Subject Areas :

سكينه سليم زاده ¹ ()

Received: 2013-11-16 Accepted : 2015-02-19 Published : 2014-05-06

Keywords:

References:

 Anonymous. 2002.The objectives of conservation tillage: fewer trips, more rest and increased profitability. Monsanto Company Soil. Available on the www.farmsource.com/con till/council- Objectives. As..
 Alyary, H., and Shekari, F. 2000. Oil seeds (Agriculture and Physiology). Publications Tabriz Amidi . Pp: 182.(In Persian)
 Anonymous. 2001. Potential comparative advantage industrial activities. Institute of commercial researches, Department of Commerce. Pp: 260.(In Persian)
 Akbari, P., and Galavand, A. 2009. The effects of different feeding systems and increased bacteria growth(PGPR) on phonology, Yield and yield components sunflower. Second edition. Electronic Journal of Crop production Pp: 119-134..(In Persian)
 Bergland, R., and Denisa, M. C. W. 1999.Corn production grain and silage. North Dakota State University Pablishd. Pp:188.
 Besharaty, H., and Salehrastin, N. 2001. Effect of inocolum bacteria in biologically in the country.Emission Agricultural Education. Pp:293-317.
 Cifuentes, F. R., and Lindemann,W.C.1993. Organic matter stimulation of elemental sulfur oxidation in calcareous soil. Soil Science Journal. 27: 727-731.
 Cavender, N. D., Atiyeh R. M. and Knee, M. 2003. Vermicompost stimulates mycorrhizal of roots of sorghum bicolor at the expense of plant growth. Pedobiologia 47: 85-89.
 Falah nosratabad , A. R., and Besharatikalaye, H. 2008. Study of the effects phosphate solubilizing organism and sulfur oxidizing on yield and phosphorus uptake in the corn, Abstracts the congress tenth crop science and plant breeding Iran, Improvement Institute and Preparation Seed and Plant. Pp:317.(In Persian)
 Izquiedo, N. G., and Aguirrezabal, L. A. N. 2008. Genetic variability in the response of fatty acid composition to Field crop Res. 106: 116-1250.
 Jashankar, S. and Vahab K, 2004. Effect of integrated nutrient management on the growth, yield components and yield of Sesame. Department of Agronomy, Annamlai University, Annamalainagar, 602-608.
 Jat, R. S. and Ahlawat IPS, 2006. Direct and residual Effect of vermicompost, biofertilizers and phosphorus on soil nutrient dynamic sand productivity of chickpea – fogger maize sequence. Journal of Sustainable Agriculture 28(1):41-54.
 Khavazi, K., Nourgholipour, F. and Malakouti, M. J. 2001. Effect of Thiobacillus and phosphate solubiliziny bacteria on hncreasing p availability from rock phosphate for corn.Intenational Meeting on direct Application of Rock Phosphate and Related Technology., Kuala Lumpur, Malaysia
 Kazi, B. R., Oad, F. C., Jamro, G. H., JamaLi, L. A. and Oad, N. L. 2002.Effect of water stress the on the growth, yield and oil content of sunflower. Pak. Journal. Sci. 2(5) 550-552.
 Kaplan, M., and Orman, S. 1998. Effect of elemental sulfur and sulfur containing waste in calcareous soil in Turkey. Journal of Plant Nutrition. 21(8): 1655-1665.
 Krishnamurthi,V.V. and marthan, K. K.1996. Studies on the influence of sulfur and magnesium on the quality of sunflower oil. Journal of Indian Society of Soil Science. 44(1): 108-109.
 Khajepor, M. R., 2004. In dustrial plants.Publications academic jahad Isfahan industrial. Pp:432.
 Khalaj, M., and Mostashari, A. 2001. The effects compost and sulfur in the increase yield of wheat. Abstracts seventh congress of soil science iran. Pp:176-178.
 Kochaki, A., and Sarmadnia, G. H. 2003. Crop physiology (Translation) second printing. Publication jihad Mashhad university.Pp:400.
 Kochar, R. K., Arora, B. R. and Nayyar, V. K. 1990. Effect of sulfur and zinc application on maize crop.Journal of Indian Society.Soil Science. 38: 339-341.
 Malhi, S. S., and Leach, D. 2000.Restor canola yield by correcting sulfur deficiency in the growing season.XthInter national Colloquium the optimization of plant Nutrition. April8-13, Cario-Egypt.
 Prabha, M. L., Jayraaj, I. A., Jayroaj, R. and Ra, D. S., 2007.Effective of vermicompost on growth parameters of selected vegetable and medicinal plants Asian Journal of Microbiology, Biotechnology and Environmental Sciences, 9:321-326.
 Parham, T. 2006. The effect of macro fertilizers, micro and harvest time on performances and the quality foxtail millet the forage.Msthesis agriculture, university of Zabol. Pp105.
 Roy, D. K. and Singh, B. P. 2006. Effect of level and time of nitrogen application with and without vermicompost on yield, yield attribute and quality of maltbarly (HordeumVulgare). Indian Journal Agronomy. 51:40-42.
 Sagare, B. N., Guhe, Y. S. and Ater, A. H. 1990. Yield and nutrient harvest by sunflower in response to sulfur and magnesium application in typical chromusterts .Annals of Plant Physiology.4:15-21.
 Zaller, J. G. 2007. Vermicompost as a substitute for peat in potting media: Effects on germination, biomass allocation, yield sand fruit quality of three tomato varieties. Sci. Horticulture. 112:191-199.

Full-Text:



مجله پژوهش در علوم زراعی - سال ششم، شماره 23، بهار  1393                                                        43

 

تاثیر کاربرد گوگرد، ورمی کمپوست وتیوباسیلوس

 بر عملکرد آفتابگردان روغنی (رقم ایروفلور)

 

سكينه سليم زاده¹ و فرزاد جليلي² 

چکیده

به منظور بررسی تاثیر گوگرد، ورمی کمپوست و تیوباسیلوس بر عملکرد آفتابگردان روغنی آزمایشی به صورت کرت های یکبار خرد شده بر پایه طرح بلوک­های کامل تصادفی با 10 تیمار در 3 تکرار طی سال 1391 در مزرعه­ای واقع در یکی از روستاهای ارومیه به نام روستای یغموراعلی طراحی و اجرا شد تیمارهای آزمایش شامل ورمی کمپوست در دو سطح شامل(بدون مصرف ورمی کمپوست و مصرف ورمی کمپوست)به عنوان فاکتور اصلی و تیمارهای کودی مصرف گوگرد در پنج سطح شامل بدون مصرف گوگرد، 200 کیلوگرم در هکتار گوگرد، 400 کیلوگرم در هکتار گوگرد، 200 کیلوگرم در هکتار گوگرد به اضافه کود زیستی بیوسولولفور (تیوباسیلوس)، 400 کیلوگرم در هکتار گوگرد به اضافه کود زیستیبیوسولفور (تیوباسیلوس) به عنوان فاکتور فرعی انتخاب شده بود. نتایج نشان دادند اثر ورمی کمپوست بر درصد روغن، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژِیک معنی دار بود، به طوری که بیشترین عملکرد دانه مربوط به مصرف ورمی کمپوست با 30/425 گرم در متر مربع و عملکرد بیولوژیک با 89/976 گرم در متر مربع و درصد روغن 67/47 بود. مصرف گوگرد بر صفات درصد پوکی دانه، درصد پروتئین دانه و عملکرد بیولوژِیک تاثیر معنی داری داشت. در این خصوص بیشترین عملکرد بیولوژیک مربوط به تیمار400 کیلوگرم در هکتار گوگرد + تیوباسیلوس برابر با 1004 گرم در متر مربع و تیمار عدم مصرف گوگرد دارای کمترین مقدار بود. بیشترین مقدار درصد پروتئین در آفتابگردان مربوط به تیمار عدم مصرف کود و مصرف گوگرد به میزان 400 و 200 کیلوگرم در هکتار بود.تیمارهای کاربرد، 200 کیلوگرم گوگرد+تیوباسیلوس و 400 کیلوگرم گوگرد + تیوباسیلوس کمترین مقدار را داشته و از نظر آماری در یک گروه قرار دارند. نتایج کلی این آزمایش نشان داد که تیمار 400 کیلوگرم در هکتار گوگرد + تیوباسیلوس در افزایش عملکرد بیولوژیک نسبت به سایر سطوح گوگرد موثرتر بود و تیمار عدم مصرف گوگرد افزایش درصد پوکی را نشان داد و مصرف 400 کیلوگرم در هکتار گوگرد باعث افزایش درصد پروتئین دانه شد.

 

کلمات کلیدی: آفتابگردان، بیوسولفور، عملکرد، گوگرد، ورمی کمپوست

 

 

---

[1] تاريخ دريافت : 25/08/92                                تاريخ پذيرش: 30/11/93

 - دانش آموخته كارشناسي ارشد گروه كشاورزي- زراعت، واحد خوي، دانشگاه آزاد اسلامي، خوي، ايران ( نويسنده مسئول)

Email:[e-mail] 

[2]  2- عضو هيات علمي گروه زراعت و اصلاح نباتات، واحد خوي، دانشگاه آزاد اسلامي، خوي، ايران.

مقدمه

 

آفتابگردان(Helianthus annuus L.) ازنظر تولید روغن در بین گیاهان یکساله تولید کننده روغن بعد از سویا، پنبه دانه و بادام زمینی در مقام چهارم قراردارد .(Anonymous, 2002) آفتابگردان یکی از مهم­ترین دانه­های روغنی در جهان می باشد که به دلیل عملکرد بالای روغن، بالا بودن ارزش غذایی و فقدان عوامل ضد تغذیه ای سطح زیر کشت آن افزایش یافته است (Kazi et al., 2002). به طوری­که در برنامه پنج ساله سوم دانه­های روغنی، توجه خاصی به این محصول شده است(Annonymus, 2001). بالا بودن میزان اسیدهای چرب غیر اشباع لینولئیک و اولئیک که از اسیدهای چرب ضروری بوده و حدود 90 درصد از کل اسیدهای چرب روغن آفتابگردان را تشکیل می­دهند باعث افزایش ارزش تغذیه­ای آن شده است(Izquierdoand Aguirrezabal, 2008).

در بسیاری از خاک­ها، به دلیل بالا بودن اسیدیته و فراوانی یون کلسیم، علی رغم فراوانی برخی عناصر غذایی، مقدار محلول و قابل جذب این عناصر غذایی کمتر مورد نیاز گیاه است. روش متداول برای مقابله با این کمبودها، استفاده از کود شیمیایی گوگرد­ دار است که علاوه بر بهای زیاد و بازدهی کم، خطر آلودگی­های زیست محیطی را نیز به همراه دارد(Cifuentesand Lindeman,   1993)مشکل عمده­ای که بعد از مصرف گوگرد در خاک­های زراعی مطرح استاکسیداسیون آن می­باشد، این عمل، با کمک باکتری­های جنس تیوباسیلوس که در شرایط هوازی در خاک زندگی می کنند، امکان پذیر است، ولی متاسفانه منابع انرژی و شرایط مورد نیاز این باکتری­ها در خاک­های ایران فراهم نیست. یک راه برای افزایش مقدار مواد آلی خاک های زراعی کشور استفاده از کودهای آلی از قبیل ورمی­کمپوست می­باشد که نوعی کمپوست تولید شده به کمک کرم­های خاکی است که در نتیجه تغییر و تبدیل و هضم نسبی ضایعات آلی(کود دامی، بقایای گیاهی و غیره )در ضمن عبور از دستگاه گوارش این جانوران بوجود می­آید. کمپوست دارای تخلخل زیاد، قدرت جذب و نگهداری عناصر غذایی بالا، تهویه و زهکشی مناسب و ظرفیت بالای نگهداری آب می باشد و منبع غنی از عناصر پر مصرف، کم مصرف، ویتامین ها، آنزیم­ها، و هورمون­های محرک رشد گیاه است. از این رواستفاده ازآن در کشاورزی پایدار علاوه بر افزایش جمعیت فعالیت میکروارگانیسم­های مفید خاک سبب رشد زیاد و سریع گیاهان می­گردد(Prabha et al.,2007).

صديق و همكاران(Saghara et al.,1990) اظهار داشتند که مصرف گوگرد به همراه فسفر، بر، منیزیم، نیتروژن و پتاسیم باعث افزایش عملکرد دانه و روغن در آفتابگردان می گردد. كوكار و همكارانKochar et al., 1990)) افزایش عملکرد خشک گیاه ذرت را در نتیجه مصرف گوگرد در خاک اعلام کردند. كاپلان و اورمان(Kaplan and Orman, 1998)درآزمایشی پی بردند مصرف گوگرد در یک خاک آهکی، عملکرد محصول ونیز مقدار آهن،روی،منگنز وفسفر جذب شده توسط سورگوم را ا­فزایش داده است.Khavazi et al., خاوازي و همكاران  2001))طی آزمایش گلخانه­ای نشان دادند که استفاده از خاک فسفات به همراه گوگرد و باکتری تیوباسیلوس، وزن خشک ذرت را در دو برداشت، نسبت به شاهد به صورت معنی داری افزایش داد.گزارش زاللر(Zaller, 2007) نیز مبین آن بود که استعمال ورمی­کمپوست موجب بهبود معنی دار عملکرد بیولوژیک، ارقام گوجه فرنگی نسبت به تیمار شاهد گردید.خلج و مستشاريKhalaj and Mostashari,2001)) طی آزمایشی مشاهده کردند مصرف توام ماده آلی و گوگرد در افزایش عملکرد گندم موثر بوده و این تیمار نسبت به شاهد حدود 800 کیلوگرم افزایش عملکرد داشته است. فلاح نصرت آباد و بشارتي(Falahnosratabad and Besharati, 2008) طی بررسی جداگانه­ای بیش ترین علوفه تر ذرت را به میزان 8/76 تن در هکتار از تیمار کودی مخلوط خاک با فسفات و گوگرد به همراه تلقیح تیوباسیلوس و مصرف ماده آلی گزارش کردند. بشارتي و صالح راستين (Besharati and Salehrastin, 2001) در بررسی کاربرد گوگرد همراه با گونه­های تیوباسیلوس در افزایش قابلیت جذب برخی از عناصر غذایی در خاک نشان دادند که بیشترین کاهش pH در خاک­ها و بیشترین آزادشدن آهن وفسفر در خاک و نیز بیشترین مقدارآهن و فسفر جذب شده توسط گیاه مربوط به تیمار گوگرد همراه تیوباسیلوس بوده و بیشترین مقدار عملکرد ماده خشک نیز در همان تیمار مشاهده شده است.

اهداف موردنظر در این بررسی عبارتنداز:

ü       بررسی اثر گوگرد بر عملکرد آفتابگردان

ü       بررسی اثر مصرف گوگرد و تیوباسیلوس بر عملکرد آفتابگردان

ü       مقایسه تاثیر مصرف وعدم مصرف ورمی کمپوست بر عملکرد آفتابگردان        

 

مواد و روش ها

این تحقیق در سال زراعی 1391 در مزرعه شخصی واقع در یکی از روستا­ها­ی شهرستان ارومیه به نام روستای یغموراعلی با مختصات جغرافیایی 37 درجه و 44 دقیقه و 18 ثانیه عرض شمالی و 45 دقیقه و 53 ثانیه عرض شرقی اجرا شد. متوسط بارندگی سالیانه 398 میلی­متر و ارتفاع از سطح دریا 1338 متر می­باشد. حداکثر دمای مطلق دراز مدت بنا به گزارش هواشناسی 37 درجه سلسیوس بوده و طبق تقسیم بندی اقلیمی این ناحیه دارای اقلیم خشک و نیمه خشک با تابستان های  گرم می باشد. عملیات تهیه زمین شامل شخم عمیق پاییزه و شخم تکمیلی در بهار، دیسک، تسطیح زمین و فاروزنی در تمام مزرعه اعمال گردید. طبق نتایج آزمون خاک از کودهای اوره، سوپر فسفات تریپل به ترتیب 200 و 150 کیلوگرم در هکتاراستفاده گردید. تمام کود فسفاته و یک سوم کود اوره قبل از کاشت و بقیه کود اوره در دو مرحله 8-6 برگی و قبل از مرحله ستاره ای شدن به صورت سرک مصرف شد. سپس عملیات تقسیم بندی کرت ها و توزیع مقادیر کود­ها با توجه به نقشه کشت انجام شد. گوگرد مصرفی به صورت گوگرد گرانوله تهیه شده و همچنین کود زیستی بیوسولفور حاوی موثرترین میکرو­ارگانیسم اکسید­کننده گوگرد(تیوباسیلوس) در بسته های 1 کیلوگرمی با مقدار مصرف 4 کیلوگرم و همچنین مصرف (کود بیولوژیک )ورمی کمپوست 8000 کیلوگرم در هکتار می باشد. خاک محل اجرای آزمایش با کلاس بافت لومی رسی برخوردار از اسیدیته 9/7،هدایت الکتریکی 11/1دسی زیمنس بر متر بود.

آزمایش به صورت کرت های یکبار خرد شده  در قالب بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار انجام گرفت. تیمار­های آزمایشی شامل 10 تیمار که ورمی کمپوست به عنوان فاکتور اصلی در دو سطح شامل  a1عدم مصرف ورمی کمپوست،   a2 مصرف ورمی کمپوست و سطوح گوگرد به عنوان فاکتور فرعی در پنج سطح به شرح زیر بود  :b1تیمار شاهد بدون مصرف گوگرد،b2:200 کیلوگرم در هکتار مصرف گوگرد،b3:400 کیلوگرم در هکتار مصرف گوگرد،b4:200 کیلوگرم گوگرد در هکتار+کودزیستی بیوسولفور(تیوباسیلوس)، b5:400 کیلوگرم گوگرد در هکتار+کودزیستی بیوسولفور(تیوباسیلوس)بود. مساحت کل زمین 450 متر مربع در نظر گرفته شد و هر کرت آزمایشی دارای 5 ردیف کاشت به طول 4 متر، عرض 6/3 متر و مساحت هر کرت 4/14 متر مربع بود. و فواصل خطوط کاشت 60 سانتی متر و فاصله بوته روی ردیف­ها 25 سانتی متر و تراکم 66/6 بوته در متر مربع بود. عملیات کاشت در 21 فروردین ماه با دست و به طریقه هیرم کاری در پشته­ها انجام شد. به منظور حصول اطمینان از تراکم مورد نظر در هر کپه 3عدد بذر بر روی پشته­ها به عمق 5سانتی متر قرار داده شد. بعد از سبز شدن کامل بوته­ها در مرحله 4برگی، اقدام به تنک کردن بوته­های اضافی گردید. کنترل علفهای هرز هم در طی فصل رشد، چندین مرحله به صورت وجین دستی انجام شد. آبیاری در طول دوره کشت به فاصله 10 الی 12 روز یکبار مطابق عرف منطقه انجام گرفت و زمان برداشت 23 شهریور ماه بود.آفات و یا حشرات خاصی مشاهده نگردید و برای پیشگیری از خسارت گنجشک، پس از پایان مرحله گرده افشانی طبق­های بوته­های سه ردیف میانی پارچه توری پوشانده شد.برای اندازه گیری صفات مورد مطالعه تعداد 5 بوته از هر کرت به صورت تصادفی از ردیف­های میانی(دوم، سوم، چهارم) باحذف اثرات حاشیه­ای استفاده شد. صفات اندازه گیری شده عبارت بودند از : درصد پوکی، عملکرد بیولوژیک، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، درصد پروتئین دانه و درصد روغن دانه.قبل از بوجاری بذور، بدین منظور 4نمونه صدتایی از بذور هر کرت انتخاب و تعداد بذور پوک آن­ها شمارش و میانگین آن­ها به عنوان درصد پوکی تعیین گردید.

به منظور تعیین عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیکو وزن هزار دانه در مرحله رسیدگی فیزیولوژیکی تعداد 5 طبق در هر کرت با رعایت حاشیه به طور تصادفی برداشت و در یک آون در دمای 75 درجه سلسیوس به مدت 48 ساعت خشک گردید و توزین شدند.جهت اندازه­گیری درصد پروتئین دانه از دستگاه کجلدال و برای اندازه­گیری درصد روغن دانه از دستگاه سوکسیله استفاده شد.برای تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده از صفات مورد مطالعه در این تحقیق از برنامهMSTATC و برای مقایسه میانگین از آزمون چند دامنه­ای دانکن در سطح 5 درصد استفاده شد و برای رسم نمودار مورد لزوم برنامه Excel به کار رفت.

 

نتایج وبحث

درصد پوکی دانه

نتایج تجزیه واریانس داده­ها نشان داد که اثرسطوح مختلف گوگرد معنی دار بود ولی اثر ورمی کمپوست و اثر متقابل دو فاکتور بر این صفت تاثیر معنی داری نداشت(جدول1). مقایسه میانگین دادها نشان داد که بیشترین مقدار درصد پوکی در آفتابگردان مربوط به تیمار عدم مصرف گوگرد به میزان 54/2 درصد بود و تیمارهایمصرف 200 کیلوگرم گوگرد در هکتار، 400 کیلوگرم گوگرد در هکتار، 200 کیلوگرم گوگرد در هکتار+تیوباسیلوس، 400 کیلوگرم گوگرد در هکتار+توباسیلوس پوکی کمتری داشته و در یک گروه آماری قرار گرفته­اند. این گروه در مقایسه با (عدم مصرف گوگرد)67/45 درصد پوکی نشان داد(شکل1). پوکی دانه ها از دلایل عمده کاهش عملکرد دانه آفتابگردان می باشد، لذا این صفت نیز به عنوان یکی از صفات مهم ومرتبط با عملکرد بررسی شد تا تاثیر تیمار های کودی مورد آزمایش بر آن معلوم گردد. این عنصر (گوگرد) بیشتر به لحاظ اثرات جانبی مفیدی که در اسیدی کردن موضعی خاک وافزایش انحلال سایر عناصر غذایی دارد اهمیت پیدا می کند. نتیجه نشان دهنده آن است که عدم استفاده گوگرد در خاک باعث افزایش درصد پوکی نسبت به مصرف سطوح گوگرد در خاک شد. محصول دانه آفتابگردان همبستگی تنگاتنگی باتعداد گل های تلقیح شده طبق دارد.عواملی چون گرمای هوا و کمی رطوبت نسبی محیط،رطوبت کمتر از 60 درصد ظرفیت مزرعه‌ای، کمبود بارندگی، نور شدیدآفتاب، وزش بادهای شدید، عدم حاصل خیزی خاک، نحوه کاشت و نبود کندوی عسل با زنبورهای فعال در مزرعه در افزایش پوکی دانه بسیار موءثر می باشد ((Alyary et al.,2000. 

 

‌        

 

شکل 1-درصد پوکی دانه آفتابگردان در شرایط سطوح مختلف گوگرد مصرفی

Fig.1-the effect of sulfur rate on hollow grain of sunflower 

 

 

عملکرد بیولوژیک

نتایج تجزیه واریانس داده­ها نشان داد که اثر سطوح گوگرد و اثر ورمی کمپوست معنی دار بود(جدول1). مقایسه میانگین صفات نشان داد با مصرف ورمی کمپوست در آفتابگردان، عملکرد بیولوژیک افزایش یافته و در بالاترین گروه، یعنی گروهa  قرار گرفت و در تیمار عدم مصرف ورمی کمپوست، عملکرد بیولوژیک کاهش یافته در گروه b جای گرفت. بهطوریکه عملکرد بیولوژیک با مصرف ورمی کمپوست به آفتابگردان91/8 درصد نسبت به حالت بدون ورمی کمپوست افزایش یافت(شکل2). همچنین مقایسه میانگین اثر سطوح گوگرد به روش دانکن در سطح احتمال پنج درصد نشان داد که بیشترین عملکرد بیولوژیک در آفتابگردان مربوط به تیمار مصرف 400 کیلوگرم گوگرد + تیوباسیلوس به میزان 1004گرم در متر مربع می باشد و در گروه a جای گرفته است و تیمار عدم مصرف گوگرد، کمترین مقدار میانگین را به میزان 3/880 گرم در متر مربع  داشته و در گروه c جای گرفته است و این تیمار در مقایسه با تیمار a، 32/12 درصد عملکرد بیولوژیک کمتری دارد(شکل3). در موردتاثیر ورمی کمپوست بر روی عملکرد بیولوژیک آفتابگردان می توان اظهار کرد که افزودن ورمی کمپوست به خاک نه تنها فراهمی عناصر غذایی مورد نیاز گیاه را افزایش داده است بلکه با بهبود شرایط فیزیکی و فرایند­های حیاتی خاک، ضمن ایجاد یک محیط مناسب برای رشد ریشه، موجبات افزایش رشد اندام های هوایی و تولید ماده خشک را نیز فراهم کرده است. كاوندر (Cavender et al., 2003) گزارش کردند که کود ورمی کمپوست از طریق تحریک فعالیت ریز جاندار های مفید خاک وعرضه مداوم وپایدار عناصر معدنی به ویژه نیتروژن به گیاه، موجب افزایش اجزا عملکرد و عملکرد بیولوژیک می گردد. بشارتي و صالح راستين ((Besharati and salehrastin, 2001 طی تحقیقی در مورد تاثیر مصرف گوگرد همراه با مایه تلقیح تیوباسیلوس و برادی ریزوبیوم بر تثبیت نیتروژن و شاخصهای رشد سویا نشان داد که مصرف توام گوگرد با مایه تیوباسیلوس،غلظت نیتروژن و مقدار کل قابل جذب آن در گیاه را نسبت به سایر تیمارها افزایش داده است و عملکرد بیولوژیکی گیاه سویا را ارتقاء داده است.

 

 

 

        

شکل 2 عملکرد بیولوژیک آفتابگردان در شرایط مصرف و عدم مصرف ورمی کمپوست

Fig.2- the effect of vermicompost in biologic yield of sunflower

        

 

 

شکل 3 -  عملکرد بیولوژیک آفتابگردان در شرایط سطوح مختلف گوگرد مصرفی

Fig.3- the effect of sulfur rates on biologic yield of sunflower

 

 

 

 

 

 

وزن هزار دانه

نتایج تجزیه واریانس نشان داد که هیچ یک از اثرات سطوح گوگرد و ورمی کمپوست و اثر متقابل دو فاکتور بر وزن هزار دانه معنی دار نبود.(جدول1).به نظر می رسد سطوح فاکتور­های اعمال شده نتوانسته­اند بر این صفت اثر معنی دار داشته باشند.دوره پر شدن دانه­ها از حساس ترین مراحل به کمبود مواد غذایی می باشد که اگر در این مرحله کمبودی از نظر مواد غذایی و سایر عناصر پیش آید، دانه های تشکیل یافته کوچک تر و وزن هزار دانه آنها به سرعت پایین می آید Bergland and Densia, 1999)).وزن یک دانه تحت تاثیر تعداد سلول­ها و اندازه آن­ها قرار می گیرد. اندازه سلول­ها تقریبا دارای ظرفیت ثابتی است اما تعداد سلول­ها بیشتر تحت تاثیر عوامل محیطی و زراعی قرار می گیرند. احتمالا ارقامی که دارای وزن هزار دانه پایینی هستند دارای تعداد سلول کمتر و یا اندازه سلول کوچک ترهستند.(Sarmadnia and Kochaki,2003)

 

عملکرد دانه

نتایج تجزیه واریانس داده­های آزمایش نشان داد که اثر ورمی کمپوست بر عملکرد دانه معنی دار بود در حالی که اثر سطوح مختلف گوگرد و اثر متقابل دو فاکتور بر این صفت تاثیر معنی داری نداشت(جدول1). مقایسه میانگین داده­ها نیز نشان داد که با مصرف ورمی کمپوست عملکرد دانه این گیاه افزایش یافته و در بالاترین گروه، یعنی در گروهa قرار گرفت. به طوری که 59/12 درصد افزایش عملکرد دانه نسبت به حالت بدون مصرف ورمی کمپوست مشاهده شد(شکل4). مصرف مقادیر مناسب ورمی کمپوست از طریق بهبود فعالیت­های میکروبی خاک و تولید تنظیم کننده­های رشد گیاه توسط این موجودات و نیز فراهمی جذب بیشتر عناصر غذایی، سبب افزایش میزان فتوسنتز و ماده خشک این گیاه گردید که این مسئله در نهایت باعث افزایش عملکرد دانه شد. طی دو تحقیق جداگانه مشاهده شد که کاربرد 10 تن در هکتار ورمی کمپوست در مقایسه با عدم کاربرد آن سبب افزایش قابل توجه تعداد سنبله در بوته جو گردید در آن تحقیق مشاهده شد که کاربرد ورمی کمپوست از طریق تحریک میکروارگانیسم های خاک وعرضه مداوم و پایدار عناصر معدنی به گیاه موجب این افزایش عملکرد شدRoyandSingh,2006)).(Jat and Ahlawat,2006) بیان داشتند که کاربرد ورمی کمپوست موجب افزایش معنی دار عملکرد دانه در گیاه نخود شده است.جاشانكار و وهاب(Jashankar and Vahab, 2004) نتایج مشابهی را در مورد تاثیر ورمی کمپوست بر عملکرد دانه کنجد گزارش کردند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                

 

شکل 4 عملکرد دانه آفتابگرداندر شرایط مصرف و عدم مصرف ورمی کمپوست

Fig.4- the effect of vermicompost on grain yield of sunflower

 

 

درصد پروتئین

نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده­ها نشان داد که اثر سطوح گوگرد معنی­دار بود ولی اثر ورمی کمپوست واثر متقابل دو فاکتور بر این صفت کیفی تاثیر معنی داری نداشت(جدول1). بر اساس مقایسه میانگین داده­ها بیشترین درصد پروتئین مربوط به تیمار عدم مصرف گوگرد و مصرف گوگرد به میزان 400 کیلوگرم و 200 کیلوگرم در هکتار  می باشد که در گروه a جای گرفته است و تیمار کاربرد گوگرد200کیلوگرم + تیوباسیلوس و گوگرد 400کیلوگرم + تیوباسیلوس، کمترین مقدار میانگین را داشته ودر یک  گروه قرار گرفته­اند(گروه b).تیمارهای گروهa در مقایسه با تیمارهای گروهb، 66/13 درصد از پروتئین بیشتری برخوردار بود(شکل5). گوگرد به دلیل ظرفیت اکسیده شدن وتولید اسید سولفوریک، پتانسیل لازم برای کاهش اسیدیته خاک را دارا بوده و می­تواند در انحلال ترکیبات غذایی نامحلول و آزاد­شدن عناصر ضروری موثر واقع شود. معمولا ترکیب شیمیایی دانه ها تحت کنترل ژنتیکی است، اما محیط نیز بر آن اثر می گذارد. پروتئین ها پلیمرهایی از اسید آمینه می­باشند که در دانه ذخیره می­شوند(Kochaki and Sarmadni, 2003). ازآنجا که یکی از اثرات مصرف گوگرد در خاک­های قلیایی، بهینه سازی جذب عناصر کم مصرف می باشد به نظر می رسد مصرف گوگرد در افزایش درصد پروتئین نیز دخیل است(Parham, 2006). آزمایش های مزرعه ای در سال 1998-1999در کانادا نشان داد که مصرف گوگرد علائم کمبود را در کلزا برطرف نمود و باعث افزایش درصد روغن و پروتئین دانه شد. همچنین در این تحقیقات نتیجه­گیری شد که کمبود گوگرد با مصرف گوگرد در طی مراحل رشد برطرف گردید، منتها باید کود­دهی قبل از گلدهی کلزا انجام گیرد (Malhiand Leach, 2000).

 

 

 

 

 

 

شکل 5 درصد پروتئین دانه آفتابگردان در شرایط سطوح مختلف گوگرد مصرفی

Fig.5- the effect of sulfur rates on protein content of sunflower

 

 

درصد روغن دانه

نتایج تجزیه واریانس داده­ها نشان دادکه اثر ورمی کمپوست بر درصد روغن دانه معنی دار بود و اثر سطوح گوگرد و اثر متقابل دو فاکتور بر این صفت تاثیر معنی داری نداشت(جدول1). مقایسه میانگین داده­ها نیز نشان داد که مصرف ورمی کمپوست در آفتابگردان باعث افزایش درصد روغن شد(شکل6)و در بالاترین گروه ، یعنی گروه  aقرار دارد و بدون اعمال ورمی کمپوست درصد روغن آفتابگردان در گروهb  جای گرفت. با اعمال ورمی کمپوست به آفتابگردان 9./12 درصد روغن آفتابگردان نسبت به حالت بدون مصرف ورمی کمپوست افزایش یافت.ورمی کمپوست یک کود بیوارگانیک، سبک، فاقد هر گونه بو و عاری از بذر علف های هرز بود که با بهبود شرایط فیزیکی در فرایند­های حیاتی خاک، ضمن ایجاد یک بستر مناسب برای رشد باعث افزایش درصد روغن گردید.

اكبري((Akbari et al.,2009 طی بررسی اثر کودهای بیولوژیک از جمله ورمی کمپوست بر روی آفتابگردان مشاهده کردند افزایش درصد روغن به طور معنی داری با به کار بردن کود های بیولوژیک مشاهده شد. از آنجا که آفتابگردان عمدتا به عنوان گیاه روغنی کشت می شود ودرصد روغن و ترکیب اسید های چرب روغن آفتابگردان تحت تاثیر شرایط محیطی و زراعی قرار می گیرد، بنابراین شناخت این عوامل می تواند در دستیابی به حداکثر عملکرد روغن (حاصل ضرب عملکرد دانه و درصد روغن دانه) در واحد سطح نقش مهمی داشته باشد. درصد روغن دانه آفتابگردان تابعی از درصد روغن مغز دانه و درصد مغز دانه می باشد((Alyary et al.,2000.(Krishnamurth and marthan, 1996) با بررسی اثرات منیزیم و گوگرد درآفتابگردان ثابت کردند که با مصرف آن­ها کیفیت روغن از لحاظ اسید های چرب آزاد، مقدار اسید اولئیک و اسید لینولئیک به طور معنی داری بهبود می یافت. تحقیقات متعددی نشان می دهد که درصد روغن بذر آفتابگردان وابستگی زیادی به میزان درصد  پوست دانه دارد یعنی دانه­های کوچک معمولا درصد پوست کمتر ودرصد روغن بیشتری دارند. بر اساس مطالعات انجام شده مقدار روغن ذخیره شده برحسب درصدی از کل وزن دانه مشخص می شودوطی ذخیره سازی بسته به اندازه دانه،درصد پوست ومقدارروغن ذخیره شده بذر متغیر می باشدKhajepoor, 2004))

 

 

 

 

شکل 6 درصد روغن دانه آفتابگردان در شرایط مصرف و عدم مصرف ورمی کمپوست

Fig.6-the effect of vermicompost on oil content of sunflower

 

			جدول 1- نتای                                                                          جدول1 – نتايج  تجزیه واریانس صفات مورد مطالعه  TableTable1-analysis of variance for experiment traits1-analysis of variance for experiment traits
				میانگین مربعات(mean squares)					درجه آزادی df	منابع تغييرات S.o.V
	درصد روغن(oil)	درصد پروتئین(protein)		عملکرد دانه(grain yield)	وزن هزار دانه(m1000 grain)		عملکرد بیولوژیک(biologic yield)	درصدپوکی دانه(hollow grain)
	0.26	1.37		49.62	6.75		205.72	0.71	2	تکرارRep
	246.53*	6.15ns		21516.88*		39.81ns	26760.25*	1.52ns	1	ورمی کمپوستVermicompost
	0.71	7.38		282.05	8.24		1911.79	0.98	2	خطا 1Error
	1.62ns	17.67**		976.22ns	32.81ns		14182.77**	1.19*	4	گوگردSolfur
	5.28ns	1.85ns		743.88ns	6.33ns		1863.37ns	0.24ns	4	ورمیکمپوست* گوگردVer*Sol
	4.77	1.31		563.90	11.48		1722.64	0.30	16	خطاError 2
	4.78	5.40		5.96	4.61		4.45	34.56	ضریب تغییرات (%) CV
				ns ، *و** بترتیب غیر معنی دار و معنی­دار در سطح احتمال  پنج  و یک درصد ns,*, ** respectively exhibited non significant and significant at level of 5% and 1%

40                                                                                            سليم زاده و همكاران: تأثير كاربرد گوگرد، ورمي‌كمپورست و...

 

 

 

 

نتیجه گیری کلی

بر اساس نتایج بدست آمده در این آزمایش اثر سطوح گوگرد بر صفات درصد پوکی، درصد پروتئین وعملکرد بیولوژیک تاثیر معنی داری داشت و بیشترین میانگین درصد پوکی در آفتابگردان مربوط به تیمار شاهد (عدم مصرف گوگرد) بود و سایر سطوح گوگرد در مقایسه با تیمار شاهد 67/45 درصد پوکی کمتری نشان داد. بیشترین درصد پروتئین در آفتابگردان را سطوح عدم مصرف گوگرد و 400 و200 کیلوگرم در هکتارگوگرد نشان داد که برای به دست آوردن بیشترین درصد پروتئین مصرف 400 کیلوگرم در هکتار گوگرد توصیه می شود.تیمار400 کیلوگرم در هکتار گوگرد + تیوباسیلوس برابر با 1004 گرم بر متر مربع در افزایش عملکرد بیولوژیک نسبت به سایر سطوح گوگرد موثرتر بود. و کاربرد سطوح ورمی کمپوست برصفات درصدروغن، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک تاثیر مثبتی داشت.به طوری که بیشترین مقدار روغن برابر با 40/47 درصد و بیشترین عملکرد دانه برابر با30/425 گرم بر متر مربع وبیشترین عملکرد بیولوژیک برابر با 89/976 گرم بر متر مربع بود.

 

 

 

 

منابع مورد استفاده          References

ü       Anonymous. 2002.The objectives of conservation tillage: fewer trips, more rest and increased profitability. Monsanto Company Soil. Available on the www.farmsource.com/con till/council- Objectives. As..

ü       Alyary, H., and Shekari, F. 2000. Oil seeds (Agriculture and Physiology). Publications Tabriz Amidi . Pp: 182.(In Persian)

ü       Anonymous. 2001. Potential comparative advantage industrial activities. Institute of commercial researches, Department of Commerce. Pp: 260.(In Persian)

ü       Akbari, P., and Galavand, A. 2009. The effects of different feeding systems and increased bacteria growth(PGPR) on phonology, Yield and yield components sunflower. Second edition. Electronic Journal of Crop production Pp: 119-134..(In Persian)

ü       Bergland, R., and Denisa, M. C. W. 1999.Corn production grain and silage. North Dakota State University Pablishd. Pp:188.

ü       Besharaty, H., and Salehrastin, N. 2001. Effect of inocolum bacteria in biologically in the country.Emission Agricultural Education. Pp:293-317.

ü       Cifuentes, F. R., and Lindemann,W.C.1993. Organic matter stimulation of elemental sulfur oxidation in calcareous soil. Soil Science Journal. 27: 727-731.

ü       Cavender, N. D., Atiyeh R. M. and Knee, M. 2003. Vermicompost stimulates mycorrhizal of roots of sorghum bicolor at the expense of plant growth. Pedobiologia 47: 85-89.

ü       Falah nosratabad , A. R., and Besharatikalaye, H. 2008. Study of the effects phosphate solubilizing organism and sulfur oxidizing on yield and phosphorus uptake in the corn, Abstracts the congress tenth crop science and plant breeding Iran, Improvement Institute and Preparation Seed and Plant. Pp:317.(In Persian)

ü       Izquiedo, N. G., and Aguirrezabal, L. A. N. 2008. Genetic variability in the response of fatty acid composition to Field crop Res. 106: 116-1250.

ü       Jashankar, S. and Vahab K, 2004. Effect of integrated nutrient management on the growth, yield components and yield of Sesame. Department of Agronomy, Annamlai University, Annamalainagar, 602-608.

ü       Jat, R. S. and Ahlawat IPS, 2006. Direct and residual Effect of vermicompost, biofertilizers and phosphorus on soil nutrient dynamic sand productivity of chickpea – fogger maize sequence. Journal of Sustainable Agriculture 28(1):41-54.

ü       Khavazi, K., Nourgholipour, F. and Malakouti, M. J. 2001. Effect of Thiobacillus and phosphate solubiliziny bacteria on hncreasing p availability from rock phosphate for corn.Intenational Meeting on direct Application of Rock Phosphate and Related Technology., Kuala Lumpur, Malaysia

ü       Kazi, B. R., Oad, F. C., Jamro, G. H., JamaLi, L. A. and Oad, N. L. 2002.Effect of water stress the on the growth, yield and oil content of sunflower. Pak. Journal. Sci. 2(5) 550-552.

ü       Kaplan, M., and Orman, S. 1998. Effect of elemental sulfur and sulfur containing waste in calcareous soil in Turkey. Journal of Plant Nutrition. 21(8): 1655-1665.

ü       Krishnamurthi,V.V. and marthan, K. K.1996. Studies on the influence of sulfur and magnesium on the quality of sunflower oil. Journal of Indian Society of Soil Science. 44(1): 108-109.

ü       Khajepor, M. R., 2004. In dustrial plants.Publications academic jahad Isfahan industrial. Pp:432.

ü       Khalaj, M., and Mostashari, A. 2001. The effects compost and sulfur in the increase yield of wheat. Abstracts seventh congress of soil science iran. Pp:176-178.

ü       Kochaki, A., and Sarmadnia, G. H. 2003. Crop physiology (Translation) second printing. Publication jihad Mashhad university.Pp:400.

ü       Kochar, R. K., Arora, B. R. and Nayyar, V. K. 1990. Effect of sulfur and zinc application on maize crop.Journal of Indian Society.Soil Science. 38: 339-341.

ü       Malhi, S. S., and Leach, D. 2000.Restor canola yield by correcting sulfur deficiency in the growing season.XthInter national Colloquium the optimization of plant Nutrition. April8-13, Cario-Egypt.

ü       Prabha, M. L., Jayraaj, I. A., Jayroaj, R. and Ra, D. S., 2007.Effective of vermicompost on growth parameters of selected vegetable and medicinal plants Asian Journal of Microbiology, Biotechnology and Environmental Sciences, 9:321-326.

ü       Parham, T. 2006. The effect of macro fertilizers, micro and harvest time on performances and the quality foxtail millet the forage.Msthesis agriculture, university of Zabol. Pp105.

ü       Roy, D. K. and Singh, B. P. 2006. Effect of level and time of nitrogen application with and without vermicompost on yield, yield attribute and quality of maltbarly (HordeumVulgare). Indian Journal Agronomy. 51:40-42.

ü       Sagare, B. N., Guhe, Y. S. and Ater, A. H. 1990. Yield and nutrient harvest by sunflower in response to sulfur and magnesium application in typical chromusterts .Annals of Plant Physiology.4:15-21.

ü       Zaller, J. G. 2007. Vermicompost as a substitute for peat in potting media: Effects on germination, biomass allocation, yield sand fruit quality of three tomato varieties. Sci. Horticulture. 112:191-199.