., & Pilloud, C. (1988). International dimensions of humanitarian law. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization [UNESCO], International Dimensions of Humanitarian Law, Part I Nature of International Humanitarian Law and its Place in International Law.
Crawshaw, R., & Holmström, L. (2008). 12. Basic Principles and Guidelines on the Right to a Remedy and Reparation for Victims of Gross Violations of International Human Rights Law and Serious Violations of International Humanitarian Law. In Essential Texts on Human Rights for the Police (pp. 497-506). Brill Nijhoff.
Gane, C., & Mackarel, M. (1997). Geneva Convention Relative to the Protection of Civilian Persons in Time of War. In Human Rights and the Administration of Justice (pp. 579-581). Brill Nijhoff.
Hofmann, R. (2018). The 2010 International Law Association Declaration of International Law Principles on Reparation for Victims of Armed Conflict. Reparation for victims of armed conflict: impulses from the Max Planck trialogues. MPIL Research Paper Series, (2018-19), 31-34. Available at: http://www.ila-hq.org/
Marco Sassoli, A., & Bouvier, A. Q. (2000). concept and purpose of international humanitarian law”, in: How Does Law Protect in War, ICRC, Vol. 1, Third Edition
McGrath, L. (2000). Presumed Guilty? Criminal Justice and Human Rights in Mexico. Declaration of Basic Principles of Justice for Victims of Crimeand Abuse of Power, Fordham International Law Journal, 24(3), 801. Available at: www.un.org/documents/ga/res/40/a40r034.htm
Military, C. C. (1986). Paramilitary Activities in and against Nicaragua.Military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua, Nicaragua v. United States, Merits, ICJ GL No 70, [1986] ICJ Rep 14, ICGJ 112(ICJ 1986), 27th June 1986, International Court of Justice [ICJ], Para. 218 Available at: http://opil.ouplaw.com/view/10.1093/law :icgj/112icj86.case.1/law-icgj-112icj86
Pictet, J. (Ed.). (1952). The Geneva conventions of 12 August 1949: commentary. International committee of the Red Cross.
Pilloud, C., Sandoz, Y., Swinarski, C., & Zimmermann, B. (Eds.). (1987). Commentary on the additional protocols: of 8 June 1977 to the Geneva Conventions of 12 August 1949. Martinus Nijhoff Publishers.
United Nations. (1985). Convention against torture and other cruel, inhuman or degrading treatment or punishment. Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment, New York, 10 December 1984, Available at: http:/ /treati es.un. or g/pages/ View Details. Aspx? src = UNTS ONLIN E & tabid = 2 & mtdsg _no=IV-9&chapter=4&lang=en

Full-Text:



 

 

 

 

Studying the Status of Combatants' Rights Protection in Jurisprudence and Humanitarian Law   Kiyamars Mansoori 1, Esmat Savadi 2*, Hormoz Asadi Koohbad3

 

Received:2024/02/05 Accepted:2024/03/18

Research Article

 

Abstract The purpose of this article was to study the status of protecting the rights of combatants in Imami jurisprudence and humanitarian rights in a descriptive way. The culture of systematizing the realization of the rights of warriors and keeping their memory and name alive is an important part of the cultural values of different societies. Therefore, efforts should be made to make these rights and values current in the heart of the society. During every war, policies are adopted to minimize the undesirable and unwanted effects of war, and these cases are foreseen in every war. In response to the main question of this article, "What is the status of protecting the rights of combatants in jurisprudence and humanitarian documents?" The findings indicate that different divisions can be considered for the set of combatant rights; Among the most important factors, we can mention the rights during the war and after the end of the war; The right to defense is one of the rights of the combatant during the war. "The right to enjoy the status of prisoners of war" is one of his rights after the end of the war and it is related to the secondary status of the combatant. The care and access of combatants to medical services is one of the rights of this class, which should be considered during and after the war. Other rights of fighters that were investigated in this research are economic rights and social rights. These issues are emphasized in humanitarian law and Islam, as part of the example of share in Allah's beard(zakat), it is given to them.    Keywords: Combatants; Humanitarian rights; Jurisprudence; Rights; War

 

Mansoori, K., Savadi, E., & Asadi Koohbad, H.  (2024).  Studying the Status of Combatants' Rights Protection in Jurisprudence and Humanitarian Law. Journal of Political and International Research, 15(57), pp.31-46.

 

---

[1]  Ph.D. Candidate of Islamic Jurisprudence and Law Department, Islamic Azad University, Ramhormoz Branch, Iran. [e-mail]

[2]  Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Islamic Azad University, Tehran West Branch, Tehran, Iran. (Corresponding Author). [e-mail]

[3]  Associate Professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Ramhormoz Branch, Islamic Azad University, Ramhormoz, Iran. [e-mail]

 

مطالعه‌ی وضعیت حمایت از حقوق رزمندگان در فقه و اسناد بشردوستانه   کیامرث منصوری1، عصمت سوادی *2،   هرمز اسدی کوه‌باد3

 

---

[1] دانشجوی دکتری تخصصی گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رامهرمز، ایران. [e-mail]

[2] استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران غرب، تهران. ایران. (نویسنده مسئول). [e-mail]

[3]  دانشیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران. [e-mail] 

 

مقاله پژوهشی

تاریخ دریافت: 06/09/1402 تاریخ پذیرش: 28/12/1402

 

چکیده نوشتار حاضر باهدف مطالعه‌ی وضعیت حمایت ازحقوق رزمندگان درفقه امامیه وحقوق بشردوستانه به روش توصیفی به انجام رسید. فرهنگ نظام‌مند کردن تحقق حقوق رزمندگان وزنده نگه‌داشتن یاد ونام آنان بخشی مهمی از ارزش‌های فرهنگی جوامع مختلف است. لذا باید تلاش کرد این حقوق وارزش‌ها را دربطن جامعه جاری ساخت در جریان هر جنگ سیاست‌هایی اتخاذ می‌گردد که آثار نامطلوب وناخواسته جنگ را به حداقل برساند ودر هرجنگ این موارد پیش‌بینی می‌گردد. در پاسخ به سوال اصلی این نوشتار «وضعیت حمایت از حقوق رزمندگان در فقه واسناد بشردوستانه چگونه است؟» یافته‌ها حاکی ازآن است که، تقسیم‌بندی‌های مختلفی را می‌توان برای مجموعه‌ی حقوق رزمنده در نظر گرفت؛ ازجمله مقسم غالب را می‌توان حقوق، در حین جنگ وبعد ازاتمام جنگ برشمرد؛ حق دفاع یکی ازموارد حقوق رزمنده درحین جنگ است «حق برخورداری از وضعیت اسیران جنگی» ازجمله حقوق وی بعد از اتمام جنگ می‌باشد ومربوط به وضعیت ثانویه‌ی رزمنده است؛ رسیدگی ودسترسی رزمندگان به خدمات درمانی هم از جمله حقوق این قشر است که در حین جنگ وبعد از آن می بایست مورد توجه باشد. دیگر حقوق رزمندگان که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفت حقوق اقتصادی وحقوق اجتماعی هستند. این امور در حقوق بشردوستانه واسلام مورد تاکید قرار از باب نمونه سهم فی سبیل الله(زکات)، به آن‌ها تعلق می‌گیرد.    واژگان کلیدی: حقوق، رزمندگان، فقه، حقوق بشردوستانه، جنگ

 

منصوری؛ کیامرث، سوادی؛ عصمت، اسدی کوه باد؛ هرمز (1402). مطالعه‌ی وضعیت حمایت از حقوق رزمندگان در فقه و اسناد بشردوستانه . فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، شماره 57، صفحات 46-31.

 

 

 

مقدمه

تاریخ بشر شاهد نزاع، کشمکش‌ها وجنگ‌های ویرانگری بوده است؛ جریانات ناگواری که دراقصی نقاط جهان بوده وهست. این مخاصمات موجبات نقض‌حقوق بشر را در پی‌داشته است، قربانیان زیادی بر جای می‌گذارد واز آن به‌جز ویرانی چیزی بر جای نمی‌ماند؛ امروزه به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین بحران‌ها وآسیب‌های بین‌المللی به شمار می‌رود؛ با این توصیف در این وضعیت حقوق افرادی تحت تأثیر قرار می‌گیرد، این افراد قربانیان جنگ نام دارند.

حقوق رزمندگان ازجمله مباحثی است که در حقوق بشردوستانه مطرح می‌شود؛ تبیین وترسیم حقوق قربانیان وبازماندگان جنگ در فقه امامیه بدون لحاظ جایگاه این مسئله در حقوق بشردوستانه ومفهوم اسلامی آن، کامل نخواهد بود. در اصطلاح تخصصی، حقوق بین‌الملل بشردوستانه بخشی از حقوق جنگ به شمار می‌رود وآن مجموعه‌ی مقررات وقواعد حقوق بین‌الملل است که علاوه بر تعیین حقوقی که نقش حمایتی از افراد انسانی اعم از رزمنده‌یا غیر رزمنده، اموال غیرنظامی ونیز حقوق طرف‌های متخاصم در مخاصمات مسلحانه اعم از بین‌المللی یا غیر بین‌المللی دارند، به مشخص کردن تکالیف افراد انسانی وطرف‌های متخاصم نیز می‌پردازد(ضیایی بیگدلی، 1394: 26).

مراد از حقوق، مجموعه امتیازات، اختیارات ومنافعی است که برای عنوان کلی «رزمنده» در اسناد بین‌المللی حقوق جنگ(حقوق بشردوستانه) در نظر گرفته‌شده است وهدف بررسی آن‌ها از منظر فقه امامیه وهمچنین بررسی امتیازات واختیارات اساسی رزمنده‌ی سپاه اسلام در فقه امامیه است.

بر این اساس می‌توان گفت، مهم‌ترین نیاز هر جامعه، تأمین امنیت آن جامعه وافراد آن است. تلاش برای بالابردن حد امنیت ملی یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های دولت‌ها ویکی از پایه‌های سیاست خارجی آن‌هاست. یکی از راه‌های حفظ امنیت، دفاع در برابر حملات دشمن است. حمایت از حقوق رزمندگان وایثارگران از مهم‌ترین نیازهای امروز این قشر می‌باشد که در راستای دفاع از کیان ملی متحمل خسارات متعددی می‌شوند. لذا شناخت حقوق رزمندگان وایثارگران، وتبیین تکلیف ووظایف دولت ومردم در قبال آن‌ها ضروری به نظر می‌رسد.

این مقاله در پی پاسخگویی به بخشی از سؤال اصلی تحقیق مبنی بر نحوه تبیین سازوکار حقوق رزمندگان است؛ درواقع با بررسی نحوه وعملکرد خدمات‌رسانی به رزمندگان به ارزیابی آن در فقه واسناد بشر دوستانه پرداخته می‌شود؛ در این رابطه دوموضوع اساسی مبنای کار قرارگرفته است: اولین موضوع این است که هرچه میزان حمایت از رزمندگان بیشتر باشد، ترویج فرهنگ ایثار وفداکاری بیشتر صورت می‌گیرد ودومین موضوع این است که ازآنجایی که حقوق جنگ زیرمجموعۀ حقوق بین‌الملل قرار می‌گیرد، در اسناد بشر دوستانه نسبت به این موضوع چه واکنشی ضورت گرفته است، در اسلام نیز این مجموعه از حقوق واحکام را باید در منابع حقوق بین‌الملل اسلامی وقواعد رفتار دولت ها در زمان جنگ وصلح جست وجوکرد. آنها بخش مهمی از قواعد فقه را نیز تشکیل می‌دهند.

روش: روش پژوهش دراین پایان‌نامه روش توصیفی- تطبیقی است. اطلاعات وداده‌ها از به شیوه‌ی کتابخانه‌ای وبا مراجعه به منابع فقهی وروایی ونرم‌افزارهای موجود جمع‌آوری‌شده است.

 

1-پیشینه تحقیق

خالقی ورشنوادی(1400) در پژوهشی با عنوان «جلوه‌های صیانت از کرامت بشری در مخاصمات از منظر نهج‌البلاغه وحقوق بین‌الملل» به این نتیجه رسیده‌اند که، با توجه تلمذ امام علی(ع) در مکتب رسول اکرم(ص) ومشارکت در اکثر غزوات وجنگ‌های صدر اسلام وکلام امام در کتاب شریف نهج‌البلاغه؛ به‌عنوان آینه تمام نمای مظهر رحمانیت اسلام در خصوص صیانت از کرامت انسانی در جنگ‌ها، موردمطالعه تطبیقی قرارگرفته است. در ابعاد بین‌المللی نیز  با بررسی ومقایسه قواعد وکنوانسیون‌های بین‌المللی با تأکید بر کنوانسیون‌های چهارگانه 1949 ژنووپروتکل‌های آن با موارد فوق‌الذکر تلاش گردیده تا ابعاد وزوایای این دونگرش تطبیق داده وموردبررسی وتحلیل قرار گیرند.

امیری فرد(1399) در تألیف خود با عنوان «مسئولیت مدنی دولت در برابر ایثارگران دفاع مقدس» می‌نویسد: در حقوق داخلی مسئولیت دولت در جبران خسارات ایثارگران را نیز بایستی بر همین اساس دانست. لذا افرادی که در فرآیند جنگ متحمل زیان شده‌اند، ذی‌حق در مطالبه این خسارات هستند. قواعدی ازجمله احسان، لاضرر ونیز مشروعیت دفاع ازجمله مبانی لزوم حمایت وپرداخت خسارت ایثارگران می‌باشند.

مهدیون(1396) در پژوهشی با عنوان «حقوق رزمندگان، اسرا وغیرنظامیان در مخاصمات مسلحانه داخلی با تأکید بر موازین حقوقی اسلام وحقوق بشردوستانه‌ی بین‌المللی» به بررسی وارزیابی تأکیدات حقوقی اسلام وحقوق بشردوستانه‌ی بین‌المللی درباره‌ی حقوق نظامیان، اسرا وغیرنظامیان در مخاصمات مسلحانه داخلی وبررسی وضعیت حقوقی آنان پرداخته است.

عبداللهی‌نژاد وهمکاران(1395) در پژوهش خود با عنوان «مبانی فقهی اولویت استخدامی ایثارگران» بر مبنای ادلّه‌ی احکام به بیان مبانی فقهی امتیازها واولویت‌های استخدامی این دسته از افراد پرداخته‌اند وپس از نقد وبررسی آن‌ها، به این نتیجه دست می‌یابند که اولویت وتکریم آن‌ها از پشتوانه قوی فقهی برخوردار است؛ با این توضیح که علاوه بر سیره وبنای عقلا، دسته‌ای از آیات وروایات مؤید ومثبت آن است.

 

2-مبانی مفهومی

2-1- حقوق بشر دوستانه

حق در نگاه عده‌ای از فقیهان، مرتبه ضعیفی ازملک وبلکه نوعی ازملک بوده وصاحب حق برشی، مالک آن شی تلقی گردیده وامر آن شی به‌دست اوست(طباطبایی، 1383: 55). مرحوم نائینی از فقیهانی است که حق را مرتبه ضعیفی از مالکیت معرفی کرده که قوام آن به دوطرف است. یک‌طرف صاحب حق که از آن حق منتفع می‌شود وطرف دیگر آن‌که عهده‌دار اداری حق است(آملی، 1371: 91).

حقوق بشردوستانه بین‌المللی شاخه‌ای مهم از حقوق بین‌الملل است که در سال‌های اخیر توجه بسیاری از مجامع بین‌المللی به‌ویژه سازمان ملل متحد را به خود جلب نموده است. حقوق بشردوستانه برگرفته ازاصول اساسی بشریت ومجموعه‌ای مرکب از اصول معاهدات، قواعد عرفی ورویه‌ها است(کنعانی وسیاه رستمی، 1385: 3).

مفهوم حقوق بین‌الملل بشردوستانه¹ در کل جایگزین مفهوم حقوق جنگ یا به‌طور جامع‌تر حقوق منازعات مسلحانه شده است(ساسولی²، 2000: 4). آنچه امروز تحت عنوان حقوق بشردوستانه بین‌المللی شناخته می‌شود شامل دوشاخه از حقوق قابل‌اعمال در مخاصمات مسلحانه یعنی حقوق لاهه وحقوق ژنواست. حقوق لاهه یا حقوق جنگ، وظایف وحقوق طرفین درگیر را در عملیات نظامی مشخص ودر انتخاب ابزار وروش‌های جنگی محدودیت ایجاد می‌کند. درحالی‌که حقوق ژنو(1949)³ بیشتر به امنیت وحفظ سلامتی افراد، خواه نظامی ویا غیرنظامی توجه دارد این قوانین با حدود ۶۰۰ ماده در چهار کنوانسیون در سال ۱۹۴۹ در ژنوبه تصویب رسید ودر سال ۱۹۷۷ توسط دوپروتکل تکمیل گردید. پاره‌ای از حقوق خاص درباره برخورد انسانی با رزمندگان بیمار مجروح وزندانیان جنگی در کنوانسیون اول، دوم وسوم ژنوآمده است ومقررات مربوط به حمایت از افراد غیرنظامی نیز در کنوانسیون چهارم تنظیم‌شده است. پروتکل اول ۱۹۷۷ ژنو⁴ نیز بخش مهمی از قواعد حمایتی از جمعیت غیرنظامی را در خود جای‌داده است. بر اساس این پروتکل تک‌تک افراد غیرنظامی از حق حمایت عمومی در برابر حملات نظامی برخوردار هستند. حقوقی نظیر حمایت در برابر حملات بدون تمایز، مقابله‌به‌مثل، قحطی وبه گرسنگی کشاندن غیرنظامیان در این پروتکل موردتوجه قرارگرفته‌اند. 

 

2-2-جنگ

در آئین اسلام در مباحث مربوط به حقوق جنگ از واژه‌های حرب، قتال وجهاد که هرکدام به‌نوعی افاده جنگ با دشمن را می‌نماید سخن به میان آمده است به‌منظور ارائه تعریفی جامع از جنگ در اسلام، نخست لازم است که هرکدام از این واژه‌ها را به‌صورت اجمال موردبررسی قرار داده می‌شود:

 

2-2-1- حرب

در تاج العروس آمده: «حرب نقيض صلح است ومقصود از آن همان کارزار با دشمن است»(حسینی زبیدی، 1306). راغب اصفهانی می‌گوید: «حرب به معنای سلب است سلب یعنی چیزی را با زور وقهر از کسی ربودن، بنابراین معانی، کارزار، ربودن خشمگین شدن همه از کلمه حرب به دست می‌آید(راغب اصفهانی، 1412: واژه حرب).

 

2-2-2-جهاد 

«جهاد» مصدر فعل چهارحرفی «جاهَدَ» می‌باشد. این واژه از ریشه «جهد» به معنای نیرو، توان وقدرت، اشتقاق می‌یابد وبنابراین معنای جهاد به‌کارگیری همه توان ونیرو، خواه فعل باشد یا قول، برای مبارزه ونبرد با دشمن می‌باشد(حسینی زبیدی، 1306: واژه جهد).

در مفردات راغب گفته‌شده: «جهاد از کلمه مجهد اشتقاق می‌یابد وبنابراین جهاد یعنی نهایت نیرورا برای راندن دشمن به کار گرفتن»(راغب‌اصفهانی، 1412: واژه جهد)، همچنین در جواهرالکلام آمده است: «از دیدگاه شرع جهاد عبارت است از بذل نفس ومال، به‌منظور محاربه با مشرکین یا بغاه، در جهت اعتلاء کلمه اسلام وبرپائی شعائر دینی»(النجفی، ج 21: 3). بیشتر فقیهان‌ امامی‌ وجوب‌ جهاد ابتدایی‌ وحتی‌ مشروعیت‌ آن‌ را منوط‌ به‌ موافقت‌ واجازه‌ امام‌ معصوم‌ یا نایب‌ اومی‌دانند(زین‌الدین‌بن‌ علی‌ شهیدثانی‌، ج 3، ص9).

جنگ در اصطلاح حقوقی: ماده ۲ عهدنامه‌های چهارگانه ژنواعلام می‌دارد که «این معاهده در صورت جنگ رسمی یا هرگونه مخاصمه مسلحانه‌ای که بین دویا چند دولت طرف متعاهد روی دهد، به‌موقع اجرا گذارده می‌شود، ولوآنکه یکی از آن دول وجود حالت جنگ را تصدیق نکرده باشد...». بدین ترتیب، هرگاه یک مخاصمه مسلحانه‌ بین دویا چند دولت به وقوع می‌پیوندد، حقوق بین‌الملل بشردوستانه خودبه‌خود قابل‌اعمال می‌گردد، صرف‌نظر از آنکه جنگ اعلان‌شده یا نشده باشد ویا طرف‌های مخاصمه حالت جنگ را مورد شناسایی قرار داده یا نداده باشند.

«در حقوق بین‌الملل، جنگ شیوه اجبار همراه با اعمال قدرت وزور است که می‌توان آن‌ها از نظر حقوقی چنین تعریف کرد: جنگ بعنوان ابزار سیاست ملی، مجموعه عملیات واقدامات قهرآمیز مسلحانه‌ای است که در چهارچوب مناسبات کشورها(دویا چند کشور) روی میدهد وموجب اجرای قواعد خاصی در کل مناسبات آن‌ها با یکدیگر وهمچنین با کشورهای ثالث می‌شود در این جهت حداقل یکی از طرفین مخاصمه در صدد تحمیل نقطه نظرهای سیاسی خویش بر دیگری است به این ترتیب عملیات قهرآمیز مسلحانه وسیله‌ای جهت تحمیل اراده مهاجم است»(ضیایی بیگدلی، 1400: 45).

وردوس، جنگ را چنین تعریف می‌کند: جدلي مسلحانه بين دولت‌ها، که در آن کلیه روابط صلح‌آمیز معلق شده باشد(مسائلی، 1373: 4). برخی نیز جنگ را برحسب غایت وهدف آن تعریف می‌نمایند که در این صورت عبارت خواهد بود از فتح، دفاع مشروع، حفظ منافع ملی، اجرای حقوق، تغییر نظام حقوقی، اجرای یک تصمیم جمعی که جنبه نظم عمومی بین‌المللی دارد(روسو، 1347: 10).

مهم‌ترین‌ مفهوم‌ اصطلاحی‌ این‌ واژه‌ در متون‌ دینی‌، همانند کاربرد عام‌ آن‌، گونه‌ای‌ خاص‌ از تلاش‌ است‌ یعنی‌ مبارزه‌ کردن‌ در راه‌ خدا با جان‌، مال‌ ودارایی‌های‌ دیگر خود در نبرد با کافران وباغیان، با هدف‌ گسترش‌ واعتلای اسلام وبرپا داشتن شعائر یا دفاع‌ از آن‌(جواهر الکلام، ج 21: ص350).

2-3-رزمنده

عنوان کلی نظامیان ـ چه نیروی خودی وچه طرف مخاصمه ـ در فقه امامیه با تعبیر «مقاتله» ذکر می‌شود؛ شاهد بر این مدعا، واژگان مستعمل در قاعده‌ی اصطيادي «لايُقتل غير المقاتل» است؛(فیروزی، 1392: 47) که منظور از «مُقاتل» در این عبارت، نظامی دشمن است. علاوه برآن، گاهی در متون فقهی، از تعبیر «مقاتل» برای رزمنده جبهه دشمن استفاده‌شده است(علامه حلی، ج 9: 216). همچنین در خصوص نظامیان جبهه‌ی اسلام، احکام فقهی خاصی نیز وجود دارد که با اطلاق این واژه بر آن‌ها پیاده شده است. 

مطالعات نشان می‌دهد محققان از تفسیر آیه‌ی ۱۹۰ سوره‌ی بقره برای بررسی مفهوم رزمنده وتعیین شخص به‌عنوان یک نظامی استفاده می‌کنند(دستغیب، 1395: 30)؛ البته از این آیه جهت معرفی نظامی دشمن استفاده می‌شود که بیان می‌دارد: «وقاتِلُوا في سبيل الله الذين يُقَاتِلُونَكُمْ وَلا تَعْتَدُوا إِنَّ الله لا يُحِبُّ الْمُعْتَدين» بدين معنا که درراه خدا، باکسانی که با شما می‌جنگند؛ نبرد کنید واز حدتجاوز نکنید که خداوند تعدی‌کنندگان را دوست ندارد(مکارم شیرازی، 1373: 29). ظاهر آیه دلالت بر این دارد که فعل «یقاتلونکم» حال وصفی است وبه رزمندگان دشمن اشاره دارد(آخوندی، 1381: 144).

مفهوم «رزمنده»⁵ ازجمله مواردی است که نقش مهمی در تنظیم قواعد مربوط به این پدیده را توسط دولت‌ها داشته است(امراللهی بیوکی، 1386: 1). مراد از اصطلاح رزمنده در واژگان حقوقی «فردی است که از جانب حقوق بین‌الملل مجاز به رزم مطابق با حقوق بین‌الملل قابل‌اعمال بر مخاصمات مسلحانه بین‌المللی است»(دیتر، 1387: 104). به‌طورکلی از بند ۲ ماده ۴۳ پروتکل اول الحاقی کنوانسیون‌های ژنویک معیار اساسی جهت معین کردن یک فرد به‌عنوان رزمنده ملاحظه می‌شود؛ بر اساس این قاعده: «تمامی اعضای نیروهای مسلح هر یک از طرف‌های مخاصمه به‌استثنای کارکنان پزشکی ومذهبی، رزمنده به شمار می‌آیند»(کنعانی، 1385: 342). بنابراین مراد از نیروهای مسلح تمامی گروه‌ها وواحدهای سازمان‌یافته‌ای است که تحت نظر فرماندهی قرار دارند که در قبال اعمال زیردستان خود در برابر طرف دیگر مسئول هستند. به‌عبارت‌دیگر این تعریف از نیروهای مسلح اساساً دربردارنده‌ی تمامی اشخاصی است که برای یک‌طرف درگیری می‌جنگند وخود را تابع فرماندهی همان طرف قرار داده‌اند وچنین اشخاصی که متعلق به یک‌طرف مخاصمه هستند رزمنده محسوب می‌شوند.

 

3-حقوق رزمندگان در فقه وحقوق بشردوستانه

احترام به حقوق افراد در زمان جنگ نسبت به زمان صلح از پیشینه بیشتري برخوردار است، زیرا جنگ حادثه‌اي محسوب می‌شود که خارج از اختیار افراد رخ‌داده وزندگی آنان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. حقوق وتعهدات دولت‌ها درخصوص رعایت حق برسلامت وتأمین خدمات‌درمانی براي مجروحان، بیماران، کشتی ـ ‌شکستگان ونیز اسراي جنگی بارها مورد تأکید قرارگرفته ودررویه دولت‌ها مورداحترام واقع گردیده است، تاحدي که گفته می‌شود بسیاري از قواعد ناظر بر مخاصمات مسلحانه به قواعد عرفی تبدیل‌شده است. بنابراین کرامت انسانی را می‌توان ازمهم‌ترین اصول حمایت از حقوق رزمندگان درنظام حقوقی فقه واسلام⁶ وهمچنین قواعد بشردوستانه⁷ وبین‌المللی دانست. به همین‌دلیل است که کرامت انسانی درحقوق بشردوستانه واسلام به‌کرات مورداشاره قرارگرفته‌اند. درادامه به بررسی حقوق رزمندگان ازمنظر فقه وقواعد بشردوستانه پرداخته می‌شود:

 

3-1-حقوق رزمندگان حین جنگ:

3-1-1-حق رزمندگان در دسترسی به خدمات درمانی

حق بر درمان وتعهد دولت‌ها به تأمین حق بر سلامتی⁸ شهروندان وعلی‌الخصوص نیروهاي رزمنده خویش ازجمله اصولی است که مستقیماً بر تمامیت جان افراد تأثیر می‌گذارد. وجود آن می‌تواند وي را حیاتی دوباره بخشد، همچنان که عدم آن نیز می‌تواند حق حیات⁹ را از وي سلب کند. اهمیت این حق تا جایی است که با بسیاري از حقوق مصرحه بشري ارتباطی تام پیدا می‌کند.

تاریخ جنگ‌های صدر اسلام، بیانگر وشاهد آن است که مسئولیت معالجه مجروحان جنگی به زنان واگذار می‌شده است. زنانی مانند نسیبه، جراحه وام‌عطیه دربسیاری از غزوات وجنگ‌های پیامبراسلام(ص) حضور داشتند وعهده‌دار مسئولیت امداد بودند.

ام‌عمليه می‌گوید: «من در هفت غزوه به همراه پیامبر(ص) شرکت کردم وعلاوه بر انبارداری، معالجه مجروحین جنگی را نیز عهده‌دار بودم»(طبقات الکبری، ج 8: ص445؛ الصبه، ج 4: ص 471). در برخی روایات آمده که رسول خدا(ص) زنان را با خود به جنگ می‌برد سماعه از امام باقر(ع) با امام صادق(ع) نقل می‌کند که پیامبر(ص) جهت معالجه مجروحان زنان را نیز به جنگ فرامی‌خواند؛ از غنائم چیزی به آن‌ها نمی‌داد، لکن مبلغی به ایشان عطا می‌کرد. در جنگ با خوارج حضرت علی (ع) به معالجه‌ی خوارج پرداخت (موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل البیت علیهم السلام، 1423ق: 136).

در برخی متون تاریخی آمده است که هنگام عزیمت به‌سوی جنگ، برخی از زنان به‌صورت گروهی یا فردی خدمت پیامبر(ص) رسیدند وبرای کمک به رزمندگان ومعالجه مجروحان تقاضای حضور در جنگ کردند؛ پیامبر(ص) اجازه فرمودند. شرکت حضرت فاطمه(س) در جنگ احد ازهمه موارد مهم‌تر است. آنگاه‌که آن حضرت به احد آمده بود، پیامبر(ص) مجروح شده بود وخون زخم صورت مبارکش بند نمی‌آمد، حضرت زهرا(س) به معالجه پدر گرامی پرداخت. 

واقدی دراین‌باره می‌گوید: «فاطمه(س) چهره پیامبر(ص) را می‌شست وعلی(ع) با سیر خود آب می‌ریخت؛ ولی خون بازنمی‌ایستاد حضرت فاطمه(س) قطعه حصیری را سوزانید وخاکستر آن را بر زخم پاشید تا خون‌بند آمد نیز نقل‌شده است که با پشم سوخته آن را معالجه کرد»(فروع الکافی، ج5: ص45؛ سنن ترمذی، ج 2: ص 126).

این ایده که مجروحین، بیماران وکشتی‌شکستگان باید مورداحترام قرارگرفته ودرجریان مخاصمات مسلحانه موردحمایت واقع شوند، تاحدودي در فرهنگ‌های متعددي در دوران باستان مورد شناسایی قرارگرفته است(سازمان آموزشی، علمی وفرهنگی ملل متحد،¹⁰ 2000: 119). درواقع، دیوان بین‌المللی دادگستري¹¹ مقرر می‌کند که قواعد خاص حقوق بین‌الملل بشردوستانه ازجمله مواردي که مربوط به رفتار با مجروحین وبیماران در مخاصمات مسلحانه بین‌المللی وغیر بین‌المللی می‌شود، ملاحظات ابتدایی بشردوستانه را منعکس می‌کند.

کنوانسیون 1949 ژنوراجع به حمایت از غیرنظامیان در جریان جنگ منتهی به توسعه حمایت از غیرنظامیان بیمار ومجروح گردیده است. کنوانسیون 1949 ژنوراجع به رفتار با اسراي جنگی متضمن مقرراتی راجع به حمایت از اسیران بیمار ومجروح می‌باشد. ماده 3 کنوانسیون ژنومعیارهاي حداقلی از رفتار در مخاصمات مسلحانه داخلی ونظامیانی که به دلیل بیماري یا جراحت سلاح خود را بر زمین گذاشته‌اند ارائه می‌دهد.

پروتکل اول الحاقی به کنوانسیون‌های ژنومصوب 1977 رژیم مشترکی را براي تمامی مجروحین، بیماران وکشتی‌شکستگان صرف‌نظر از جایگاه آنان مقرر می‌دارد. بنابراین باملاحظه ماده 3 مشترك کنوانسیون‌های چهارگانه ژنووپروتکل‌الحاقی دوم مصوب‌1977 حقوق مخاصمات‌مسلحانه غیربین‌المللی متضمن پاره‌ای ازمقررات قراردادي راجع به حمایت از بیماران، مجروحین وکشتی‌شکستگان است، ولواینکه جزئیات کمتري نسبت به مقررات قراردادي ومعاهداتی مرتبط با مخاصمات مسلحانه بین‌المللی دارد(ژرژ مایکل ابی ساب¹²، 1984: 5) . آنچه در حقوق موضوعه ذکر آن رفت، در فقه اسلامی نیز مورد تأکید قرارگرفته است.

3-1-2-اسیران جنگی

واژه‌ی اسیر در لغت، از «اسار» گرفته شده که به معنای ریسمان است (طریحی، 1416: 207) واز آن جهت که هر اسیری را باریسمان می‌بستند، هر انسان در بند ومحبوس را اسیر می‌گویند (واسطی زبیدی، 1414: 23). اسرا نتایج طبیعی وقهری جنگ ها هستند که فقها به تفصیل درباره‌ی آن ها بحث کرده‌اند (منتظری، 1417ق: 540)؛ ودر حقوق اسلام هم مورد تأکید وتوجه قرارگرفته است. ائمه معصومین(ع) نیز این مقوله را موردنظر داشته وبر آن تأکید می‌کردند. بسیاری از دستورات وسخنان معصومان(ع) دربارة رعایت حقوق افراد غیرنظامی وحتی نظامی خصوصاً اسراء در جنگ‌ها از ناحیۀ رسول خدا(ص) بوده است. در حقوق اسلام رفتار انسانی داشتن با اسیر(وبه طور کلی با همه کسانی که در بند هستند) از وظایف مسلمانان است(اسدی، 1386: 16)؛ وحق هیچ گونه آزار واذیت واهانتی نسبت به آنان را ندارند، پیامبر اسلام در جنگ بدر می‌فرمودند: به اسیران اکرام کنید وآنها را در غذای خودتان مقدم دارید.

پیامبر اکرم(ص) همچنین در مورد اسیر فرمود که اکراه واحسان درمورد اسیران مجروح وبیمار محقق نمی‌گردد مگر با معالجه ودرمان آنان(احمدی میانجی، 1411: 477)، امام صادق(ع) فرمود که کشتن مجروحین حرام می‌باشد(کلینی، الکافی، ج 5 : 32). وقتی‌که دوگروه مسلمان با یکدیگر در جنگ باشند طرفداران حق نمی‌توانند فراریان جبهة مخالف را تعقیب ویا اسیران آنان را به قتل رسانیده ومجروحانشان را موردحمله قرار دهند.

قانون اسلام نسبت به اسیران دیدگاهی کاملاً منطقی وانسانی دارد. مسلمانان پس از پایان جنگ، کلیه اسیران را تحت‌الحفظ نزد رهبر مسلمانان می‌آورند. اونیز با در نظر گرفتن مصالح، یکی از سه حالت زیر را درباره‌ی آنان به اجرا می‌گذارد:

1-آنان را بی‌قیدوشرط آزاد می‌کند.

2-آنان را با پرداخت غرامت به‌عنوان فدیه آزاد می‌نماید.

3-دستور بردگی به آنان می‌دهد.

البته در صورت لزوم، امام ورهبر مسلمانان می‌تواند اسیران جنگی را با اسیران مسلمانان مبادله نماید (منتظری، 1409ق: 250) که در حقیقت این امر در زیرمجموعه‌ی مورد دوم جای دارد، چراکه فی حاق واقع، اسیر مسلمان فدیه وی محسوب می‌شود (ابن‌زهره،. 1414ق: 205).

درهرحال بر اساس آیه چهارم سوره محمد،¹³ اسیران جنگی خود دارای حق‌وحقوقی هستند وکشتن آن‌ها به‌هیچ‌وجه جایز نیست. بنابراین اسلام جنبه‌های اخلاقی وانسانی را در نظر گرفته وخوش‌رفتاری با اسرای جنگی، اطعام آن‌ها، منع شکنجه، عدم تحمیل فشار بر آنان¹⁴ ومداوای آنان را ازجمله حقوق رزمندگان اسیر در نظر گرفته است. این امر در اسناد بشر دوستانه نیز مورد توجه قرار گرفته است.

براي نخستین بار کنوانسیون 1929 ژنودرباره رفتار با اسیران جنگی صریحاً مفهوم «حقوق افراد حمایت‌شده¹⁵» را به کار گرفته است. دراین کنوانسیون همچنین از حق اقامه دعوي علیه مراجع نظامی در اعتراض به شرایط بازداشت، حق داشتن وکیل در دادرسی قضایی وحق تجدیدنظرخواهی از احکام قضایی سخن به میان آمده است.

کنوانسیون‌های چهارگانه 1949 ژنوکه پس از صدور اعلامیه جهانی حقوق بشر به تصویب رسیدند، حاوي ارجاعات متعددي به «حقوق افرادحمایت‌شده» می‌باشند(ژان پیکت، 1958: 77). آیا این‌بدان معناست‌که کنوانسیون ـ‌ های ژنوبه افراد حق‌های بین‌المللی اعطا کرده وبه‌موجب این اسناد افراد انسانی دارنده حق به شمار می‌روند؟

بر اساس آنچه گفته شد، اصلی‌ترین ویژگی وامتیاز وضعیت نظامی اسیر جنگی بودن افراد دارای وضعیت نظامی در صورت دستگیری توسط طرف مخاصمه می‌باشد. کنوانسیون سوم ژنو۱۴۴۹ به‌تفصیل به شرایط نگهداری از اسراء ووضعیت آن‌ها پرداخته است که با توجه به‌عنوان در این بخش به‌صورت اجمالی اشاره به این موارد خواهیم داشت بیش‌تر ذکر گردید که هدف به اسارت گرفتن، مانع‌شدن سربازان دشمن از انجام عملیات نظامی بیشتر است چراکه سربازان اجازه دارند درعملیات نظامی قانونی شرکت نمایند فلذا اسراء جنگی را می‌توان تنها اسرایی دانست که بنا به دلایل امنیتی در توقیف‌اند نه به دلیل اعمال جنایتکارانه بند ۱ ماده ۱۲ کنوانسیون سوم ژنواسیران جنگی را اسیران واحد اسیر کننده ندانسته بلکه آن‌ها را اسیر دولتی می‌داند که احد اسیر کننده در زمره‌ی نیروهای مسلح آن تلقی می‌گردد. 

بنابراین قدرت بازداشت کننده مسئول رفتار با اسیران جنگی می‌باشد. قدرت بازداشت کننده متعهد است از ارگان‌های خود بخواهد که از قواعد حقوق بین‌الملل در خصوص رفتار با اسیران جنگی پیروی نمایند وهمچنین باید اجرای این قواعد را تضمین نماید چراکه بر اساس اصول مسئولیتهای بین‌المللی در زمینه‌های رفتار متخلفانه ارگان‌های دولت علیه قدرت بازداشت کننده اقدام کرده وطرح دعوی نمود. درحالی‌که عضویت در نیروهای مسلح یک‌طرف مخاصمه عامل تعیین‌کننده وضعیت اولیه به‌عنوان رزمنده است اما تفکیک از غیرنظامیان وظیفه‌ای است که از وضعیت رزمنده ناشی می‌شود فلذا غیرنظامیان الزامی به تفکیک وتمایز خویش از نظامیان ندارند واین وظیفه بر عهده‌ی نظامیان می‌باشد که نقش آن در بدترین شرایط می‌تواند منجر به از دست دادن وضعیت اسیر جنگی شود. 

ماده 6 ¹⁶مشترك سه کنوانسیون اول وماده 7 کنوانسیون چهارم ونیز ماده 7 مشترك سه کنوانسیون نخست وماده 8 کنوانسیون چهارم ژنو، بر این امر دلالت دارند که کنوانسیون‌ها به افراد ذینفع حقوقی اعطا می‌کنند. ماده 7 تصریح دارد که هیچ‌کس نمی‌تواند در هیچ حالی از تمام یا قسمتی از حقوقی که این کنوانسیون‌ها به اواعطا کرده‌اند چشم‌پوشی کند ونباید براي صرف‌نظر کردن از آن‌ها تحت‌فشار قرار گیرد¹⁷.

بنابراین؛ چنانچه مشاهده می‌شود یک تفاوت اساسی وآشکار بین حقوق ذکر شده در کنوانسیون ژنوتحت عنوان وضعیت اسرا وحقوق ذکر شده در فقه‌امامیّه وجود دارد وعبارت است از اینکه: حقوق مذکور در کنوانسیون سوم ژنومربوط به زمان جنگ است؛ اما از منظر فقه امامیّه، اسیری که در حین جنگ گرفته می‌شود کشته می‌شود. به طور کلی، رهنمود اسلام در زمینه طرز رفتار با اسرای جنگی متضمن احکامی است که مفاد حقوق وعرف بین المللی مدرن هرگز به پای آن نمی‌رسد (محقق داماد، 1379: 131).

 

3-2- حقوق رزمندگان بعد از جنگ

مطالعه وضعیت رزمندگان وایثارگران جنگی حاوی نکات ارزشمند بسیاری است، نحوه خدمات‌رسانی در عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی وفرهنگی کاملاً تحت تأثیر نظام سیاسی کشور مربوط است به‌طوری‌که در کشورهای ایدئولوژیک از قبیل چین وشوروی سابق بازماندگان وایثارگران از منزلت سیاسی، اجتماعی بالایی برخوردار بودند وتوجه زیادی به معیشت ومنزلت وحقوق آنان می‌شد علت این امر آن است که این نظام‌ها مشروعیت خود را از وفاداری بی‌چون‌وچرای پیروان به مبانی عقیدتی می‌گیرند ودراین نظام‌ها کلیه سربازان وایثارگران به‌عنوان سمبل‌های ایثار وازخودگذشتگی به‌نظام مربوطه خدمت می‌کنند در ایران نیز با الگوگرفتن از نهضت عاشورا ومبانی فقهی وحقوقی اسلامی حضور در جنگ به‌عنوان یک تکلیف الهی مطرح است وبه همین دلیل جنگ ایران وعراق به دلایل ذیل دفاع مقدس نام‌گرفته است:

دفاع برای حفظ واستقلال وتمامیت ارضی کشور

استقامت در برابر ظالمین برای اطاعت از فرمان خداوند

مقاومت به‌منظور حفظ دین، قرآن وانقلاب اسلامی

ایستادگی برای دفع تجاوز دشمن ورسیدن به صلح وامنیت ویک نوع دفاع مشروع محسوب می‌گردد

تبیعت از رهبری فرزانه والهی که حضور در جنگ را واجب کفایی اعلام کرده است لذا جنگ ایران وعراق را ادامه نهضت عاشورا می‌دانم وتشابهات جنگ ما با غزوه عاشورا بسیار برجسته ومبرهن است.

در کشورهای با نظام سیاسی بازتر، با توجه به اینکه دولت‌ها چندان در اقتصاد وعرصه اجتماعی وفرهنگ دخالت نمی‌کنند. تلاش می‌شود که طوری نشان دهند که تبعیض بین بازماندگان جنگ وسایر شهروندان وجود ندارد اما بااین‌وجود، در این نظام‌ها نیز امتیازات زیادی به بازماندگان تعلق می‌گیرد در این نظام‌ها، از قبیل آمریکا، ژاپن، فرانسه وانگلیس، تلاش می‌شود که فرهنگ ایثار بیشتر از طریق دیگری غیر از امتیازات اقتصادی واجتماعی ترویج شود در این کشورها رسانه‌ها وهنرهای تصویری از قبیل سینما بیشترین نقش را در ترویج فرهنگ ایثار بر عهده‌دارند.

در کشورهای بازمانده از سوسیالیسم موجود در دوران سرد، از قبیل روسیه، معمولاً همان رویه‌های موجود در رژیم گذشته برای خدمت‌رسانی به ایثارگران وسایر بازماندگان جنگ مورداستفاده قرار می‌گیرد ونظام تأمین اجتماعی این کشورها به‌شدت تحت تأثیر میراث کمونیست است. گرچه درسال‌های اخیر دولت‌های روسیه وسایر دول اروپایی شرقی تلاش کرده‌اند از سیستم دولت‌محور فاصله بگیرند واز امتیازات اقتصادی واجتماعی ایثارگران که بار عظیمی بر دوش دولت می‌گذارد بکاهند که این امر مورداعتراض اکثریت مشمولین این‌گونه امتیازات قرارگرفته است. درکشورهای جهان سوم ازقبیل الجزایر ولبنان، الگویی مختلط از سوسیالیسم ولیبرالیسم مورداستفاده قرار می‌گیرد ودرواقع، سیستم سیاسی اقتصادی این کشورها نیز به‌صورت مختلط عمل می‌کند. ولذا در عرصه خدمات‌رسانی به ایثارگران وبازماندگان جنگ نیز به همین شکل عمل می‌کنند همچنین در مورد نحوه تکریم ایثارگران وترویج فرهنگ ایثارگری همین مسئله نظام سیاسی، اقتصادی کشورها تأثیرگذار است. به این معنا که کشورهای ایدئولوژیک بیشتر به تبلیغات مستقیم وشعارگونه می‌پردازند درحالی‌که در کشورهای با نظام سیاسی لیبرالیسم تلاش می‌شود با استفاده از تبلیغات غیرمستقیم واز طریق رسانه‌ها ونظام آموزش‌وپرورش به تزریق ناخودآگاه ایدئولوژی وطن‌پرستانه وایثارگرانه پرداخته شود.

 

4-2-1-حقوق اقتصادی

در فقه وحقوق بشردوستانه رزمندگان از مزایای زیادی برخوردارند. طوری‌که در بسیاری از مواقع این امتیازات مورد اعتراض سایر مردم قرار می‌گیرد. برای مثال در روسیه، مطبوعات علناً به امتیازات ایثارگران اعتراض کرده‌اند. این امر به آن معنا نیست که مردم این کشورها از ایثارگران خود قدردانی نمی‌کنند. بلکه به این معناست که مردم اکثر این کشورها معتقدند این امتیازات نباید به‌گونه‌ای باشد که حقوق سایر شهروندان را به خاطر تبلیغ ایثارگری پایمال کرد وبه نظر می‌رسد که اعتراض مردم به امتیازات انحصاری ایثارگران صورت نمی‌گیرد. بلکه در مواردی که رقابت‌هایی صورت می‌گیرد(مثال ورود افراد به دانشگاه یا استخدام دولت) امتیازات آن‌ها ناعادلانه تلقی می‌شود استدلال پشت سر این اعتراضات این است که ایثارگر نباید به‌منظور دسترسی به امتیازات به ایثار دست بزند. بلکه باید فداکاری در را ملت ووطن خالی ازشائبه باشد درحقیقت در ایران به‌عنوان یک واجب کفایی به‌صورت تکلیف مدارانه اقدام می‌کنند.

در زمان خلیفه دوم، عمر علاوه بر تعیین مقرری معین برای سپاهیان، برای زنان مهاجر وانصار به‌طور جداگانه مقرری تعیین کرد. همچنین برای کسانی که در جنگ بدر شرکت داشتند نیز حقوق متفاوتی قرار داد. امیران سپاه به‌تناسب کاری که داشتند، حقوق متفاوتی داشتند واین جز مقرری زنان وفرزندانشان بود. به‌علاوه مقداری گندم معادل محصول دوجریب نیز می‌گرفتند(ماوردی، 1382: 405).

قول مشهور فقها این است که رزمندگان حق‌دارند از مواد خوراکی، نوشیدنی وعلوفه چهارپایان به مقداری که عرف اقتضا دارد وسیره مسلمانان بر آن دلالت دارد ودرواقع چاره‌ای جز آن نیست، استفاده کنند؛ بدون اینکه تصرف کننده ضامن باشد وغنی بودن رزمنده نیز در این حکم تأثیری ندارد(معجم فقه الجواهر، ج 4: 654).

در کشورهای زیادی، استخدام ایثارگران در دستگاه‌های دولتی به‌شرط تخصصی صورت می‌گیرد به این معنا که گرچه دراکثر موارد ایثارگران در دستگاه‌های دولتی استخدام می‌شوند. اما بعضی از مشاغل مانند مهندس، پزشکی وپست‌های حساس به‌صرف ایثارگر بودن در اختیار آنان قرار نمی‌گیرد واین موضوع در شرایط برابر یک امتیاز محسوب می‌گردد نه یک سهمیه خاص هزینه آب، برق، تلفن وگاز در اکثر کشورها برای ایثارگران به‌صورت نیم‌بها محاسبه می‌شود.

داروودرمان برای ایثارگران در تمامی کشورها تقریباً رایگان است. این امر حتی در کشورهایی که نظام سرمایه‌داری وپول‌محوری شدیدی در آن‌ها حاکم است نیز صادق است. خصوصاً برای معلولین جنگی خدمات دارویی زیادی ارائه می‌شود.

همچنین هزینه حمل‌ونقل برای سفرهای ضروری وحتی تفریحی ایثارگران پرداخت می‌شود. معمولاً این هزینه‌ها به‌صورت بلیط رفت‌وبرگشت ویا پرداخت نقدی برای وسایل نقلیه عادی مانند اتوبوس، مترووتاکسی پرداخت می‌شود وهواپیما وکشتی را شامل نمی‌شود. در بعضی از کشورها برای هواپیما وکشتی نیز تخفیف‌هایی در نظر گرفته می‌شود.

 

4-2-2-حقوق اجتماعی ـ سیاسی

حمایت‌های حقوقی، عاطفی، مادی ومعنوی از رزمندگان، ترمیم‌کننده آسیب‌های مربوط به لایه‌های اعتقادی وارزش‌های انسانی است وحمایت‌های مادی تأمین‌کننده نیاز زندگی بازماندگان وخانواده‌های آنان است این حمایت‌ها در چارچوب وظایف واهداف وقوانین ومقررات حمایتی سازمان‌دهی می‌شود.

در اسلام تکریم خانواده‌هایی که به جنگ می‌رفتند واز لذت در کنار خانواده بودن می‌گذشتند همیشه موردتوجه بوده است، چنانچه پیامبر اکرم(ص) دراین‌باره فرمودند: «هرکس درباره‌ی رزمنده‌ای غیبت کند، یا به اوآزار رساند یا در غیاب اوبا خانواده‌اش بدرفتاری نماید، روز رستاخیز برای اوپرچمی برافراشته می‌شود به نشانه‌ی این‌که کاملاً به حسابش رسیدگی گردد ودر آتش سرنگون گردد»(ری‌شهری، ج 2: ص 317).

طبق آیه شریفه «هل جزاء الاحسان الا الاحسان» باید این را پذیرفت که در قبال خدمتی که انجام داده‌اند برای دریافت مزایای که شاید بتواند گوشه‌ای از خدمات‌شان را قدردانی کند، به حق ذی‌حق می‌باشند واحسان ایشان بایستی به خوبی پاسخ داده شود. اقدام ایثارگران فعلی کاملا محسنانه بوده که هم نیت احسان وهم تحقق احسان در عالم واقع را داراست.

تکریم بازماندگان جنگ(در اینجا رزمندگان) در اکثر کشورهای موردمطالعه جامعه‌محور است نه دولت‌محور یعنی در عرف وسنت‌های جامعه ریشه دارد که افراد ایثارگر باید در اوج احترام وعزت باشند. مثلاً در روسیه عروس وداماد قبل از مراسم ازدواج به قبرستان‌های ملی که شهدای جنگ در آن‌ها دفن شده‌اند می‌روند وادای احترام می‌کنند واین‌گونه موارد مسئولیت دولت را کاهش واصل موضوع را در جامعه نهادینه می‌کند وباعث تقویت فرهنگ ایثار می‌گردد ودولت‌ها نیز به امکانات وابزاری که دارند به‌صورت علنی ونامحسوس این حرکت را تقویت می‌کنند.

با توجه به قاعده لاضرر ونظریه نفی حکم ضرری که در اسلام هست (عاملی، 1416: 226)، در موقعیتی که کشور مورد هجوم قرار گرفت ایثارگران به دفاع پرداختند که در پرتوحمله مهاجمان ودفاع، ضرر بسیاری به ایشان وارد شد که طبق نفی حکم ضرری، که در اسلام حکمی که عمل به آن موجب ورود ضرر شود وجود ندارد ونیز نفی ضرر غیرمتدارك، با استناد به مواد متعدد قانونی که به لزوم جبران ضرر ونیز اصول مسلم حقوقی از جمله ضرورت جبران ضرر ناروا، بایستی به جبران این ضرر حکم کرد ونباید از جانب حکومت اسلامی جبران نشده باقی بماند. 

در جامعه اسلامی همواره عده‌ای به عنوان کارگزار حکومت اسلامی در خدمت نظام هستند که باید از بیت‌المال حقوق آنان تامین وزندگیشان اداره گردد همانطوری که در صدر اسلام بعد از آنکه خمس غنائم جنگی جدا می‌شد ما بقی را بین مبارزان ومجاهدانی که در جنگ حضور داشته‌اند تقسیم می‌کردند (کلینی، بی‌تا: 43؛ طوسی، 1400: 128).

شایان‌ذکر است، هدف کلی حقوق بین‌الملل بشردوستانه حمایت از «کرامت انسانی» بشر در برابر حاکمیت در زمان صلح وجنگ است. ماده 3 کنوانسیون چهارم 1907 لاهه ، ماده 131 کنوانسیون سوم ژنووماده 91 پروتکل الحاقی 1977، اصول اساسی عدالت برای قربانیان جنگ ومسئولیت دولت‌ها(بند 2 ماده 33) را مورد تأکید قرار داده‌اند.

در باب حقوق اجتماعی رزمندگان آموزش، مسکن واشتغال مولفه‌هایی هستند که در صدر حقوق آنان قرار دارند. ازنظر سیاسی رزمندگان وایثارگران نقش زیادی در سیاست وحکومت این کشورها ایفا می‌کنند کهنه سربازان یا در گروه طرفدار صلح وبشردوستانه ویا در گروه‌های دست راستی ونژادپرست عضویت پیدا می‌کنند مثلاً در فرانسه ژان ماری لوپن که یک کهنه سرباز بوده از طرف احزاب دست راستی وارد رقابت‌های انتخاباتی شده وبه پیروزی نهایی نزدیک شد اما ائتلاف احزاب لیبرال وچپ باعث ناکامی وی شد. یا در آمریکا در سال2004 جان کری که یک کهنه سرباز جنگ ویتنام بود با اتکا به تجارب میهن‌پرستانه درصدد کسب مقام ریاست جمهوری بود که ناکام ماند درهرحال بازماندگان جنگ در سیاست نقش اساسی دارند اما از طرف دولت‌ها هیچ امتیاز خاصی دریافت نمی‌کنند ولی آن‌ها می‌توانند در سازمان‌ها وانجمن‌های مردم‌نهاد حضورداشته باشند ولی نمی‌توانند نیروی سیاسی مستقلی داشته وتأثیرگذار باشند.

 

4-2-3-حقوق رسانه‌ای

ازلحاظ هنری در سینما، رادیو، تلویزیون ومطبوعات این کشورها بیشتر تبلیغات به‌صورت غیرمستقیم صورت می‌گیرد در کشورهای مانند چین وشوروی سابق این تبلیغ به‌صورت مستقیم صورت می‌گرفت، اما در کشورهای لیبرال، این تبلیغات به‌صورت غیرمستقیم صورت می‌گیرد، باید به این نکته توجه داشت که تبلیغات مستقیم در اکثر مواقع به ضدتبلیغ تبدیل می‌شود؛ لذا باید ازاین‌گونه تبلیغات پرهیز کرد معمولاً تأثیرگذاری سینما بیشتر از سایر رسانه‌ها می‌باشد، البته این موضوع درآمریکا که آزادی بیان وجود بیشتری دارد، نسبت به کشورهای چین وشوروی سابق از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ ازطرف‌دیگر کتاب‌های درسی، منابع مهمی در تبلیغ فرهنگ ایثارگری محسوب می‌گردند، در کتاب‌های درسی وقایع تاریخی به‌گونه‌ای روایت می‌شود که باعث ایجاد حس غرور وافتخار در ذهن دانش آموزان مدرسه می‌گردد. چون دانش‌آموزان در این سن بیشترین تأثیر را دارند ومطالب درسی در ذهن آنان حک می‌شود، این امر در بسیاری از مواقع مورد اعتراض سایر کشورها قرار می‌گیرد، برای نمونه به اختلاف چین وژاپن به دلیل انتشار مطالب ناسیونالیستی در کتب درسی ژاپن می‌توان اشاره کرد.

 

5-نتیجه

اجراي حقوق بشردوستانه بین‌المللی تمامی تدابیر واقداماتی را تحت پوشش قرار می‌دهد که به‌منظور تضمین قواعد آن اتخاذ می‌گردد. این قواعد تنها مختص به زمان بروز مخاصمات مسلحانه نبوده وتدابیري را شامل می‌شود که هم در زمان جنگ وهم در زمان صلح قابل‌اعمال هستند واین اطمینان خاطر را ایجاد می‌کنند که قواعد حقوقی موردنظر رعایت می‌گردند. 

     علاوه بر حقوق بشردوستانه که از متغیرهای اساسی این پژوهش است، فقه وقواعد اسلامی نیز در موردحمایت از حقوق رزمندگان نظرات وروایات متعددی را منتشر نموده‌اند. علاوه بر آن لازم به ذکر است که این اصول بشردوستانه در مورد رزمندگان، پیش از آنکه در اسناد بین‌المللی مانند کنوانسیون های لاهه وژنوبه صورت مدون وموضوعه تدوین گردد، در حقوق اسلامی سابقه ای دیرینه داشته اند.

با توجه به فرآیند جهانی‌شدن مفاهیم دولت وملت جایگاه گذشته خود را ندارد وگسترش اطلاعات با کمک رسانه‌های جمعی مثل ماهواره، تلویزیون، اینترنت و...همگی سبب بمباران اطلاعاتی افراد گردید ودیگر دولت‌ها به‌تنهایی تصمیم گیر نبوده وباید با خواست توده مردم هماهنگ باشند در غیر این صورت محکوم‌به شکست هستند. درپی این تحول مردم به‌دنبال رعایت حقوق شهروندی خود که به نحوی رفاه اجتماعی را در برمی‌گیرد آشنا شده وبه دنبال احقاق حقوق خود هستند بدین‌ترتیب مسئله رفاه اجتماعی امروز نه اینکه مسئله اختلاف بلکه موضوع مشترک تفکرات چپ وراست‌گرایانه است. واختلاف صرفاً بر سرنوع برنامه‌ریزی جهت حصول به نتیجه است یکی از مهم‌ترین وظایفی که دولت‌ها بعد از جنگ جهانی دوم درقالب تأمین اجتماعی به عهده گرفتند.

حمایت همه‌جانبه مادی ومعنوی از خانواده‌های کسانی بود که در میدان‌های نبرد جان‌فشانی کرده بودند. انباشت تجربه ودانش بشری،کشورهای درگیر در جنگ را به این نتیجه رسانده است که برای حفظ روحیه شهروندان در زمینه دفاع از میهن باید خدمات متفاوتی ازسایر شهروندان به رزمندگان ارائه نمایند درغیراین صورت روحیه دفاعی ملت دربروز جنگ‌های آتی به‌شدت کاهش خواهد یافت ازهمین رودولت‌ها برای رفع مشکلات وکاستن ازفشارهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی وفرهنگی ناشی ازجنگ مبادرت به وضع قانون وتشکیل سازمان‌های مرتبط می‌نمایند.

در نهایت لازم به ذکر است، اگرچه در عصر کنونی، کنوانسیون‌های بشردوستانه درپی آن‌اند که حقوق نظامیان و رزمندگان را به منصه‌ی ظهور برسانند، اما این قوانین درمجموع نتوانسته‌اند، به صورت کامل به مقصد برسند، واین نشان دهنده‌ ضعف در برخی قوانین وتعهدات است، این قوانین تا زمانی که با اعتقادات دینی پیوند نخورند، از ضمانت اجرایی وقدرت الزام‌آور برخوردار نخواهند بود. سیرۀ نبوی وقوانین اسلام، الگویی کامل از حقوق جنگ است که در مقایسه با قوانین حقوق بشردوستانۀ موضوعه در معاهدات بین المللی معاصر، کارآمدتر ومناسب تر جلوه می کند.

تقریباً تمام قوانین ومقررات وقانون حمایت مادی ومعنوی از اقشار ایثارگران در جلد پنجم مجموعه قوانین ومقررات ایثارگران وچاپ سوم قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران در هشت فصل در ایران وسند راهبردی حمایت از رزمندگان تدوین‌شده است علاوه بر آن حمایت از اقشار ایثارگر در حقوق اسلامی، سنت نبوی، فقه اسلامی، قرآن، نهج‌البلاغه، احادیث ائمه، قانون اساسی وتجربه وشیوه‌های جنگ در صدر اسلام ودر سایر تدابیر امام خمینی خصوصاً در صحیفه نور از جلد 13 تا 20 به‌عنوان منبع بسیار غنی ومعتبر در تکریم رزمندگان می‌تواند راهگشا باشد. همچنین اعلامیه‌های حقوق بشر نیز در این زمینه دارای نکات جهانی است.

در اسلام از منظر حقوق بشردوستانه، صلح همواره در اولویت بر جنگ استوار است. در صورت وقوع جنگ - که البته آن هم دفاعی است، نه تهاجمی ـ تمامی آنچه امروزه به عنوان حقوق بشر دوستانه در مخاصمات بین‌المللی مطرح شده، نه تنها در صدراسلام موردتوجه قرار گرفته است، بلکه در مقام مقایسه با قوانین بین‌المللی عصر کنونی وکنوانسیون‌های مختلف، انسانی‌تر می‌نماید. پیامبر(ص) وائمه‌اطهار در همه جنگ‌ها می کوشیدند از اقناع برای توجیه وواداشتن دشمن به اجتناب از جنگ بهره ببرند وهمیشه تلاش می‌شد که مسلمانان آغازگر جنگ نباشند. 

فرماندهان سپاه اسلام همیشه پیش از جنگ، در حین جنگ وپس از پایان جنگ، به رعایت حقوق انسانی سفارش می‌شدند. امروزه آنچه را که در بحث حقوق بشردوستانه شاهد آن هستیم، شامل عرف‌ها وآداب ورسوم جنگ، همچنین کنوانسیون‌های مختلف همچون کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو1949 وپروتکل‌های الحاقی آن، همگی نمودی تازه از آن چیزی است که در اسلام وجود داشته وبه صورت مقررات جنگی در اسلام لازم الرعایه بوده است.

 

منابع

-آخوندی، مصطفی (1381). نظام دفاعی اسلام، جلد اول، قم: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی. نمایندگی ولی‌فقیه. اداره آموزش‌های عقيدتی سياسی

-اسدی، علی محمد،(1386). احکام جبهه، تهران: انتشارات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.

-امیری فرد، فاطمه(1399). مسئوليت مدني دولت در برابر ايثارگران دفاع مقدس، تهران : انتشارات موزه انقلاب اسلامي ودفاع مقدس

-ابن‌زهره حلبی، حمزه، غنیة النزوع إلی علمی الأصول والفروع، مؤسسه امام صادق (ع)، قم: 1417 ق

-ابن‌سعد، محمد بن‌سعد، الطبقات الكبری، بیروت: دارالکتب العلمية، منشورات محمدعلی بيضون، 1410 ق.

-ابی‌جعفر محمدبن‌یعقوب بن‌اسحاق کلینی رازی، فروع الكافي، به کوشش محمدحسن درایتی، دارالحدیث، قم، 1387 ش

-الحر العاملی محمدحسن، وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، تهران، مکتب الاسلامیه، جلد یازده، 1403ق.

-امراللهی‌بیوکی مینا،(1386). بررسی وضعیت حقوقی زندانیان گوانتانامودر پرتوحقوق بین‌الملل بشردوستانه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق بین‌الملل به راهنمایی رنجبریان دانشکده حقوق وعلوم سیاسی دانشگاه تهران.

-خالقی، ابوالفتح وحجت الله رشنوادی(1400)، جلوه‌های صیانت از کرامت بشری در مخاصمات از منظر نهج‌البلاغه وحقوق بین‌الملل، فصلنامه نظریه‌های حقوقی.

-دستغیب، سید محمدرضا،(1395). حقوق بشردوستانه در منابع اسلامی واسناد بین‌المللی اشخاص موردحمایت در مخاصمات مسلحانه، تهران: نشر میزان

-راغب اصفهانی، حسین بن‌محمد، المفردات فی غریب القرآن بيروت دارالعلم، ۱۴۱۲ ق.

-زین‌الدین‌بن‌ علی‌ شهیدثانی‌، مسالک‌ الافهام‌ الی‌تنقیح‌ شرائع‌ الاسلام‌، ج۳، قم:‌ ۱۴۱۳-۱۴۱۹.    

-سید محمد مرتضی، حسینی زبیدى، تاج العروس من جواهر القاموس بيروت مكتبة الحياة، ۱۳۰۶ هـ . 

-شارل روسو،(1347). حقوق مخاصمات مسلحانه ترجمه دکتر هنجنی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران

-صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر، محقق حلی، جعفربن‌حسن، ومؤسسة دائرة معارف‌الفقه الاسلامي طبقا‌ لمذهب‌ اهل‌ البیت‌ علیهم‌السلام. ۱۴۲۲–۲۰۰۱. معجم فقه الجواهر. ۶ ج. بیروت  لبنان: الغدیر.

-ضیائی بیگدلی، محمدرضا،(1394). حقوق بین‌الملل بشردوستانه، انتشارات گنج دانش، تهران.

-ضیائی بیگدلی، محمدرضا،(1400). حقوق جنگ(حقوق بین‌الملل مخاصمات مسلحانه)، چاپ هشتم، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی 

-طباطبائی، سیدمحمدحسین(1383). المیزان فی تفسیرالقرآن، قم: انتشارات دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم

-طوسی، محمد بن حسن (1400).تهذیب‌الاحکام، قم، جلد ششم.

-طریحی، فخرالدّین، (1416ق). مجمع البحرین، چاپ سوم، تهران:کتابفروشی مرتضوی. 

-عبداللهی‌نژاد، کریم؛ حسین ناصری مقدم؛ قاسم عبیداوی(1395). مبانی فقهی اولویت استخدامی ایثارگران، فصلنامه مدیریت اسلامی سال 23 . شماره  4

-فلک، دیتر(1387). حقوق بشردوستانه در مخاصمات مسلحانه، تهران: انتشارات موسسه مطالعات وپژوهش‌های حقوقی شهر دانش

-فیروزی، مهدی(1392). لا یقتل غیر المقاتل قاعده فقهی مصونیت غیرنظامیان در مخاصمات مسلحانه، فقه، شماره چهارم

-کنعانی، محمد طاهر وسیاه رستمی، هاجر(1385). حقوق بین‌الملل بشردوستانه ناظر بر حمایت از افراد در درگیری‌های مسلحانه تهران جمعیت هلال‌احمر چاپ دوم.

-کلینی،محمد بن یعقوب (بی‌تا)، اصول کافی، بیروت، دارالصعب، جلد پنجم

-محمدحسن النجفي جواهر الكلام فى شرح شرایع الاسلام، بيروت، داراحياء التراث العربي، ج ۲۱ .

-محقق داماد، سید مصطفی (1379ش)، حقوق قراردادها در فقه امامیّه،  تهران: انتشارات سمت.

-منتظری، حسین علی،(1417ق). نظام الحکم فی الإسلام (للمنتظری)، به کوشش جمعی از محققان دفتر مؤلف، نشر سرایی، قم.

-منتظری، حسینعلی، (1409ق). دراسات فی ولایة الفقیه وفقه الدولة الاسلامیه، نشر تفکر، قم، ج 6.

-موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل البیت علیهم السلام، به‌کوشش جمعی از پژوهشگران. نویسنده موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع)، مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (علیهم السلام)، قم، 1423ق، جلد13

-مکارم شیرازی، ناصر،(1373). ترجمه قرآن، جلد اول، قم: دارالقرآن الكريم، 

-مهدیون، جواد(1396) حقوق رزمندگان، اسرا وغیرنظامیان در مخاصمات مسلحانه داخلی با تأکید بر موازین حقوقی اسلام وحقوق بشردوستانه‌ی بین‌المللی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان تهران - مرکز پیام نور تهران جنوب

-ماوردی، علی بن محمد، الأحکام السلطانیة والولایات الدینیة، توزیع دار التعاون للنشر والتوزیع عباس أحمد الباز، مکه مکرمه، 1382

-واسطى، زبیدى، سید محمد مرتضى حسینى، (1414ق). تاج العروس من جواهرالقاموس، به کوشش علی شیری، ج 15، دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع

 

Abi-Saab, G. (1984). The specificities of humanitarian law, in Christophe Swinatsk: Studies and essays on international humanitarian law and red cross principles, in honor of Jean Pictet, Geneva, the Hague, ICRC.

Baxter, R. R., & Pilloud, C. (1988). International dimensions of humanitarian law. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization [UNESCO], International Dimensions of Humanitarian Law, Part I Nature of International Humanitarian Law and its Place in International Law.

Crawshaw, R., & Holmström, L. (2008). 12. Basic Principles and Guidelines on the Right to a Remedy and Reparation for Victims of Gross Violations of International Human Rights Law and Serious Violations of International Humanitarian Law. In Essential Texts on Human Rights for the Police (pp. 497-506). Brill Nijhoff.

Gane, C., & Mackarel, M. (1997). Geneva Convention Relative to the Protection of Civilian Persons in Time of War. In Human Rights and the Administration of Justice (pp. 579-581). Brill Nijhoff.

Hofmann, R. (2018). The 2010 International Law Association Declaration of International Law Principles on Reparation for Victims of Armed Conflict. Reparation for victims of armed conflict: impulses from the Max Planck trialogues. MPIL Research Paper Series, (2018-19), 31-34. Available at: http://www.ila-hq.org/

Marco Sassoli, A., & Bouvier, A. Q. (2000). concept and purpose of international humanitarian law”, in: How Does Law Protect in War, ICRC, Vol. 1, Third Edition

McGrath, L. (2000). Presumed Guilty? Criminal Justice and Human Rights in Mexico.  Declaration of Basic Principles of Justice for Victims of Crimeand Abuse of Power, Fordham International Law Journal, 24(3), 801. Available at: www.un.org/documents/ga/res/40/a40r034.htm

Military, C. C. (1986). Paramilitary Activities in and against Nicaragua.Military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua, Nicaragua v. United States, Merits, ICJ GL No 70, [1986] ICJ Rep 14, ICGJ 112(ICJ 1986), 27th June 1986, International Court of Justice [ICJ], Para. 218 Available at: http://opil.ouplaw.com/view/10.1093/law :icgj/112icj86.case.1/law-icgj-112icj86 

Pictet, J. (Ed.). (1952). The Geneva conventions of 12 August 1949: commentary. International committee of the Red Cross.

Pilloud, C., Sandoz, Y., Swinarski, C., & Zimmermann, B. (Eds.). (1987). Commentary on the additional protocols: of 8 June 1977 to the Geneva Conventions of 12 August 1949. Martinus Nijhoff Publishers.

United Nations. (1985). Convention against torture and other cruel, inhuman or degrading treatment or punishment. Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment, New York, 10 December 1984, Available at: http:/ /treati es.un. or g/pages/ View Details. Aspx? src = UNTS ONLIN E & tabid = 2 & mtdsg _no=IV-9&chapter=4&lang=en

 

 

 

 

 

---

[1]   International Humanitarian Law

[2]   Marco Sassoli

[3]  Geneva Convention Relative to the Protection of Civilian Personsin Time of War. 12Aug. 1949.

[4]  Protocol Additional To The Geneva Convention Of 12 August 1949. And Relating to the Protection of Victims of International Armed Contlicts(Protocol I), Adopted At Geneva on 8 June 1977

[5]  . combatant

[6]  . وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ(اسراء/ 70)

[7]  . Dignity

[8]  . The Right to the Enjoyment of the Highest Attainable Standard of Health

[9]  Right to Life

[10]  United Nations Educational,  Scientific and Cultural Organization [UNESCO]

[11]  See in particular Military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua, Nicaragua v. United States, Merits, ICJ GL No 70, [1986] ICJ Rep 14, ICGJ 112(ICJ 1986), 27th June 1986, International Court of Justice [ICJ], Para. 218 Available at: http://opil.ouplaw.com/view/10.1093/law:icgj/112icj86.case.1/law-icgj-112icj86 (Last Visited: 10/11/2015).

[12]  Georges Michael Abi saab

[13]  فَإِذَا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقَابِ حَتَّى إِذَا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثَاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَإِمَّا فِدَاءً حَتَّى تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزَارَهَا ...

[14]   انْ أَخَذْتَ اَلْأَسِيرَ فَعَجَزَ عَنِ اَلْمَشْيِ ولَمْ يَكُنْ مَعَكَ مَحْمِلٌ فَأَرْسِلْهُ ولاَ تَقْتُلْهُ فَإِنَّكَ لاَ تَدْرِي مَا حُكْمُ اَلْإِمَامِ فِيهِ وقَالَ اَلْأَسِيرُ إِذَا أَسْلَمَ فَقَدْ حُقِنَ دَمُهُ وصَارَ فَيْئاً . الکافی: امام زين العابدين عليه السلام فرمود: چون اسيرى گرفتى كه از راه رفتن عاجز بود ووسيله سوارى نداشتى، اورا رها كن ومكش، زيرا نمى دانى كه حكم رهبر درباره اوچيست. وامام فرمود: اسير چون مسلمان شود، خونش محترم ومحفوظ شده وجزوغنائم گشته است.

[15]   Rights of Protected Persons

[16]  No special agreement shall adversely affect the situation of(protected persons) nor restrict the rights which it confers upon them.

[17]  No one may renounce or be forced to renounce the protection accorded him by the conventions

---