قانون حقوق حیوانات در شاهنامه

Subject Areas : فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی

ashraf alsadat mosavi fard ¹ (univercity azad sabzevar)
علی عشقی ² (استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سبزوار، دانشگاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران)
سعید روزبهانی ³ (استادیار دانشگاه آزاد اسلامی سبزوار)

Received: 2024-05-25 Accepted : 2024-06-19 Published : 2024-06-20

Keywords: حقوق, حیوانات, قانون, تمدن, شاهنامه,

Abstract :

پیوستگی حیات جانوران به حیات انسان به گونه‌ای است که تاریخ تمدن، پیشرفت و مدنیت انسان جدا از وجود آن ها نیست. در زندگی روزمره، بزم و جشن، جنگ و نبرد، کسب پیروزی، پیمان صلح و دوستی، سوارکاری، صید و شکار، محافظت و پاسبانی، کاربرد های تزیینی و کاربرد های نمادین، حضور انواع جانوران را نمی‌توان نادیده گرفت. این حضور مستمر طبعاً نیازمند وضع قوانین و اجرای موازین است. قانون نیاز به ضمانت اجرایی دارد. در شاهنامه از فرمانروایی پیشدادیان تا ساسانیان در رابطه با حیوانات فرمان و دستور العمل اجرایی موجود است. موارد فراوانی به وجود قانون در این زمینه تصریح دارد. فرمان شاه در واقع وضع قانون بوده است. توجه به حقوق حیوانات با تدوین شاهنامه به اوج می رسد. حکیم ابوالقاسم فردوسی در میان قدما و معاصران خود بیش از سایرین به این موضوع پرداخته است. در ابیات بسیاری از شاهنامه به حقوق حیوانات اشاره شده است از جمله این حقوق، حق برخورداری از امن و امان، حق برخورداری از پرورش و خوراک مناسب، حق برخورداری از رفتار شایسته و خواندن حیوانات و پرندگان با صدای نرم و ملایم است. در این مختصر به پژوهش در نحوۀ رفتار با حیوانات و قوانین مربوط به آن پرداخته می‌شود. روش پژوهش، تحلیلی- توصیفی و بررسی داده‌ها بر اساس مندرجات شاهنامه است.

References:

1- قرآن، (1373)، ترجمة محمد مهدی فولادوند، تهران: دارالقرآن الکریم.
2- ابن حوقل، ابوالقاسم محمد. (1366). سفرنامه، ترجمه و توضیح جعفر شعار، تهران: امیرکبیر.
3- ابن مسکویه الرازی، ابو علی احمد. (1369). تجارب الامم و عواقب الهمم، ترجمة ابوالقاسم امامی، تهران: سروش.
4- ارداویراف. (1382). ارداویراف نامه، ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار، تهران: معین.
5- اصفهانی، حمزه بن حسین. (1367). تاریخ پیامبران و شاهان، ترجمۀ جعفر شعار، تهران: امیرکبیر.
6- الیاده، میرچا. (1384). اسطوره و رمز در اندیشة میرچا الیاده، ترجمة جلال ستاری، تهران: مرکز.
7- انوشه، حسن. (1376). فرهنگ نامة ادبی فارسی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
8- اوشیدری، جهانگیر. (1378). دانش¬نامة مزدیسنا، تهران: مرکز.
9- اومستد، ا.ت. (2537). تاریخ شاهنشاهی هخامنشی، ترجمۀ محمد مقدم، تهران: امیرکبیر.
10- برهان، محمدحسین بن خلف. (1362). برهان قاطع، گردآورنده محمدمعین، پنج جلد، تهران: امیرکبیر.
11- بهار، مهرداد. (1376). از اسطوره تا تاریخ، گردآورنده: ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: چشمه.
12- بیرونی، ابوریحان. (1363). آثار الباقیه، ترجمة اکبر دانا سرشت، تهران: امیرکبیر.
13- پورداود، ابراهیم. (2536الف). فرهنگ ایران باستان، بخش نخست، تهران: دانشگاه تهران.
14- (2536ب). یشت¬ها، دوجلد، به کوشش بهرام فره وشی، تهران: دانشگاه تهران.
15- ثعالبی، حسینبنمحمد. (1372). تاریخ غررالسیر ، ترجمة محمدروحانی، مشهد: دانشگاه فردوسی.
16- خالقی مطلق، جلال. (1391). یادداشت‌های شاهنامه، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
17- خلیلی جهان¬تیغ، مریم و دهرامی، مهدی. (1390). «ادبیات تعلیمی و تربیتی در شاهنامه فردوسی»، پژوهش‌نامة ادبیات تعلیمی، سال سوم، شماره یازدهم، ص 41-58.
18- دورانت، ویل. (1367). تاریخ تمدن، ترجمة احمدآرام و گروه مترجمان، یازده جلد، تهران: شرکت سهامی.
19- دوستخواه، جلیل. (1370). اوستا، دو جلد، تهران: مروارید.
20- دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه، زیر نظر محمد معین و سیدجعفر شهیدی، جلد 9، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران با همکاری انتشارات روزنه.
21- رستگار فسایی، منصور. (1370). فرهنگ نام‌های شاهنامه، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
22- رضی، سیدشریف. (1374). نهج البلاغه، ترجمۀ محمدجواد شریعت، تهران: اساطیر.
23- صفا، ذبیح‌الله. (1379). حماسه‌سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.
24- طبري، محمدبن جرير. (1362). تاريخ طبري، ترجمة ابوالقاسم پاينده، تهران: اساطي.
25- فتوحی رود معجنی، محمود. (1386). بلاغت تصویر، تهران: سخن.
26- فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلام.
27- -----، -------. (1374). شاهنامه، تصحیح ژول مول، چهار جلد، تهران: علمی و فرهنگی.
28- فره وشی، بهرام. (1381). فرهنگ زبان پهلوی، دانشگاه تهران.
29- فضیلت، محمود. (1389). فرهنگ نام نمای شاهنامه، کرمانشاه: دانشگاه آزاد اسلامی.
30- کریستن سن، آرتور. (1380). ایران در زمان ساسانیان، ترجمة رشید یاسمی، تهران: صدای معاصر.
31- ــــــــــــ، ـــــ. (1377). نمونه‌هاي نخستين انسان و نخسيتن شهريار در تاريخ افسانه‌اي ايرانيان،ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلي، تهران: چشمه.
32- مستوفی قزوینی، حمدالله. (1361). تاریخ گزیده، به کوشش ادوارد براون، تهران: دنیای کتاب.
33- معین، محمد. (1375).فرهنگ فارسی، شش جلد، تهران: امیرکبیر.
34- مقدسی، مطهر بن طاهر. (1350). آفرینش و تاریخ، ترجمه و تعلیقات محمد رضا شفیعی کدکنی، شش جلد، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
35- موله، ماریژان و همکاران. (1381). سرزمین جاوید، ترجمه و اقتباس ذبیح الله منصوری، چهار جلد، تهران: زرین.
36- هُرن، پاول و هوبشمان، ماینریش. (1394). فرهنگ ریشه شناسی فارسی، مترجم جلال خالقی مطلق، اصفهان: مهرافروز.
37- یاحقی، محمدجعفر. (1386). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.
38- یانگ، کارل گوستاو. (1381). انسان و سمبول هایش، ترجمة محمود سلطانیه، تهران: جامی.

Full-Text:



مجله ادبیات فارسی، دوره 20، شماره 37، بهار 1403، صفحه 41- 55

 

قانون حقوق حیوانات در شاهنامه

اشرف‌السّادات موسوی فرد1 علی عشقی سردهی*2، سعید روزبهانی3

 

1دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد سبزوار، دانشگاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران.

2* استادیار، گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد سبزوار، دانشگاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران.

3استادیار، گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد سبزوار، دانشگاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران.

نویسنده مسئول: Email: [e-mail]

تاریخ دریافت: 28/02/1403 / تاریخ پذیرش: 30/03/1403

 

 

 

چکیده

پیوستگی حیات جانوران به حیات انسان به گونه‌ای است که تاریخ تمدن، پیشرفت و مدنیت انسان جدا از وجود آن­ها نیست. در زندگی روزمره، بزم و جشن، جنگ و نبرد، کسب پیروزی، پیمان صلح و دوستی، سوارکاری، صید و شکار، محافظت و پاسبانی، کاربرد­های تزیینی و کاربرد­های نمادین، حضور انواع جانوران را نمی‌توان نادیده گرفت. این حضور مستمر طبعاً نیازمند وضع قوانین و اجرای موازین است. قانون نیاز به ضمانت اجرایی دارد. در شاهنامه از فرمانروایی پیشدادیان تا ساسانیان در رابطه با حیوانات فرمان و دستور العمل اجرایی موجود است. موارد فراوانی به وجود قانون در این زمینه تصریح دارد. فرمان شاه در واقع وضع قانون بوده است. توجه به حقوق حیوانات با تدوین شاهنامه به اوج می­رسد. حکیم ابوالقاسم فردوسی در میان قدما و معاصران خود بیش از سایرین به این موضوع پرداخته است. در ابیات بسیاری از شاهنامه به حقوق حیوانات اشاره شده است از جمله این حقوق، حق برخورداری از امن و امان، حق برخورداری از پرورش و خوراک مناسب، حق برخورداری از رفتار شایسته و خواندن حیوانات و پرندگان با صدای نرم و ملایم است. در این مختصر به پژوهش در نحوۀ رفتار با حیوانات و قوانین مربوط به آن پرداخته می‌شود. روش پژوهش، تحلیلی- توصیفی و بررسی داده‌ها بر اساس مندرجات شاهنامه است.

کلیدواژه: حقوق، حیوانات، قانون، تمدن، شاهنامه.

 

 

 

1-        مقدمه

از آغاز آفرینش جهان به استناد شاهنامه حضور حیوانات و پرندگان را در جهان خلقت پیش از خلقت انسان شاهد هستیم. زندگی انسان هیچ­گاه از زندگی حیوانات جدا نبوده است. نقش حیوانات در سیر تحول، تمدن و مدنیت انکار­ناپذیر است. تهیة خوراک انسان، زندگی چوپانی یا به خدمت گرفتن حیوانات، جفت نگه داشتن حیوانات و ازدیاد آن‌ها، استفاده از شیر حیوانات که موجب ازدیاد نفوس شده و به کار گرفتن چهار­پایان برای بار­کشی و حمل و نقل موجب هم زیستی حیوان با انسان شده است. انواع جانداران همواره در کنار انسان حضور داشته‌اند و انسان از منافع بی­شمار آن استفاده برده است. این حضور مداوم نیاز به قانون و ضمانت اجرایی دارد. ما نمی­دانیم انسان اولیه در ارتباط و استفاده از حیوانات چه حد و حدودی رعایت می­کرد. اما این پرسش مطرح است که آیا در جامعه اولیه مقام و منصبی برای قانون­گذاری وجود داشت که آگاه به جوانب امور و مورد اطمینان در اطاعت باشد؟ از دوران ما قبل تاریخ تا دورة تاریخی حتی در جنگ‌ها و لشکر­کشی‌ها از وجود حیواناتی مانند شیر، یوزپلنگ و فیل به عنوان تاکتیک جنگی و نظامی و نوعی نمایش قدرت و برتری استفاده شده است. به این ترتیب حیوانات همانند انسان در حفظ و حراست سرزمین نقش داشته­اند .هم­چنین روز شکار و بزم از سگ‌های شکاری برای صید حیوانات کوه و دشت مانند آهو استفاده می‌کرده‌اند و گوشت صید را برای تهیۀ خوراک به کار می‌برده‌اند. علاوه بر سگ، حیوانات خانگی هم‌چون گربه به عنوان پاسبان در خانه و سرای مردم حضور داشته است. حیواناتی چون اسب دارای قداست بوده‌اند. تصویر یا مجسمة اسب بر دیوار معابد، ستون آتش­کده‌ها و اماکن مقدس ترسیم و نصب می‌شده است. دل‌بستگی به حیوان از جمله اسب گاهی آن­را تا حد یک محبوب جلوه-گر می­نماید. صاحب حیوان در قبال حیوان خود مسئول بوده است. اگر توسط حیوان مثلاً اسب به کشتزار یا محصول مردم صدمه می‌رسید قوانین مجازاتی بر چهار­پا و صاحب آن اعمال می‌شده است. در زمان هرمزد و بهرام شاه نمونه‌هایی از این قبیل مجازات‌ها را داریم. طبق مکتوبات شاهنامه از عهد اساطیری تا دوران تاریخی در رابطه با حیوانات، نحوة رفتار و مراقبت آن­ها قانون و فرمان صریح داشته‌ایم.

        

 

2-       بیان مسأله

روایات اساطیری ایران با پادشاهی کیومرث آغاز می‌شود. از قدیم‌ترین ایام از عهد کیومرث شاه و هوشنگ تا دورة متأخر دستورالعمل مشخص در رابطه با حیوانات و پرندگان داریم. قوانین وضع شده ضمانت اجرایی داشته با دقت و رعایت عدالت در مورد همة افراد جامعه یکسان اعمال می‌­شده است تا مردم و اموال آنان در امن و امان باشد. گذشته از روزمرگی‌ها نقش حیوانات در ادبیات به ویژه در ادب رمزی، نمادین و عرفانی هم قابل توجه است. در این میان ژانر ادبی فابل جایگاه ویژه‌ای دارد که شخصیت‌ها و قهرمانان داستان را حیوانات تشکیل می­‌دهند به گونه‌ای که حیوانات مختلف با ویژگی‌ها، عملکرد و صفات بارزشان جایگزین انسان می‌شوند. زندگی غریزی معمولاً به وسیلة حیوانات نمادین می‌­شود. در آثاری مانند کلیله­و­دمنه و مرزبان­نامه قهرمان داستان‌ها را سگ، گربه، شغال، گرگ، شیر، ببر، پلنگ، گاو، زاغ، موش، مار و مور تشکیل می‌دهند. یا منطق­الطیر با شخصیت‌هایی از انواع پرندگان که به حضور سیمرغ می‌رسند. سیمرغ پرنده‌ای که نامش از باستان در اوستا با واژة سئنه آمده است و به عقاب ترجمه می­شود. تصویر عقاب از باستان بر پرچم ایران و گاه بر سکه­ها نقش بود به این ترتیب حیوانات و پرندگان از زندگی­روز مره در جهان واقعیت فراتر رفته به دنیای بی­کران نماد­ها می­‌رسند که هر یک بحثی جداگانه و مفصل را می­‌طلبد. نگرش به حضور هموارة انواع جانوران در کنار انسان از باستان و از زمان پیشدادیان تا ساسانیان بررسی قانون حقوق حیوانات در شاهنامه را الزام می‌بخشد به ویژه که پژوهش­های انجام شده در موضوع حیوانات در شاهنامه معمولاً با رویکرد بررسی کهن الگو­ها، توتم شناسی و نقش تمثیلی و نمادین حیوانات است.

 

3-       پیشینه تحقیق

پژوهش­‌های زیست محیطی با محوریت شاهنامه در سال­‌های اخیر کم نبوده است. رساله­ها و مقاله­هایی تحت عنوان: تحلیل رابطه انسان با طبیعت، بررسی چگونگی هم­سویی انسان و محیط زیست در شاهنامه، اهمیت محیط زیست در شاهنامه، هم­چنین اولین کنفرانس جهانی سازمان ملل درباره انسان و محیط زیست در سال ۱۳۵۱ ش. حق برخورداری انسان از محیط زیست سالم را هم تراز حقوق بشر شناخته است. حیوانات و جانوران بخشی از محیط زیست هستند. تحقیقات انجام شده برای حضور انواع حیوانات و پرندگان در شاهنامه معمولاً با رویکرد نقش تمثیلی و نمادین است. هم­چنین بررسی جایگاه جانوران و حیوانات در فرهنگ ایرانشهری و در شاهنامه را می‌توان نام برد اما در زمینه قانون حقوق حیوانات در شاهنامه موردی یافت­نشد.

 

4-       پرسش‌های تحقیق

پرسش‌های فراوان پیرامون مبحث وجود دارد برای نمونه:

1- شاهنامه چه نقشی برای انسان در ارتباط با حیوانات تعریف کرده­است؟

2- آیا حدوحدود بهره‌برداری از حیوانات و موجودات محیط زیست در شاهنامه تعیین شده­است؟

3- وضع قانون حقوق حیوانات در شاهنامه نخستین بار توسط چه شخص یا مقامی صورت گرفته­است؟

 

5- فرضيه­هاي تحقیق

1. انسان در طبیعت نقش دو سویه دارد. از طرفی عامل تخریب و نابودی طبیعت و موجودات است. از سوی دیگر نقش سازندگی دارد به ساخت، تولید و بازسازی محیط و موجودات طبیعت اقدام می­نماید. خلاقیت، دانش و نبوغ انسان می­تواند سازنده باشد اگر در پی تامین نیازهای جسمانی و مادی صرف نباشد .

2. اندیشه بهره­وری بهینه از طبیعت و منابع طبیعی محیط زیست که حیوانات و جانوران بخشی از آن هستند دغدغه انسان است. هر فردی در قبال حفظ و نگهداری منابع طبیعی و محیط زیست مسئول است حفظ میراث آیندگان مسئولیت همه ماست .

3. به استناد مکتوبات شاهنامه شاه در جامعه نخستین واضع قانون است.¹

 

 

6- روش تحقیق

تحقیق حاضر با روش تحلیلی- توصیفی به شیوه کتابخانه‌ای فراهم آمده است.

بر اساس داده­‌ها و مندرجات شاهنامه به تبیین مسأله پرداخته شده است شاهنامه به عنوان یک کل منسجم مطرح و مدنظر است که از طریق استدلال قیاسی بر اساس شواهد و نمونه‌ها از کل به جز می‌رسیم.

 

7- بحث و بررسی متن

در سلسله مراتب خلقت پس از آفرینش چهار گوهر؛ (آتش، باد، آب، خاک)، گنبد گردنده، افلاک، دریا، کوه‌ها، آب‌ها، دشت، راغ، گیاهان و درخت‌ها، جنبندگان پدید می‌آیند. پس از آن نوبت به آفرینش مردم می‌رسد. حکیم در مورد جنبندگان درمبحث آفرینش عالم می‌فرماید:

و زآن پس چو جنبنده آمد پدید خور و خواب و آرام جوید همی نه گویا زبان و نه جویا خرد نداند بد و نیک فرجام کار چو دانا توانا بد و دادگر		همه رستنی زیر خویش آورید و زآن زندگی کام جوید همی ز خار و ز خاشاک تن پرورد نخواهد از و بندگی کردگار ازیرا نکرد ایچ پنهان هنر
		(فردوسی، 1386 :1/7)

حیوانات زبان گویا و قوة ناطقه ندارند. از خوب و بد عاقبت کار آگاه نیستند. زندگی حیوانات غریزی است. به همین جهت خداوند آفریننده از آن­ها بندگی نمی‌خواهد؛ تکلیف از حیوانات ساقط است. حکیم بلافاصله اشاره به قدرتمندی و دادگری خداوند دانا نموده می‌فرماید از آن­جا که خداوند دانا، توانا و دادگر بود هنرش را پنهان نکرد. آیات بسیاری در قرآن عظیم اشاره به این امر دارد. از جمله (نور/ 45) می‌فرماید: وَ اللهِ خَلَقَ کُلّ دابَّه مِن ماء..... اِنَّ اللهَ عَلی کُل شَی ءٍ قَدیر، و خداست که هر جنبنده‌ای را از آبی آفرید. پس پاره‌ای از آن­ها بر روی شکم راه می‌­روند، پاره‌ای از آن­ها بر روی دو پا و برخی بر روی چهار­پا راه می­‌روند. خدا هر چه بخواهد می­‌آفریند. در حقیقت خدا بر هر چیزی تواناست.

(جاثیه / 4) می­فرماید: وَ فی خَلْقِکُمْ وَ ما یَبُّثُّ مِن دابَّه آیاتِ لِقَوم یُو قِنون * و در آفرینش خودتان و آن چه از انواع جنبنده‌ها پراکنده می‌گرداند برای مردمی که یقین دارند نشانه‌هایی است.

به استناد آیات­الهی، آفرینش حیوانات گوناگون نشان از هنر و خلاقیت خداوند دادگر دانا و توانا دارد. خطبة 167 نهج البلاغه حاکی از مسئولیت انسان در قبال حیوانات است: اِتَّقُوا الله فی عِبادهِ وَ بِلادِهِ فَاِنَّکُم مَسئوُلون حتی عَنِ الْبِقاع وَ الْبَهائم * (رضی، 1374: 242). از خدا بترسید درباره بندگانش و شهرها همانا شما مسئول هستید. حتی در قبال ساختمان‌ها و حیوانات مورد سؤال قرار می‌گیرید.

حکیم در شاهنامه به طرح کلیات مسایل پرداخته است. از آن­جا که شاهنامه تنها یک کتاب حقوقی یا کتاب قانون نیست و تعلق به برهه خاص زمانی ندارد جزئیات مسایل و مباحث از جمله جزئیات مباحث حقوقی را مشاهده نمی­کنیم یا کمتر شاهد هستیم. در هر زمینه فقط یک اشاره داریم. شاهنامه از آغاز سخن می­گوید. از اولین­ها و این که آیین تخت و کلاه را کیومرث آورد. نکته مهم در حاکمیت کیومرث­شاه این است که از جانب یزدان توسط سروش برای او پیام می­آید «یکایک بیامد خجسته سروش، پیام آمد از داور کردگار» (ن.ک: فردوسی، 1386: 1/23 و 22). کیومرث پیام خداوند را می­گیرد و طبق آن عمل می­کند. نکته مهم دیگر این که پادشاهان بعدی به غیر از ضحاک از نسل کیومرث هستند. تا پایان راه شاهنامه نسل همه پادشاهان به کیومرث شاه می­رسد؛ فریدون از نسل طهمورث است. لهراسب منتصب کیخسرو از نسل هوشنگ است و ساسان فرزند دارا از نبیرگان لهراسب است. این پادشاهان اولین قانون­گذاران جامعه هستند.

 

1ـ7ـ موقعیت جانوران در زمان کیومرث شاه

کیومرث مایه آرام و قرار هر جانور است. این اولین قانون و رعایت حق و حقوق جانوران است که مطرح می­شود. پادشاه در رأس هرم جامعه به عنوان اول شخص صاحب قدرت و فرمان، ناظم، ناظر و مجری قانون است. اولین عامل به اجرا و انجام قانون می­شود و الگوی رفتاری برای سایرین می­گردد.

پژوهندة نامة باستان چنین گفت کایین تخت و کلاه به گیتی درون سال سی شاه بود دد و دام هر جا نور کش بدید

که از پهلوانان زند داستان کیومرث آورد و او بود شاه به خوبی چو خورشید بر گاه بود ز گیتی به نزدیک او آرمید                           (فردوسی، 1386: 1/21)

کیومرث اولین پادشاه شاهنامه است. سی سال در جهان پادشاهی دارد. هم‌چون خورشید بر تخت شاهی می‌­درخشد. هر جانور از وحشی تا اهلی به نزدیک او می­‌آرمید. حریم او جای آرمیدن بود. چنان­که از مفهوم سخن برمی­آید کیومرث مورد اقبال و پیروی جمع قرار دارد. در تقسیم­بندی‌های معمول «شاهنامه به سه دورة اساطیری، پهلوانی، تاریخی تقسیم می‌­شود» (صفا، 1379: 206). «اسطوره به زمان ازلی برمی­گردد» (بهار، 1376: 453 ؛ الیاده،1384: 116). «رته - در کیومرت یا کیومرث مفهوم نظم قانونی و مقدس دارد» (دوست­خواه. 1370، 1 / 424؛ اوشیدری، 1378: 414). برخی کیومرث شاه را معادل آدم (ع) در قرآن می­‌دانند (ر.ک: طبری، 1362: 1 / 93؛ ثعالبی، 1372: 37؛ بیرونی، 1363: 140). در شاهنامه بیشتر از آن­چه سخن گفته شده داریم سخن ناگفته درون متن موجود است که باید از دل متن بیرون کشیده شود. از جمله همین سخن که می‌فرماید وجود شاه مایة آرام و قرار هر جانور است. وقتی تمام موجودات از وحشی و اهلی نزد آن شاه آرام و قرار می‌­گیرد هر یک از افراد می‌­باید چنین رفتاری داشته باشد و موجب آرام و قرار هر جانور شود. فقط در یک مورد می‌توان با جانوران مقابله کرد؛ آن‌گاه که پای جان انسان در میان باشد. به گزارش شاهنامه وقتی دیو سیاه به جنگ سیامک پسر کیومرث می­‌آید، شاهزادة جوان با او مقابله می‌­کند اما به دست دیو از پای در می­‌آید (فردوسی، 1386: 1/22)، رستم در خوان سوم با اژدها مبارزه می­‌کند سر اژدها را از بدن جدا می­‌نماید، اسفندیار در خوان اول مبارزه دو گرگ و در خوان دوم دو شیر را از پای در می­‌آورد.

 

2ـ7ـ ادراک و احساس حیوانات

به گزارش حکیم در شاهنامه حیوانات دارای ادراک و احساس هستند. زمانی­که سیامک پسر کیومرث شاه به دست دیو سیاه کشته می­‌شود و شاه سوگوار است، لشکریان به درگاه شاه صف کشیده به سوگواری می­‌پردازند، حیوانات هم با لشکریان هم‌راه گشته در سوگواری شریک می‌شوند،آن­ها غم و درد کیومرث را درک می­کنند:

خروشی بر آمد ز لشکر به زار دد و مرغ و نخجیر کشته گروه بر فتند با سوگواری و درد

کشیدند صف بر در شهر یار برفتند ویله کنان سوی کوه ز درگاه کی شاه بر خاست گرد                             (فردوسی، 1386: 1/23)

3ـ7ـ جفت نگه داشتن و پرورش حیوانات سودمند

بهره­برداری انسان از طبیعت که جانوران و حیوانات بخشی از آن هستند شبکه­ای از ارتباطات به وجود می­آورند و به تعامل دو جانبه منجر می­گردد. در این شبکه ارتباطی قوانین و ضوابطی لازم­الاجرا می­شود. برای مثال در ارتباط دو جانبه میان انسان با حیوانات و پرندگان نحوه تعامل به گونه­ای تبیین می­شود که هر دو سوی شبکه ارتباطی برخوردار گردد. شاه به عنوان حاکم و حکم­ران در رأس هرم و دستگاه دولت، جهت­مند عمل می­کند و به جامعه جهت می­دهد. لذا به وضع قوانین و اجرای ضوابط و معیارهای مشخص می­پردازد.

بدان ایزدی فر و جاه کیان جدا کرد گاو و خر و گوسپند بدیشان بورزید وزیشان خرید بدین گونه از چرم پویندگان برنجید و گسترد و خورد و سپرد		ز نخجیر گور و گوزن ژیان به ورز آورید آن چه بد سودمند همی تاج را خویشتن پرورید بپوشید بالای گویندگان برفت و جز از نام نیکی نبرد
		(فردوسی، 1386: 1/31)

هوشنگ نوة کیومرث شاه به پرورش گاو، خر و گوسفند می‌پردازد. آن‌ها را از سایر حیوانات نخجیر مانند گور و گوزن جدا می‌کند. هم‌چنین از حیواناتی که موی نرم دارند و از چرم چهار­پایان برای پوشش انسان استفاده می‌شود. شاهنامه تصحیح ژول مول در یک بیت هوشنگ تاکید دارد حیوانات را به صورت جفت با هم نگاه دارند که نکتة قابل توجهی است: جهان­دار هوشنگ باهوش گفت / بداریدشان را جداجفت جفت (ر.ک: فردوسی، 1374: 1/20). جفت نگه داشتن حیوانات گذشته از ازدیاد و تکثیر، الزام به رعایت حقوق جانوران است. بعد از برخورداری از امن و آرام، زندگی با هم نوع و داشتن جفت از حقوق بدیهی جانوران شمرده می­شود. فرمان شاه به منزلة وضع قانون و آموزش مردم است. کارکرد تعلیمی و تربیتی شاهنامه انکار ناپذیر است (ر.ک: خلیلی و دهرامی،1390: 41-58). در کتاب تاریخ تمدن در مبحث عوامل اقتصادی تمدن از شکار تا برزیگری آمده است:

در آخرین تحلیل مدنیت به این نکته می‌­رسیم که خوراک انسان و تهیة آن بنیاد تمدن را تشکیل می‌دهد. هنگامی بشر توانست گوهر انسانی خود را آشکار کند که زندگی او از مرحلة متزلزل شکار خارج شده به مرحلة ثابت حیات چوپانی درآمد. در این شکل جدید زندگی مزایای گران­بهایی نصیب او شد که عبارت است از اهلی­کردن حیوانات، تربیت دام‌ها و استعمال شیر، پس از آن بشر به جایی رسید که معجزة تولید مثل را تحت سرپرستی قرار داد و از یک جفت حیوان نر و ماده گله‌ای فراهم آورد (دورانت،1367: 1/10). 

به استناد شاهنامه در زمان هوشنگ، مردم به کشاورزی می­‌پردازند، نان می‌­پزند و گله­داری می­‌کنند. متون کهن در توضیح واژة هوشنگ آورده‌اند: «هوشنگ در اوستا همیشه لقب پرذاته دارد. ترجمة پهلوی آن پیشداد است به معنی کسی که نخستین بار قانون شاهی را معمول کرد یا کسی که نخستین بار قانون گذارد» (پورداود،2536 ب: 1/179؛ کریستن سن، 1377: 168). ابن مسکویه در مورد هوشنگ می­‌نویسد: «او شهنگ همان است که جانشین نیای خود کیومرث شد و هفت کشور را به هم پیوست به کارها سامان بخشید و پیشدادش خواندند که نخستین در شیوة دادگری است» (ابن مسکویه، 1369: 55). حمد الله مستوفی می‌نویسد: «به سبب آن­که هوش و هنگ یعنی دانایی بسیار داشت او را هوشنگ خوانند. در عدل و داد کوشید و در ظلم و جور در بست. چون پیش ازو داد ندیده بودند او را پیشداد لقب کردند» (مستوفی، 1361 : 82). واژة داد به معنی قانون از دیر باز به­کار رفته و در زبان عبری به صورت داث بوده است. داد به معنی قانون و آیین در زمان داریوش و اردشیر اول به کار رفته است (او مستد، 2537: 163). این کاربرد رادر یک داد نامة کهن ایرانی می­‌یابیم که واژة دات را برای قانون به کار می­‌برد و عنوان آن «ویدیو دات یا قانون ضد دیو است» (همان: 176). ازتوضیحات فوق برمی­آید هوشنگ پیشرو در امر قانون­گذاری است؛ قانون و آیین نو و نیکو نهادن، فرزند هوشنگ و جانشینان او نیز بر این منوال پیش می‌روند:

ز پویندگان هــر که بـد نیک رو رمــنده ددان را همه بنگرید به چاره بیاوردش از دشــت و کوه

خورش کردشان سـبزه و کاه و جـــو سـیه گوش و یوز از مــــیان برگزید به بند آمـدند آن که بـد زان گروه (همان: 1/35)

 طهمورث پسر هوشنگ خیل درندگان را می­‌نگرد، از آن میان سیاه گوش و یوز را برمی­گزیند. سیاه گوش «جانوری است درنده که سلاطین و امرا بدان شکار کنند» (برهان، 1362: 2/1200). فرهنگ زبان پهلوی و فارسی «یوز را به یوزپلنگ ترجمه کرده است» (فره وشی، 1381: 651؛ معین، 1375: 4/5273). حیوانات وحشی از جملۀ ثروت‌های ملی محسوب می­‌شوند. از پادشاهان اساطیری تا پادشاهان ادوار تاریخی به این امر واقف بوده‌اند. از این­رو به حفظ، مراقبت و تکثیر آن­ همت گماشتند. شاپور اول ساسانی در نیمۀ قرن سوم میلادی می‌­گوید:

من دریافتم عوامل ثروت کشور­های من فقط زر، سیم، کشتزار و دام نیست بلکه جانوران وحشی هم از عوامل ثروت مملکت می‌­باشد. این بود که در بعضی از مناطق، شکار حیوانات وحشی را ممنوع نمودم چون در دورۀ چهارصد­ساله که کشورهای ایران تحت سلطۀ اشکانیان بود طوری جانوران وحشی را شکار کرده­بودند که نسل بعضی از انواع آن­ها از بین رفت. نسل کرگدن، زرافه، دُرناهای بزرگ و چند نوع گوسفند وحشی در کشور ایران منقرض گردید. این بود که درصدد برآمدم نسل آن گروه جانوران وحشی را که هنوز از بین نرفته بود حفظ نمایم. برای این­که به مردم سرمشق بدهم مدت چندسال نه خود جانوران وحشی را شکار کردم نه به فرزندان خود اجازۀ شکار آن جانوران را دادم (موله و همکاران، 1381: 4/2073). 

هم‌چنین می­‌گوید: «در زمان سلطنت پدرم اردشیر پرستندۀ اهورا مزدا چون نام او شیر بود، در تمام کشورهای پدرم شیرها آزاد بودند. کسی مجاز نبود آن­ها را صید کند. مجازات صید شیر، قتل بود. پس نسل آن جانوران به خصوص در خوزستان و ایلام فراوان شد» (همان، 1894). به نقل از شاپور اول در تاریخ ثبت است: «تالج که امروز طالش می­گویند از مراکز بزرگ پرورش گوزن بود. سربازان طالش در زمستان چرم می‌پوشیدند و آن چرم را از گوزن­‌های خود به دست می­‌آوردند» (همان، 2429). پرورش و تکثیر حیوانات جنبۀ اقتصادی و ثروت­زایی دارد. می‌تواند مولّد ثروت باشد. چنان­که «در دورۀ ساسانیان از اقلام مهم صادرات ایران به کشور­های جهان، اسب و قاطر بود» (همان، 2320).

 

4ـ7ـ فرمان­شاه در نحوۀ رفتار با پرندگان

طبق مستندات شاهنامه از روزگار باستان در نحوه رفتار با پرندگانی هم­چون باز و شاهین فرمان و قانون صریح داریم.

ز مرغان همان آن که بد نیک ساز		چو باز و چو شاهین گردن فراز
بیاورد و آموختن شان گرفت		جهانی بدو ماند اندر شگفت
بفرمودشان تا نوازند گرم		نخوانندشان جز به آواز نرم
چو این کرده شد ماکیان و خروس		کجا بر خروشد گه زخم کوس
بیاورد و یک سر چنان چون سزید		نهفته همه سودمندی گزید
		(فردوسی، 1386: 1/36)

طهمورث برای اولین­بار به پرورش پرندگانی چون باز و شاهین می­‌پردازد. فرمان صریح می‌دهد رفتار و گفتار شایسته و نرم با پرندگان داشته باشند، جز با صدای نرم و مناسب این پرندگان را نخوانند. هم‌چنین پرورش ماکیان و خروس را رواج می‌دهد. فرمان شاه وضع قانون و جهت دادن به رفتارهای اجتماع است. طهمورث از پیشدادیان، پیشرو در پرورش باز و شاهین است. «باز پرندۀ شاهان و مشتق از واژۀ اوستایی وَزَ به معنای پرنده است. باز به ملوک مخصوص‌تر است که به دیگر مردمان و باز را حشمتی است که پرندگان دیگر را نیست» (انوشه، 1376: 185). «شاهین پرنده‌ای باشد شکاری، دوبار به نام سَئِن در اوستا یاد شده، اوستاشناسان اروپایی آن را به معنی عقاب برگردانده­‌اند. صفت شاهین از واژۀ شاه درآمده، این پرنده به مناسبت شکوه، توانایی و تقدس، شاه مرغان خوانده­شده­است» (دهخدا، 1377: 9/14098). پرورش حیوانات سودمند نقش دو­جانبه دارد. از یک سو موجب برخورداری حیوانات می­شود، از سوی دیگر انسان از فواید آن بهره­مند می­گردد.

 

5ـ7- استفاده از شیر حیوانات

از مزایای پرورش حیوانات سودمند استفاده از شیر آن­ها است.

بز و اشتر و میش را هم چنین		به دوشندگان داده بد پاک دین
همان گاو دوشا به فرمان بری		همان تازی اسبان هم چون پری
به شیر آن کسی را که بودی نیاز		بدان خواسته دست بردی دراز
		(فردوسی، 1386: 1/46)

 آن که به شیر نیاز داشت، نیاز خود را با استفاده از حیوانات رفع می­‌کرد. در کتاب تاریخ تمدن می­‌خوانیم: «شیر حیوانات این فرصت را برای زنان ایجاد کرد که دورۀ شیر دادن کودکان را کوتاه‌تر سازند. با پیدا شدن این ماده مرگ و میر اطفال کمتر شد و غذای جدیدی در اختیار انسان قرار گرفت که می­‌شد روی آن حساب کرد. همۀ این موارد سبب شد، نفوس فزونی پذیرد و زندگی ثابت‌تر و منظم‌تر گردد» (دورانت، 1367: 1/12).

 

6-7- استفاده از اسب و سوارکاری

در ایران از باستان اسب و پرورش آن مورد توجه است تا جایی­که نام پادشاهان و اشخاص ترکیب یافته با واژه اسب است؛ لهراسب، گشتاسب، گشسب، جاماسب، شیداسب. هم­چنین سوارکاری و آیین رزم­آوری جزو آموزش­های رسمی جوانان به شمار می­آمد.

از اسپان تازی به زرین ستام		ورا بود بیور که بردند نام
شب و روز بودی دو بهره به زین		ز راه بزرگی نه از راه کین
		(فردوسی، 1386: 1/46)

چنان­که باز و شاهین در میان پرندگان ارج و قرب به سزایی دارد، اسب درمیان چهارپایان از اهمیت ویژه‌ برخوردار بوده­است. پادشاهان به اسب اهمیت بسیاری داده‌اند. برای نمونه ضحاک دارندۀ ده هزار اسب است. از این­رو لقب بیور اسب دارد. بیور یک واژۀ پهلوی و در فارسی دری به معنی ده هزار می‌باشد. ضحاک دو­بهره از شبانه­روز برزین اسب نشسته به سوارکاری می­‌پردازد. یا دو سهم از اسب‌­ها همواره به زین و آماده بودند. اهمیت اسب نزد پهلوانان و سپاهیان هم بسیار درخور توجه است. اسب ‌باید درخور شأن و مرتبۀ پهلوان باشد. برای مثال گرفتن رستم، رخش را حکایت از هم طراز بودن اسب با سوار دارد (همان: 1/335).

 

7-7- استفاده از حیوانات در جنگ و بزم:

حیوانات در نبردهای خون­خواهی و کسب پیروزی نقش مؤثر و مثبت دارند.

پری و پلنگ انجمن کرد و شیر سپاه دد و دام و مرغ و پری پس پشت لشکر کیومرث شاه ز هرای درندگان چنگ دیو به هم در فتادند هر دو گروه

ز درندگان گرگ و ببر دلیر سپهدار با کبر و گنداوری نبیره به پیش اندرون با سپاه شده سست وز خشم گیهان خدیو شدند از دد و دام دیوان ستوه (فردوسی، 1386: 1/25)

 

 

 

 

 

 

 

 

هنگام کین خواهی سیامک و رفتن به جنگ دیو سیاه حیوانات شرکت دارند و نقش به­سزایی در پیروزی بر عهده دارند. کیومرث لشکری به سرداری هوشنگ پسر سیامک تدارک می­‌بیند و به جنگ دیو سیاه می­‌روند. در این جنگ همة حیوانات از وحشی تا اهلی شرکت دارند و لشکر شاه را همراهی می‌کنند. چنان­که از هجوم و حملة آن‌ها دیوها به ستوه می­‌آیند.

بزد مهره بر کوهة ژنده پیل		زمین جنب جنبان چو دریای نیل
هم از پیش پیلان تبیره زنان		خروشان و جوشان و پیلان دمان
		(همان: 1/141)

در جنگ‌های خون­خواهی ایرج، پادشاه ایران به سرداری منوچهر شاهد حضور فیل‌ و شیر در صفوف لشکریان ایران هستیم.

پس پشت شاه اندر ایرانیان		یکایک به کردار شیر ژیان
به پیش سپاه اندرون پیل و شیر		پس ژنده پیلان یلان دلیر
		(همان: 1/155)

پس از پیروزی در نبرد و آمدن به درگاه فریدون نیز شاهد حضور فیل‌ها و شیر­ها در لشکر منوچهر هستیم. در جشن و شادمانی هم حیوانات سهیم هستند و در کنار شاه حضور دارند. در عهد تاریخی هم این حضور را مشاهده می­کنیم. مانند: حضور فیل‌ها در لشکر نوشین روان

ز جوش سواران و از گرد پیل		زمین شد به کردار دریای نیل
همی بر شد آوازشان بر دو میل		به پیش سپاه اندرون کوس و پیل
		(فردوسی، 1386: 7/127)

هنگام لشکر کشیدن نوشین روان به جنگ قیصر، فیل‌ها نقش بارزی به عهده دارند. حضور حیوانات در کنار انسان‌ها از دوران اساطیری به دوران پهلوانی و راه یافتن به دوران تاریخی قابل توجه است. گویی حیات انسان‌ها هرگز از حیات حیوانات جدا نبوده است. بلکه دوشادوش هم از اساطیر به تاریخ راه یافته‌اند. طبق مستندات تاریخ «یزدگرد پس از حملۀ اعراب وقتی از پایتخت می‌­رود هزار طباخ، هزار رامشگر، هزار یوزبان، هزار بازبان و جماعتی کثیر از خدمه همراه دارد، شاهنشاه این گروه را کم می­‌داند» (کریستن سن، 1380: 361؛ اصفهانی، 1367: 59).

 

8-7- حضور گربه در صحن و سرای مردم

مباحثی از شاهنامه به حضور حیواناتی مثل گربه اشاره دارد که با امنیت در خانه و سرای مردم زندگی می­کردند.

چو آمد به ری مرد نا تن‌درست		دل و دیده ازشرم یزدان بشست
بفرمود تا ناودان‌های بام		بکندند و او شد بدان شادکام
وز آن پس همه گربگان را بکشت		دل کدخدایان بدان شد درشت
همی گفت اگر ناودانی به جای		ببینم و گر گربه‌ای در سرای
بدان بوم و بر آتش اندر زنم		ز بر شان همه سنگ بر سر زنم
همی جست هرجا که بد یک درم		خداوند او را فکندی به غم
همه خانه از موش بگذاشتند		دل از بوم آباد برداشتند
		(فردوسی، 1386: 8/237)

در زمان خسرو پرویز مدتی، یک زشت شوم پی به مرزبانی ری گمارده­شد. او همین که به ری رسید فرمان داد ناودان بام خانه‌های مردم را کندند. پس از آن به کشتن گربه‌­ها اقدام­کرد. سپس در شهر جار زد اگر ناودانی به جا ببیند یا گربه­‌ای در سرای مردم بیابد آن بوم و بر را آتش می‌­زند و صاحب خانه را سنگ سار می‌­کند. علاوه بر این سرمایۀ مردم را ازچنگ آنان بیرون می­‌آورد. به این ترتیب وقتی باران می­‌بارید ناودانی برای هدایت آب نبود و گربه‌ای برای پاسبانی در سرای مردم نماند. مردم از ترس خانه و دیار خود را رها کردند و رفتند. از کارهای آن زشت شوم پی، شهرآباد ری یک سر خراب شد. از ابیات چنان به دست می­آید که در اغلب خانه­ها گربه وجود داشت. حداقل نقش گربه در سرای مردم محافظت و پاسبانی خانه از موش و سایر جانوران زیان­آور بود.

 

9-7- حضور سگ‌های شکاری در لشکر خسرو پرویز

علاوه بر انبوه جانوران از اسب، شیر، شتر، یوز، باز و شاهین تعداد بسیاری سگ­های تعلیم دیده در لشکر خسرو پرویز حضور داشتند که روز شکار، شاه و اطرافیان را همراهی می­کرند.

چنان شد که یکروز پرویزشاه		همی آرزو کرد نخجیر گاه
بیاراست بر سان شاهنشهان		که بودند ازو پیش‌تر در جهان
چو بالای سیصد به زرین ستام		ببردند با خسرو نیک نام
هزارو صد و شصت خسرو پرست		پیاده همی رفت ژوپین به دست
هزار و چهل چوب و شمشیر داشت		که دیبا زبر و زره زیر داشت
پس اندر دوان هفتصد بازدار		ابا واشه و چرغ و شاهین کار
وز آن پس برفتند سیصد سوار		پس از باز داران همه یوزدار
به زنجیر هفتاد شیر و پلنگ		به دیبای چین اندرون بسته تنگ
پلنگان و شیران آموخته		به زنجیر زرین دهان دوخته
قلاده به زر هفتصد بود سگ		که در دشت آهو گرفتی به تگ
		(فردوسی، 1386: 8/261)

در روز شکار، هفتصد بازدار با انواع باز و شاهین، سیصد یوزدار، هفتاد شیر و پلنگ تعلیم دیده که دهانشان به زنجیر طلایی بسته است و هفتصد سگ با قلادۀ زرین، شاه و لشکر را همراهی می­‌کنند. از وجود سگ‌ها برای شکار استفاده می­‌شد. طبق (مائده / 4) صید سگ شکاری حلال است؛ قُل اُحِلَّ لَکُمُ الطّیباتُ وَ ما عَلَّمتُم مِنَ الجوارِحِ مُکَلِّبینَ تُعَلِمونَهُنَّ مِمّا عَلَّمَکُمُ الله: بگو چیزهای پاکیزه برای شما حلال است و صید حیوانات شکارگر که شما به عنوان مربیان سگ­‌های شکاری از آن چه خدایتان آموخته به آن­ها تعلیم داده‌اید.

حضور سگ در کنار انسان به دوران پیش از تاریخ می­‌رسد. به گفتة مورخان غربی «می­‌شود دربارۀ بلندپایگی سگ که درجا­های دیگر شرق پست و ناپاک شمرده می­‌شد ولی در فلات ایران چون یک عضو گرامی خانواده به شمار می­‌آمد با مسئولیت‌­های معین و پاداش‌های فراخور رجزخوانی کرد» (اومستد، 2537: 23). گذشته از سگ و حیوانات فراوان، عجایب دوازده گانة بارگاه خسرو، ورد زبان مورخان اروپایی و عرب است. تعدادی از عجایب به حیوانات مربوط می­‌شود. مانند: درفش کاویان، گنج گاو، فیل سفید و شبدیز، شبدیز اسب معروف خسرو پرویز است. خسرو چنان این اسب را دوست داشت که سوگند یاد کرده­بود هرکه خبر هلاکتش را بیاورد او را به قتل خواهد رساند. روزی­که شبدیز مرد، میرآخور هراسان شده به باربد رامشگر پادشاه پناه برد. باربد ضمن آوازی واقعۀ اسب را با ابهام و تلویح گوشزد کرد، شاه فریاد برآورد ای بدبخت مگر شبدیز مرده است، باربد گفت شاه خود چنین می­‌فرماید (ن.ک:کریستن سن، 1380: 330). ابن حوقل در سفرنامه‌اش می­‌نویسد: «نقش اسبی به زیباترین شکل ممکن بر کوه بیستون است، مردم معتقدند نقش اسب خسرو به نام شبدیز است» (ابن حوقل، 1366: 116).

 

10-7- حضور انواع حیوانات در لشکر یزدگرد و شمار هزینه­ها

سگ و یوز و بازش ده و دوهزار		که با زنگ زرند و با گوشوار
به سالی همه دشت نیزه وران		نیابند خورد از کران تا کران
که او را بباید به یوز و به سگ		که در دشت نخجیر گیرد به تگ
سگ و یوز او بیشتر زان خورد		که شاه آن به چیزی همی نشمرد
		(فردوسی، 1386: 8/423)

رستم از سرداران سپاه یزگرد اظهار می­‌دارد، دوازده هزار سگ، یوز و باز با زنگ و گوشوار طلا در لشکر یزدگرد پادشاه ایران وجود دارد که جزو دارایی­‌های شاه محسوب می­‌شود و خوراک یک­سالۀ اعراب به اندازه مصرف یک روزۀ این حیوانات نمی­‌شود. خالقی مطلق در توضیح آن نوشته­است «خوراکی که باید روزانه به سگ، یوز و باز شاه ایران داد به اندازۀ مصرف یک سالة همه تازیان است» (خالقی مطلق، 1389: 11/283). به اعتبار ابیات، سگ و یوز پادشاه ایران بیشتر از آن می­‌خورد که پادشاه آن را به چیزی نشمارد. روی دیگر سخن حکایت از آن دارد که هزینه­‌های مربوطه برآورد شده در شمار می­‌آمد. قطعاً میزان مشخصی بودجه به آن اختصاص می‌یافت. وقتی هزینه و بودجة مشخص داشته به طور حتم قوانین خاص خود را هم داشته است.کمترین سود نگهداری حیوانات مختلف در دستگاه پادشاهان حفظ نسل و تکثیر نژاد آن­ها بوده است. به استناد مکتوبات شاهنامه پیش از ورود اسلام در ایران قانون و لایحه برای نگهداری و مراقبت حیوانات مختلف و تأمین هزینه­‌های آن در سطح کشور داشته‌ایم. آثار دیگر هم به این امر اشاره دارد؛ در کتاب دینکرد به وجود قانون در این زمینه تصریح شده است. کریستن سن به استناد کتاب دینکرد می‌نویسد «چنان­که معلوم است ایرانیان باستان، سگ را محترم می­شمردند. قسمتی از نسک «دزد سر نِزَد» راجع به محافظت قانونی سگان گله بوده­است. نسبت به شماره گوسفندان، احوال شبانان و لزوم نگاهداری سگان گله قواعد ثابتی وضع کرده بودند» (کریستن سن، 1380: 232؛ فرنبع و آذرباد، 1384: 8/23). «خلاصه برخی از فقرات فرگرد سیزدهم وندیداد این است: سزای کسی که سگ شبانی را چنان بزند که جان بسپارد هشتصد تازیانه است. سزای کشتن سگ خانگی هفتصد و سزای کشتن سگ شکاری ششصد تازیانه است» (پورداود، 2536 الف: 215). به ذکر نمونه­های دیگری از وجود قوانین کشوری راجع به حیوانات و مسئولیت نگهداری از آن­ها در شاهنامه می­پردازیم.

 

1-10-7- قانون و فرمان بهرام شاه

اگر اسب در کشتزاری کند		ور آهنگ بر میوه داری کند
ز زندان نیابد به سالی رها		سوار سرافراز گربی بها
		(فردوسی، 1386: 6/516)

در زمان بهرام گور قانون چنین بود که اگر کسی با هر مقام و مرتبة لشکری و کشوری از حد و حدود خود تجاوز نماید با اسب وارد کشتزاری شود یا قصد دست درازی به میوه و محصول مردم نماید یک سال تمام زندانی می­‌شد.

 

2-10-7- قانون و فرمان هرمزد شاه

منادیگری بر کشیدی خروش		که ای نام داران بافرّ و هوش
اگر کشتمندی شود کوفته		وز آن رنج کارنده آشوفته
وگر اسب در کشتزاری شود		کسی نیز در میوه داری شود
دُم اسب و گوشش بباید برید		سر دزد بر دار باید کشید
		(فردوسی، 1386: 7/484)

در زمان هرمزدشاه قانون چنین بود که اگر به کشتزاری صدمه برسد و موجب رنج و آشفتگی صاحب آن شود یا به میوه و محصول مردم دست برده­شود یا اسب وارد کشتزاری شود سر دزد را به دار کشیده، دُم و گوش اسب را می­‌بریده‌اند. قانون درمورد همۀ افراد جامعه یکسان لازم الاجرا بوده­است. روزی اسب پرویز پسر هرمزدشاه وارد کشتزاری­شده به زمین و محصول صدمه می­زند، پرویز انتظار دارد از واقعه چشم­پوشی شود اما هرمزدشاه فرمان می­دهد طبق قانون کشور، گوش و دُم اسب پرویز بریده شود و خسارت وارد شده به کشتزار توسط پرویز جبران شود. فرمان هرمزد به سرعت انجام می­‌پذیرد (همان: 7/485).

 

8- میدان‌های اسب دوانی در شهرهای ایران

از گذشته‌های دور میدان‌های اسب¬دوانی و سوارکاری در شهرهای ایران موجود بود. برای نمونه «خسرو پرویز در نزدیکی مدائن شهری به نام رومیه بنا کرد. کسری در آن شهر چندین حمام و یک میدان اسب دوانی بنا نمود» (کریستن سن، 1380: 278). در کتاب تاریخ ساسانیان اشاره شده قوم ایرانی از قدیم‌ترین ایام به مهارت در سوارکاری معروف بوده­است (همان:79). اسب، فیل، شیر و مانند آن در میان سایر ملل و تمدن‌ها نیز دارای ارزش بوده است. چنان­که در پیمان‌های صلح و دوستی جزو هدایای پیش‌کشی به شاه پیروز، حیواناتی مانند اسب، فیل و شیر بوده‌اند. در حجاری‌های نقش رستم و کوه شاپور غلبۀ شاپور پادشاه ایران بر امپراطور روم حجاری شده­است. تصویر پادشاه ایران در مرکز حجاری فاتحانه سوار بر اسب و امپراطور روم پیاده است. چند نفر در تصویر دیده می‌شوند که فیل، اسب، چند تاج، یک کیسه که ظاهراً پول است و دوشیر در زنجیر پیش‌کش می‌آورند.

 

9- قداست اسب

اسب نزد ایرانیان دارای قداست بوده­است. «در ایران باستان تصویر اسب را روی دیوار معابد و ستون‌های اماکن مقدس مانند آتشکده‌ها رسم می‌کرده‌اند یا مجسمه‌های اسب را نصب می­کردند» (کریستن سن،1380: 114). قداست اسب در قرآن مذکور است؛ به اسب و آتشی که از سُم او می‌جهد سوگند یاد می‌شود. سورۀ عادیات (100) آیات 1 و 2 می‌فرماید: وَالعادیاتِ ضَبحا، فَالموریات قَدحاً؛ سوگند به مادیان‌هایی که با همهمه می‌تازند و با سُم خود برق می‌جهانند.

گذشته از اسب، گاو نیز حرمت خاصی دارد. قرآن عظیم برای گاو حرمت قائل می‌شود، به گونه‌ای که دومین سوره از قرآن به نام گاو (بقره) است.

 

10- حرمت خون گاو در شاهنامه

حرمت ریختن خون گاو چنان است که در شاهنامه فرمان صریح داریم.

مریزید هم خون گاوان ورز		که ننگی بود گاو کشتن به مرز
ز پیری مگر گاو بیکار گشت		به چشم خداوند خود خوار گشت
نباید دگر کشت گاو رهی		که از مرز بیرون شود فرّهی
		(فردوسی، 1386: 6/555)

بهرام شاه در حرمت خون گاو فرمان صریح دارد. می­‌فرماید گاو رهی را نباید کشت زیرا موجب می‌­شود فرّهی و خرّمی از مرز و بوم برود. «غالباً در گات‌ها از قربانی گاو حتی در مراسم مذهبی منع وپروراندن آن برای زراعت توصیه شده است» (پورداود،2536ب: 1/373). در کتاب ارداویراف نامه روایتی این گونه نقل است: «و دیدم روان مردی تنبل که او را دُوانس می‌­خواندند، همۀ بدن او را خرفستران می‌­جویدند و پای راست او را نمی­‌جویدند پرسیدم این تن چه گناه کرده؟ سروش اهلو و آذر ایزد گفتند این روان دُوانس تنبل است که چون در گیتی بود هرگز هیچ کار نیک نکرد اما با پای راست دسته‌ای گیاه به پیش گاوی ورزا افکند» (ارداویراف،1382: 70).

روایت حاکی از ایمان به پایداری ثواب و عقاب رفتار با حیوانات است حتی اگر به اندازۀ انداختن دسته‌ای علوفه با پا پیش حیوان (گاو) باشد. رعایت حد و حدودها در رفتار با حیوانات به مباحث معاد و جاودانگی پیوند خورده­است که حکایت از ریشه­های عمیق حیات همواره توأمان این انواع دارد.

 

11- وابستگی و پیوستگی حیات انسان با حیوانات در تمام شئون

تمام شئون زندگی انسان با حیوانات گره خورده است. این گره­خوردگی از تزئینات خانه و ساختمان تا ظروف، لباس، کلاه، ابزار کار و فراتر از آن در نماد رسمی و ملی سرزمین یعنی پرچم بازتاب دارد. به­طوری­که باید گفت انسان و حیوانات در حیات ثانویه نیز همراه یکدیگرند. این امر می­تواند حاکی از قدرشناسی و مهربانی انسان نسبت به حیوانات و طبیعت باشد که علاقه ذاتی است یا ناشی از وابستگی­های روحی و فطری انسان چنان­که حیوانات و طبیعت را به حریم شخصی خود وارد می­کند و حق و حقوق معلوم برایش قائل می­شود. هم­چنین حکایت از حیات واقع­گرایانه انسان دارد.

 

1-11- تصویر حیوانات در گچ­بری قصرها

اجین بودن زندگی حیوانات با زندگی انسان تا آن‌جا که نقوش تزیینی روی دیوار قصر و عمارت­ها را تصویر حیوانات و پرندگان تشکیل می‌دهد. حفارانی که در سال‌های 32-1931 در ام السعاتیر و المعارید؛ دو تپه در شرق و شمال طاق کسری کاوش کرده‌­اند بنیان چند کوشک ساسانی یافته‌اند. گچ­بری‌هایی که زینت عمارات بوده با اشکال حیوانات، تصویر خرس، گراز و درخت است که طاووسان بر آن نشسته‌اند (کریستن سن، 1380: 279). «تصویر حیوانات، گل و بوته در کاخ داریوش در بابل دیده می‌شود» (اومستد، 2537: 221). «نماد رسمی تخت جمشید تصویر و پیکر شیر و گاو است» (همان: 243).

 

2-11- تصویر حیوانات در کنار انسان بر نقوش ظرف‌ها

حضور حیوانات در کنار انسان با کاربرد­های تزیینی در نقوش روی ظرف‌ها از سده‌های گذشته چشم­گیر است. «نمونه‌ای از این ظروف جام نقره‌ای از عهد خسرو پرویز در کتاب‌­خانه ملی پاریس است و خسرو را به هنگام شکار نشان می‌­دهد» (کریستن سن، 1380: 343). جام‌­های نقره­‌ای وجود دارد که نقوش شکارگاه بهرام را نشان می‌­دهد. «جامی متعلق به موزۀ ارمیتاژ لنینگراد، بهرام پنجم را سوار بر شتر در شکار غزال نشان می­‌دهد» (همان: 200).

 

3-11- تصویر حیوانات بر لباس شخصیت‌های حجاری شده بر تخته سنگ‌ها

تابلوهای حجاری شده بر تخته سنگ‌های عظیم، نقوش حیوانات و پرندگان را نشان می‌­دهد که بر لباس اشخاص حک شده­است. بعضی جامه‌ها تصویر حیوانات مثل میش کوهی، خرس، مرغابی و حواصیل یا شاخۀ سدر و صورت پرندگان دارد. «تصویر حجاری شدۀ شکار گراز در طاق بستان پادشاه را نشان می­‌دهد که در قایق ایستاده و لباسش دارای نقش اژدها است. همین نقش در جامۀ خسروپرویز سوار بر اسب دیده می­‌شود» (کریستن سن، 1380: 338).

 

12- کلاه ملکه و شاهزاده به شکل سر حیوانات

حجاری‌­های موجود نشان می­‌دهد تصویر حیوانات علاوه بر پارچه و لباس، روی کلاه نیز استفاده می­‌شد. در نقش رستم در جوار صورت تاج‌گذاری اردشیر اول کتیبه‌ای است کوچکتر از آن به امر بهرام دوم حجاری شده و شاه را پیاده در وسط خانواده‌اش نشان می­‌دهد. «در تصویر، کلاه ملکه و شاهزاده به شکل سر حیوانات است. در کتیبۀ نقش رستم دو­نفر کلاهی به شکل سر حیوان به سر دارند. این تصویر بر سکه­‌های آن دوره نیز رسم شده است» (کریستن سن، 1380: 168).

 

13- نقش حیوانات در درفش کاویان

درفش کاویان که ایرانیان آن را متعلق به ادوار باستانی تاریخ خویش می‌­دانند بنابر قول طبری «این درفش از پوست پلنگ بود» (طبری، 1363­: 5/2175). بنابر روایت مطهر بن المقدسی «درفش در آغاز از پوست بزغاله یا از چرم شیر بود، بعد ایرانیان آن را از زر و پارچۀ زربفت ساختند» (مقدسی،1350: 3/123). بنابر روایت شاهنامه از چرم آهنگران بود:

از آن چرم که آهنگران پشت پای		بپوشند هنگام زخم درای
همان کاوه آن بر سر نیزه کرد		همان گه ز بازار برخاست گرد
		(فردوسی، 1386: 1/69)

«درفش کاویان از جمله علامات شاهی بود. در زمان جنگ آن را پیشاپیش سپاه می‌بردند و در میدان جنگ به زیبنده‌ترین پهلوانان می‌سپردند» (کریستن سن، 1380: 361).

 

14- نقش حیوانات بر مُهر سلطنتی

بنابر شواهد تاریخی حداقل از زمان ساسانیان اطلاع دقیق در دست داریم که بر مُهر سلطنتی نقش صورت گراز بود. «فرمان‌های سلطنتی، معاهدات و سایر اسناد دولتی را با مُهری که عبارت از حلقه‌ای منقش به صورت گراز (وراز) بود مُهر می‌کردند» (کریستن سن، 1380: 283).

 

15- نقش حیوانات و پرندگان در پرچم ایران

به استناد تاریخ از زمان باستان، عقاب زرین، درفش ایران بوده­است. یک نشان زر با نقش عقاب از دورۀ هخامنشیان در موزۀ لندن موجود است. علامت اقتدار هخامنشیان عقاب بوده­است. «در لشکرکشی کورش به سوی بابل در 539 پیش از میلاد، درفش پادشاهی ایران شاهینی از زر ساخته شده بود که بر نیزه افراشته بودند. پس از سپری شدن شاهنشاهی هخامنشی و دست یافتن اسکندر بر ایران در پایان سدۀ چهارم پیش از میلاد عقاب؛ نشان اقتدار ایرانیان رفته­رفته در اروپا رواج یافت» (پورداود، 2536ب: 2/ 317). زمانی عقاب و برخی حیوانات دیگر تصویر پرچم ایران بود. تصویر عقاب بر سکه‌های به جامانده از گذشته به چشم می‌­خورد. «یک دسته از شهریاران پارس که در قرن دوم قبل از میلاد حکم‌رانی کرده‌اند، سکه‌هایی یادگار گذاشته‌اند با نقش معبد و پرچم، در بالای پرچم تصویر مرغی که گویا عقاب است دیده­می‌شود» (کریستن سن، 1380: 58). نام عقاب در اوستا به صورت سئنه­است.«محققان آن­را به شاهین و عقاب ترجمه­کرده‌اند» (دهخدا، 1377: 9 / 13899؛ فضیلت، 1389: 342؛ رستگار فسایی، 1370: 1 / 588). در اساطیر ایرانی شاهین یا عقاب جایی مخصوص به خود دارد و به عنوان پیک خورشید معرفی شده­است. «در برخی توصیف‌ها اهورا مزدا به سر عقاب تشبیه شده که شاید مقصود سئنه (سیمرغ) اوستا باشد» (یاحقی، 1386: 509). فرهنگ ریشه شناسی فارسی در معنی «سیمرغ واژة عقاب را آورده است» (هرن و هوبشمان، 1394: 291). به این ترتیب عقاب زرین یا نقش عقاب بر پرچم ایران می‌­تواند نمادی از اهورامزدا یا سیمرغ باشد. «نماد همیشه محتوایی بیش از مفهوم روشن و آنی خود دارد» (یونگ، 1381: 88؛ فتوحی،1386: 163). در شاهنامه چندین بار از درفشی با نام همای یادشده و همای به معنی عقاب است:

دمان از پسش زنگة شاوران		بشد با دلیران و گنداوران
درفشی پس پشت پیکر همای		همی راند چون کوه آهن ز جای
هر آن کس که از شهر بغداد بود		که با نیزه و تیغ پولاد بود
همه بر گذشتند زیر همای		سپهبد همی داشت بر پیل جای
		(فردوسی، 1386: 3/22)

 

 

نتیجه­گیری

زندگی حیوانات هرگز از زندگی انسان جدا نبوده و نیست، بلکه از آغاز خلقت تاکنون پا به پای هم پیش آمده، اسطوره‌ها را پشت سر نهاده به تاریخ پیوسته‌اند. در جهانی که حق و حقوق انسان هم بعضا به رسمیت شناخته نمی­شود شاهنامه از حقوق حیوانات سخن می­گوید . التزام و تعهد به مبانی انسانیت و موازین عدالت و پایبندی به اخلاق و رعایت اصول اخلاقی و انسانی در جزء جزء اثر نهادینه است. حیوانات و پرندگان بخشی از محیط زیست را تشکیل می­‌دهند. حفظ بقا و سلامت آنها ارتباط مستقیم با حفظ بقا و سلامت انسان دارد. بقای انسان و حفظ بقای انسان در حفظ طبیعت سالم و حفظ محیط زیست سالم است که جانوران یا به تعبیر شاهنامه جنبندگان بخشی از آن هستند. طبق مکتوبات شاهنامه از دوران اساطیری تا دوران تاریخی در نحوۀ رفتار و مراقبت از حیوانات قانون و دستورالعمل مشخص داریم؛ حق برخورداری از امن و آرام، حق داشتن خوراک مناسب، حق بروز دادن واکنش در موقعیت­ها، حق زیستن با هم­نوع و داشتن جفت، حق برخورداری از گفتار و رفتار نرم و ملایم، حق پرورش یافتن حیوانات سودمند، ادای حق حیوانات با بهره جستن از توان و هیبت آن­ها در جنگ و بزم گرچه خون­خواهی شاه باشد، حق دریافت پاداش فراخور به ازای انجام کار و خدمت، قدرشناسی و مهربانی نسبت به حیوانات تا نگاه داشت تصویر و مجسمه آن، نماد شناسی و تفأل زدن به جاندارانی چون شیر و عقاب، گوشه­ای از حقوق حیوانات است که حکیم بدان اشارت می­کند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع

 

1-       قرآن، (1373)، ترجمة محمد مهدی فولادوند، تهران: دارالقرآن الکریم.

2-       ابن حوقل، ابوالقاسم محمد. (1366). سفرنامه، ترجمه و توضیح جعفر شعار، تهران: امیرکبیر.

3-       ابن مسکویه الرازی، ابو علی احمد. (1369). تجارب الامم و عواقب الهمم، ترجمة ابوالقاسم امامی، تهران: سروش.

4-       ارداویراف. (1382). ارداویراف نامه، ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار، تهران: معین.

5-       اصفهانی، حمزه بن حسین. (1367). تاریخ پیامبران و شاهان، ترجمۀ جعفر شعار، تهران: امیرکبیر.

6-       الیاده، میرچا. (1384). اسطوره و رمز در اندیشة میرچا الیاده، ترجمة جلال ستاری، تهران: مرکز.

7-       انوشه، حسن. (1376). فرهنگ نامة ادبی فارسی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.

8-       اوشیدری، جهانگیر. (1378). دانش­نامة مزدیسنا، تهران: مرکز.

9-       اومستد، ا.ت. (2537). تاریخ شاهنشاهی هخامنشی، ترجمۀ محمد مقدم، تهران: امیرکبیر.

10-       برهان، محمدحسین بن خلف. (1362). برهان قاطع، گردآورنده محمدمعین، پنج جلد، تهران: امیرکبیر.

11-       بهار، مهرداد. (1376). از اسطوره تا تاریخ، گردآورنده: ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: چشمه.

12-       بیرونی، ابوریحان. (1363). آثار الباقیه، ترجمة اکبر دانا سرشت، تهران: امیرکبیر.

13-       پورداود، ابراهیم. (2536الف). فرهنگ ایران باستان، بخش نخست، تهران: دانشگاه تهران.

14-       (2536ب). یشت­ها، دوجلد، به کوشش بهرام فره وشی، تهران: دانشگاه تهران.

15-       ثعالبی، حسین‌بن‌محمد. (1372). تاریخ غررالسیر ، ترجمة محمدروحانی، مشهد: دانشگاه فردوسی.

16-       خالقی مطلق، جلال. (1391). یادداشت‌های شاهنامه، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.

17-       خلیلی جهان­تیغ، مریم و دهرامی، مهدی. (1390). «ادبیات تعلیمی و تربیتی در شاهنامه فردوسی»، پژوهش‌نامة ادبیات تعلیمی، سال سوم، شماره یازدهم، ص 41-58.

18-       دورانت، ویل. (1367). تاریخ تمدن، ترجمة احمدآرام و گروه مترجمان، یازده جلد، تهران: شرکت سهامی.

19-       دوستخواه، جلیل. (1370). اوستا، دو جلد، تهران: مروارید.

20-       دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه، زیر نظر محمد معین و سیدجعفر شهیدی، جلد 9، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران با همکاری انتشارات روزنه.

21-       رستگار فسایی، منصور. (1370). فرهنگ نام‌های شاهنامه، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

22-       رضی، سیدشریف. (1374). نهج البلاغه، ترجمۀ محمدجواد شریعت، تهران: اساطیر.

23-       صفا، ذبیح‌الله. (1379). حماسه‌سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.

24-       طبري، محمدبن جرير. (1362). تاريخ طبري، ترجمة ابوالقاسم پاينده، تهران: اساطي.

25-       فتوحی رود معجنی، محمود. (1386). بلاغت تصویر، تهران: سخن.

26-       فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلام.

27-       -----، -------. (1374). شاهنامه، تصحیح ژول مول، چهار جلد، تهران: علمی و فرهنگی.

28-       فره وشی، بهرام. (1381). فرهنگ زبان پهلوی، دانشگاه تهران.

29-       فضیلت، محمود. (1389). فرهنگ نام نمای شاهنامه، کرمانشاه: دانشگاه آزاد اسلامی.

30-       کریستن سن، آرتور. (1380). ایران در زمان ساسانیان، ترجمة رشید یاسمی، تهران: صدای معاصر.

31-       ــــــــــــ، ـــــ. (1377). نمونه‌هاي نخستين انسان و نخسيتن شهريار در تاريخ افسانه‌اي ايرانيان،ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلي، تهران: چشمه.

32-       مستوفی قزوینی، حمدالله. (1361). تاریخ گزیده، به کوشش ادوارد براون، تهران: دنیای کتاب.

33-       معین، محمد. (1375).فرهنگ فارسی، شش جلد، تهران: امیرکبیر.

34-       مقدسی، مطهر بن طاهر. (1350). آفرینش و تاریخ، ترجمه و تعلیقات محمد رضا شفیعی کدکنی، شش جلد، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

35-       موله، ماریژان و همکاران. (1381). سرزمین جاوید، ترجمه و اقتباس ذبیح الله منصوری، چهار جلد، تهران: زرین.

36-       هُرن، پاول و هوبشمان، ماینریش. (1394). فرهنگ ریشه شناسی فارسی، مترجم جلال خالقی مطلق، اصفهان: مهرافروز.

37-       یاحقی، محمدجعفر. (1386). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.

38-       یانگ، کارل گوستاو. (1381). انسان و سمبول هایش، ترجمة محمود سلطانیه، تهران: جامی.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Animal Rights Law in Shahnameh

 

Ashraf al-Sadat Mousavi Fard1, Ali Eshghi Sardehi2, Saeed Rozbahani3

 

 1PhD student, Department of Persian Language and Literature, Sabzevar branch, Islamic Azad University, Sabzevar, Iran.

2Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Sabzevar Branch, Islamic Azad University, Sabzevar, Iran. 

Email: [e-mail]   

3Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Sabzevar Branch, Islamic Azad University, Sabzevar, Iran.

 

 

Abstract

The countinuity of animal life to human life is such that history of civilization and progress and civilization is not separate from their existence.inevery day life feasts and celebrations, war and battle, gaining victory, peace treaty friendship, equestrian hunting ,protection and guarding, decorative and symbolic applications, the presence of all kinds of animals can not be ignored . Naturally, this constant presence requires the enactment of laws and the enforcement of laws.in Shahnameh ,is exist from the rule of the Pishdadians to the Sassanids , in relation to animals , executive orders and instructions. There are many cases that indicate the existence of a law in this field. The king,s decree was in fact the enactment of the law. Attention to animal rights researched its peak with the compilation of Shahnameh. Amongthe ancients, Abolghasem Ferdowsi has dealt with this issue most of all. Many verses of the Shahnameh refe to the rights of animals. Among these rights, animals have the right to be safeand secure, to be reared and fed, and to call animals in a soft voice. This brief explores how animals are treated and the laws associated whit them. The research method is data review and analysis based on the contents of shahnameh.

Keywords Rights,Animals, Law, Civilization, Shahnameh.

---

[1]