Investigating the damage to the economic and social development of rural areas (Case Study: Paskouh district, SIB and SOURAN Township)

Subject Areas : Rural and nomadic studies

Mehrbibi Paskouhi ¹ (department geography and environmental planning. The University of Sistan & Baluchestan. zahedan. iran)
Sirous Ghanbari ² (department, geography and environmental planning, istan & Baluchestan, zahedan, iran)
mehrshad toulabi nejad ³ (Postcar Geography and Rural Planning, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran)

Received: 2023-03-24 Accepted : 2023-05-09 Published : 2024-11-21

Keywords: Rural Development, Vulnerability of Villagers, Economic and Social Dimensions, Peskouh district, SIB and SOURAN Township,

Abstract :

Introduction: The rural community of countries in the country has different challenges that are needed to identify the damage to rural development first to identify rural development and to address these problems and issues.Research aim: The purpose of this study is to investigate the damage to the economic and social development of border villages in Peskouh, SIB and SORAN..Methodology: The present study is one of the applied research and has been done by descriptive-analytical method. The necessary data were obtained by the researcher's questionnaire tool. The statistical community of the research was households living in the villages of Peskouh village in Apple and Soran, where 338 families were questioned using Cochran formula. The data analysis was performed using unlimited exploration (Johannon method).Studied Areas: The geographical territory of this study is the villages of the border areas in Peskouh village, SIB and SORAN.Results: Results show that income and savings indicators, employment, poverty, agricultural activities, ownership of the most important economic damage and indicators of education, welfare, health, education, health are the most important social disadvantages The economic and social development of the villages in the region is studied.Conclusion: The results of the study showed that Peskouh village in Apple and Soran city in Sistan and Baluchestan province was undergoing underdeveloped. Why the villages in this area have faced a lot of economic and social damage. These injuries have always been challenged as preventing the development of villages in the area, which are necessary to identify them, while identifying them to provide the basis for the development of villages in the region.

Full-Text:



 

 

Research Article                                                                                    Dor: 20.1001.1.25385968.1401.17.1.18.8                    

 

Investigating the damage to the economic and social development of rural areas

(Case Study: Paskouh district, SIB and SOURAN Township) 

 

 

 

 

Receive Date: 18 January 2020

Accept Date: 5 September 2020

ABSTRACT

Introduction: The rural community of countries in the country has different challenges that are needed to identify the damage to rural development first to identify rural development and to address these problems and issues.

Research aim: The purpose of this study is to investigate the damage to the economic and social development of border villages in Peskouh, SIB and SORAN..

Methodology: The present study is one of the applied research and has been done by descriptive-analytical method. The necessary data were obtained by the researcher's questionnaire tool. The statistical community of the research was households living in the villages of Peskouh village in Apple and Soran, where 338 families were questioned using Cochran formula. The data analysis was performed using unlimited exploration (Johannon method).

Studied Areas: The geographical territory of this study is the villages of the border areas in Peskouh village, SIB and SORAN.

Results: Results show that income and savings indicators, employment, poverty, agricultural activities, ownership of the most important economic damage and indicators of education, welfare, health, education, health are the most important social disadvantages The economic and social development of the villages in the region is studied.

Conclusion: The results of the study showed that Peskouh village in Apple and Soran city in Sistan and Baluchestan province was undergoing underdeveloped. Why the villages in this area have faced a lot of economic and social damage. These injuries have always been challenged as preventing the development of villages in the area, which are necessary to identify them, while identifying them to provide the basis for the development of villages in the region.

 

KEYWORDS: Rural Development, Vulnerability of Villagers, Economic and Social Dimensions, Peskouh district, SIB and SOURAN Township

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصلنامه علمی مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی

 دوره 17، شماره 2  (پیاپی 59)، بهار 1402

شاپای چاپی 5968- 2535   شاپای الکترونیکی X595- 2538

http://jshsp.iaurasht.ac.ir

صص. 519-501

 مقاله پژوهشیDor: 20.1001.1.25385968.1401.17.1.18.8                                                                                                                

بررسی آسیب‌های پیش روی توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق روستایی

(مورد مطالعه: دهستان پسکوه، شهرستان سیب و سوران) ¹

 

 

 

تاریخ دریافت: 28 دی 1402 

تاریخ پذیرش: 15 شهریور 1400

چکیده   

مقدمه: جامعه روستایی کشورهای ﺩﺭ ﺣﺎﻝ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼﺕ و آسیب‌های مختلف، محدودیت‌ها ﻭ چالش­های مختلفی روبرو هستند که برای توسعه روستایی و رفع این مشکلات و مسائل لازم است که ابتدا آسیب‌های پیش روی توسعه روستاها شناسایی شوند.

هدف: هدف این پژوهش، بررسی آسیب‌های پیش روی توسعه اقتصادی و اجتماعی روستاهای مناطق مرزی در دهستان پسکوه، شهرستان سیب و سوران است.

روش‌شناسی تحقیق: پژوهش حاضر در زمره تحقيقات کاربردی است و با روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است. داده‌های لازم با ابزار پرسشنامهء محقق‌ساخته بدست آمد. جامعهء آماری پژوهش، خانوار‌های ساکن در روستاهای دهستان پسکوه در شهرستان سیب و سوران بود که 338 خانوار با استفاده از فرمول کوکران مورد پرسشگری قرار گرفتند. تحلیل داده‎ها با بهره‌گیری از آزمون رتبه‌ای هم‌انباشتگی نامحدود اکتشافی (روش جوهانسن) صورت گرفت.

قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی این پژوهش، روستاهای مناطق مرزی در دهستان پسکوه، شهرستان سیب و سوران می­باشد.

یافته­ها: نتایج نشان می‌دهد که شاخص‌های درآمد و پس‌انداز، اشتغال، فقر، فعالیت­های کشاورزی، مالکیت از مهم­ترین آسیب‌های اقتصادی و شاخص‌های آموزش، رفاهی، بهداشت و درمان، تحصیلات، سلامت از مهم­ترین آسیب­های اجتماعی پیش­روی توسعه اقتصادی و اجتماعی روستاهای منطقه مورد مطالعه می‌باشند.

نتایج: نتایج پژوهش نشان داد که دهستان پسکوه در شهرستان سیب و سوران در استان سیستان و بلوچستان با توسعه نیافتگی روبرو می­باشد. چرا روستاهای این منطقه با آسیب‌های اقتصادی و اجتماعی زیادی روبرو بوده است. آین آسیب­ها همواره به عنوان چالش­های مانع از توسعه روستاهای این منطقه بوده­اند که برای رفع آنها لازم است ضمن شناسایی آنها، این آسیب­ها برطرف شوند تا زمینه توسعه روستاهای منطقه فراهم شوند.

کلیدواژه­ها: توسعه روستایی، آسیب‌پذیری روستاییان، ابعاد اقتصادی و اجتماعی، دهستان پسکوه، شهرستان سیب و سوران

 

---

[1]   این مقاله برگرفته از پایان­نامه کارشناسی ارشد با موضوع بررسی آسیب‌های پیش­روی توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق روستایی است.

مقدمه 

در ادبيات بين­المللي علاقه به توسعه و پيشرفت جوامع روستايي در زمينه­ي تحولات اقتصادي و اجتماعي به سرعت در حال رشد بوده و به عنوان راهبردي براي بهبود شرايط زندگي مي‌باشد(Katungi, 2010: 116). با این حال اکثر نواحی روستایی به طور بالقوه به دلیل مشکلات اقتصادی و اجتماعی رنج می­برند (Townsend et al, 2013: 580). به طور خاص در نواحی روستایی که با فقر مضاعف روبرو بوده و خانوار‌های آن در حاشیه قرار دارند این مشکلات و مسائل بیشتر خواهد بود (Rajesh et al, 2014: 18). در اکثر کشورهای جهان مسائل مربوط به روستا و توسعه روستايي از جمله مسائلي است كه از ديرباز ذهن مسئولان كشور را به خود مشغول داشته كه امري طبيعي و منطقي به نظر مي­رسد، چرا كه بخش عمده­اي از جمعيت كشور در روستاها سكونت دارند (عنابستانی و حاتمی­نژاد، 1391: 122). به همین خاطر در زمینه توسعه روستایی در جهان و ایران نظریات و بحث­هاي زیادي مطرح شده است که هرکدام از رویکردها و نظریات مختلفی منشا گرفته و از زوایاي دید متفاوت و در عین حال مخالف و متناقضی برخوردار بوده­­اند (مطیعی­لنگرودی، 1386: 20). یکی از مهم­ترین مباحث که در زمینه توسعه روستایی مطرح شده است بررسی آسیب­پذیری نواحی روستایی می­باشد. ارزیابی آسیب­پذیری چارچوبی است که توسط مجامع بین‌المللی به منظور ارزیابی آسیب­های مختلف نواحی روستایی مورد استفاده قرار گرفته است (Noble et al, 2014: 838). بر این اساس، آسیب­پذیری درجه­ای است که احتمال آسیب یک سیستم، را توصیف و به دلیل قرار گرفتن اجزای مرتبط سیستم حساسیت و ظرفیت سازگاری در معرض خطر(به عنوان مثال اختلال یا عوامل تنش­زا)، می­باشد (Steiner et al, 2018: 203). میزان قرار گرفتن آسیب‌پذیری سیستم­های روستایی در معرض حساسیت به عوامل تنش­زای آب و هوایی؛ با ظرفیت سازگاری سیستم­، نهادها، انسان­ها و عوامل اقتصادی و اجتماعی در ارتباط است و برای مقابله با آسیب­های احتمالی، بر استفاده از فرصت­ها یا پاسخ دادن به پیامدهای آن و شناسایی این آسیب­ها تاکید دارد (Joyce et al, 2013: 513) همچنین در ایران نیز یکی از دلایل آسیب‌پذیر بودن مناطق روستایی عدم توسعه اقتصادی و اجتماعی آنهاست. امرار معاش و درآمد آن‌ها نیز به وسیله روش‌های سنتی فراهم می‌گردد(Nair et al, 2015: 315).  این مناطق به دلیل ظرفیت پایین منابع و امکانات با آسیب­های بیشتری روبرو می­باشند. این آسیب­پذیری­ها در طول زمان و به صورت پیوسته رخ دهد اموال و دارایی­های روستاییان نیز بیشتر تضعیف می­شوند، وکاهش می­یابد (Crane, 2011: 181). آسیب­پذیری جوامع روستایی، متشکل از عوامل جمعیتی، اجتماعی و اقتصادی می­باشد که شناسایی آنها برای توسعه روستایی و در جهت کاهش این آسیب‌پذیری‌ها لازم می­باشد. به منظور کاهش آسیب­پذیری و رفع مسائل روستایی به ویژه در بعد اقتصادی و اجتماعی و در راستای توسعه روستایی، شناسایی آسیب‌های پیش­روی توسعه اقتصادی و اجتماعی روستاهای برای برنامه­ریزی­های توسعه روستایی ضرورت دارد  (Smith and Gregory, 2013: 23). به همین خاطر در بحث­های توسعه پایدار روستاها یکی از ارکان مهم اصلی در ثبات اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی روستایی شناسایی این آسیب­ها و برنامه‌ریزی برای کاهش آنها می­باشد.

دهستان پسکوه یکی از دهستان­های شهرستان سیب و سوران می­باشد که بر اساس سرشماری 1395 دارای 13501 نفرجمعیت روستایی می­باشد. در مناطق روستایی دهستان پسکوه در شهرستان سیب و سوران نیز به دلیل مرزی بودن این منطقه، از نقاط حساس و استراتژيك كشور به شمار مي­روند. طبيعت منزوي، فقدان، رفاه و نبود انگيزه­هاي لازم براي زندگي، زمينه ساز مشكلات سياسي، اقتصادي، اجتماعی و امنيتي براي خانوار‌های این منطقه بوجود آورده است. ناتوانايي­هاي بالقوه در توليد، فقدان اشتغال، پايين بودن درآمد و عدم دسترسي به نيازهاي اوليه، عمده‌ترين مشخصه اقتصادي- اجتماعي، این منطقه است كه زمينه را براي معضلات و نابساماني­هايي چون مهاجرت، قاچاق كالا و ناامني و مهم­تر از همه تغییر معیشت به ویژه در روستاهای مرزی در اين منطقه را  فراهم آورده، که به دنبال این معضلات، آسیب­های زیادی به خانوار‌های روستایی این منطقه وارد شده است. این کمبود گزینه­های معیشتی مسائل و مشکلات فراوانی برای مناطق روستایی به دنبال داشته و باعث شده که روستاهای آن از لحاظ اقتصادی و اجتماعی با آسیب­های فراوانی روبرو شود. شناسایی مهم­ترین آسیب­های نواحی روستایی این منطقه از نظر ابعاد اقتصادی و اجتماعی و ارایه راهکارهايی مناسب در زمينه­هاي مختلف می­تواند یکی از مهم­ترین راهکارها در زمینه توسعه روستایی این منطقه و برنامه­ریزی مناسب برای پایداری ابعاد اقتصادی و اجتماعی خانوار‌های روستایی در این منطقه در نظر گرفته شود. به همین خاطر در پژوهش حاضر به بررسی آسیب­های پیش روی توسعه اقتصادی و اجتماعی روستاهای در این منطقه پرداخته شد. با توجه به آنچه بیان گردید، در تحقیق پیشرو به منظور مقایسه‌ی مباحث نظری و اهداف تحقیق با واقعیت های جامعه‌ی روستایی دهستان پسکوه، آسیب‌های پیش روی توسعه اقتصادی و اجتماعی روستاهای این منطقه در  پژوهش حاضر نیز به بررسی آسیب­های پیش روی توسعه اقتصادی و اجتماعی روستاهای دهستان پسکوه شهرستان سیب و سوران پرداخته شد. سوالات پژوهش به صورت زیر رارائه شد:

الف) مهم ترین آسیب‌های اقتصادی پیش روی توسعه روستاهای دهستان پسکوه کدامند؟

ب) مهم ترین آسیب‌های اجتماعی پیش روی توسعه روستاهای دهستان پسکوه کدامند؟

 

توسعه روستایی از دیدگاه­های گوناگون مورد ارزیابی و بازبینی قرار گرفته است، ولی هنوز اجماع نظر جامعی در باره معنا و قلمروه خاص آن دیده نمی­شود. در تعریف توسعه روستایی می­توان گفت که نه کمبود تعاریف از آن وجود دارد و نه یک تعریف معمول و پذیرفته شده که مورد توافق جمعی باشد (طولابی­نژاد، 1398: 25). با این حال، اصطلاح "توسعه روستایی" زیر مجموعه­ای از واژه گستره­تر توسعه می­باشد (Green, 2013: 9). از نظر تاریخی، بخش عمده­ای از سازوکارهای مفهومی توسعه روستایی، توسط نظریه پیوستگی روستایی-شهری شکل گرفته است (Singh, 2009: 3). از نظر بورودینا و پروکپا¹ (2019) توسعه روستایی به عنوان یک فرایند چندبعدی نه تنها شامل رشد اقتصادی در مناطق روستایی است، بلکه در برگیرنده انطباق آن با رفتار انسان، ساختار اجتماعی و سیاسی جوامع روستایی و مشارکت آنها در فرآیندهای توسعه است (Borodina and Prokopa, 2019: 71). از نظر ورن­در پلوگ² و همکاران (2012) توسعه روستایی شامل "تعادل پایدار عناصر در حال تغییر" است، و این تداوم و تغییر همواره توسعه روستایی را مشخص کرده است (Van Der Ploeg et al, 2012: 133)). اشلی و مکسول (2002) سناریوی توسعه روستایی و زمینه­های در حال تغییر و رو به رشد توسعه روستایی را به صورت تنوع در درآمد روستایی، توسعه اشتغال روستایی، توسعه کالبدی روستا و غیره زیر بیان کردند (Ashley and Maxwell, 2002: 396). گی و همکاران (2017) توسعه روستایی را  در قالب حفظ محیط زیست و ارتقای کیفیت زندگی روستاییان معرفی کردند (Qi et al, 2017: 65). استراکا و توزووا ( 2016) در زمینه اهمیت توسعه روستایی معتقدند که فرایند توسعه روستایی یک سیستم منسجم است به طوری که این فرایند باعث رهایی جوامع از فقر و نهایتا  پایداری معیشت آنها شود (Straka & Tuzova, 2016: 502). بنابراین می­توان گفت که توسعه روستایی دارای تعاریف و مفاهم متععد و مختلفی است.

بر اساس نظر محققان مختلف، برای دستیابی به توسعه روستایی بر ابعاد مختلفی تاکید شده است از جمله: بعد اقتصادی، بعد اجتماعی، بعد زیست محیطی (Wang et al, 2021: 924). لازم بذکر است با توجه به موضوع تحقیق پیشرو به بیان بعد اقتصادی و اجتماعی اکتفا گردید. بعد اقتصادی: یکی از بعد های مهم و اساسی که در جوامع مختلف برای نیل به اهداف توسعه و رسیدن به این مهم بدان تاکید شده بعد اقتصادی است که شامل زیر بخش هایی از جمله: تولید، توزیع، و مصرف می‌باشد. در بعد اقتصادی، هدف مدیریت ایجاد فضای مناسبی برای توسعه اقتصادی است که طی آن کارایی، عرضه کالا و خدمات مورد نیاز افزایش داده شده و به تبع آن سطح زندگی و رفاه عمومی اعضا را افزایش می­دهد (معارفی، 1381: 74). دوم بعد اجتماعی: از ابعاد اصلی دیگر در توسعه بعد اجتماعی است، هدف این مهم ایجاد زمینه مناسیب برای توسعه انسانی می‌باشد که شامل تغییرات متوالی ومستمر در به دست آوردن الگوهای یک زندگی مطلوب به مفهوم واقعی برای تمام افراد یک منطقه یا کشور یا در نظرداشتن استعداد های بالقوه افراد و مکآن‌های زیست آن است. در این بعد وقتی موفقیت حاصل می گردد که بتوان به وسیله مدیریت، فاصله بین طبقات پایین و بالای یک جامعه روستایی و همچنین تضادهای موجود بین میان زندگی شهری و روستایی را کاهش داد و نوعی خودباوری در میان جوامع روستایی به ویژه گروه های در حاشیه ایجاد کرده، به سوی توامندسازی و خوداتکایی حرکت کرد و زندگی شرافتمندانه ایجاد کرد (رکن­الدین افتخاری، 1384: 12). در کنار این دو بعدآ آسیب­های توسعه روستایی را می­توان به ابعاد مختلف تسیم کرد با این حال دو بعد اقتصادی و اجتماعی در پژوهش حاضر مد نظر قرار گرفته است.

در زمینه بررسی آسیب‌های پیش روی توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق روستایی دو نظریه مرتبط وجود دارد که با آسیب شناسی مناطق روستایی و آسیب­های توسعه روستایی ارتباط بیشتری دارند.

اولین نظریه نظریه نوسازی است. اندیشه نوسازی در دهه 1960 محبوبیت یافت و زیربتا و قالب فکری بسیاری از نظریات توسعه برگرفته از این مکتب می­باشند (Green, 2013: 21). در زمینه توسعه روستایی فرض این مکتب بر این است که توسعه اساسا یک فرآیند خطی و پیشرفته است. استدلال­های غالب مکتب سرمایه­داری در آنچه که امروز با عنوان نظریه نوسازی یا مدل توسعه آزاد جهانی شناخته می­شود، تجسم یافته است (Yazawa, 2014: 38). اصول مقدماتی نظریه‌ی نوسازی از ایده پیشرفت به دست می‌آید، یعنی این ایده که مردم می‌توانند پیشرفت کنند و خودشان جامعه‌ی خود را تغییر دهند (Lemprière, 2016: 692). نوسازی به منزله‌ی فرایندی است که طی آن ساختارهای سنتی به تدریج دستخوش دگرگونی و‌ تحول می­گردد و به ساختارهایی از نوع مدرن­تر آن تبدیل می­شود (Lin, 2013: 86). نوسازی در پی آن است که مشخص کند کدام ویژگی‌ها در کشورهای مختلف به توسعه‌ی اقتصادی سود می‌رسانند و کدام ویژگی‌ها مانعی در برابر توسعه‌ی است و به توسعه روستایی آسیب می­زند (Hencoski, 2016: 28). دوم، توسعه روستایی به عنوان پدیده تدریجی، نتیجه عوامل داخلی و نه خارجی است. بر اساس این نظریه، سازمان­های و موسسات خارجی در تسهیل توسعه نقش کمتری دارند (Rogers, 1995: 124). با این وجود، در مورد منبع تغییر اجتماعی در مناطق روستایی، مسئله دیگری را مطرح می­کند. اینکلیس³ (1993) از دیگر نظریه­پردازان نوسازی معتقد است که فرایند نوسازی از طریق ایجاد تغییر در وضعیت معیشتی خانوارهای روستایی، تغییر در عقلانیت و خردگرایی که باعث ایجاد تغییر در اقتصاد کارآمد جوامع روستایی می­شود، و تغییر در نحوه‌ی برخورد آنها با محیط زیست، به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر توسعه روستایی اثراگذار می­باشد. بنابراین بر اساس نظریه نوسازی هم عوامل داخلی و هم عوامل خارجی ممکن است مانع توسعه جوامع روستایی شوند و یا باعث توسعه آنها شوند.

دومین مکتب توسعه، تئوری وابستگی بود. تئوری وابستگی در مخالفت مستقیم با نظریه نوسازی است. پایه فکری پارادایم جدید در ایده­های کارل مارکس⁴، فریدریش انگلس⁵ و دیگر متفکران مارکسیست ریشه دارد. مارکس (1818-1883) و انگلس (1820-1895)، به ویژه امیل دورکیم⁶ (1858-1917) و ماکس وبر⁷ (1864- 1924) از معاصران و طرفداران نظریه وابستگی بودند. نظریه پردازان مکتب وابستگی ادعا می­کنند که تفاوت­های روستایی- شهری به دلیل تفاوت در ارزش­ها، رفتار یا روابط اجتماعی نیست. توسعه و توسعه نیافتگی دو مرحله­ای نیست، بلکه بخشی از فرآیند اقتصادی است. مناطق شهری با هزینه مناطق روستایی توسعه یافته­اند (Green, 2013: 8). لذا مناطق روستایی لزوما از همان مسیر توسعه مناطق شهری پیروی نمی­کنند، و باید وابستگی خود را به سازمان­ها و مؤسسات خارجی کاهش دهند تا به توسعه دست یابد. چون که ریشه توسعه نیافتگی در مناطق روستایی عوامل خارجی می­باشند (طولابی­نژاد، 1398: 48). دیدگاه غالب بر توسعه روستایی در مکتب وابستگی نیز متاثر از صورت کلی آن است (پاپلی­یزدی و ابراهیمی، 1391: 99). طرفداران وابستگی معتقد­اند که ارتباط نابرابر شهر و روستا باعث ایجاد تفاوت­های جغرافیایی در ارزش­ها، نگرش­ها و روابط اجتماعی افراد می­شود، در نتیجه این رابطه نابرابر منجر به تفاوت­های کیفیت زندگی در مناطق روستایی و شهری می­شود (Green, 2013: 9). این نظریه پیش فرض مفیدی برای شناسایی آسیب­ها پیش­روی توسعه روستایی ارائه می­دهد.

پیشینهء مطالعات مربوط به آسیب‌های پیش روی توسعه روستایی مطالعاتی چندی صورت گرفته است. در خارج کشور نیز محققانی چون  جینگن⁸ (2009) عوامل و چالش­های برنامه­ریزی چشم­انداز حومه­های شهری (روستاها) در نواحی کوهستانی را بررسی کردند و به این نتیجه رسیده است که تغییرات جمعیت، اقتصاد روستایی، اقتصاد شهری و رفتار مردم مهم­ترین عوامل توسعه چشم­انداز روستایی می­باشند و عدم دسترسی به این عوامل نیز باعث آسیب به توسعه روستایی می­شوند. اگنولتی⁹ (2014) چشم­انداز توسعه روستایی و آسب­های آن را مورد بررسی قرار دادند، و به این نتیجه رسیدند که چشم­انداز توسعه روستایی تا حد زیادی محصول تاریخ و زمان است و عدم سیاست­ها در دهه­های اخیر و عدم مدیریت ارزش­های مرتبط با توسعه تاثیر منفی چشم­انداز توسعه روستایی داشته­اند. گوپینگ¹⁰ و همکاران (2016) آسیب­ها و عوامل مشخص و تاثیرگذار در الگوی چشم­انداز توسعه سکونتگاهای روستایی در حومه شهر چین پرداخته­اند و به این نتیجه رسیدند که از نظر عوامل اجتماعی- اقتصادی سرمایه­گذاری اجتماعی و ساخت و ساز زیرساخت­ها و از نظر عوامل جغرافیایی شعاع کشت، فاصله تا نزدیکترین جاده­ها و مرکز شهرستان مهم­ترین عوامل مؤثر بر چشم­انداز حل و فصل الگوی مکانی روستایی می­باشند و عدم وجود این عوامل نیز مانع توسعه روستایی است. گی¹¹ و همکاران (2017) با استفاده از ساختار سلسه­مراتبی به بررسی و تحلیل ارتباط چشم­انداز روستایی و عوامل موثر بر توسعه آن پرداخته و به این نتیجه رسیدند که ویژگی­های عملکردی واحدهای چشم­انداز در سطح ساختار­های مختلف و نیروی انسانی مهم­ترین عامل در توسعه چشم­انداز روستایی می­باشد. بلاک¹² و همکاران (2019) در مطالعه خود نابرابری­ها و آسیب­های اجتماعی در بین جوانان در روستاهای انگلستان را مورد بررسی قرار دادند. از نظر آنها جوانان روستایی انگلستان قبل از بحران مالی هنوز با آسیب­هایی که می‌توان آن را «ریاضت اقتصادی تأثیر ثانویه» نامید مواجه بودند. این آسیب­ها شامل نابرابری اقتصادی، تغییرات سیاستی، توانایی والدین و جوامع هستند که بر ارائه حمایت از آنها تأثیر می‌گذارد. وانگ¹³ و همکاران (2020) در مطالعه­ای آسیب­ها و نابرابری­های اقتصادی و اجتماعی مکسن در مناطق شهری و روستایی در چین را مورد بررسی قرارد دادند. مطالعه آنها نشان داد که  نابرابری کلی ثروت، عدم زایش سرمایه، انباشت ثروت در دست سوداگران،  و در نتیجه شکاف ثروت بین خانوارهای مناطق شهری و روستایی بر آسیب پذیری انها تاثیرگذار است. منیر¹⁴ و همکاران (2022) در مطالعه­ای نابرابری­ها و اسیب­های روستایی در پاکستان را مورد بررسی قرار دادند. از نظر آنها قومیت گرایی و طبقه اجتماعی، نابرابری قومی، آموزش و سلامت اسیب­های اجتماعی مهمی هستند که روستاییان با آن مواجهه هستند. نابرابری اقتصادی در بین گروهها، وضعیت اشتغال، امکانات مسکن نامناسب نیز اسیب­های اقتصادی مهمی هستند که روستاییان با آن مواجهه هستند.

در داخل کشور محققانی چون حمزه (1393) آسیب شناسی رویکردها و سیاست­های توسعه روستایی در برنامه­های پنجساله توسعه کشور و ارائه راهکارهایی در چارچوب اقتصاد مقاومتی را مورد بررسی قرار دادند. نتایج مطالعه وی نشان داد عدم وجود برنامه مشخص روستایی، ضعف اقتصاد روستایی، نبود مشارکت روستایی از آسیب های مهم در این زمینه هستند.  نوروزی و همکاران (1396) آسیب پذیری و برنامه­ریزی راهبردی مدیریت بحران در نواحی روستایی را مورد بررسی قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که نبود درآمد، عدم یازگاری و تاب آوری آسیب­های مهم در این زمینه هستند. صدرموسوی و همکاران (1398) آسیب‌شناسی برنامه‌های توسعه در بخش روستایی را مورد واکاوی قرار دادند. نتایج انها نشان داد که نبود فرصت‌های شغلی مناسب برای جوانان، فقدان فعالیت‌های تولیدی اشتغال‌زا، ناموفق بودن ایجاد صنایع متصل به کارخانجات معدنی موجود در منطقه، ناموفق بودن صنایع و کارگاه‌های کوچک اشتغال‌زای کشاورزی و افزایش فقر و محرومیت اجتماعی از مهم‌ترین آسیب‌شناسی برنامه‌های توسعه در بخش روستایی هستند. خالقی (1398) در پژوهشی آسیب‌شناسی برنامه‌ریزی توسعه با تأکید بر برنامه‌ریزی توسعه روستایی در ایران را مورد بررسی قرار دادند. نتایج مطالعه انها گویای ان بود که عدم توفیق برنامه‌های توسعه روستایی همه‌جانبه روستایی بیشتر ناشی از غفلت سیستم قانون‌گذاری و برنامه‌ریزی نسبت به جایگاه روستا و کشاورزی بوده و این طرح‌ها در غیاب مردم برنامه‌ریزی شده و بدون کمک مردم اجرا می‌شوند. معصومی (1399) در مطالعه­ای آسیب شناسی توسعه روستایی از دیدگاه روان‌شناسی اجتماعی مورد بررسی قرار دادند. نتایج این مطالعه بیانگر این واقعیت است که بسیاری از ابعاد توسعه روستایی نیازمند ملاحظه مفاهیم روان‌شناسی اجتماعی می­باشد. مفاهیمی چون عدم رفع نیاز، نبود مبادله اجتماعی و عدم ظرفیت سازی آسیب شناسی توسعه روستایی از دیدگاه روان‌شناسی اجتماعی هستند. ذوالفقاری و صیدایی (1400) در مطالعه­ای آسیب‌شناسی ساختاری طرح­های توسعة روستایی در ایران را مورد بررسی قرار دادند. به این نتیجه رسیدند که مهم‌ترین آسیب‌های ساختاری طرح­های روستایی در سه مضمون فراگیر «آسیب‌های برون‌سازمانی»، «فنی‌اجرایی» و «مدیریتی» دسته‌بندی می‌شود. آیریمی آواجیق (1401) در مطالعه­ای آسیب شناسی اجتماعی و مشارکت شهروندان در ضرورت ساماندهی محلات غیررسمی را مورد بررسی قرار دادند. نتایج مطالعه آنها نشان داد که از عمده‌ترین دلایل وجود سکونتگاه‌های غیررسمی در ارومیه می‌توان به رشد سریع جمعیت، درآمد پایین، بیکاری، عدم توجه مسئولان به اشتغالزایی در روستاها و مهاجرت روز افزون روستائیان به شهر و عدم تمکن مالی افراد که موجب بروز انواع ناهنجاری‌های شهری شده و اثرات نامطلوب اجتماعی و اقتصادی را به دنبال دارد.

با توجه به مطالب پیشین، مشخص گردید که هنوز هیچ پژوهشی در زمینه بررسی آسیب‌های پیش روی توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق روستایی در مناطق مرزی استان سیستان و بلوچستان انجام نگرفته است. براین اساس، تلاش شده تا با مجموعه‌ای از معیارها و شاخص‌های عینی و ذهنی و با نظرسنجی از جامعهء محلی، آسیب‌های پیش روی توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق روستایی منطقه مورد مطالعه، سنجیده شود.

 

روش پژوهش         

پژوهش حاضر در زمره تحقيقات کاربردی و از نظر «روش»، در چارچوب روش «توصيفي- تحليلي» قرار مي‌گيرد. جمع‌آوري اطلاعات به دو روش «اسنادی» و «پیمایشی» و نگرش موجود به صورت سیستمی می‌باشد. ابزادر گردآوری داده­ها و اطلاعات پرسش نامه محقق ساخت بوده است که از طیف 5 گزینه ای لیکرت برای طراحی آن استفاده شده است. جامعه آماري پژوهش حاضر شامل خانوار‌های ساکن در روستاهای دهستان پسکوه، در بخش مرکزی شهرستان سیب و سوران بوده است. این دهستان دارای 3017 خانوار و 11707 نفر جمعیت بوده است. این مقدار جمعیت در20 روستا ساکن بوده‌اند، تشکيل مي‌دهد. در پژوهش حاضر برای دستیابی به حجم منطقی نمونه، از نمونه­گیری تصادفی ساده استفاده شد و با استفاده از فرمول کوکران 178 نمونه انتخاب شد. حجم جامعه آماری و تعادا نمونه هر روستا به تفکیک در جدول (1) آورده شده است. همچنین برای پاسخگویی به سوالات پژوهش و تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات گردآوری شده از آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد. برای بررسی ویژگی­های فردی پاسخگویان از آزمون توصیفی و برای پاسخگوییی به سوالات تحقیق و شناسایی آسیب­های اقتصادی و اجتماعی از آزمون رتبه‌ای هم‌انباشتگی نامحدود اکتشافی (روش جوهانسن) ، استفاده شده است.

 

جدول 1. ویژگی‌های روستاهای مورد مطالعه

ردیف	روستا	خانوار	تعداد نمونه	ردیف	روستا	خانوار	تعداد نمونه
1	قادرآباد	109	12	11	کله هوک	113	13
2	حق آباد	97	11	12	پسکوه	1009	114
3	ملک آباد	38	4	13	کتوران	97	11
4	گل کوشن	102	11	14	گزن	68	8
5	اکبرآباد	21	2	15	نورآباد	38	4
6	قنداب	235	26	16	مهرآباد	102	11
7	کهن شهمراد	24	3	17	کهنوکی	31	3
8	سرسوره	577	65	18	کهن کریم	77	9
9	سیادک	89	10	19	رحمت آباد	27	3
10	تنگ تنور	141	16	20	هلک دلمراد	22	2
جمع		1433	160	جمع		1584	178

منبع: مرکز آمار ایران ، 1395

روایی پرسشنامه  با استفاده از روایی محتوا توسط متخصصان موضوع مورد مطالعه سنجیده و تایید گردید. به منظور سنجش پايايي، يك نمونه اوليه شامل 40 پرسش­نامه پيش­آزمون گرفته می شود و ميزان ضريب اعتماد با روش آلفاي كرونباخ محاسبه شد. باتوجه به اینکه میزان آلفای محاسبه شده برای عوامل از 70/0 بالاتر بوده است، می‌توان گفت که میزان پایایی ابزار سنجش در سطح مطلوبی قرار دارد (جدول 2).

جدول 2. میزان آلفای هریک متغیرهای تحقیق

 

عامل	تعداد سوال	آلفای کرونباخ(درصد)
اقتصادی	42	89/0
اجتماعی	60	90/0
جمع	102	89/0

 

قلمرو جغرافیایی پژوهش

  قلمرو مکانی پژوهش حاضر روستاهای دهستان پسکوه از توابع شهرستان سیب و سوران در استان سیستان و بلوچستان بوده است. شهرستان سیب و سوران از شمال به سراوان و از جنوب به مهرستان و از شرق به سراوان و پاکستان و از غرب به خاش منتهی می شود. این شهرستان دارای دو بخش و  چهار دهستان (پسکوه، سیب و سوران، هیدوچ و کنت) می‌باشد. مسافت این شهرستان تا تهران 1950 کیلومتر  و ارتفاع آن از سطح دریا 1131 متر می‌باشد. شهرستان سیب و سوران با وسعت 6780 کیلومتر مربع معادل 6.3 درصد مساحت استان را به خود اختصاص داده است. مختصات جغرافیایی شهرستان سیب و سوران در نقشه 62 درجه و 5 دقیقه طول شرقی و 27 درجه و 14 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته است. در شکل (1)، موقعیت جغرافیایی آن­ها نشان داده شده است.

 

 

 

شکل 1. موقعیت جغرافیایی کانون‌های مورد مطالعه

یافته­ها و بحث 

یافته‎های توصیفی

بررسی ویژگی‌های فردی و زمینه ای برای پاسخگویان نمونه پرسشنامه تحقیق حاکی از آن است که بیشترین مقدار سنی پاسخگویان بین 20 تا 30 سال، 8/32 درصد بوده است؛ میزان تحصیلات اکثریت پاسخگویان مدرک تحصیلی دیپلم به بالاتر بوده است. از نظر جنسیت نیز 60.9 درصد از پاسخگویان پرسشنامه را مردان تشکیل می‌دهند و از نظر اشتغال نیز 51.8 درصد نمونه متعلق به سایر مشاغل می‌باشد. از نظر تأهل 79.9 درصد پاسخگویان متأهل بوده اند. اطلاعات کامل در جدول (3) بیان گردیده است.

جدول 3. ویژگی های فردی و زمینه ای پاسخگویان

متغیر	بیشترین پاسخگو	تعداد پاسخگو	درصد
سن	بین 20 تا 30 سال	111	8/32
تحصیلات	دیپلم به بالاتر	128	7/39
جنسیت	مرد	206	9/60
اشتغال	سایرین	175	8/51
تأهل	متأهل	270	9/79

 

یافته‌های تحلیلی

شاخص­های اقتصادی آسیب‌پذیری روستایی

بررسی شاخص‌های آسیب‌پذیری اقتصادی با توجه به مقادیر ویژه و سطح معنی داری آزمون رتبه‌ای همانباشتگی نامحدود اکتشافی (روش جوهانسن)، نشان می‌دهد که بیشترین میزان آسیب‌پذیری اقتصادی خانوار‌های روستایی در دهستان پسکوه در رتبه اول مربوط به شاخص درآمد و  پس انداز (232/0) و در رتبه دوم اشتغال (224/0)بوده و خانوارها از نظر منابع درآمدی در سطح پایینی قرار دارند. عمده ترین دلایل این امر عبارتند از عدم دسترسی به درآمد مناسب، عدم وجود زمینه پس انداز برای خانوارها و نبودن تنوع برای فعالیت های درآمدی مختلف می‌باشد که به نحوی در عدم رضایت کافی خانوار‌های روستایی و همچنین روی آوردن به اشتغال کاذب و قاچاق در منطقه می‌باشد. در زمینه شاخص فقر با (194/0) و شاخص فعالیت های کشاورزی با (167/0) می‌توان گفت که خانوار‌های روستایی در مناطق مرزی از جمله منطقه  مورد مطالعه با فقر اقتصادی دست و پنجه نرم می کنند به طوری که بیشتر خانوارها در این مناطق از طریق فعالیت های کشاورزی امرار معاش می کنند، قابل ذکر است که جوانان در این مناطق به نسبت گذشته کمتر به فعالیت های کشاورزی روی آورده و بیشتر به شغل های کم درآمد و فصلی مشغولند. فعالیت های کشاورزی در روستاهای مناطق بسیار کم و در حد فروش و برآورده شدن نیاز خود خانوارها بوده و سهم بیشتر از فروش محصولات به دلالان و واسطه های فروش می‌رسد همچنین می‌توان افزود که به دلیل نبود تعاونی و عدم آگاهی مردم از کشت محصولات زود بازده و همچنین عدم برخورداری از آموزش ها و مهارت های لازمه در این زمینه و عدم ریسک پذیری کشاورزان برای کشت محصولات جدید می‌تواند خود مزید بر علت شده و باعث پایین بودن سطح زیر کشت محصولات می شود. از حیث شاخص‌های مالکیت (140/0) و کیفیت راه ها (126/0) به ترتیب می‌توان بیان کرد که مالکیت در زمینه وسایل نقلیه شخصی و همچنین مالکیت مساکن شخصی برای خانوار‌های روستایی در منطقه مورد مطالعه بسیار پایین می‌باشد. به طوری که در بعضی روستاها چند خانوار باهم زندگی می کنند و از مسکن شخصی برخوردار نیستند، مالکیت وسیله نقلیه شخصی بسیار کم و بیشتر رفت و آمدها از طریق وسایل نقلیه عمومی و تاکسی ها صورت می گیرد. از نظر مسکن (09/0)، و و امنیت غذایی (070/0) که وابستگی زیادی به شرایط درآمدی افراد دارد مردم در مناطق مرزی از جمله منطقه مورد مطالعه در وضعیت محروم  به سر می­برند، وضعیت مساکن در مناطق مرزی و از جمله منطقه مورد مطالعه بسیار ساده و فاقد امنیت بوده و بیشتر از مصالحی که قیمت کمتری داشته و با درآمد آن‌ها هماهنگ باشد ساخته می شود. در زمینه شاخص امنیت غذایی نتایج بدست آمده اینطور بود که خانوار‌های روستایی منطقه مورد مطالعه در شرایط نسبتا بهتری به سر می­برند. اما با وجود برخورداری از شرایط نسبتا مناسب در این زمینه می‌توان گفت خانوار های روستایی منطقه دسترسی مناسبی به غذا دارند، ولی این مواد غذایی از کیفیت چندان مناسبی برخوردار نبوده و بیشتر میزان رژیم غذایی خانوار‌های روستایی مربوط به تولیدات و محصولاتی  است که  خود آنها می کارند و برداشت می کنند. شاخص قاچاق(035/0) که در پایین ترین رتبه قرار گرفته قاچاق می‌باشد که به نسبت سایر شاخص ها کمترین و پایین ترین را در منطقه مورد مطالعه دارد البته قابل ذکر است که قاچاق در منطقه مورد مطالعه وجود داشته و جوانان را در گیر خود ساخته است سالانه تعداد زیادی از جوانان مناطق مرزی بر اثر تصادفات و همچنین شغل های پر خطری که به این مقوله مربوط است از دست می دهند. می‌توان گفت مجموع این برآوردها حاکی از شرایط نامناسب و نابسامان اقتصادی در مناطق روستایی شهرستان سیب و سوران می­باشد. بنابراین می‌توان گفت نتایج بدست آمده از سنجش شاخص‌های اقتصادی آسیب‌پذیری روستایی نشان می‌دهد، بالاترین آسیب مربوط به شاخص درآمد و پس انداز که در رتبه نخست قرار گرفته است مربوط می شود و شاخص قاچاق در رتبه آخر پایین ترین آسیب اقتصادی در بین شاخص‌های اقتصادی می‌باشد. جدول (4).

جدول 4.  سنجش شاخص­های اقتصادی آسیب‌پذیری روستایی

شاخص	مقادیر ویژه (عددی)	آماره	معنی­داری	رتبه
**درآمد و پس انداز	232/0	09/473	001/0	1
**اشتغال	224/0	08/384	000/0	2
**فقر	194/0	44/299	000/0	3
**فعالیت های کشاورزی	167/0	16/51	000/0	4
**مالکیت	140/0	16/44	000/0	5
**کیفیت راه ها	126/0	37/33	000/0	6
**مسکن	098/0	15/30	000/0	7
**امنیت غذایی	070/0	30/22	000/0	8
*قاچاق( مواد، سوخت و...)	035/0	05/12	005/0	9
آزمون اکتشافی تحلیلی آیتم همجمعی (s)در سطح 001/0
* نشان دهنده رد فرضیه صفر در سطح 005/0
** معنی­داری آزمون مک­کوین-هاگ- میشل (1999)

 

در شکل (2) نیز مقادیر پراکنش ضرایب شاخص­های مختلف عامل اقتصادی خانوراهای روستایی در شهرستان سیب و سوران آورد شده است که بیشترین میزان آسیب پذیری از بین شاخص­های اقتصادی مربوط به شاخص درآمد و پس انداز با ضریب عددی (232/0) و کمترین میزان مربوط به شاخص قاچاق با ضریب عددی (035/0) بوده است.

 

 

شکل 2. مقادیر پراکنش شاخص­های عامل اقتصادی

شاخص­های اجتماعی آسیب‌پذیری روستایی

بررسی شاخص‌های آسیب‌پذیری اجتماعی با توجه به مقادیر ویژه و سطح معنی داری آزمون رتبه‌ای همانباشتگی نامحدود اکتشافی (روش جوهانسن)، نشان می‌دهد که بیشترین میزان آسیب‌پذیری اجتماعی خانوار‌های روستایی در دهستان پسکوه در رتبه اول مربوط به شاخص آموزش (214/0) و در رتبه دوم خدمات رفاهی (217/0) است. آسیب اجتماعی در زمینه شاخص آموزش در روستاهای منطقه مورد مطالعه، مانند کمبود فضای آموزشی، پایین بودن سطح کیفیت آموزش، عدم رضایت کافی از امکانات آموزشی و... می‌باشد. در زمینه شاخص خدمات رفاهی می‌توان گفت روستاهای منطقه مورد مطالعه بسیار محروم و فاقد امکانات تفریحی و رفاهی از جمله آب آشامیدنی سالم، پارک، برخورداری پایین مردم از خدمات بهداشتی و درمانی و... اشاره کرد. از نظر شاخص بهداشت و درمان (187/0) می‌توان بیان کرد که آسیب در این زمینه بر اثر کمبود امکانات بهداشتی و درمانی و همچنین نبود مراکز درمانی مجهز باعث افزایش مرگ و میر و همچنین زایمآن‌های پرخطر و کم توجهی به مقوله واکسیناسیون کودکان در بعضی روستاها شده است. شاخص تحصیلات با (176/0) و شاخص سلامت با (159/0) به ترتیب شاخص تحصیلات در روستاهای منطقه مورد مطالعه وضعیت بهتری دارد، خانوار های روستایی به تحصیلات فرزندان خود اهمیت می دهند و محدودیتی برای تحصیلات وجود ندارد البته شایان ذکر است که در بعضی روستاها به دلیل کمبود امکانات تحصیلاتی و کمبود درآمد در خانوارها بعضی از جوانان از تحصیلات بازمانده اند، اما با این وجود می‌توان اذعان داشت، وضعیت تحصیلات جوانان در منطقه مورد مطالعه در حال پیشرفت است. شاخص سلامت از مقوله های مهم در زندگی جوامع بشری است، در زمینه شاخص سلامت می‌توان گفت خانوار‌های روستایی از کمبود امکانات درمانی و بهداشتی، امکانات بهداشت عمومی و... رضایت کمی داشته و این مقوله به نحوی دور از توجه قرار گرفته است. شاخص ریسک پذیری با (137/0) می‌باشد. خانوار‌های روستایی ریسک پذیرنبوده و همیشه از این مقوله دوری کرده و جانب احتیاط را رعایت می‌کنند، براین اساس مردم از انجام کاری که  از آینده آن مطمئن نیستند کناره می گیرند. می‌توان گفت مردم در روستاها به کارهای جدیدی از جمله کشت محصولات زود بازده اعتماد ندارند و از ریسک کردن و سرمایه گذاری در این زمینه دوری می‌کنند. کیفیت زندگی با (119/0) از دیگر شاخص‌هایی است که می‌تواند در کاهش آسیب‌های اجتماعی تأثیرگذار باشد. در زمینه این شاخص می‌توان گفت خانوار‌های روستایی در منطقه مورد مطالعه تاحدودی از کیفیت زندگی خود راضی هستند، اما در کنار این بعضی از خانوارها به دلیل کمبود درآمد بعضی هم به دلیل نبود امکانات رفاهی و تفریحی و نداشتن اوقات فراغت نارضایتی خود را از کیفیت زندگیشان اذعان می‌داشتند. شاخص اطلاعات و ارتباطات با (105/0) از مواردی است که خانوار‌های روستایی در این زمینه نسبتا رضایت داشته و فقط در مواردی بعضی از خانواده ها از ضعف اطلاعاتی در رسانه ها و عدم اعتماد به رسانه ها نظریات و عدم رضایت خود را در این زمینه بیان می کردند. شاخص ارتباطات و امور اجتماعی با (092/0) در این زمینه می‌توان گفت خانوار‌های روستایی در زمینه شاخص مذکور و فعالیت های عمرانی و اجتماعی در روستاها با هم مشارکت و همراهی دارند، همدلی و همیاری در روستاهای منطقه مورد مطالعه درصد بالایی داشته و از وضعیت مطلوبی برخوردار است. شاخص مهاجرت با (079/0) از وضعیت مطلوبی برخوردار بوده و درصد پایینی از خانوار‌های روستایی در منطقه مورد مطالعه به مهاجرت روی آورده اند. مقوله مهاجرت در روستاهای منطقه مورد در رتبه بسیار پایینی از آسیب‌های اجتماعی قرار دارد و مهاجرت هایی هم که صورت می گیرد بیشتر به دلیل اشتغال و دسترسی به امکانات رفاهی و تفریحی صورت می گیرد. شاخص امنیت اجتماعی با (061/0) از مقوله های بسیار مهم از آسیب‌های اجتماعی می‌باشد. اما این شاخص از وضعیت مطلوبی برخوردار بوده و در رتبه بسیار پایینی از آسیب ها قرار دارد. شاخص طلاق با (029/0) آخرین شاخص در رتبه بندی از آسیب‌پذیری در زمینه آسیب‌های اجتماعی در منطقه مورد مطالعه می‌باشد. در صد پایینی از خانوارها در روستاهای منطقه مورد مطالعه وجود دارند که مسئله طلاق در آن‌ها رخ داده است و دلیل آن نیز کمبود درآمد و اشتغال، ازدواج در سنین پایین را می‌توان مثال زد.

 بنابراین می‌توان گفت نتایج بدست آمده از سنجش شاخص‌های اجتماعی آسیب‌پذیری روستایی نشان می‌دهد، بالاترین آسیب مربوط به شاخص آموزش که در رتبه نخست قرار گرفته است مربوط می شود و شاخص طلاق در رتبه آخر پایین ترین آسیب اجتماعی در بین شاخص‌های اجتماعی را بخود اختصاص داده است.

 

جدول 5. سنجش شاخص­های اجتماعی آسیب‌پذیری روستایی

شاخص	مقادیر ویژه (عددی)	آماره	معنی­داری	رتبه
**آموزش	214/0	80/568	000/0	1
**رفاهی	207/0	23/448	000/0	2
**بهداشت و درمان	187/0	75/410	000/0	3
**تحصیلات	176/0	75/341	000/0	4
**سلامت	159/0	20/277	000/0	5
**عدم ریسک پذیری	137/0	37/216	000/0	6
**کیفیت زندگی	119/0	96/166	000/0	7
**اطلاعات و ارتباطات	105/0	67/127	000/0	8
**ارتباطات و امور اجتماعی	092/0	65/90	000/0	9
**مهاجرت	079/0	47/58	000/0	10
*امنیت اجتماعی	061/0	05/31	001/0	11
*طلاق	029/0	89/9	007/0	12
آزمون اکتشافی تحلیلی آیتم همجمعی (s)در سطح 001/0
* نشان دهنده رد فرضیه صفر در سطح 005/0
** معنی­داری آزمون مک­کوین-هاگ- میشل (1999)

در شکل (3) نیز مقادیر پراکنش ضرایب شاخص­های مختلف عامل اجتماعی خانوارهای روستایی در شهرستان سیب و سوران آورده شده است، که بیشترین میزان آسیب‌پذیری از بین شاخص­های اجتماعی مربوط به شاخص آموزش با ضریب عددی (214/0) و کمترین میزان مربوط به شاخص طلاق با ضریب عددی (029/0) می‌باشد.

 

شکل 3. مقادیر پراکنش شاخص­های عامل اجتماعی

بررسی مهمترین عامل آسیب‌های پیش روی خانوار‌های روستایی

بعد از بررسی و شناسایی شاخص­های هرکدام از آسیب­های اقتصادی و اجتماعی پیش روی توسعه خانوارهای روستاهای منطقه مورد مطالعه، سعی شد که مهمترین عامل آسیب‌های پیش روی خانوار‌های روستایی در دهستان پسکو مورد بررسی قرار گیرد. نتايج بدست آمده از بررسی آسیب‌های پیش روی خانوار‌های روستایی نشان می‌دهد، عامل اقتصادی با ضریب عددی(139/0) بیشترین میزان آسیب‌پذیری را در مقوله های مختلف که در بخش های پیش بطور کامل شرح داده شد را داراست. در بخش بعدی آسیب‌های پیش روی خانوار‌های روستایی عامل اجتماعی با ضریب عددی (047/0) به نسبت عامل اقتصادی آسیب‌های کمتری را در جوامع روستایی در منطقه مورد مطالعه داشته است. این آسیب­ها همواره به عنوان چالش­های مانع از توسعه روستاهای این منطقه بوده­اند که برای رفع آنها لازم است ضمن شناسایی آنها، این آسیب­ها برطرف شوند تا زمینه توسعه روستاهای منطقه فراهم شوند. لذا از بین دو گونه آسیب‌های اقتصادی و اجتماعی پیش روی خانوار‌های روستایی دهستان پسکوه در شهرستان سیب و سوران، آسیب‌های مهم­تر و بیشتر از آسیب‌های اجتماعی بوده است. خلاصه اطلاعات این بخش در جدول (4) آوده شده است.

جدول 4. سنجش عوامل آسیب‌پذیری خانوار‌های روستایی

عامل	مقادیر ویژه (عددی)	آماره	معنی­داری	رتبه
**اقتصادی	139/0	16/66	000/0	1
*اجتماعی	057/0	31/16	001/0	2
آزمون اکتشافی تحلیلی آیتم همجمعی (s)در سطح 001/0
* نشان دهنده رد فرضیه صفر در سطح 005/0
** معنی­داری آزمون مک­کوین-هاگ- میشل (1999)

 

نتیجه­گیری     

در مناطق روستایی ایران و به خصوص روستاهای استان سیستان و بلوچستان نیز هرچند برنامه­های مختلفی برای رفع توسعه نیافتگی در نظر گرفته شده و یا انجام گرفته است، ولی و با این وجود، تاکنون در سطح کشور توسعه نیافتگی مناطق روستایی و بحث رفع فقر و محرومیت مناطق روستایی هنوز هم نادیده گرفته شده­اند. یکی از موارد بسیار مهم که برای توسعه نیافتگی و توسعه مناطق روستایی در بلند مدت لازم است مورد توجه قرار گیرد، بررسی و شناسایی آسیب‌های پیش روی توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق روستایی آسیب‌های پیش روی توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق روستایی می­باشد. چرا که شناسایی آسیب‌های پیش روی توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق روستایی آسیب‌های پیش روی توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق روستایی فرصت­های جدیدی را برای رشد پایدار در مناطق روستایی کشور در آینده باز می­کند.

در این پژوهش نیز آسیب‌های پیش روی توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق روستایی در دهستان پسکوه، شهرستان سیب و سوران مورد واکاوی قرار گرفته است. در این پژوهش 2 عامل اقتصادی و اجتماعی و شاخص­های متعدد ان به عنوان آسیب‌های پیش روی توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق روستایی آسیب‌های پیش روی توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق روستایی و با توجه به شرایط کنونی و برای توسعه آینده این منطقه از کشور مطرح و مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

نتایج تحقیق در زمینه آسیب­های پیش روی توسعه روستایی از نظر بعد اقتصادی و شاخص­های اقتصادی نشان داد ضعف درآمد و پس انداز، اشتغال، فقر، فعالیت های کشاورزی، مالکیت، کیفیت راه ها، مسکن، امنیت غذایی، قاچاق( مواد، سوخت و...) مهم­ترین آسیب های اجتماعی پیش روی توسعه روستاهای شهرستان سیب و سروان هستند. نتایج تحقیق در زمینه آسیب­های پیش روی توسعه روستایی از نظر بعد اجتماعی و شاخص­های اجتماعی نشان داد آموزش، رفاهی، بهداشت و درمان، تحصیلات، سلامت، عدم ریسک پذیری، کیفیت زندگی، اطلاعات و ارتباطات، ارتباطات و امور اجتماعی، مهاجرت، امنیت اجتماعی، طلاق مهم­ترین آسیب های اجتماعی پیش روی توسعه روستاهای شهرستان سیب و سروان هستند. نتایج تحقیق به صورت کلی نشان داد که از بین دو بعد اقتصادی و اجتماعی، نقش و اهمیت آسیب های اقتصادی بیشتر بوده است و آسیب های اقتصادی مهم­تر از آسیب های اجتماعی بوده­اند. به طوری که دهستان پسکوه در شهرستان سیب و سوران در استان سیستان و بلوچستان با توسعه نیافتگی روبرو می­باششد.  چرا روستاهای این منطقه با آسیب‌های اقتصادی و اجتماعی زیادی روبرو بوده است. آین آسیب­ها همواره به عنوان چالش­های مانع از توسعه روستاهای این منطقه بوده­اند که برای رفع آنها لازم است ضمن شناسایی آنها، این آسیب­ها برطرف شوند تا زمینه توسعه روستاهای منطقه فراهم شوند. بنابریان در ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي و ﺗﻮﺳﻌﻪي سکونتگاه‌های روﺳﺘﺎﯾﯽ، ﺷﻨاسایی و ﺗﺤﻠﯿﻞ وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد آسیب­های پیش روی توسعه مناطق روستایی از این نظر مهم و ﻧﯿﺰ ﺗﺤﻠﯿﻞ اﻣﮑﺎﻧﺎت و مشکلات موجود در زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺤﯿﻄﯽ، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، اﻗﺘﺼﺎدي و اﻧﺴﺎﻧﯽ ضروری و حائز اهمیت می باشد. در واﻗﻊ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻬﻢ و ﻧﯿﺰ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﻮانﻫﺎ و اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﻮﺟﻮد در روﺳﺘﺎﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ، ﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰان اﯾﻦ اﻣﮑﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽآﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﯿﺎزﻫﺎ و ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص آن، ﻣﺴﯿﺮ و راﻫﮑﺎرﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪيﻫﻤﻪﺟﺎﻧﺒﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﻣﺸﺨﺺ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻨﻄﻘﻪ اراﺋﻪ دﻫﻨﺪ.

بر این اساس برای نیل به اهداف توسعه و دست یابی به مقوله توسعه و کاهش آسیب­های پیش روی توسعه مناطق روستایی در شهرستان سیب و سوران و به خصوص دهستان پسکو و از طرفی توجه به ابعاد مختلف توسعه از جمله ابعاد اقتصادی و اجتماعی نیاز است، چون بدون محقق شدن آن توسعه هماهنگ و پایدار، همه جانبه امکان پذیر نخواهد بود. بنابراین می‌توان افزود که یکی از ﻫﺪف‌های مهم ﺗﻮﺳﻌﻪي روﺳﺘﺎﯾﯽ، رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ وﺿﻊ جامعه روﺳﺘایی و ﺑﻬﺒﻮد شرایط زیستی و به خصوص شناسایی آسیب­های پیش روی توسعه در این مناطق برای آنها است. لذا  ﺗﻮﺳﻌﻪي روﺳﺘﺎﯾﯽ و شناسایی آسیب های پیش روی ان در دهستان پسکوه  ﺑه عنوان عاملی مهم ﺑﺮاي رسیدن به ﺗﻮﺳﻌﻪي ﻣﻠﯽ و راه حل اساسی یرای کاهش مشکلاتی چون فقر، ﺑﯿﮑﺎري در نقاط روﺳﺘﺎﯾﯽ ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در نهایت ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮد کیفیت ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﯽ جوامع روستایی در اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ درآﻣﺪ، اﺷﺘﻐﺎل، آﻣﻮزش، ﺑﻬﺪاﺷﺖ، ﺗﻐﺬﯾﻪ، ﻣﺴﮑﻦ و... در ﻃﻮل زﻣﺎن خواهد شد. بر اساس نتایج می­توان گفت که آسیب­های اقتصادی و اجتماعی ارائه شده در یافته­های تحقیق همواره به عنوان چالش­های مانع از توسعه روستاهای این منطقه بوده­اند که برای رفع آنها لازم است ضمن شناسایی آنها، این آسیب­ها برطرف شوند تا زمینه توسعه روستاهای منطقه فراهم شوند. لذا از بین دو گونه آسیب‌های اقتصادی و اجتماعی پیش روی خانوار‌های روستایی دهستان پسکوه در شهرستان سیب و سوران، آسیب‌های مهم­تر و بیشتر از آسیب‌های اجتماعی بوده است.

مقایسه نتایج پژوهش حاضر با نتایج مطالعات آورده شده در پیشینه تحقیق نشان داد که نتایج پژوهش حاضر در زمینه آسیب های اجتماعی با یافته­ها و نتایج مطالعه حمزه (1393)، معصومی (1399)، و آیریمی آواجیق (1401) همسو بوده و نتایج مطالعات آنها را تایید می­کند. در زمینه آسیب­های اقتصادی نتایج مطالعه با نتایج مطالعات جینگن (2009)، گوپینگ و همکاران (2016)، نوروزی و همکاران (1396)، صدرموسوی و همکاران (1398) همسو بوده و نتایج مطالعات آنها را تایید می­کند. با این حال بررسی پیشینه­ها با نتایج مطالعه حاضر نشان داد که نتایج مطالعه حاضر با نتایج مطالعات اگنولتی (2014)، گی و همکاران (2017)، خالقی (1398) و ذوالفقاری و صیدایی (1400) همسو نبوده و در تضاد با نتایج این مطالعات بوده است.

 با توجه به نتایج بدست آمده از این پژوهش، و در راستای توسعه روستایی در منطقه مطالعه شده، پیشنهادهای زیر مطرح می‎شود:

- با توجه به ضعف اقتصادی روستاهای مورد مطالعه، تمرکز بر بهبود عرضه کشاورزی به بهبود بهره وری همه عناصر تشکیل دهنده زنجیره ارزش کشاورزی تکامل یابند و دگرگونی در سیستم های مرتبط با کشاورزی (آبیاری، الگوی کشت، بذر و نهاده و ...) در روستاهای شهرستان سیب و سوران. چرا که توسعه کشاورزی در این منطقه می توان بسیاری از آسیب های اقتصادی مانند اشتغال و درامد و پس انداز را حل نماید.

- مدرن سازی مناطق روستایی با استفاده از روستاهای هوشمند و کاهش فاصله روستایی-شهری و ارتقاء رفاه جمعیت روستایی از پیشنهادهای مهم برا رفع آسیب های اقتصادی و اجتماعی در منطقه مورد مطالعه است.

- با افزایش آموزش فراگیر روستایی و مداخله آنها در سرمایه گذاری و برنامه ریزی روستایی در روستاهای منطقه مورد مطالعه و همچنین بهبود خدمات اساسی در مناطق روستایی و شهرهای واسطه کلیدی (سیب و سوران) برای تثبیت استراتژی های توسعه روستایی در دهستان پسکوه برای رفع آسیب های اقتصادی و اجتماعی لازم و ضروری است.

- سهولت در دسترسی به اعتبارات و سیستم های بانکی در مناطق روستایی/ خدمات اعتباری و مالی و رفع محدودیت های آن در روستاهی کشور و همچنین روستاهای استان سیستان و بلوچستان و مشارکت بخش خصوصی در بخشهای روستایی از دیگر پیشنهادهای مهم در زمینه این پژوهش است.

 

تقدیر و تشکر

این مقاله مستخرج از پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه­ریزی روستایی بوده که در دانشگاه سیستان و بلوچستان از آن­ دفاع شده است.

منابع

آیریمی آواجیق, اراده. (1401). آسیب شناسی اجتماعی و مشارکت شهروندان ضرورت ساماندهی بحران محلات غیررسمی(مورد مطالعه: ارومیه). جغرافیا و روابط انسانی, 4(4), 436-456.

پاپلی یزدی، محمدحسین، ابراهیمی، محمدامیر، (1381)، نظریه های توسعه روستایی، تهران، انتشارات سمت.

حمزه، مسعود، (1393)، آسیب شناسی رویکردها و سیاست های توسعه روستایی در برنامه های پنجساله توسعه کشور و ارائه راهکارهایی در چارچوب اقتصاد مقاومتی، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد، دانشگاه امام صادق (ع).

خالقی, عقیل. (1398). آسیب‌شناسی برنامه‌ریزی توسعه با تأکید بر برنامه‌ریزی توسعه روستایی در ایران. جغرافیا و روابط انسانی، 2 (3)، 221- 261.

ذوالفقاری، امیرعلی، صیدایی، سیداسکندر. (1401). آسیب‌شناسی ساختاری طرح هادی به‌منزلة فراگیرترین طرح توسعة روستایی در ایران نمونه: استان کرمانشاه. جغرافیا و برنامه ریزی محیطی, 33(1)، 63-88. 

رکن الدین افتخاری، عبدالرضا، (1384). تئوری ها و نظریه های برنامه ریزی روستایی( جزوه درسی) . گروه جغرافیا و سنجش ازدور، دانشگاه تربیت مدرس.

صدرموسوی، میرستار، کریم زاده، حسین, آقایاری هیر، محسن، خالقی, عقیل. (1398). آسیب‌شناسی برنامه‌های توسعه در بخش روستایی با روش آمیخته (مورد مطالعه: شهرستان ورزقان). پژوهشهای روستائی، 10(1، 146- 163.

طولابی­نژاد، مهرشاد، (1398)، توسعه روستایی: اصول، سیاست­ها و برنامه­ریزی، تهران، انتشارات آکادمیک، چاپ اول.

عنابستانی، علی اکبر، حاتمی نژاد، حجت، (1391)، مدیریت نوین روستایی و نقش آن در تحول مساکن با توجه بر عملکرد دهیاران، ( مطالعه موردی: دهستان میش خاص ـ شهرستان ایلام)، فصلنامه جغرافیا  برنامه ریزی منطقه ای، 2(2)، 121 ـ 140.

مرکز آمار ایران (1395)، فصل جمعیت و نیروی انسانی خانوارهاي روستايي سال 1395.

مطیعی لنگرودی، سیدحسن، (1386)، برنامه ریزی با تاکید بر ایران، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.

معارفی، فاطمه(1381). ارائه الگوی ساختاری لذای مدیریت نظام توسعه روستایی کشور مبتنی بر برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی. پایان نامه کارشناسی ارشد گروه مدیریت، دانشگاه تربیت مدرس.

معصومی، احسان. (1399)، آسیب شناسی توسعه روستایی از دیدگاه روان‌شناسی اجتماعی، راهبرد توسعه، 63(16)، 21- 41.

 

Agnoletti, M. (2014), Rural landscape, nature conservation and culture: Some notes on research trends and management approaches from a (southern) European perspective, Landscape and Urban Planning, 126 (2), 66-73

Ashley, C; and Maxwell, S. (2002), Rethinking Rural Development, Development Policy Preview, 19 (4), 395-425.

Black, N., Scott, K., & Shucksmith, M. (2019). Social inequalities in rural England: Impacts on young people post-2008. Journal of Rural Studies, 68, 264-275.‏

Borodina, O. and Prokopa, I. (2019), Inclusive rural development: a scientific discourse, Economy and Forecasting, 3 (1), 70- 85.

Crane, T. A. Roncoli, C. and Hogenboom. G. (2011), Adaptation to climate change and climate variability: the importance of understanding agriculture as performance, NJAS - Wageningen Journal of Life Sciences, 57 (4), 179-185.

Green, G. P. (2013), Handbook of Rural Development, Massachusetts, Edward Elgar Publishing, USA.

Guoping, R. Liming, L. Yonghu, F. Chengcheng, U. and Zhijun, S. (2016), Analysis of characteristic and influencing factors of rural settlement landscape pattern in metropolitan suburbs, Transactions of the Chinese Society of Agricultural Engineering, 32 (2), 220-229.

Hencoski, P. (2016).Planning for an Incremental Approach to Modernization, Policy and Practice, 74 (4), 26-50.

Inkeles, A. (1993), Industrialization, modernization and the quality of life, International Journal of Comparative Sociology, 34 (2), 1-2.

Jing ’an, Sh, (2009), Case study of mountainous landscape planning for metropolitan outskirts, Transactions of the Chinese Society of Agricultural Engineering, 25(2), 228-234.

Joyce, L. A. Briske, D. D. Brown, J. R .et al ,(2013), Climate change and North American rangelands: assessment of mitigation and adaptation strategies, Rangeland Ecology and Management, 66 (5), 512-528.

 Katungi. E, Sperling. L, Karanj. D, Farrow. A and Steeve Beebe, (2012), Relative importance of common bean attributes and variety demand in the drought areas of Kenya, Journal of Development and Agricultural Economics, 3(3), 411- 422.

Lemprière, M. (2016), Using‌ecological modernisation theory to account for the evolution of the zero-carbon homes agenda in England, Academic Journal Environmental Politics, 25 (4), 690-708.

Lin. X, (2013). Gender, Modernity and Male Migrant Workers in China: Becoming a'modern'Man, London, Publisher London: Routledge, 4 Apr 2013, PP 150.

Munir, F., Khan, I. H., Javed, M., Sibt-e-Ali, M., & Zaib, L. (2022). Understanding Social Inequalities in Pakistan: An Intersectionality Perspective on Ethnicity, Income, and Education. International journal of special education, 37(3), 17- 32.‏

Nair. V, Whitelaw. A. P, (2015), Redefining Rural Tourism in Malaysia: A Conceptual Perspective, Journal Asia Pacific Journal of Tourism Research, 20 (3), 314- 337.

Noble, I.R., S. Huq, Y.A. Anokhin, J. Carmin, D. Goudou, F.P. Lansigan, B. Osman-Elasha, and A. Villamizar, 2014: Adaptation needs and options. In: Climate Change 2014: Impacts, Adaptation, and Vulnerability. Part A: Global and Sectoral Aspects. Contribution of Working Group II to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Field, C.B., V.R. Barros, D.J. Dokken, K.J. Mach, M.D. Mastrandrea, T.E. Bilir, M. Chatterjee, K.L. Ebi, Y.O. Estrada, R.C. Genova, B. Girma, E.S. Kissel, A.N. Levy, S. MacCracken, P.R. Mastrandrea, and L.L. White (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA, pp. 833-868.

Pete Smith* and Peter J. Gregory. (2013), Conference on ‘Future food and health’ Symposium I: Sustainability and food security Climate change and sustainable food production, Proceedings of the Nutrition Society, 72(2), 21–28.

Qi, K. Fan, Z, Ng, C. N. Wang, X. Xie, Y. (2017), Functional analysis of landscape connectivity at the landscape, component, and patch levels: A case study of Minqing County, Fuzhou City, China, Applied Geography, 80 (2), 64-77.

Rogers, Everett M. (1995), Diffusion of Innovations, 4th edition, New York: Free Press.

Singh, K. (2009), Rural Development: Principles, Policies and Management, India, SAGE Publications, Third Edition.

Steiner, J. L. Briske, D. D. Brown, D. P. and Rottler, C. M. (2018), Vulnerability of Southern Plains agriculture to climate change, Climatic Change, 146 (2), 201–218.

Straka, J. & Tuzova, R. (2016). Factors Affecting Development of Rural Areas in the Czech Republic: A Literature Review, procedia social and Behavioral Scinceses, 10(11), 496-505.

Townsend. L, Sathiaseelan. A, Fairhurst. G, and Wallace. C, (2013), Enhanced broadband access as a solution to the social and economic problems of the rural digital divide, Local Economy, 28 (6), 580- 595.

Van der Ploeg, J. D; Schneider, S; and Ye, J. (2012), Rural development through the construction of new, nested markets: Comparative perspectives from China, Brazil and the European Union. Journal of Peasant Studies, 39 (1), 133-173.

Wang, R., Feng, Y., Wei, Y., Tong, X., Zhai, S., Zhou, Y., & Wu, P. (2021). A comparison of proximity and accessibility drivers in simulating dynamic urban growth. Transactions in GIS, 25(2), 923-947.

Wang, Y. Liu, Y. Li, Y. and Li, T. (2016), the spatio-temporal patterns of urban–rural development transformation in China since 1990, Habitat International, 53(3), 178- 187.

Wang, Y., Li, Y., Huang, Y., Yi, C., & Ren, J. (2020). Housing wealth inequality in China: An urban-rural comparison. Cities, 96, 102-118.‏

World Bank, (2018), staff estimates based on the United Nations Population Division's World Urbanization Prospects: 2018 Revision.

Yazawa. A, Inoue. Y, Li. D, Du. J, Jin. Y, Chen.Y, Nishitani. M, Watanabe. Ch and Masahiro Umezaki, (2014), Impact of lifestyle changes on stress in a modernizing rural population in Hainan Island, China, American Journal of Human Biology, 26(1), 36-42.

 

                

 

---

[1] - Borodina and Prokopa

[2] - Van Der Ploeg

[3] - Inkeles

[4] - Karl Marx

[5] - Friedrich Engels

[6] - Emile Durkheim

[7] - Max Weber

[8] - Jing 'an

[9] - Agnoletti

[10] - Guoping

[11] - Qi

[12] - Black

[13] - Wang

[14] - Munir