Pathology and providing solutions for conscious exposure Using music in school education (Substitute musical education for teaching with music)

Subject Areas :

zahra rabbani ¹ , علیرضا امینی زرین ² , مونا شجاع ³

1 - -
2 - دانشکده رفاه
3 - بنیاد فرهنگی رفاه

Received: 2024-01-19 Accepted : 2024-09-20 Published : 2024-09-08

Keywords: music, musical education, pathology, school, family,

Abstract :

Considering the nature and effects of music and the discussion about its use in education, the present research has been compiled with the aim of cautiously confronting the use of music in the education of children, especially elementary school students, and discovering its possible harm. For this purpose, a qualitative research with an inductive approach and based on the foundation data method is in accordance with the systematic approach of Strauss and Corbin. Therefore, while examining the opinions of experts and reliable sources using the foundation's data method with a systematic approach, using the opinions of 30 relevant experts who were selected in a targeted manner and a semi-structured interview was conducted with them. Data analysis was done in three stages of open coding, central coding and selective coding. The reliability and validity of the data is confirmed by the two methods of reviewing the participants and the review of non-participating experts in the research, and the results show that the educational and educational environment in education with the benefit of music in schools is also effective with regard to limitations. . However, the use of music in education can bring five harms in the form of axes related to students, environment, media, culture and knowledge.

References:

احمری، حسین(1384)، آیا موسیقی محلی حرام است؟، مجله فقه و مبانی حقوق، شماره 1، صص 3
امام محمد غزالی(1393)، احیاء علوم الدین (ربع عبادات، عادات، منجیات، مهلکات) ، انتشارات فردوس، مشهد
انتظامی، ونوس،(1396)طراحی مرکز موسیقی سنتی آذربایجان با رویکرد موسیقی» دانشکده فنی و مهندسی_گروه مهندسی معماری.
برنگی, سحرناز, مرادخانی, قائدی, یحیی. (1400). تحلیل برنامه ی درسی کاوشگری موسیقایی در برنامه ی درسی فلسفه برای کودکان (فبک). دوفصلنامه نظریه و عمل در برنامه درسی, 9(18), 35-68.‎
حسین‌زاده، محمدعلی (1۳۸4). موسیقی از دیدگاه اسلام. انتشارات زعیم.
خجسته باقرزاده حسن. (1389)، کنش جمعي کاربرد موسيقي در راديو.‎ فصلنامه پژوهش های ارتباطی، سال 17، شماره3.
خمینی، روح الله(1368)، مکاسب و متاجرناشر: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، تهران
ریچاردز، جک سی،برنز، آنه(1396)، هنمودهایی برای تدریس مهارت شنیداری با رویکردی عملی؛ مترجم معصومه استاجی، رضامراد صحرایی، زینب امیری، انتشارات نویسه پارسی، تهران
زیدان، جرجی، 1333، تاریخ تمدن اسلام، ترجمه علی جواهر کلام، تهران، مؤسسه مطبوعاتی امیرکبیر.
شکوهی، غلامحسین (1۳97). تعلیم و تربیت و مراحل آن. تهران: انتشارات آستان قدس رضوی، به‌نشر.
صحافی، محمدجواد،(1396)،بررسی تاثیرات موسیقی در کودک و آسیب شناسی آموزش غلط موسیقی به کودکان،پنجمین همایش علمی پژوهشی علوم تربیتی وروانشناسی، آسیب های اجتماعی و فرهنگی ایران،تهران.
صدر، سید محمد باقر(1398)،الإسلام یقود الحیاة، المدرسة الإسلامیة، رسالتنا، انتشارات دارالصدر (پژوهشگاه شهید صدر)، تهران
صیرفی, حبیب‌اله, قهرمانی, طهماسب‌زاده شیخلار. (1400). شناسایی و تعیین اهمیت مؤلفه‌‌ها‌ی آموزش موسیقی در کتب دوره متوسطه و هنرستان‌های‌ موسیقی. نشریه علمی آموزش و ارزشیابی (فصلنامه), 13(52), 83-114.‎
عبدالهی خوروش، حسین، (1386)، تاثیر موسیقی بر اعصاب و روان، اصفهان: بادران
عشایری، حسن ، (1392) خلاصه مقالات سمینار موسیقی درمانی. دانشگاه هنر.
قاسم تبار سيدنبي اله, مفيدي فرخنده, زاده محمدي علي, قاسم تبار سيدعبداله.(1390) تاثير آموزش موسيقي در مهارتهاي پايه رياضي کودکان پيش دبستان.‎
قاسم تبار، سید نبی الله (1395)، طراحی و اعتبارسنجی برنامه درسی موسیقی پیش دبستانی ایران. رساله دکتری، منتشر نشده، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه خوارزمی.
کاشانی، حسن، 1371، کنز التحف، از کتاب سه رساله فارسی در موسیقی، به اهتمام تقی بینش، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
کیمی ین، راجر، (1380)، درک و دریافت موسیقی، ترجمه حسین یاسینی، تهران: نشر چشمه.
مرادی مخلص, باقری, شهاب الدین. (1400). تأثیر محیط تلفیقی موسیقی محور بر مهارت‌های رشد حرکتی در کودکان طیف اتیسم: یک مطالعه نیمه تجربی. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان, 19(10), 1035-1052.‎ فزائی, عشایری, حسن. (1397). تأثیر آموزش موسیقی بر خلاقیت کودکان 7 تا 9 ساله شهر تهران. مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران, 24(1), 16-29.‎
مراغی، عبدالقادر بن غیبی، 1370، شرح ادوار، به اهتمام تقی بینش، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
مرتضی، چیت سازیان، (1379)، آفاق موسیقی در اسلام، مطالعات راهبردی زنان، شماره8.
مظفری‌پور، روح‌الله، 1390، «بررسی اثرات تربیتی موسیقی از دید اندیشمندان»، دوازدهمین کتاب سال شیدا، تهران، نشر بیدگل.
میرزاخانی، حسین (1۳۶۹). نگرشی نو در مبانی فقهی موسیقی (سازی و آوازی). قم: نشر چاپخانه علمیه.
نواب صفوی، مینا (1۳۸7). گزارش ارزشیابی درس هنر پایه سوم ابتدایی. اجرای آزمایشی مرحله اول، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، دفتر برنامه‌ریزی و تالیف کتب درسی.
نیک زاد، حمید(1401)،آیا شر ع با ورود موسیقی به مدارس موافق است؟ دبیر ستاد همکاریهای حوزه علمیه و آموزش و پرورش
هدایتی ورکیانی, برجعلی, احمد, بازرگان, مومنی فر, محمد. (1398). اثربخشی فعالیت های تربیت بدنی و هنری با تاکید بر موسیقی بر سلامتی و کاهش اضطراب کودکان پیش دبستانی، بر اساس مطالعات برنامه درسی راهبردی و الگوی برنامه ریزی چندبعدی. مطالعات برنامه درسی, 13(51), 145-168.‎
Beck, G. L. (2006). Sacred sound: Experiencing music in world religions. Wilfrid Laurier Univ. Press.
Bowling, D. L., Sundararajan, J., Han, S. E., & Purves, D. (2012). Expression of emotion in Eastern and Western music mirrors vocalization. PloS one, 7(3), e31942.
Chang, H., Rosenberg-Lee, M., Qin, S., & Menon, V. (2019). Faster learners transfer their knowledge better: Behavioral, mnemonic, and neural mechanisms of individual differences in children’s learning. Developmental Cognitive Neuroscience, 40, 100719.
Darrow, A. A., Haack, P., & Kuribayashi, F. (1987). Descriptors and preferences for Eastern and Western musics by Japanese and American nonmusic majors. Journal of Research in Music Education, 35(4), 237-248.
Flowerdew, J., & Miller, L. (2005). Second language listening: Theory and practice. Cambridge university press.
Gillespie, C. W., & Glider, K. R. (2010). Preschool teachers' use of music to scaffold children's learning and behaviour. Early child development and care, 180(6), 799-808.
Jorgensen, E. R. (1993). Religious music in education. Philosophy of Music Education Review, 103-114.
Jungers, M. K., & Hupp, J. M. (2018). Music to my mouth: Evidence of domain general rate priming in adults and children. Cognitive Development, 48, 219-224.
Lingelbach, K., Vukelić, M., & Rieger, J. W. (2023). GAUDIE: Development, validation, and exploration of a naturalistic German AUDItory Emotional database. Behavior Research Methods, 1-15.
McCrary, J. M., Altenmüller, E., Kretschmer, C., & Scholz, D. S. (2022). Association of music interventions with health-related quality of life: a systematic review and meta-analysis. JAMA Network Open, 5(3), e223236-e223236.
ROSHANDEL ARBATANI, TAHER, OMIDI, AFSHIN, & Norouzi, Esmaeil. (2021). Music Industry in the Age of Modern Technologies: Presenting Innovative Strategies for Digital Music Distribution in Iran. JOURNAL OF CULTURE-COMMUNICATION STUDIES, 21(52 (84) ), 277-308.
Siaulytiene, D. (2002). Active Methods in Art Education in Lithuania. Published Springer Netherlands, Journal e-ISSN:1573-9090, Prospects; Paris 4(32):553-564.

Full-Text:



تاریخ دریافت: 21/08/1402 تاریخ پذیرش: 25/02/1403

 

 

 

آموزش موسیقیایی جایگزینی برای آموزش با موسیقی ( مواجهه هوشیارانه با کاربرد موسیقی در تربیت  مدرسه ای)

 

 

چکیده

فصلنامه تعالی تعلیم و تربیت و آموزش دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، دوره2، شماره1 زمستان 1402

پژوهش حاضر با توجه به ماهیت و آثار موسیقی و بحث پیرامون کاربرد آن در در آموزش و تربیت، با هدف مواجهه هوشیارانه با کاربرد موسیقی در تربیت کودکان به ویژه دانش آموزان دوره های ابتدایی و کشف آسیب های احتمالی آن تدوین شده است. به همین منظور یک پژوهش کیفی، با رویکردی استقرایی و بر اساس روش داده بنیاد مطابق با رهیافت نظام‌مند اشتراوس و کوربین می باشد. از این رو ضمن بررسی دیدگاه های صاحب نظران و منابع معتبر با استفاده از روش داده بنیاد با رهیافت نظام مند، با بهره گیری از نظر 30 کارشناس مرتبط که به روش هدفمند انتخاب گردید و با آنها مصاحبه نیمه ساختاریافته صورت پذیرفت. تجزیه و تحلیل داده‌ها در سه مرحله کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی صورت گرفت. اعتبار و روایی داده ها از دو روش بازبینی مشارکت کنندگان و مرور خبرگان غیر شرکت کننده در پژوهش تایید و نتایج بیان کننده این است که فضای تربیتی و آموزشی در آموزش با بهره مندی از موسیقی در مدارس آن هم با توجه به محدودیت هایی تاثیرگذار می باشد. با این

حال بهره گیری از موسیقی در آموزش آسیب های پنجگانه در قالب محورهای مرتبط با دانش آموز، محیط، رسانه، فرهنگ و دانش می تواند به همراه داشته باشد.

واژه های کلیدی: موسیقی، آموزش موسیقیایی، آسیب شناسی،مدرسه، خانواده.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه   

بی شک کاربرد و استفاده از موسیقی در آموزش و تربیت، یکی از پیچیده ترین مباحث حوزه مطالعات آموزشی بشمار می آید که با وجود ظاهر بسیار ساده آن باید به عنوان موضوعی حساس مورد کنکاش قرار گیرد. متأسفانه اندك بودن مطالعات نظري و ميان رشته اي در حوزه های مطالعاتي گوناگون و مهم تر از آن تفاوت اجماع نظرات متفاوت و اکثر آنها متناقض از جهات فقهی، عرفانی، فلسفی، روانشناختی، فرهنگی و اجتماعی، از سوی صاحب نظران و اندیشمندان شناخت بسيار محدود و اندكي و نوعی بن بست در عرصه به کارگیری موسیقی در آموزش و تربیت دانش آموزان را پدید آورده است.

امروزه موسيقی به مثابه عنصری کمابيش فراگیر به موضوعی ميان رشته ای تبديل شده و قدرت ارتباطی و کارکردی آن بيش از پيش مورد تأکيد قرار گرفته است (علی زاده محمدی و همکاران ، ۱۳۸۰). به اين ترتيب شناخت بهتر آن صرف نظر از تنوع و تعدد در تعاریف موجود که بعضاً جامع و مانع هم نیستند، دارای ضرورت است(جعفری و همکاران، 1400). موسیقی از لفظ گرفته تا مفهوم و مصداق، پیشینه‌ای بحث برانگیز و پرهیاهو در معرفت و اندیشه دینی داشته است. در خصوص حرمت یا حلیت موسیقی در فتوای علمای فقه شیعی، برخی در میان گذشتگان مطابق احادیث و تقاریر و اصل، قائل به حرمت مطلق موسیقى و غنا شده و استفاده از آلات و ابزار موسیقی حرام دانسته اند، برخى دیگر در میان فتوای علمای معاصر با توجه و توجیه پاره‏اى از دلایل طریق اباحه را پیش گرفتند و معتقد به تفصیل میان حرمت موسیقی نامناسب و موسیقی مناسب هستند(نیک زاد، 1401).

همین امر در شناخت جایگاه و به کار گیری موسیقی در فرایند های آموزشی و تربیتی برای کودکان و نوجوانان با توجه به اهداف آموزشی متصور ابهام ایجاد خواهد کرد. به گمان برخی از روان شناسی تعلیم و تربیت کاربرد موسیقی برای کودکان هدف نیست، بلکه ابزار است(نیک زاد، 1401). این امر از آنجا نشات می گیرد که تعلیم و تربیت در ایران مبتنی بر فلسفه اسلامی است. لذا تمامی اجزا و عناصر برنامه درسی و تربیتی باید مبتنی بر مبانی توحیدی و اصول و ارزش های اسلام ناب محمدی (ص) باشد (سند ملی برنامه درسی، ۱۳۹۱: ص ۹). توجه به این نکته ضروری است که بر خلاف برداشت عموم، اسلام به کل موسیقی را رد نکرده است، مهمترین دلیل این است که آیاتی یا روایاتی وجود ندارد که به صراحت موسیقی را منع کرده باشد (احمری، ۱3۸۴). بلکه، آنچه در بحث موسیقی مسئله ساز شده است معیار تشخیص موسیقی مجاز و ممنوع (حلال و حرام) می باشد. چرا که که در مجموع آیات و روایات حرمت موسیقی که انسان را از یاد خدا و معنویت غافل کند و به ابتذال، گناه و بیکارگی بکشاند(غناي لهوي)، قطعی است. به عنوان مثال قرآن کریم به طور مستقیم به موسیقی اشاره نمی‌کند، اما در برخی آیات، به تأثیر موسیقی بر انسان‌ها و نفوذ آن در احساسات اشاره شده است،مانند آیه‌ی «وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَیَتَّخِذَهَا هُزُوًا أُولَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِینٌ» (سوره‌ی لقمان، آیه‌ی 6) که به تأثیر موسیقی لهو و لهب اشاره دارد.

این دیدگاه‌ها نشان می‌دهد که در اسلام، موسیقی باید با معیارهای اخلاقی و معنوی سازگار باشد و از موسیقی‌هایی که ممکن است به فساد و انحراف منجر شوند، پرهیز گردد. این موضوع نیازمند تأمل و دقت در انتخاب و استفاده از موسیقی در زندگی روزمره است. از بعد تاریخ اسلام، نگرش‌ها به موسیقی متفاوت بوده است. در دوران اولیه‌ی حکومت اسلامی، موسیقی با نگرانی نگاه می‌شد و در برخی مواقع ممنوع شد. اما با مرور زمان، موسیقی به صورت محدود و با شرایط خاص در ایران ادامه یافت. در دوره‌ی سلطنت معاصر، به خصوص در دوره قاجاریه، موسیقی به عنوان یکی از زمینه‌های فرهنگی مورد حمایت قرار گرفت. در تربیت اسلامی، موسیقی باید به گونه‌ای باشد که با ارزش‌های دینی و فرهنگی جامعه اسلامی سازگار باشد. استفاده از موسیقی در محیط‌های تربیتی باید با دقت و ملاحظه صورت گیرد تا از هرگونه تأثیر منفی بر روی کودکان و نوجوانان جلوگیری شود. بنابراين فارغ از حليت يا حرمت كاربرد موسيقي يا تبيين قواعدي بر انواع آن در حوزه­هاي تربيتي و روش هاي آموزشي كه در خاستگاهي فقهي بايد مورد بررسي قرار بگيرد كه صد البته قرار گرفته است، مسئله و پرسش اصلي اين پژوهش به چگونگي مواجهه آگاهانه و خردمندانه به كاربرد موسيقي در فضاي تربيت متعالي متربيان و شيوه­ها و روش­هاي بهره­مندي از موسيقي به عنوان مقوله­اي جنجالي و تفسيري در برنامه درسي فطرت گرا است. در نهايت در اين پژوهش سعي مي­گردد رويكرد هوشيارانه­ و كاربردي از مواجهه تربيتي و فطري به موسيقي به عنوان پديده­اي آميخته با زندگي يادگيرندگان عصر حاضر ارائه نمايد.

در كنار ديدگاه­هاي ديني و فقهي در خصوص محدوديت­هاي طيفي استفاده از موسيقي در زندگي فردي و اجتماعي به ويژه در دوره­هاي تربيت اوان كودكي، در حوزه­هاي مطالعات اجتماعي و روان­شناختي نيز برخی پژوهشگران خارجی از جمله، استاک و گوندلاچ¹ بر این باورند که آزاد بودن در بهره مندی از موسیقی می تواند هنجارها و ارزش های رایج و حاکم جامعه را تضعیف نماید. همچنین بهره مندی نادرست و غیراصولی از موسیقی می تواند سبب ایجاد خود بیگانگی و بی تفاوتی گردد (خجسته، 1389) به ویژه موسیقی های که به خاطر تغییرات آکوستیکی و صداهای نامرتبط و تکراری که در آن‌ها وجود دارد تأثیرات مخربی روی ذهن کودکان می‌گذارد. این تأثیرات سوء می تواند موجب آشفتگی‌های ذهنی و عاطفی، خشونت، پرخاشگری، کاهش دقت و تمرکز و انزوای کودکان شود. 

در نگاهي متفاوت، برخي تحقیقات انجام شده در سال­های گذشته نشان می­دهد که آشنایی کودکان با آثار موسیقی مناسب و مقتضي از اوایل کودکی به بعد در پرورش و رشد سلیقه ی شنیداری، حساسیت در شنوایی، درک ریتم، هماهنگی صوتی، تشخیص طنین متفاوت صداها، درک بیشتر از عناصر موسیقی در دیگر هنرها مانند ادبیات، ‌معماری،‌ نقاشی (هنرهای تجسمی) موثر است(قاسم تبار، 1395) و به کودکان کمک می‌کند تا واضح‌تر صحبت کنند، واژگان بیشتری را یاد بگیرد و مهارت‌های اجتماعی و عاطفی را تقویت کنند. همچنین موسیقی به عنوان نوعی سیستم نشانه ای در یادگیری تاثیری انکار ناپذیر دارد. چرا که در مراحل گوناگون آموزش کودکان جهت یادگیری و به خاطر آوردن مطالب، موسیقی به عنوان نشانه هایی برای تداعی به کار می رود. نظم موجود در موسیقی، تکرارها و فاصله ها که با قاعده صورت می گیرد، به کودک کمک می کند تا نظم و قواعد موجود در سایر علوم (ریاضی، علوم اجتماعی،‌ ادبیات) را کشف و درک کند (روشن دل و همکاران، 2021).

بنابراين فارغ از ديدگاه­هاي متفاوت و در برخي مواقع متضاد و متعارض در خصوص محاسن يا معايب موسيقي در پرورش و تربيت كودكان، آنچه در باب تأثير موسيقي انكارناپذير است، بسترسازي ابراز و بیان احساسات، رها شدگي و ايجاد فضاي شاد و مفرح بوده كه توجه هوشيارانه و اقتضايي به اين اثرات در فرآيند آموزش و پرورش لازم و ضروري است. با این تفاسیر هدف محقق بحث در خصوص حذف یا ورود موسیقی به فرایند آموزشی نیست بلکه آگاهانه و هوشیارانه در این مسیر گام نهادن است. این که با در نظر گرفتن مزایا و شناخت صحیح و همچنین آسیب شناسی مطلوب کاربرد موسیقی در فرایند آموزشی کودکان و نوجوانان راه های اصلاح و توسعه آن به درستی گشوده شود و نهاد تربیتی و درسی بتوانند در فرایند آموزشی خود به حداکثر بهره مندی که همان رشد و بالندگی کودکان و نوجوانان در عین عمل به وظیفه ذاتی خود، دست یابند. حال پرسش های بسیاری از مناظر گوناگون مطرح می گردد از جمله اینکه موسیقی چه کارکردها و جایگاهی در آموزش و تربیت کودکان و نوجوانان دارد؟ آیا موسیقی می تواند تاثیرات مطلوب یا مخربی در فرایند آموزش و تربیت کودکان و نوجوانان داشته باشد؟ این تاثیرات چگونه است؟

 

 

 

 

 

 

مبانی نظری

جایگاه موسیقی در اندیشه غربی و شرقی:

بشر همواره در طول تاریخ به تلاش های گوناگون دست زده تا باورها و آرمان های انسانی خویش را در قالب اشکال مختلف بیان و به دیگران منتقل کند. در این رابطه، شوپنهاور² که «همه هنرها میخواهد به مرحله موسیقی برسند» دربرگیرنده حقیقتی مهم که آگاهی از آن ما را به شناخت واقعی از تمام هنرها رهنمون می گردد. اصل مهمی که از گفته شوپنهاور مطرح می شود وجود کیفیت انتزاع و تجربه در هنر موسیقی است. آنچه که موسیقی را از سایر هنر ها متمایز می کند، بیان صریح و بدون واسطه با مخاطبان خود است که انتقال پیام ها و آرمان های ذهنی و عواطف و احساسات هنرمند را به دیگران آسان تر می سازد به بیان زیباتر می توان گفت: موسیقی، هنر و بیان احساسات به وسیله صداهاست.» (انتظامی ،۱۳۹۶).

 از طرفی، روح لطیف کودکان، مانند لوحی لطیفی است که والدین و معلمان نقش اساسی در پاکیزه ماندن آن دارند. موسیقی در بحث تربیت، می بایست به جا و درست استفاده شود. بدین معنا که، مربیان و مسئولان مدرسه موظفند در کم و کیف بهره مندی معلمان از موسیقی در یادگیری دانش آموزان و تربیت آنان، نظارت های مستقیم و غیرمستقیم اعمال نمایند، که کودکان از هدف اصلی خویش که تربیت و کمال است دور نماند و به سمت باطل حرکت نکنند (چنگ و همکاران³، 2019)

موسیقی همراه با نظم و ساختار و توام با نظارت می تواند به عنوان تقویت کننده جهت تسهیل رفتار و کنترل تحریکات استفاده شود. مثلاً فعالیت های شنیداری موسیقی باعث توجه به نظم بخشی و حرکات شنوایی را فراهم می آورد و به تمرکز در وظایف محوله کمک می کند. آهنگین نمودن برخی تعالیم می تواند در تقویت ساختار برنامه های آموزشی در زمینه مفاهیم فضایی مورد استفاده قرار گیرد. برخی عقیده دارند که، آهنگین نمودن تعالیم در به خاطر آوری اطلاعات تحصیلی مانند جدول ضرب کمک می کند. همچنین ترکیب علائم بینایی شنوایی می تواند در تقویت حافظه کوتاه مدت و یادگیری کمک کند. بهره مندی صحیح از موسیقی، به خصوص در مدارس و سنین کودکی، امری مهم است که توجه بسیار اندکی به آن شده و آن طورکه باید جدی گرفته نشده است (کیمی ین، 1380).

در رابطه با موسیقی غربی و شرقی می توان بیان کرد، که فلسفه موسیقی غربی مبتنی بر مفهوم هارمونی و ملودی است که در آن تمرکز بر ایجاد صدای دلنشینی است که از ساختار خاصی پیروی می کند. سنت موسیقی غربی بر فردیت و خلاقیت تأکید دارد و آهنگسازان و نوازندگان در تلاش برای خلق آثار هنری منحصربه ‌فردی هستند که دیدگاه شخصی آنها را بیان می‌کند. از سوی دیگر، فلسفه موسیقی شرقی مبتنی بر مفهوم ریتم و بداهه است. سنت موسیقی شرقی بر مشارکت جمعی تأکید دارد، با همکاری نوازندگان برای ایجاد صدایی یکپارچه که منعکس کننده حال و هوا و احساسات آن لحظه است. در موسیقی شرقی کمتر بر فردیت تاکید می شود و بیشتر بر ادغام با گروه تاکید می شود. به طور کلی، فلسفه موسیقی غرب بیشتر بر بیان فردی و آهنگسازی دقیق متمرکز است، در حالی که فلسفه موسیقی شرقی بر مشارکت جمعی و بداهه نوازی تأکید دارد (دارو و همکاران⁴، 1987).

بهره مندی از موسیقی در ادیان مختلف تفاوت هایی دارد. در اسلام نظرات مختلفی در مورد موسیقی وجود دارد. برخی از مسلمانان بر این باورند که همه موسیقی ها حرام (حرام) است، در حالی که برخی دیگر معتقدند که فقط برخی از انواع موسیقی حرام است. نگرانی اصلی این است که موسیقی منجر به رفتار گناه آلود شود و افراد را از وظایف دینی خود منحرف کند. برخی از علمای اسلامی نیز معتقدند که موسیقی باعث ترویج فحشا می شود. در یهودیت ارتدوکس، محدودیت هایی برای گوش دادن به موسیقی در ایام خاصی از سال وجود دارد، مانند روز سوگواری برای تخریب معبد. در این مدت از فعالیت های شادی آور مانند گوش دادن به موسیقی جلوگیری می شود. با این حال، به طور کلی، هیچ ممنوعیت خاصی برای گوش دادن به موسیقی در یهودیت وجود ندارد. در مسیحیت منع خاصی برای گوش دادن به موسیقی وجود ندارد. با این حال، برخی از فرقه های مسیحی انواع خاصی از موسیقی را که به اعتقاد آنها ترویج رفتار غیراخلاقی یا مخالف ارزش های مسیحی است، منع می کنند. در هندوئیسم، سنت دیرینه ای از موسیقی عبادی وجود دارد که به نام های بهاجان و کرتان شناخته می شود. با این حال، برخی از فرقه های هندو از موسیقی سکولار یا غیر مذهبی جلوگیری می کنند زیرا ممکن است مردم را از اعمال معنوی خود منحرف کند. در بودیسم منع خاصی برای گوش دادن به موسیقی وجود ندارد. با این حال، برخی از سنت‌های بودایی از دلبستگی بیش از حد به لذت‌های حسی مانند موسیقی جلوگیری می‌کنند و ذهن‌آگاهی و دوری از امیال دنیوی را تشویق می‌کنند (بولینگ و همکاران⁵، 2012).

تفاوت فلسفی در موسیقی غربی و شرقی به دلایل مختلفی برمی‌گردد. در موسیقی غربی، تمرکز بر روی هارمونی، ریتم و ملودی است. این سه عنصر به صورت جداگانه در نظر گرفته شده و با هم تعامل دارند. هارمونی به عنوان اصل اصول موسیقای غرب، بخش‌های مختلف قطعات را با هم تعامل داده و چیدمان صداها را تحت کنترل خود قرار می دهد. اما در موسیقی شرق، تمرکز بر روحانیت و عمق است. این نوع موسیقی بسیار پایین‌دست و با فضای آروم و صاف است. در این نوع موسیقی، هارموني کاملاً به حذف نزديک است و به جای آن، سازهای خاص (برای مثال سيتار) با صدای پائين (برای مثال ساز تشخيص) استفاده شده است. به علاوه، در موسیقی شرق، تکنیک‌های خاصی برای اجرای قطعات وجود دارد که به عنوان "تقلید" شناخته می‌شود. در این روش، نوازنده قطعه را با دقت بسیار بالا و با تمرکز بر جزئیات، تکرار می‌کند تا به یک حالت عمیق و روحانی دست یابد. به طور کلی، موسیقی شرق به عنوان چشم انداز عميق و روحاني در نظر گرفته مي شود، در حالي که موسيقي غرب به عنوان يک هنر سطحي است (جورگنسن⁶، 1993).

با تامل به پژوهش های صورت گرفته که ذکر گردید مشخص است که در اندیشه های غربی و شرقی، موسیقی می تواند سبب یادگیری بهتر کودکان گردد اما در صورتی که به درستی از آن استفاده شود و دست خوش لهو و بیهودگی نگردد. به نظر مي‌رسد اين اختلاف تنها ميان فقهاي ما نيست كه بر كاركرد موسيقي مترتب شده است بلكه در جهان غرب نيز موسيقي از نوعي گريز از فلسفه شدگي رنج مي‌برد و البته با سبك‌هاي نوين موسيقيايي و تكثر و تفاوت بي‌مثال آنان چنين تفلسفي سخت‌تر هم مي‌شود.

اسلام و مسئله موسيقي

اسلام منافاتی با هنر ندارد اما از خارج شدن از عرف منع می نماید. ممکن است موسیقى، به اصطلاح فقهى اش، موسیقى لهوى باشد. «لهو» یعنى غفلت، یعنى دور شدن از ذکر خدا، دور شدن از معنویت؛ دور شدن از واقعیت هاى زندگى؛ دور شدن از کار و تلاش و فرو غلتیدن در ابتذال و بى بندوبارى. بر این‌ اساس‌ رسالت‌ هنرمند بسیار قابل‌ توجه‌ است‌، او دو مسئولیت‌ دارد (در برابر خود و در برابرمردم‌) که‌ در هر زمینه‌ اگر قصور ورزد مورد سوال‌ قرار می‌گیرد. اگر آهنگ‌، روح‌ سازندگی‌ و بالندگی‌ داشت‌ و احساسات‌ درونی‌ و پسندیده‌ را به‌ ترسیم‌ کشاند هم ‌برای‌ هنرمند و هم‌ برای‌ جامعه‌ پیام‌ دارد. اما اگر حامل‌ پیام‌ ارزشی‌ نبود، منشأ بطالت‌ و بیهودگی‌ و لهو و لغو و در نهایت‌ انحراف‌ و افسردگی‌فرد و جامعه‌ است‌ و به‌ عنوان‌ یکی‌ از ابزارهای‌ استعمار و استثمار مورد استفاده‌ قرار می‌گیرد (فزایی و عشایری، 1397).

برخلاف‌ تصور برخی‌ که‌ گمان‌ نموده‌اند ، اسلام‌ با هنر و زیبائی‌ و خواندن‌ و احساس‌ و لطافت‌ ذوق‌سازگار نیست‌ و روح‌ تقدس‌ را دوری‌ از زیبائی‌ می‌دانند، باید گفت‌ اسلام‌ مکتب‌ روح‌ و عواطف‌ واحساسات‌ پاک‌ فطری‌ است‌ و قوانین‌ و احکام‌ آن‌ با آهنگ‌ موزون‌ فطرت‌ هماهنگ‌ است به طور مثال ‌تلحین در هنر تلاوت آیات از نخستین و اصیل ترین وجوه اعجاز قرآن کریم است(صیرفی و همکاران، 1400). خداوند سبحان‌ در قرآن‌ کریم‌ می‌فرماید: «قل‌ من‌ حرم‌ زینه‌الله‌ التی‌ اخرج‌ لعباده‌ و الطیبات‌ من‌الرزق‌...»(سوره اعراف، آیه 32) بگو ای‌ پیغمبر ، چه‌ کسی‌ زینت‌های‌ خدا را که‌ برای‌ بندگان‌ آفریده‌ ، حرام‌ کرده‌ و از روزی‌ حلال‌ منع‌کرده‌ است‌. امام‌ صادق‌ علیه‌السلام‌ در این‌ زمینه‌ بیانی‌ دارند که‌: «ما بعث‌ الله‌ نبیاً الا بحسن‌ الصوت‌» خداوند پیامبری‌ را برنیانگیخت‌، مگر آنکه‌ صدای‌ خوشی‌داشته‌ باشد. و همچنین‌ امام‌ صادق‌ علیه‌السلام‌ از رسول‌ خدا صلی‌الله‌ علیه‌ و آله‌ نقل‌ می‌کنند که‌: «ان‌ من‌ اجمل‌ الجمال‌ الشعر الحسن‌ و نغمه‌ الصوت‌ الحسن‌» به درستی که‌ از زیباترین‌ جمالات‌ موی‌ زیبا و صدای‌ زیبا است‌. به‌ هرحال‌ این‌ همه‌ زینت‌ و جمال‌ بر در و دیوار هستی‌ جهت‌ بهره‌مندی‌ و ابزاری‌برای‌ هدایت‌ و تعدیل‌ اوست‌ لذا افراط در بهره‌وری‌ از زیبایی‌ها و پذیراشدن‌ خواهش‌های‌ نفسانی‌ و محاسن‌ را به‌ استخدام‌ رذایل‌ درآوردن‌ مذموم‌ است‌ چنانچه‌ فرو بستن‌ چشم‌ و گوش‌ از دریافت‌زیبایی‌ها و حرام‌ پنداشتن‌ حلال‌ها هم‌ پسندیده‌ نیست‌ بلکه‌ شایسته‌ است‌ در سایه‌ فقه‌ پویا و بالنده‌ و با در نظرگرفتن‌ زمان‌ و مکان‌ به‌ بهزیستی‌ مادی‌ و معنوی‌ پرداخت‌. دین‌ اسلام‌، دین‌ فطرت‌، احساس‌، هنر، زیبائی‌ و سهولت‌ و آسانی‌ است(چیت سازیان، 1379)‌.

علاوه برآن، در بسیاری از ادیان، محدودیت گوش دادن به موسیقی وجود دارد. در ادیان ابراهیمی مانند اسلام، یهودیت و مسیحیت، نوع خاصی از موسیقی که شامل ترانه‌های غیرمذهبی و رقص نباشد، مورد قبول است. در برخی از جنبش‌های صوفی، گوش دادن به موسیقی به عنوان چشم‌انداز روحانی و تجربه‌ای برای رسیدن به حالت عشق الهی، قابل قبول است. برخلاف آن، در بعضی از جنبش‌های دینی مانند سلف‌گرایان، گوش دادن به هر نوع موسيقي حرام است و باعث فاسد شدن روح و جسم شخص خواهد شد (بک و همکاران⁷، 2006).

كاربرد موسيقي در تعليم و تربيت از منظر مخالفان و موافقان

تعلیم و تربیت در طول تاریخ بشر، بیش از هر فعالیت اجتماعی دیگر اهمیت داشته است. در بیان اهمیت تعلیم و تربیت کافی است گفته شود که تحقق گوهر آدمی منوط به آن بوده و فعالیت هایی که تحت عنوان آموزش و پرورش در مورد انسان اعمال می‌شود، شرط لازم رشد و تکامل است (نواب صفوی، 13۸7). در ارتباط با وظایف اساسی تعلیم و تربیت در آموزش و پرورش به طور خلاصه می‌توان به سه نکته توجه نمود. اول، تعلیم مفاهیم اساسی که شرط نیل به فکر منطقی و عملی است مثل خواندن، نوشتن، حساب کردن. دوم، بیداری ذوق که نخستین گام در تربیت حس زیبایی‌شناسی است. موسیقی و نقاشی و کاردستی در شمار وسایل مناسب برای تربیت ذوق در این دوره است. این دوره از نظر ایجاد ذوق به منزله دوره آگاهی است. سوم، تربیت اجتماعی و شخصیت که این نوع تربیت به کیفیت حیات اجتماعی بستگی دارد (شکوهی، 1397).

برخي پژوهشگران غربی بر این باورند که، آموزش هنر نقش مهمی در شکل گیری شخصیت کودکان ابتدایی دارد و در رشد مهارت‌های‌ تفکر، توانایی خلاقیت و کمک به شکل دهی ارزش‌ها‌ و رویکردهای افراد دارد. آموزش هنر توانایی بسیاری در برانگیزاندن افراد برای یادگیری و غلبه کردن بر موانع آموزش و یادگیری دارد. آموزش هنر می‌تواند هیجان‌های‌ منفی و دارای اثرات زیان بار مانند بی‌علاقگی، اضطراب و خستگی را کاهش داده و حتی از بین ببرد (سیالیتین⁸، ۲۰۰۲).

اين در حالي است كه تاثیر موسیقی بر یادگیری کودکان در گام اول به روحیه و نوع شخصیت آن‌ها بستگی دارد. روحیه دانش آموزان باید توسط معلم شناخته شود. اگر در دسته افرادی قرار گیرند که به‌راحتی حواسشان پرت می‌شود، موسیقی تاثیری معکوس بر یادگیری کودکان خواهد گذاشت. بنابراین، بهره مندی از موسیقی در آموزش و تعلیم و تربیت می بایست هدفمند باشد (مرادی و باقری، 1400).

موسیقی نزد دانشمندان اسلامی به عنوان یک علم، هنر و یک فن به حساب می‌آید. گرچه برخی افراد هر عصر و زمانی از این هنر سوء استفاده می‌کردند و متأسفانه سوء استفاده همین بی خردان و بی‌هنران باعث می‌شد که دانشمندان اسلامی علم خود را در فن موسیقی کتمان کنند و مطالبی هم که اظهار می‌کردند خیلی جزئی و محدود باشد. موسیقی از هنرهائیست که دو پهلوست؛ از یک طرف مثبت و سازنده و از جهت دیگر منفی و مخرب می‌باشد. در صورت استفاده درست تأثیرات مثبتی بر روح و روان آدمی می‌گذارد، تأثیراتی از قبیل افزایش قدرت ادراک، محاسبه، تسکین و تحذیر روح مریض برای عمل جراحی روی بدن مریض، افزایش حرکات بدنی معلولان و غیره دارد. احکام شرعی در مورد موسیقی و هر آهنگ دیگر بستگی به نوع تأثیر آن از حیث مثبت یا منفی در مستمعین دارد و مشکل عمده در بیان احکام شرعی آهنگ ها در تشخیص آثار آن بر مستمعین است و احکام اسلام در مورد آهنگ‌ها مربوط به نحوه استفاده مردم از این آهنگ‌ها می‌باشد. به عبارت دیگر اگر موسیقی به نحو صحیح و با اصول علمی و اخلاقی مورد استفاده قرار گیرد همیشه مفید و تأثیرات مثبت خواهد داشت اما اگر به صورت فله‌ای‌ بر مبنای هوس بازی و جهت تهییج و ترویج شهوانی مورد استفاده قرار گیرد به حکم عقل، علم و شرع مقبوح و مذموم است (صیرفی و همکاران، 1400). همچنین نظرات غزالی، فیض کاشانی و محقق سبزواری، اصل موسیقی آوازی و یا اصل غناحرام نیست مگر آنکه حرکتی از خارج بر آن عارض شود (میرزاخانی، 1۳۶۹).

موسیقی می‌تواند برای کودکان تاثیرات مثبت و منفی داشته باشد. در اینجا به برخی از تاثیرات منفی موسیقی از دیدگاه روانشناختی برای کودکان اشاره می‌کنیم: 1- افزایش استرس: گوش دادن به موسیقی با تنظیمات صدای بلند و شدید، ممکن است باعث افزایش سطح استرس در کودکان می شود. 2- خطرات شنوایی: گوش دادن به موسیقی با صدای بلند و در زمان‌های طولانی، ممکن است باعث آسیب به گوش کودک می شود. 3- تحریک کردن رفتار نامطلوب: گوش دادن به موسیقی با تم ها و ریتم های سرعت بالا، ممکن است باعث تحریک رفتار نامطلوب در کودکان می شود. 4- افزایش خشونت: گوش دادن به موسیقی با صداهای خشن و خصوصاً در سبک های رپ و هارد راک، ممکن است باعث افزایش خشونت در کودکان شود. 5- تاثیرات روانی: گوش دادن به موسیقی با مضامین منفی و ترسناک، ممکن است باعث افزایش اضطراب و ترس در کودکان شود. 6- تاثیرات بر روی خلاقیت: گوش دادن به موسیقی با الگوهای تکراری و ساده، ممکن است باعث کاهش خلاقیت و نبود ایده های جدید در کودکان شود. به طور کلی، باید به این نکته توجه داشت که گوش دادن به موسیقی برای کودکان باید با صحت و سلامت آن ها در نظر گرفته شود (عبدالهی خوروش، 1386).

بدین ترتیب، برای والدین و مربیان مهم است که بر نوع موسیقی که کودکام گوش می دهند نظارت کنند و مطمئن شوند که برای سن و سطح رشد آنها مناسب است. علاوه بر این، تعیین محدودیت در میزان زمان صرف شده برای گوش دادن به موسیقی می تواند به جلوگیری از عادات مخرب و سایر اثرات منفی کمک کند.

پیشینه داخلی

برنگی و همکاران (1400)، به ارائه پژوهشی با عنوان تحلیل برنامه درسی کاوشگری موسیقیایی در برنامه درسی فلسفه برای کودکان، پرداختند. روش‌شناسی پژوهش،کیفی از نوع توصیفی- تحلیلی است. مقاله با کاربرد مؤلفه‌های دانش موسیقایی به طراحی سه شیوه ماهیت هستی شناختیِ اثر موسیقایی؛ موسیقی چونان اثر زیباشناختی؛ موسیقی به مثابه کنش اجتماعی به استخراج مفاهیم از محرک ها پرداخت. شیوه‌ی گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای با بررسی سبک‌های موسیقی کلاسیک جهانی1900تا1950میلادی و پس از1950بود. نتیجه‌ی یادگیری موسیقی با کاوشگری به دانش‌آموزان می‌آموزد چگونه موسیقی به منزله‌ی یک پدیده‌ی اجتماعی عمل می‌کند؛ با ارائه ابزاری از جمله مفاهیم و واژگان موسیقایی به آنها مهارت و قدرت گفتگو پیرامون آثار موسیقایی می‌بخشد. برای نهادینه کردن مفاهیم تاریخی در ذهن و افزایش توانایی دانش‌آموزان در آهنگ سازی یا تنظیم، فعالیت‌هایی با تلفیق کاوشگری اجتماعی و موسیقایی پیشنهاد می‌شود.

ورکیانی و همکاران (1398)، به پژوهشی با عنوان اثربخشی فعالیت های تربیت بدنی و هنری با تاکید بر موسیقی بر سلامتی و کاهش اضطراب کودکان پیش دبستانی براساس مطالعات برنامه درسی راهبردی و الکوی برنامه ریزی چندبعدی، را ارائه دادند. جامعه آماری شامل کلیه کودکان مضطرب پیش دبستانی ناحیه 3 آموزش و پرورش شهر تهران بود و این پژوهش به صورت نیمه آزمایشی و با طرح پیش آزمون و پس آزمون انجام شد. 60 کودک به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب و به طور مساوی در دو گروه آزمایش و گواه قرار گرفتند. ابزار گردآوری داده‌ها پرسشنامه اضطراب اسپنس و آزمون تفسیر نقاشی کورمن بود و داده‌های جمع‌آوری‌شده با آزمون‌های ANCOVA و MANCOVA مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که میانگین نمرات بعد از آزمون در گروه آزمایش به طور معنی داری بیشتر از گروه کنترل بود. با توجه به اثربخشی این برنامه نه تنها در کاهش اضطراب، بلکه به عنوان اثربخشی بر بسیاری از مؤلفه‌های وجودی کودکان، پیشنهاد می‌شود تحقیقات نظام‌مندی در زمینه تنوع کاربردهای این رویکرد، الگوی آن و آموزشی آن انجام شود.

فزایی و عشایری (1397)، به ارائه مطالعه ای با عنوان تاثیر موسیقی بر خلاقیت کودکان 7 تا 9 ساله شهر تهران، پرداختند. هدف از این پژوهش، بررسی تأثیر آموزش موسیقی بر خلاقیت کودکان 7 تا 9 ساله شهر تهران است. این پژوهش مطالعه‌ای نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل است. جامعه آماری پژوهش شامل همه کودکان 7 تا 9 ساله دبستان‌های منطقه 20 شهر تهران بود. روش نمونه‌گیری در این پژوهش، در دسترس بود. تعداد نمونه‌ها 20 نفر بود و به صورت تصادفی 10 نفر برای گروه آزمایش و 10 نفر برای گروه کنترل انتخاب شدند. جمع‌آوری داده‌ها بر اساس پرسش‌نامه خلاقیت تورنس و آزمون هوشی وکسلر 4 انجام شد. تجزیه ‌و تحلیل اطلاعات به ‌دست‌آمده نیز با استفاده از نسخه 22 نرم‌افزار ‌SPSS  و در دو بخش توصیفی و استنباطی و با بهره‌گیری از آزمون‌های تی ‌دو نمونه مستقل و تحلیل کوواریانس انجام شد. تایج به‌دست‌آمده نشان داد آموزش موسیقی تأثیر معناداری بر مؤلفه‌های خلاقیت کودکان دارد.

قاسم تبار و همکاران (1390)، به ارائه مطالعه ای با عنوان تاثیر آموزش موسیقی در مهارت های پایه ریاضی کودکان پیش دبستان، پرداختند. این پژوهش با شناخت بررسی تاثیر آموزش موسیقی ارف در یادگیری مهارت های پایه ریاضی کودکان پیش دبستانی انجام شد. با استفاده از روش نمونه برداری در دسترس, 30 کودک 5 ساله (16 دختر و 14 پسر) که دامنه هوش آنها بین 110 تا 130 قرار داشت، انتخاب شدند و در دو گروه مداخله و گواه مورد بررسی قرار گرفتند. به اعضای گروه مداخله به مدت 3 ماه، هفته ای یک جلسه دو ساعته، موسیقی ارف آموزش داده شد. سپس، در هر دو گروه، آزمون سنجش مهارت های پایه ریاضی کودکان اجرا شد. نتایج تحلیل کوواریانس نشان داد که آموزش موسیقی ارف، توانایی مهارت های طبقه بندی کردن, تشخیص شباهت ها و تفاوت ها، نگهداری ذهنی عدد و هندسه کودکان پیش دبستانی را افزایش می دهد. در مورد مهارت ردیف کردن بین دو گروه تفاوت معنادار وجود نداشت. در نهایت، تاثیر آموزش موسیقی در یادگیری مهارت های پایه ریاضی کودکان مورد بحث قرار گرفت.

پیشینه خارجی

گیلیسپی و گلایدر⁹ (2010)، به ارائه مطالعه ای با عنوان استفاده مربیان پیش دبستانی از موسیقی برای تقویت یادگیری و رفتار کودکان، پرداختند. این مطالعه به بررسی چگونگی و زمان استفاده معلمان از موسیقی در کلاس های پیش دبستانی در طول روز پرداخت. مشاهدات مستقیم کلاس درس برای تعیین استفاده معلمان پیش دبستانی از موسیقی در چهار کلاس درس و یک کلاس پیش دبستانی خصوصی برای مجموع 24 ساعت مشاهده در هر کلاس انجام شد. مشاهده شد که به طور متوسط 6.5 بار در ساعت از موسیقی استفاده می شود. همه معلمان اغلب از موسیقی برای ایجاد انگیزه در یادگیری کودکان در زمینه مهارت های تحصیلی و مهارت های اجتماعی استفاده می کردند، و بیشترین فراوانی را برای فعالیت های روتین مانند تمیز کردن و انتقال به فعالیت های جدید انجام می دادند. همه معلمان بیشتر در طول زمان گروهی از موسیقی استفاده می کردند. موسیقی بیشتر در زمان‌های گروهی و خارج از زمان‌هایی که مخصوصاً برای موسیقی و حرکت در نظر گرفته شده بود، استفاده می‌شد. نتایج نشان داد که موسیقی اثرات مفیدی بر یادگیری کودکان دارد. با توجه به مطالعات پیش گفته این نکته استنباط می گردد که موسیقی می‌تواند هم به عنوان یک هنر و ابزار آموزشی مورد استفاده قرار گیرد و هم ممکن است با محدودیت‌ها و دیدگاه‌های خاصی روبرو باشد. این تعادل بین استفاده از موسیقی به عنوان یک ابزار مثبت و اجتناب از آن در مواردی که ممکن است با برخی ارزش‌ها در تضاد باشد، نیازمند درک عمیقی می باشد.

 

روش پژوهش

پژوهش حاضر یک پژوهش کیفی، با رویکردی استقرایی و بر اساس روش داده بنیاد مطابق با رهیافت نظام‌مند اشتراوس و کوربین¹⁰ صورت گرفته است. از این رو گرد آوری داده ها بر مبنای مصاحبه نیمه ساختار یافته صورت پذیرفت. نمونه گیری به صورت هدفمند به روش گلوله برفی، بر مبنای مصاحبه با جمعی از معلمان و مسئولان ذیربط انجام گرفت. محقق پس از هماهنگی های لازم به صورت حضوری یا تلفنی، نظرات مشارکت کنندگان را ضبط و پیاده سازی نمود، تا جایی که اشباع نظری و کفایت داده ها و اطلاعات بعد از انجام 30 مصاحبه محرز گردید. جدول 1 مشخصات مشارکت کنندگان در پژوهش را نشان می دهد. 

جدول1- اطلاعات آموزگاران مورد مصاحبه

منبع	جنسیت	تحصیلات	سابقه تدریس	سن	محل خدمت
P1	آقا	فوق لیسانس	8	32	دبیرستان پسرانه ندای صالحین
P2	خانم	دکترا	19	-	دانشکده رفاه
P3	خانم	دکترا	17	-	دانشکده رفاه
P4	آقا	حوزوی سطح 3	36	-	پیش دبستان علوی
P5	آقا	کارشناسی ارشد	28	-	دبستان علوی
P6	آقا	کارشناسی	18	-	دبستان صلحا
P7	آقا	کارشناسی ارشد	16	-	پیش دبستان صلحا
P8	آقا	کارشناسی ارشد	8	-	دبستان پسرانه ادب میزان
P9	آقا	کارشناسی ارشد	9	-	پیش دبستان ادب میزان
P10	آقا	کارشناسی ارشد	11	34	دبیرستان پسرانه امام صادق(ع)
P11	خانم	کارشناسی ارشد	9	34	دبستان دخترانه امام صادق(ع)
P12	خانم	کارشناسی ارشد	6	35	پیش دبستان دخترانه امام صادق(ع)
P13	آقا	کارشناسی ارشد	12	36	دبستان سراج
P14	آقا	کارشناسی ارشد	9	-	پیش دبستان سراج
P15	خانم	گارشناسی ارشد	12	-	دبستان تزکیه
P16	خانم	دکترا	7	-	دبستان روشنگر
P17	خانم	دکتر	-	-	پیش دبستان رفاه
P18	آقا	-	-	-	دبستان رفاه
P19	آفا	کارشناسی ارشد	-	-	دبستان رفاه
P20	خانم	-	-	-	دبستان رفاه
P21	خانم	-	-	-	دبستان رفاه
P22	آقا	دکتر	-	-	دبیرستان رفاه
P23	خانم	-	-	-	دبیرستان رفاه
P24	آقا	کارشناس حوزه	-	-	دانشکده رفاه
P25	آقا	-	-	-	موسسه باران
P26	آقا	سطح 3 حوزه	-	-	دبستان تسنیم محبت
P27	آقا	کارشناسی ارشد	9	-	دبستان فرهنگ
P28	خانم	دکترا	-	-	دبیرستان فرهنگ
P29	خانم	کارشناس حوزه	25	-	دبیرستان دخترانه شهید مطهری
P30	آقا	کارشناس ارشد	23	-	بیت الغدیر

 

تجزیه و تحلیل مصاحبه ها طی فرایند کد گذاری باز، محوری و انتخابی پس از تعیین متغیر محوری که دغدغه و توجه اصلی مشارکت کنندگان را با بیشترین گوناگونی ممکن به خود اختصاص می داد، آغاز گردید. در این پژوهش آموزش مبتنی بر موسیقی یا آموزش موسیقیایی به عنوان متغیر محوری انتخاب و کد گذاری ها بر مبنای آن مفهوم سازی گردید. جهت بررسی روایی و پایایی داده ها از دو روش بازبینی به وسیله مشارکت کنندگان و مرور به وسیله خبرگان غیر شرکت کننده در پژوهش استفاده و پس از دریافت نظرات اصلاح و ویرایش لازم انجام شد.

 

یافته ها

مراحل اصلی روش داده بنیاد با رهیافت نظام مند اشتراوس و کوربین، تقریبا موازی و همزمان با کد گذاری باز آغاز می گردد. هدف اين مرحله شناسايي مفاهیمی است در بر دارنده نزدیک ترین پیام ها و مفاهیم کلیدی برای درک مصاحبه ها از موضوع پژوهش بود. در گام دوم پس از استخراج کد های مفهومی از مصاحبه ها، مشخص گردید که این کد ها توانایی منتسب شدن در یک طبقه بالاتر مفهومی از انتزاع را نیز دارند، به همین جهت در این راستا مطابق جدول 2 این کد ها در محوریت مقولات بالاتر قرار گرفتند.

جدول2- کد های باز و محوری

کد محوری	کد های باز	منبع
آسیب های مرتبط با شیوه های بروز رفتاری و هیجانات در دانش آموزان و تغییر ذائقه روانی و عاطفی	نیاز کودکان به روحیه شاداب نياز كودكان به تخليه هيجان مقابله نكردن با كودك استفاده از روش هاي انگيزشي براي جذب دانش آموزان استفاده از شعر و داستان و قصه استفاده از تواشيح وسرود و كارهاي جذاب انواع بازي و كارهاي هيجان انگيز استفاده از آواهای طبیعی موسيقي هاي شرقي جاي الگوهاي خوب اجتماعي را گرفته است	P1,P4,P5,P7,P8 P12,P13,P16,P17
آسیب های مرتبط با نحوه تفکر و مدیریت ذهن و ظرفیت های شناختی	تبیین لایه های فکری و اهداف فرد مبتنی بر اصول متعالی پرورش ذهن فكور دست يابي دانش آموز به تعقل	P4,P6,P8,P11 P12,P17
آسیب های مبتنی بر باور ها و اعتقادات و نگرش های دینی در دانش آموز	آموزش های ارشادی به خانواده ها	P3,P4,P5,P6 P8,P12,P15
آسیب های مبتنی بر زمینه های فکری و اعتقادی خانواده	الگوگیری از فضای خانواده	P1,P4,P5,P8 P12,P14,P17
آسیب های مرتبط با محیط مدرسه، فضای فکری دانش آموزان	فضای خشک و بسته موضوع اساسي درتربيت بحث اراده است جو حاکم در مدارس	P1,P4,P5,P13
آسیب های مرتبط با محیط آموزشی – پرورشی مدرسه و برنامه درسی کلاس	پراکندگی تمرکز در تفهیم مفاهیم تاثیر معلمان در نگرش دانش آموزان شرایط مطلوب محیط برای آزادی خلاقیت همراهي با بچه ها اصل مهم تربيتي تدوین توجیه نامه منسجم و برنامه ریزی دقیق نداشتن فضاي آرام و دلنشين در مدرسه دانش آموزان مهارت هاي لازم براي مقابله با استرس را ندارند. جذابيت هاي بصري و طراحي هاي حرفه اي در ارائه موسيقي به نوجوانان كم است بانك مناسب آوايي در مدارس به منظور ارائه محتواهاي پرورشي وجود ندارد	P1,P5,P7,P8,P10 P11,P12,P13,P14,P17
آسیب های مبتنی بر چهارچوب های حاکمیتی، قوانین فرهنگی و اصول تربیت و اجتماعی	توجه به نظرات مراجع تقلید توجه به محدودیت های شعر خوانی و صدای بانوان تصمیمات سیاسی قوانین و مقررات ملی ضوابط مندرج در اسناد بالادستی فرهنگ محیط و عدم درک صحیح از مبانی فرهنگی موسیقی تدوین سیاست های فرهنگی با معیار هنری	P1,P2,P6,P8,P9 P11,P12,P13,P17
آسیب های مرتبط بر تغییرات زمانی و مکانی در مواجهه با موسیقی	ارزش های فرهنگی مدارس اصل جايگزيني اصل مديريت زمان	P2,P5,P6,P8,P10 P11,P12,P13,P15 P16,P17
آسیب های مرتبط به سبک زندگی و فرزند پروری خانواده ها	تشویق و پشتیبانی خانواده ها عدم وجود دوگانگی تربیتی برگزاری دوره های دانش افزایی برای خانواده ها كودكان و نوجوانان و والدينشان به مضامين ارائه شده در برخي موسيقي هاي رايج آگاهي ندارند. خانواده ها نسبت به اثرات روحي و رواني موسيقي در كودكان و دانش آموزان آگاهي ندارند	P2,P5,P6,P8,P10 P11,P12,P13
آسیب های مبتنی بر تاثیرات فضای مجازی و رسانه های جمعی	مديريت رسانه بالابردن سواد رسانه ای اصل مديريت محتوا موسيقي هاي مشتبه شرعي در رسانه ملي ترويج پيدا كرده شبكه هاي خاص به دور از هدف گذاري تربيتي در رسانه ملي مانند شبكه راديويي آوا اختصاص داده شده	P2,P5,P6,P8,P10 P11
آسیب های مرتبط با محتوای منثور موسیقی	سوء استفاده از محتوای نامناسب در تولید قطعات موسیقی استفاده از سبک های موسیقی قابل قبول و مجاز تصويرسازي حرفه اي در محتواهاي آموزشي نداريم	P2,P5,P6, P11,P12,P13
آسیب های مرتبط با فرهنگ محیطی و زمينه هاي اجتماعی	منش و روش ما تبليغ اين امر نيست گرایش کودکان به سبک های نامتعارف موسیقی ران درماني و سبك سازي روحي در استفاده از موسيقي هاي اجتماعي به نوجوانان القا شده است	P2,P5,P6,P8,P10 P11,P12,P13
آسیب های مبتنی بر عدم توجه و رعایت حدود شرعی و اصول دینی مرتبط با موسیقی	رعایت حدود شرعی و فقهی اسلام ميانه خوبي با موسيقي ندارد غنا از انسان سلب اراده مي كند تمایز بین موسیقی های حلال و حرام مغایرت با ارزش های دینی	P2,P5,P6,P8,P10 P11
آسیب های مرتبط با سیاست گذاری فرهنگی ملی و بومی در مواجهه با موسیقی	تمرکز بر موسیقی با محتوای مذهبی توجه به موسیقی های بومی و محلی موسيقي سنتي در جامعه در جامعه كمرنگ شده	P1,P5,P7,P8,P10 P11,P12,P13,P14,P17
آسیب های مرتبط به عدم رعایت محدودیت های شرعی و عرفی از سوی خانواده	اعتقادات دینی فردی و خانوادگی	P1,P2,P6,P8,P9 P11,P12,P13,P17
آسیب های مرتبط با کاربرد موسیقی و برنامه آموزشی مدارس	تدوین توجیه نامه منسجم و برنامه ریزی دقیق انتخاب محتوای مناسب و ریتم طبیعی محتواهاي جذاب ديداري در مدارس كم است شفافیت و نظارت بر آموزش مبتنی بر موسیقی کاهش اختلال خواندن کاهش اختلال نوشتن کاهش اضطراب اجتماعی افزایش شناخت اجتماعی ارتقای برخی مهارت ها تقویت فعالیت های همزمان تقویت روحیه هنری افزایش خلاقیت تجربه ارتباط و تعامل موسیقیایی از دست دادن زمان مناسب درس نقص در تمرکز و یادگیری بروز اختلافات فرهنگی کاهش احترام به هویت و سنت ها ایجاد ارزش های منفی در دانش آموزان کاهش نیروی ادراکی و ارادی آشفتگی هاى روحى و نگرانی هاى روانى گرایش به فساد اخلاقی انتقال پیام های ناپسند
آسیب های مبتنی بر كاستي هاي مهارتي در توليد محتواهاي جذاب آموزشي	الهام بخشی و ایجاد زمینه های دانش موسیقی شناسایی موسیقی های ناپسند لزوم آموزش معلمان و مربیان در زمینه موسیقی توانایی استفاده از روش های آموزشی متنوع عدم استفاده معلمان از روش هاي نمايشي جذاب لزوم کمک به بالا بردن قدرت تشخیص موسیقی	P1,P5,P7,P8,P10 P11,P12,P13,P14,P17
توجه به جايگزيني الگويي در كاهش اثرات جذبي موسيقي هاي شرقي	كودكان و نوجوانان خلا هاي عاطفي خود را با موسيقي پر مي كنند بخصوص موسيقي هاي شرقي كودكان ونوجوانان در موسيقي هاي شرقي حس مفيد بودن دارند موسيقي هاي شرقي جاي الگوهاي خوب اجتماعي را گرفته است	P1,P2,P6,P8,P9 P11,P12,P13,P17
آسيب هاي مرتبط با عدم آگاهي و پوشش جذابيت هاي شخصيتي و محتوايي موسيقيايي موسيقي هاي شرقي و كره اي	موسيقي هاي كره اي جذابيت هاي زيادي با ارائه حركات موزون براي نسل نوجوان دارند در موسيقي هاي شرقي مدگرايي بصورت هدفمند ترويج مي شود	P1,P5,P7,P8,P10 P11,P12,P13,P14,P17
آسيب هاي مرتبط با قبح زدايي و مشروعيت بخشي به كاربرد موسيقي در نظام تربيتي و مراسم هاي ملي و مذهبي	در برنامه هاي مناسبتي به ويزه اعياد مذهبي در استفاده از موسيقي قبح زدايي شده استفاده زياد از موسيقي در برنامه هاي ملي با هدف ترويج ارزش هاي انقلابي قبح آن را از بين برده	P1,P5,P7,P8,P10 P11,P12,P13,P14,P17
آسيب هاي هاي مرتبط با عدم آگاهي كامل معلم از نياز هاي شخصيتي و مولفه هاي الگوپذيري دانش آموزان و نوجوانان امروز	همكاران با ساحت هاي پرورشي در مدرسه نسبت به روش هاي جايگزين آواهاي انساني با موسيقي هاي رايج اطلاعي ندارند عدم توجه به الگو بودن معلم در نگاه مخاطب و علاقه مند شدن به ويژگي هاي شخصيتي وي	P1,P2,P6,P8,P9 P11,P12,P13,P17

منبع: یافته های پژوهشگر

در نهایت جهت دستیابی به نتایج جامع تر بر اساس مشابهت های معنایی کد های محوری در دسته بندی های بالاتری به عنوان کد های انتخابی جاگذاری شدند. در این پژوهش از 96 کد باز استخراجی؛ تعداد 22 کد محوری و5 کد انتخابی استخراج گردید. جدول 2 نتایج گد گذاری را نشان می دهد.

جدول 3- نتایح کد گذاری انتخابی

کد های انتخابی	کد محوری
آسیب های دانش آموز محور	آسیب های مرتبط با شیوه های بروز رفتاری و هیجانات در دانش آموزان و تغییر ذائقه روانی و عاطفی
	آسیب های مرتبط با نحوه تفکر و مدیریت ذهن و ظرفیت های شناختی
	آسیب های مبتنی بر باور ها و اعتقادات و نگرش های دینی در دانش آموز
آسیب های محیط محور	آسیب های مبتنی بر زمینه های فکری و اعتقادی خانواده
	آسیب های مرتبط با محیط مدرسه، فضای فکری دانش آموزان
	آسيب هاي هاي مرتبط با عدم آگاهي كامل معلم از نياز هاي شخصيتي و مولفه هاي الگوپذيري دانش آموزان و نوجوانان امروز
	آسیب های مرتبط با محیط آموزشی – پرورشی مدرسه و برنامه درسی کلاس
	آسیب های مبتنی بر چهارچوب های حاکمیتی، قوانین فرهنگی و اصول تربیت و اجتماعی
	آسیب های مرتبط بر تغییرات زمانی و مکانی در مواجهه با موسیقی
	آسیب های مرتبط به سبک زندگی و فرزند پروری خانواده ها
آسیب های رسانه محور	آسیب های مبتنی بر تاثیرات فضای مجازی و رسانه های جمعی
	توجه به جايگزيني الگويي در كاهش اثرات جذبي موسيقي هاي شرقي
	آسيب هاي مرتبط با عدم آگاهي و پوشش جذابيت هاي شخصيتي و محتوايي موسيقيايي موسيقي هاي شرقي و كره اي
	آسیب های مرتبط با محتوای منشور موسیقی
آسیب های فرهنگ محور	آسیب های مرتبط با فرهنگ محیطی و دسیسه های اجتماعی
	آسیب های مبتنی بر عدم توجه و رعایت حدود شرعی و اصول دینی مرتبط با موسیقی
	آسیب های مرتبط با سیاست گذاری فرهنگی ملی و بومی در مواجهه با موسیقی
	آسیب های مرتبط به عدم رعایت محدودیت های شرعی و عرفی از سوی خانواده
	آسيب هاي مرتبط با قبح زدايي و مشروعيت بخشي به كاربرد موسيقي در نظام تربيتي و مراسم هاي ملي و مذهبي
آسیب های محیط محور	آسیب های مرتبط با کاربرد موسیقی و برنامه آموزشی مدارس
	آسیب های مبتنی بر فقدان دانش – مهارت کافی در مدارس

منبع: یافته های پژوهشگر

نتایج بیان کننده آن است که فضای تربیتی و آموزشی در آموزش با بهره مندی از موسیقی در مدارس تاثیرگذار می باشد. در این راستا، نظارت و حمایت اولیا می تواند راه صحیح را برای دانش آموزان نشان دهد. چراکه، اولین الگوی هر فرد در دوران کودکی پدر و مادر می باشد. در این زمینه وظیفه پدر و مادر اهمیت می یابد که با در نظر گرفتن همزمان شادابی روحیه و در مقابل به خطا نرفتن و سردرگم نشدن کودک خویش، او را یاری نمایند. پس از خانواده، مدرسه می تواند الگوی هر کودک تلقی گردد. لذا، شیوه عملکرد و آموزش مدرسه دارای اهمیت می باشد. قوانین، عملکرد و شیوه های آموزشی باید به نحوی باشند که سبب ایجاد فضایی خشک و به دور از خلاقیت و شادی نباشد. زیرا، کودکان به شادی نیز نیاز دارند. علاوه برآن، نگرش و طرز تفکر معلم و مدرسه نیز سبب تاثیرگذاری بر دانش آموز می گردد.

از طرف دیگر، مواردی نیز وجود دارد که سبب ایجاد محدودیت ها در آموزش با بهره مندی از موسیقی می گردد. نظرات درباره موسیقی در اسلام متفاوت است. برخی معتقدند که موسیقی نهایتاً حرام است و در برخی موارد اشاعه آن تحریک کننده و ناپسند است. اما بعضی از حقوقدانان و علمای دین مسلمان معتقدند که موسیقی در محدودیت ها و ضوابطی قرار می‌گیرد و نوعی موسیقی خاص بیشتر در جوامع اسلامی تبعیت می‌شود. با نظر به قواعد شرعی و مصاحبه با معلمان و مسئولان مرتبط مشخص است که نوعی خاص از موسیقی حرام تلقی می گردد که انسان را از حال طبیعی خویش دور می کند. این نیز می تواند در کودکان هم دیده شود و سبب ایجاد سردرگمی های دینی در آنان گردد. چراکه، امروزه مشاهده می شود که موسیقی هایی با محتوای نامناسب رواج یافته و کودکان را نیز تحت تاثیر و فرمان خویش قرار داده است و اثر خودش را در بلند مدت روی بچه ها خواهد گذاشت و سبب تغییر ذائقه او میشود. لذا تعیین حدود شرعی در مدارس می تواند به جهت کاهش آسیب های روانی در کودکان عمل نماید. اگرچه، محدودیت های اجتماعی و عرفی نیز قوانینی در این زمینه دارا است. که نظارت بیشتری را می طلبد و می تواند با ارائه محتوای موسیقایی مناسب و مفید برای دانش آموزان این خلاء را پر نماید.

همان طور که در نتایج مشخص است، پیامدهای بهره مندی از موسیقی در آموزش مدارس می تواند مثبت و منفی در نظر گرفته شود. تاثیرات مثبت موسیقی شامل، افزایش شناخت اجتماعی، انگیزه، روحیه، خلاقیت و تعاملات میان کودکان شود. نتایج همچنین نشان می دهد که در بهره مندی از موسیقی های به جا و مناسب کودکان انگیزه آنان بیشتر نیز شده است. مشارکت کودکان در اجرای سرود های ملی و مذهبی نیز می تواند این پیامدها را مثبت و پررنگ تر نماید. علاوه بر پیامدهای مثبت، پیامدهای منفی را نیز نمی توان انکار نمود. اگر در آموزش از موسیقی هایی با محتوای نامناسب استفاده شود، شاهد بروز اختلافات فرهنگی، سردرگمی در یادگیری درس، گرایش کودک به محتوای نامناسب و کم رنگ شدن ارزش های دینی و ملی گردد.

 

شکل 1- مدل مفهومی مواجهه هوشيارانه با كاربرد موسيقي در تربيت مدرسه اي)

 

 

 

 

 

بحث و نتیجه گیری

در باب کاربرد موسیقی در برنامه های آموزشی و پرورشی مدارس به دور از رویکرد فقهی و شرعی و فارغ از تعیین حدود و ثغور آن که قطعاً بر مبنای مبانی و اصول فکری مربیان و پارادایم تربیتی ایشان شکل می گیرد، آن چه اهمیت دارد، مواجهه هوشیارانه و همراه با مداقه تربیتی است. این مهم بر کسی پوشیده نیست که چه در چهارچوب دینی و ارزشی و چه بر مبنای قواعد اجتماعی و هنجارهای جمعی و ملاحظات گروهی، موضوعی که در یک اتمسفر تربیتی محل اختلاف و شبهات باشد آن هم در چنین طیف وسیعی چون مساله موسیقی، یقیناً نیازمند مواجهه هوشیارانه، بررسی خردمندانه و کاربرد محتاطانه است. این احتیاط و مواجهه منطقی به معنای منع و محدودیت در بهره مندی نیست، چرا که میزان و نحوه بهره مندی از موسیقی بر مبنای چهارچوب اعتقادی، فکری و هنجاری شکل می گیرد و این پژوهش به دنبال مشخص نمودن این مرزهای تحدیدی نبوده است. آن چه از دستاوردهای این پژوهش قابل تاکید و تکرار است، توجه مضاعف همراه با حساسیت به اثرات، تاثیرات و تغییراتی است که موسیقی به فراخور نوع و کیفیت آن می تواند بر روح و روان مخاطبان و متربیان داشته باشد. آسیب های برشمرده شده در گروه های انتخابی پنجگانه این پژوهش در قالب محورهای مرتبط با دانش آموز، خانواده، محیط، رسانه و دانش کاربران، حاکی از گستره و وسعت تاثیر موسیقی در همه ابعاد زندگی یک نوجوان و جوان نسل امروز است.

 گرچه استفاده از موسیقی در فضای آموزشی و پرورشی مدارس عموماً همراه با محاسبات و ملاحظاتی است، لیکن تغییراتی آتی که در ذائقه موسیقیایی متربیان ایجاد می گردد لزوماً همراه با چهارچوب های تربیتی یا مدرسه ای در زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی ایشان نیست. لذا توجه مضاعف به مشروعیت بخشی های مدرسه ای در کلیه ابعاد و سطوح تربیتی از جمله موسیقی و دیگر مولفه های فرهنگی و سبک زندگی حائز اهمیت است. از سوی دیگر، مشروعیت بخشی به مولفه های فرهنگی با مرزهای ابهامی و محدوده های تشخیصی نسبی و نه لزوماً متقن از سوی رسانه ملی نیز همچون نقش مدرسه می تواند سبب شکل گیری پارادوکس های اعتقادی و تعارضات ارزشی در میان نوجوانان و جوانان گردد. مواردی چون کاربرد موسیقی های اختلافی در مراسمات دینی و انقلابی از جمله مصادیق این مهم می باشد. بروز و ظهور موسیقی های شرقی به ویژه کره ای در میان جوانان و نوجوانان دانش آموز به لحاظ جذابیت های آوایی، بصری، الگویی و محتوایی از یک سو و خلاءها یا نیازهای عاطفی، شخصیتی، هویتی و الگویابی در نسل جوان و نوجوان سبب اقبال روزافزون به این مقوله شده است که به یقین نقش فرهنگ ساز هویت بخش مراکز تربیتی به ویژه مدارس را با چالش های جدی مواجه نموده است. فعالیت های خشک، بی روح، غیر جذاب، محتوای ساده و ایستا، بی هدف، با شکاف های بین نسلی و عدم ارتباط و تعامل مناسب میان مربیان و متربیان و ده ها مشکلات و معضلات دیگر، همچون تکه چوبی است که در جریان خروشان جذابیت های موسیقیایی و بصری با مضامین طراحی شده و هدفمند آثار کره ای به هر سویی کشانده می شود و متولیان فرهنگی و مربیان تربیتی صرفاً نظاره گر این شناوری بی جهت می باشند. گرچه در همین وضعیت، جزایر نجات بخش و متفرقی نیز یافت می شوند که فارغ از هیاهوی اطراف، مجاهدانه، جهادگرانه و عاشقانه پا به این عرصه گذاشته و به دنبال حفظ و نجات تک تک مخاطبان و مستغرقان این جریان ویرانگر هستند.

جدول 4- راهکارهای پیشنهادی نسبت به هریک از آسیب های مطروحه

کدهای انتخابی	دانش آموز محور	محیط محور	رسانه محور	فرهنگ محور	دانش محور
راهکارها	- استفاده از ظرفیت های خود بچه ها در اجرای مراسم ها -محتوا متناسب سن -تقویت انواع هوش های چندگانه	-تزریق شادابی از طریق فعالیت های معلم مثل بازی و ... -جذابیت شخصیت معلم -جذابیت مراسم ها با نمایش و قصه -همراهی با بچه ها و عدم مقابله -آگاهی به خانواده ها حلقه های گفتگو -ایجاد محفل برای ارتباط همدلانه -شناسایی خوراک مغزی به بچه ها	-انتخاب محتوای مناسب -استفاده از موسیقی های طبیعی -محتوای غالب بر موسیقی -هدهد تی وی استفاده از شعرهای جذاب با کلام معلم و بدون آهنگ -جذاب کردن مراسم ها -مدیریت زمان -تربیت رسانه -آگاهی بخشی به بچه ها	استفاده از ریتم های مناسب فرهنگ ما -اصلاح مدل رفتاری با بچه ها -شناساندن هدف والای بندگی به بچه ها -جلوگیری از هیجان زدگی	-دانش افزایی معلم در زمینه موسیقی - دانش افزایی خانواده -دانش افزایی دانش آموز -دانش افزایی معلم در زمینه داستان و قصه وعروسک گردانی -مربی تولید کننده موسیقی شود -تمرکز بر تربیت انسان فکور

 

در پس استخراج آسیب ها و چالش های کاربرد موسیقی غیر هوشیارانه و بی قاعده در مدارس، توجه به راهکارهای ارائه شده توسط صاحب نظران و دغدغه مندان حوزه فرهنگ و تربیت از اهمیت به سزایی برخوردار است. از جمله مهمترین راهکارهای مطروحه، می توان به موارد ذیل اشاره نمود: کاربست فعالیت های نوایی و موسیقیایی با هنرمندی و خلاقیت مربیان به جای محتواهای آوایی و مبتنی بر آلات موسیقی، بهره مندی از شعرخوانی موزون و منظوم در آموزش های مدرسه ای، تولید محتواهای آوایی به جای نوایی در جریان فعالیت های مدرسه ای، به کارگیری محتواهای نمایشی و خلاق با جذابیت های بصری، آوایی و حرکتی به جای محتواهای صرف شنیداری موسیقی محور، بازگشت به نواهای فرهنگی و بومی کشور با هدف جذب مخاطب و ترویج و حفظ میراث فرهنگی، توجه بیش از پیش به الگوسازی تربیتی مربیان و جذاب سازی شخصیتی ایشان مبتنی بر ذائقه مخاطبان، توجه به فضاهای یادگیری بر اساس مولفه های شخصیتی یادگیرندگان و بهره مندی از دستاوردهای روانشناسی رنگ و طراحی محیطی، آگاه سازی مربیان و والدین به فلسفه موسیقی، اثرات و تاثیرات موسیقی بر روح و جان متربیان و فرزندان، قواعد و چهارچوب های تربیتی و بهداشت روانی و دیگر مقولات مربوطه، برگزاری جلسات دانش افزایی با هدف ترویج مواجهه هوشیارانه و هوشمندانه مربیان و والدین به موسیقی در زندگی تربیتی و فردی دانش آموزان و فرزندان، نگاه نقادانه مربیان و والدین به محتواهای رسمی رسانه ملی در جهت کاهش پارادکس ها و تعارضات فکری و اعتقادی، مراقبت از ذائقه فطری و روحیه طبیعت گرای کودکان و نوجوانان با بهره مندی از فعالیت های اردویی، گروهی و فطرت گرا به جای برنامه های مبتنی بر صرف موسیقی و به دور از هدف گذاری های تربیتی.

به هر حال، آن چه در مواجهه به مقوله کاربرد موسیقی در مدارس شایان توجه و تاکید بر ملاحظه است، مراقبت از روح و روان متربیان به عنوان امانت های الهی با فطرت های پاک و سرشت ناب می باشد که فارغ از نگاه های خاص دینی یا اخلاقی، نقش و مسئولیت سیاستگذاران فرهنگی، مربیان تربیتی، معلمان و دبیران آموزشی، والدین و دیگر عناصر مرتبط را بیش از پیش پر اهمیت جلوه گر می سازد.

پیشنهادات

باتوجه به یافته های پژوهش و نظر به بهره مندی مناسب از موسیقی در مدارس، به مسئولان و معلمان مدارس پیشنهاد می گردد که با ساخت و بهره مندی از موسیقی های مذهبی در رابطه با خدواند و ائمه معصومین، ضمن اغنا شدن دانش آموزان با موسیقی، سبب ایجاد تفکر مذهبی در دانش آموزان گردند.

مصاحبه با معلمان و مسئولان زیربط نشان می دهد که ایجاد و شکل گیری مقررات و قوانین مناسب در زمینه میزان و استفاده از موسیقی در مدارس، می تواند از استفاده های نابه جا و نامناسب جلوگیری نماید. لذا به مسئولان رده بالای آموزش و پرورش پیشنهاد می گردد با تدوین مناسب مقررات و شیوه نامه های مرتبط، از یک طرف محتوای موسیقایی مناسب برای دانش آموزان و کودکان را فراهم آورند و از طرف دیگر نقشه راه مناسبی را در اختیار مدارس قرار دهند.

با توجه به مزایای مطلوب بهره مندی از موسیقی در مدارس، مصاحبه با معلمان و مسئولان مرتبط نشان می دهد که اگر این فرآیند به درستی و طبق قواعد و اصول مناسب سن و درک دانش آموزان شکل نگیرد، نه تنها مزیتی به حساب نمی آید بلکه به روان دانش آموز نیز ضرر می رساند. لذا به اولیای دانش آموزان پیشنهاد می گردد که، با نظارت مستقیم و غیر مستقیم بر عملکرد فرزندان خویش، آنان را از آسیب های احتمالی دور نگه دارند. همچنین، توصیه می گردد که اولیا با هماهنگی با معلمان و مسئولان مدارس از ایجاد دوگانگی های تربیتی و آموزشی در کودک کاهش دهند.

یافته های پژوهش حاکی از آن است که، جهت ایجاد روحیه شاداب و خلاق در دانش آموزان می توان از موسیقی هایی با محتوای مناسب بهره برد، ولی نکته خیلی مهم در هوشیاری نسبت به انتخاب موسیقی و مواجهه هوشیارانه مدرسه نسبت به این مقوله است.

جهت پرورش و آموزش صحیح دانش آموزان به مسئولان مدارس توصیه می گردد که، آموزش های مناسبی متناسب با شیوه های جدید و مناسب جهت ارائه آموزش مطلوب تر به دانش آموزان برگزار نمایند. چراکه، نگرش و عملکرد معلمان می تواند به مثابه الگویی برای هر دانش آموز باشد. لذا، پس از خانواده، اهمیت معلم کلاس به عنوان الگویی در برابر دانش آموزان عمل می نماید.

علاوه بر آنچه بیان گردید، تجربه معلمان و مسئولان مرتبط بیان کننده این موضوع است که کودکان به دنبال هرچه بیشتر شادی و نشاط می باشند. آنان دارای انگیزه یادگیری بالایی هستند. لذا باید توجه داشت که آنان به موسیقی در آموزش نیز نیاز دارند و از آن استقبال می نمایند. در این صورت، به مسئولان مرتبط و معلمان پیشنهاد می گردد که، با ایجاد نمایش ها، برگزاری جشن ها با سرودهای ملی و مذهبی، تشویق آنان در این زمینه، راه صحیح را در همین ابتدای راه کودک در اختیارشان قرار دهد و نظارتی هدفمند و با مدیریت و برنامه ریزی در این راستا داشته باشند.

 

منابع

-احمری، حسین(1384).  آیا موسیقی محلی حرام است؟، مجله فقه و مبانی حقوق، شماره 1، صص 3.

 

-امام محمد غزالی(1393).  احیاء علوم الدین (ربع عبادات، عادات، منجیات، مهلکات) ، انتشارات فردوس، مشهد.

 

-انتظامی، ونوس (1396). طراحی مرکز موسیقی سنتی آذربایجان با رویکرد موسیقی» دانشکده فنی و مهندسی_گروه مهندسی معماری.

 

-برنگی، سحرناز؛ مرادخانی، قائدی؛ یحیی (1400). تحلیل برنامه ی درسی کاوشگری موسیقایی در برنامه ی درسی فلسفه برای کودکان (فبک). دوفصلنامه نظریه و عمل در برنامه درسی, 9(18), 35-68.‎

 

-حسین‌زاده، محمدعلی (1۳۸4). موسیقی از دیدگاه اسلام. انتشارات زعیم.

-خجسته باقرزاده حسن (1389). کنش جمعي کاربرد موسيقي در راديو.‎ فصلنامه پژوهش های ارتباطی، سال 17، شماره3.

 

-خمینی، روح الله(1368). مکاسب و متاجرناشر: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، تهران.

 

-ریچاردز، جک سی؛ برنز، آنه(1396). هنمودهایی برای تدریس مهارت شنیداری با رویکردی عملی؛ مترجم معصومه استاجی، رضامراد صحرایی، زینب امیری، انتشارات نویسه پارسی، تهران.

 

-زیدان، جرجی(1333). تاریخ تمدن اسلام، ترجمه علی جواهر کلام، تهران، مؤسسه مطبوعاتی امیرکبیر.

 

-شکوهی، غلامحسین (1۳97). تعلیم و تربیت و مراحل آن. تهران: انتشارات آستان قدس رضوی، به‌نشر.

 

-صحافی، محمدجواد (1396). بررسی تاثیرات موسیقی در کودک و آسیب شناسی آموزش غلط موسیقی به کودکان،پنجمین همایش علمی پژوهشی علوم تربیتی وروانشناسی، آسیب های اجتماعی و فرهنگی ایران،تهران.

 

-صدر، سید محمد باقر(1398). الإسلام یقود الحیاة، المدرسة الإسلامیة، رسالتنا، انتشارات دارالصدر (پژوهشگاه شهید صدر)، تهران

صیرفی, حبیب‌اله, قهرمانی, طهماسب‌زاده شیخلار. (1400). شناسایی و تعیین اهمیت مؤلفه‌‌ها‌ی آموزش موسیقی در کتب دوره متوسطه و هنرستان‌های‌ موسیقی. نشریه علمی آموزش و ارزشیابی (فصلنامه), 13(52), 83-114.‎

 

-عبدالهی خوروش، حسین (1386). تاثیر موسیقی بر اعصاب و روان، اصفهان: بادران.

 

-عشایری، حسن (1392). خلاصه مقالات سمینار موسیقی درمانی. دانشگاه هنر.

 

-قاسم تبار، سيدنبي اله؛  مفيدي فرخنده، زاده محمدي علي (1390). تاثير آموزش موسيقي در مهارت هاي پايه رياضي کودکان پيش دبستان.‎

 

-قاسم تبار، سید نبی الله (1395). طراحی و اعتبارسنجی برنامه درسی موسیقی پیش دبستانی ایران. رساله دکتری، منتشر نشده، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه خوارزمی.

 

-کاشانی، حسن(1371).  کنز التحف، از کتاب سه رساله فارسی در موسیقی، به اهتمام تقی بینش، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.

 

-کیمی ین، راجر (1380). درک و دریافت موسیقی، ترجمه حسین یاسینی، تهران: نشر چشمه.

 

-مرادی مخلص، باقری؛شهاب الدین (1400). تأثیر محیط تلفیقی موسیقی محور بر مهارت‌های رشد حرکتی در کودکان طیف اتیسم: یک مطالعه نیمه تجربی. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان, 19(10), 1035-1052.‎ فزائی, عشایری, حسن. (1397). تأثیر آموزش موسیقی بر خلاقیت کودکان 7 تا 9 ساله شهر تهران. مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران, 24(1), 16-29.‎

 

-مراغی، عبدالقادر بن غیبی(1370).  شرح ادوار، به اهتمام تقی بینش، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.

 

-مرتضی، چیت سازیان (1379). آفاق موسیقی در اسلام، مطالعات راهبردی زنان، شماره8.

 

-مظفری‌پور، روح‌الله(1390).  «بررسی اثرات تربیتی موسیقی از دید اندیشمندان»، دوازدهمین کتاب سال شیدا، تهران، نشر بیدگل.

 

-میرزاخانی، حسین (1۳۶۹). نگرشی نو در مبانی فقهی موسیقی (سازی و آوازی). قم: نشر چاپخانه علمیه.

 

-نواب صفوی، مینا (1۳۸7). گزارش ارزشیابی درس هنر پایه سوم ابتدایی. اجرای آزمایشی مرحله اول، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، دفتر برنامه‌ریزی و تالیف کتب درسی.

 

-نیک زاد، حمید(1401). آیا شر ع با ورود موسیقی به مدارس موافق است؟ دبیر ستاد همکاریهای حوزه علمیه و آموزش و پرورش.

 

-هدایتی ورکیانی، برجعلی؛ احمد، بازرگان؛ مومنی فر، محمد (1398). اثربخشی فعالیت های تربیت بدنی و هنری با تاکید بر موسیقی بر سلامتی و کاهش اضطراب کودکان پیش دبستانی، بر اساس مطالعات برنامه درسی راهبردی و الگوی برنامه ریزی چندبعدی. مطالعات برنامه درسی, 13(51), 145-168.‎

 

 

-Beck, G. L. (2006). Sacred sound: Experiencing music in world religions. Wilfrid Laurier Univ. Press.

 

-Bowling, D. L., Sundararajan, J., Han, S. E., & Purves, D. (2012). Expression of emotion in Eastern and Western music mirrors vocalization. PloS one, 7(3), e31942.

 

-Chang, H., Rosenberg-Lee, M., Qin, S., & Menon, V. (2019). Faster learners transfer their knowledge better: Behavioral, mnemonic, and neural mechanisms of individual differences in children’s learning. Developmental Cognitive Neuroscience, 40, 100719.

 

-Darrow, A. A., Haack, P., & Kuribayashi, F. (1987). Descriptors and preferences for Eastern and Western musics by Japanese and American nonmusic majors. Journal of Research in Music Education, 35(4), 237-248.

 

-Flowerdew, J., & Miller, L. (2005). Second language listening: Theory and practice. Cambridge university press.

 

-Gillespie, C. W., & Glider, K. R. (2010). Preschool teachers' use of music to scaffold children's learning and behaviour. Early child development and care, 180(6), 799-808.

 

-Jorgensen, E. R. (1993). Religious music in education. Philosophy of Music Education Review, 103-114.

-Jungers, M. K., & Hupp, J. M. (2018). Music to my mouth: Evidence of domain general rate priming in adults and children. Cognitive Development, 48, 219-224.

 

-Lingelbach, K., Vukelić, M., & Rieger, J. W. (2023). GAUDIE: Development, validation, and exploration of a naturalistic German AUDItory Emotional database. Behavior Research Methods, 1-15.

 

-McCrary, J. M., Altenmüller, E., Kretschmer, C., & Scholz, D. S. (2022). Association of music interventions with health-related quality of life: a systematic review and meta-analysis. JAMA Network Open, 5(3), e223236-e223236.

 

-ROSHANDEL ARBATANI, TAHER, OMIDI, AFSHIN, & Norouzi, Esmaeil. (2021). Music Industry in the Age of Modern Technologies: Presenting Innovative Strategies for Digital Music Distribution in Iran. JOURNAL OF CULTURE-COMMUNICATION STUDIES, 21(52 (84) ), 277-308.

 

-Siaulytiene, D. (2002). Active Methods in Art Education in Lithuania. Published Springer Netherlands, Journal e-ISSN:1573-9090, Prospects; Paris 4(32):553-564.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Pathology and providing solutions for conscious exposure Using music in school education

(Substitute musical education for teaching with music)

 

 

abstract

Considering the nature and effects of music and the discussion about its use in education, the present research has been compiled with the aim of cautiously confronting the use of music in the education of children, especially elementary school students, and discovering its possible harm. For this purpose, a qualitative research with an inductive approach and based on the foundation data method is in accordance with the systematic approach of Strauss and Corbin. Therefore, while examining the opinions of experts and reliable sources using the foundation's data method with a systematic approach, using the opinions of 30 relevant experts who were selected in a targeted manner and a semi-structured interview was conducted with them. Data analysis was done in three stages of open coding, central coding and selective coding. The reliability and validity of the data is confirmed by the two methods of reviewing the participants and the review of non-participating experts in the research, and the results show that the educational and educational environment in education with the benefit of music in schools is also effective with regard to limitations. . However, the use of music in education can bring five harms in the form of axes related to students, environment, media, culture and knowledge.

 

Keywords: music, musical education, pathology, school, family.

فصلنامه تعالی تعلیم و تربیت و آموزش دوره 2 ، شماره1

 

---

[1] : Stock and Gundlach

[2]  :Schopenhauer

[3]  :Chang,et al

[4]  :Darrow,et al

[5] : Bowling,et al

[6]  :Jorgensen, E. R

[7] : Beck, G. L

[8]  :Siaulytiene, D

[9] : Gillespie, C. W., & Glider, K. R

[10] : Strauss & Corbin

---