Analyzing the dimensions and jurisprudential components of the challenges of human rights rules in the face of new and emerging technologies in the military field

Subject Areas : All jurisprudential issues

Tahereh Roozegar ¹ , Abdolmohammad Afrough ² , Abbas Barzegarzadeh ³

1 - PhD student in Public International Law, Bushehr Branch, Islamic Azad University, Bushehr, Iran.
2 -
3 - Assistant Prof., International Law Dep., Bushehr Branch , Islamic Azad University, Bushehr , Iran.

Received: 2023-08-11 Accepted : 2023-10-22 Published : 2024-01-19

Keywords: Emerging technologies, jurisprudence, human rights,

Abstract :

The 21st century has witnessed a fundamental transformation based on science and technology. The rapid growth of science has revealed a new type of technology known as emerging technologies. The most important difference between this technology and its predecessor is that emerging technologies are constantly evolving and have an inevitable dependence on previous technologies. The most important examples of emerging technologies are artificial intelligence, 3D printing, and space technology, which are discussed in this article. Since governments have always sought to acquire and enhance their national power and security, and in this direction have been in endless competition with other actors, this article, using a descriptive-explanatory method, seeks to answer the question of what place new technologies have in the national security and power of countries, and what threats and opportunities lie ahead in this regard. Given that several factors have been effective in acquiring and enhancing national security and power, the aim is to examine the impact of emerging technologies on the security and national power of countries. The overall conclusion of the article shows that emerging technology, as a new tool at the disposal of actors, like all other capabilities at the disposal of actors in the international system, has threats and opportunities that agents must convert into opportunities based on need and use in line with their national interests.

References:

1. آذرشب، م. ت.، نجم¬آبادی، م. بخشی طلابی، ر. (1396). جایگاه امنیت در مدرسه کپنهاگ: چارچوبی برای تحلیل، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، .119-146 ،)40(13
2. داودی، ع. (1393). دیپلماسی علم و فناوری ایران در افغانستان: فرصت¬ها و چالشه¬ا. فصلنامه پژوهش¬های راهبردی سیاست، 3 (11)، 127-103.
3. دعاگویان، د. (1398). جنگ نرم شبکه¬های ماهواره¬ای در روان¬سازی سیاست خارجی بین¬المللی کشورها. فصلنامه مطالعات بین¬المللی، 17(2)، 130-115.
4. سهیلی نجف¬آبادی، س.، حسین¬خانی، ا.، عمویی، ح. (1399). بررسی آینده¬نگر حضور ناتو در خاورمیانه و محیط پیرامونی ایران و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه مطالعات بین¬المللی، 17(1)، 193-169.
5. سورنسون، گ،. جکسون، ر. (1393). مقدمه¬ای بر روابط بین¬الملل. ترجمه م. ذاکریان، ع. تقی¬زاده، ح. سعیدکلاهی، جلد دوم، تهران: میزان.
6. عبدالله خانی، ع. (1383). نظریه¬های امنیتی؛ مقدمه¬ای بر برنامه¬ریزی دکترین امنیت ملی. جلد اول، تهران: مؤسسه بین¬المللی مطالعات و تحقیقات فرهنگی ابرار معاصر، چاپ دوم.
7. فیروزآبادی، م. (1390). بررسی مفهومی دیپلماسی علم و فناوری و وضعیت کنونی آن در جمهوری اسلامی ایران. شبکه تحلیلگران فناوری ایران(ITAN) در
http://research.isti.ir/uploads/mafhoome_diplomasi_elmofanavari.pdf.
8. ونت، ا. (1384). نظریه اجتماعی سیاست بین¬الملل. ترجمه ح. مشیرزاده، تهران: وزارت امور خارجه.

Full-Text:



 

Biannual journal of jurisprudential principles of Islamic law Vol.16— no.1— spring and summer2023— Issue 31

 

 

 

Research Article

Analyzing the dimensions and jurisprudential components of the challenges of human rights rules in the face of new and emerging technologies in the military field

Tahereh Roozegar¹, Abdolmohammad Afroogh², Abbas Barzegarzadeh³

 

Received: 2023/08/11  Accepted: 2023/10/22

Abstract

The 21st century has witnessed a fundamental transformation based on science and technology. The rapid growth of science has revealed a new type of technology known as emerging technologies. The most important difference between this technology and its predecessor is that emerging technologies are constantly evolving and have an inevitable dependence on previous technologies. The most important examples of emerging technologies are artificial intelligence, 3D printing, and space technology, which are discussed in this article. Since governments have always sought to acquire and enhance their national power and security, and in this direction have been in endless competition with other actors, this article, using a descriptive-explanatory method, seeks to answer the question of what place new technologies have in the national security and power of countries, and what threats and opportunities lie ahead in this regard. Given that several factors have been effective in acquiring and enhancing national security and power, the aim is to examine the impact of emerging technologies on the security and national power of countries. The overall conclusion of the article shows that emerging technology, as a new tool at the disposal of actors, like all other capabilities at the disposal of actors in the international system, has threats and opportunities that agents must convert into opportunities based on need and all threats and use them in line with their national interests.

Keywords: Emerging technologies, national security, jurisprudential dimensions.

---

[1]  - PhD student in Public International Law, Bushehr Branch, Islamic Azad University, Bushehr, Iran.

[2] - Assistant Professor, Department of International Law, Bushehr Branch, Islamic Azad University, Bushehr, Iran. (Corresponding author) [e-mail]

[3] - Assistant Professor, Department of International Law, Bushehr Branch, Islamic Azad University, Bushehr, Iran.

 

مقاله پژوهشی

واکاوی ابعاد و مولفه های فقهی چالش های قواعد حقوق بشری در مواجهه با فناوری های جدید و نوظهور در حوزه نظامی

طاهره روزگار¹، عبدالمحمد افروغ²، عباس برزگرزاده³

 

چکیده

قرن بیست و یکم، با یک تحول بنیادین بر پایه علوم و فناوری مصادف گردیده است. رشد شتابان علم، پرده از چهره نوع نوینی از فناوری برداشت که از آن به عنوان فناوری­های نوظهور یاد می­شود. مهم­ترین تفاوت این فناوری با نوع ماقبل خود این است که فناوری­های نوظهور دائماً در حال برشدن بوده و وابستگی اجتناب­ناپذیری با فناوری­های پیشین دارند. از مهم­ترین مصادیق فناوری­های نوظهور هوش مصنوعی، چاپ سه بعدی و فناوری فضایی است که در این مقاله به آنها پرداخته شده است. از آنجایی که دولت­ها همواره به دنبال کسب و ارتقای قدرت و امنیت ملی خود بوده­اند و در این مسیر با دیگر کنشگران در رقابت پایان­ناپذیری قرار گرفته­اند، این مقاله با روش توصیفی ـ تبیینی، با تبیین فرصت­ها و تهدیدهای ناشی از پیشرفت فناوری­های نوظهور، در پی پاسخ به این پرسش است که فناوری­های نوین چه جایگاهی در امنیت و قدرت ملی کشورها دارد و در این زمینه چه تهدیدها و فرصت­هایی پیش رو است؟ با توجه به اینکه عوامل متعددی در کسب و ارتقای امنیت و قدرت ملی مؤثر بوده، هدف این است که تأثیر فناوری­های نوظهور بر امنیت و قدرت ملی کشورها بررسی شود که نتیجه کلی مقاله نشان می­دهد فناوری نوظهور به عنوان یک ابزار نوین در اختیار کنشگران همانند تمامی قابلیت­های دیگر در اختیار بازیگران نظام بین­الملل دارای تهدیدها و فرصت­هایی است که کارگزاران می­بایست بر اساس نیاز و تمامی تهدیدها را به فرصت تبدیل نموده و در راستای منافع ملی خود به­کار گیرند.

واژگان کلیدی: فناوری­های نوظهور، امنیت ملی، ابعاد فقهی. 

 

 

 

 

مقدمه

فناوری­های نوین نقش بارزی در دگرگونی تمدن انسان و تکوین یک جهان­بینی جدید بر عهده داشته و تحول را از دوران باستان به عصر صنعت و سپس الکترونیک می­کشانند (Postman, 2002: 37). فناوری­های نوظهور با رشد سریع خود ماهیت تعاملات میان دولت­ها و کنشگران نظام بین­الملل را تغییر داده­اند. در میان مشهورترین انواع این فناوری­ها، چندین حوزه تأثیرگذار و عمده با فناوری برتر⁴ وجود دارد که عبارتند از: هوش مصنوعی⁵ و گروه مرتبط با فناوری­های دیجیتال مانند اینترنت اشیاء⁶ و کلان­داده⁷، زنجیره بلوکی⁸، محاسبات کوانتومی⁹، روباتیک پیشرفته¹⁰، وسایل نقلیه خودران و سایر سیستم­های خودکار، چاپ سه بعدی (تولید افزایشی،) شبکه­های اجتماعی¹¹، فناوری­های فضایی¹²، نسل جدید مهندسی زیست­فناوری¹³ ، ژنتیک¹⁴ و غیره. 

رشد شتابان فناوری­ها و تفاوت عمده آن با نوع ماقبل خود و ایجاد مخاطرات و دغدغه­های نو برای نظام بین­الملل، ضرروت بررسی مستمر و دائمی انواع فناوری نوظهور را بیش از پیش مورد توجه قرار داده است. از آنجایی که دولت­ها همواره به دنبال کسب و ارتقای قدرت و امنیت ملی خود بوده­اند و در این مسیر با دیگر کنشگران در رقابت پایان­ناپذیری قرار گرفته­اند، این پرسش مطرح می­گردد که فناوری­های نوین چه جایگاهی در امنیت و قدرت ملی دولت­ها دارد در این زمینه چه تهدیدها و فرصت­هایی پیش رو است؟

در این راستا به روش توصیفی و تبیینی¹⁵ و با استفاده از منابع کتابخانه­ای، اسنادی و برخط، تأثیر فناوری­های نوین در راستای افزایش قدرت کشورهای صاحب این فناوری­ها و ارتقای امنیت آنها و در مقابل، بروز مخاطرات امنیتی برای کشورهای فاقد فناوری­های نوظهور مورد ارزیابی قرار گرفته­اند که تبیین فرصت­ها و تهدیدهای ناشی از این فناوری، کشورها را در برنامه­ریزی و کاربست این ابزار نوین به منظور دستیابی، حفظ و افزایش امنیت و قدرت ملی یاری می-دهد.

1- پیشینه پژوهش

نای در کتاب «قدرت نرم» (2008) با بحث «ماهیت متغیر قدرت»، مفهـوم قـدرت و منـابع قدرت و تبدیل منابع به قدرت تحقّق یافته را تشریح و به موضوع قدرت در عصر جهانی اطلاعات می­پردازد. در این کتاب فناوری­های ارتباطی و اطلاعاتی مورد توجه قرار گرفته­اند، لیکن بررسی فناوری-های نوظهور نادیده گرفته شده است. کاستلز در سه­گانه خود، «عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ» - ظهور جامعه شبکه­ای(2010)، قدرت هویت (2006) و پایان هزاره (2010)، با رویکردی نو جامع­ترین مجموعه تحلیلی را در خصوص روندهای جاری و آتی تحولات اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در نقاط مختلف جهان فراهم آورده است و صرفاً تأکید عمده­ای بر جامعه شبکه­ای داشته و تهدیدات و فرصت­های ناشی از فناوری­های نوین را مدنظر قرار نداده است. روزنا و دیگران در کتاب «انقلاب اطلاعات، امنیت و فناوری­های جدید» (2011)، به موضوعات انقلاب اطلاعات، مهارت­ها و شبکه­ها، چیستی فناوری اطلاعات و حاکمیت دولت­ها در دنیای نوین ملازم با تکنولوژی­های نو پرداخته­اند. این کتاب مجموعه­ای از مقالات است که صرفاً در مقاله دوم آن به قلم روزنا به یکی از مصادیق فناوری­های نوظهور (هوش مصنوعی) پرداخته شده و دستورالعمل­هایی برای رهبران سیاسی ارائه نموده است.

سانتوس در کتاب «فناوری و کارگزاری در روابط بین­الملل (فناوری­های نوظهور، اخلاق و امور بین­الملل)» (2019) با ادغام نظام­مند فناوری در تحلیل سیاست­های جهانی، به خلأ موجود در ادبیات روابط بین­الملل پاسخ می­دهند. نویسندگان با تأکید بر نقش برتر فناوری­های نوظهور در مقایسه با برخی از توانایی­های انسان، به چگونگی تحقق، شناخت و دوام سیاست بین­الملل از طریق فناوری می­پردازند. تأکید نویسنده در این کتاب بر فناوری­های نوظهور مورد استفاده در بخش نظامی نظیر جنگ­افزارهای نوین و پهپادها بوده و سایر کاربردهای این فناوری­ها را در نظام بین­الملل مورد توجه قرار نداده است.

دیاسپیگلر و همکاران در مقاله «هوش مصنوعی و آینده دفاع» (2017) هوش مصنوعی را معرفی و با تأکید بر کاربرد آن در حوزه دفاعی، ضمن ارزیابی نحوه به­کارگیری این فناوری در برخی از کشورها، به تشریح مواردی از قابلیت­های کاربردی موجود و قابل ارتقای آن برای تکمیل این فناوری در آینده پرداخته­اند و بدین ترتیب، صرفاً به یک نوع از فناوری­های نوظهور پرداخته شده است.

استف و همکاران در کتاب «فناوری­های نوظهور و امنیت بین­المللی: ماشین­ها، دولت و جنگ»(2020) یک تجزیه و تحلیل چندرشته­ای از فناوری­های نوظهور و تأثیر آنها در محیط امنیتی جدید بین­المللی در سه سطح تحلیلی ارائه می­دهند. مؤلفین با اشاره به تحولات اخیر فناوری نظیر هوش مصنوعی، رباتیک و اتوماسیون و ظرفیت آنها برای ایجاد تغییرات مطلوب در روابط بین­الملل، معتقدند این فناوری­ها در عین حال می­توانند صلح و امنیت را به چالش کشیده و سؤالات اخلاقی، قانونی و سیاسی جدیدی را در موردبه­کارگیری قدرت و نقش انسان­ها در جنگ و درگیری مطرح نمایند. در این کتاب به فناوری­های هوش مصنوعی، رباتیک و اتوماسیون پرداخته شده و سایر فناوری­های مورد اشاره در این مقاله را مورد بحث و بررسی قرار نداده است.

2- مبانی نظری

در این بخش نظریه­های رئالیسم، لیبرالیسم، سازه­انگاری و مکتب کپنهاگ به عنوان رویکردهای اصلی نظری این پژوهش مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.

1-2- رئالیسم

رئالیسم¹⁶ برداشتی از سیاست بین­الملل است که بر بُعد منازعه و رقابت توجه دارد و کشورها را به عنوان کنشگران عمده در نظام جهانی معرفی نموده که امنیت را نخستین دغدغه خود دانسته و ممکن است برای حصول منافع ملی خود اقدام به جنگ نموده و در این مسیر، قواعد اخلاقی را نادیده بگیرند(Korab-Karpowicz, 2018: 1).

در نظریه رئالیسم، امنیت مبتنی بر مرجعیت دولت و کوشش در راستای توسعه قدرت و استفاده از اجبار در عرصه نظام بین­الملل مورد بررسی قرار می­گیرد. از نظر واقع­گرایان، نظام بین­الملل واجد یک قدرت فائقه مرکزی نبوده و در نتیجه نزاع بر سر کسب قدرت، دائمی و بیوقفه است. بنابراین، تمرکز رئالیست­ها بر مبحث امنیت نظامی می­باشد (عبدالله­خانی،1383: 87).(Abdollahkhani, .2004: 87)

به طور کلی واقع­گرایان مباحث قدرت و امنیت را در اشکال سخت تعریف و توجه خود را معطوف به حفظ مرزها و منافع اساسی دولت در مقابل محیط متخاصم بین­المللی و افزایش قدرت تسلیحاتی می­نمایند. قدرت سخت با هدف تطمیع جبری بازیگر رقیب با ظرفیت ترس، تهدید اقتصادی و خشونت می­باشد (دعاگویان، 1398: 121)( Do'agouyan, 2020: 121). 

2-2- لیبرالیسم

رویکرد نظریه لیبرالیسم¹⁷ به موضوع قدرت، نقطه مقابل رئالیسم میباشد؛ آنجا که رئالیست­ها به سیاست اعلی¹⁸ پرداخته­اند، لیبرال­ها به سیاست­های ادنی¹⁹ توجه دارند. لیبرال­ها گستره قدرت را در ابعاد اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی مشمول می­دانند. لیبرالیست­ها با اشاره به دیگر بازیگران عرصه نظام بین­الملل - به غیر از دولت - نظیر سازمان­های بین­المللی، شرکت­های چندملیتی، گروه­های نفوذ و ... تهدیدات نوین امنیتی را مطرح نموده و در تلاش برای پاسخ به این تهدیدات گام برداشته­اند. لیبرالیست­ها در موضوع امنیت ملی صرفاً نگاه سخت به امنیت نداشته و در کنار قدرت نظامی، با تأکید بر قدرت اقتصادی، به انواع دیگر ظرفیت­ها نیز توجه دارند.

3-2- سازه­انگاری

نظریه سازه­انگاری²⁰(برسازی) برونداد نظام بین­الملل را امری سیال می­بیند و سازه­انگاران معتقدند هیچ امر پیشینی و محضی وجود ندارد. آنها معتقدند آنچه در حال حاضر در نظام بین­الملل در حال رخداد است، به­ سبب تعریفی است که کارگزاران از یکدیگر داشته­اند و در تعریف رخدادها به عوامل مادی و معنایی تأکید و توجه دارند. از دیدگاه ونت، برسازی نظریهای ساختاری پیرامون نظام بینالملل میباشد و مطابق این نظریه:
1) واحدهای اصلی برای تحلیل نظریه سیاست بین­الملل، دولتها در نظر گرفته می­شوند؛ 2)در نظام دولتها، ساختارهای بنیادین به صورت بیناذهنی تلقی می­گردند؛ 3) ساختارهای اجتماعی دولتها شکل­دهنده هویت­ها و منافع آنها بوده و در تعاملات بین دولت­ها ایجاد می­شوند؛ 4) ساختار و کارگزار متقابلاً بر یکدیگر تأثیرگذار می­باشند. بیشترین تمرکز ونت بر مقوله هویت است که در تعاملات میان دولت­ها به­وجود می­آید (ونت، 1384: 227) (Wendt, 2006: 227). 

نقطه کانونی بحث نظریه برسازی، معرفت یا خودآگاهی انسانی و رتبه آن در مسائل بین­المللی است. در واقع، این نگره­ها هستند که نظام بین­الملل را شکل می­دهند و نه نیروهای مادی (سورنسون و جکسون، 1393: 359) ( Sorensen and Jackson, 2015: 359)

4-2- مکتب کپنهاگ

مکتب کپنهاگ مطالعات امنیتی را از روابط نظامی فراتر برده و تأکید خاصی بر جنبه­های اجتماعی امنیت دارد. باری بوزان، اولی ویور و جاپ دوویلد از جمله نظریه­پردازان این مکتب می­باشند.

این مکتب با کمرنگ نمودن سطح تحلیل جهانی، بیشتر به تحلیل منطقه­ای تأکید نموده و با پرهیز از نگاه جزم­گرایانه، تمامی ابعاد امنیت را در نظر گرفته و با طرح دیدگاه خاصی از «امنیتی کردن» موضوعات، به نفی آن باور دارد (آذرشب و همکاران، 1396: 122)( Azarshab and et.al, 2017: 122) .

رئالیسم با تأکید بر موضوعات نظامی صرفاً جنبه سخت امنیت را مورد بررسی قرار داده و لیبرالیسم نیز با تأکید بر مسائل اقتصادی و وابستگی متقابل بازیگران از بعد نرم موضوعات امنیتی را پاسخ داده و سازه­انگاری با ادراکات و برداشت­ها از محیط امنیتی، موضوعات اجتماعی مرتبط با امنیت را در دستورکار خود قرار داده است. در این میان، مکتب کپنهاگ با تلفیق نوواقع­گرایی با سازه­انگاری و با نگاهی ذوابعاد، تمامی موضوعات مرتبط با امنیت را در حیطه تحلیل خود قرار داده و موضوعات نوینی همچون فناوری را به عنوان یکی از دغدغه­های امنیتی جدید بازیگران مطرح می­نماید. فناوری­های نوین به عنوان یکی از موضوعات امنیتی مورد توجه بازیگران نظام بین­الملل،
فرصت­ها و تهدیداتی را پیش روی آنها قرار داده که صرفاً تک بعدی نبوده و بنابراین مکتب کپنهاگ به عنوان جامع­ترین نظریه در این زمینه، از قابلیت تجریه و تحلیل و پاسخگویی به مسائل امنیتی روز برخوردار می­باشد.

3- تاریخچه

تافلر در کتاب «موج سوم» (2019)، سه حرکت عمده در تاریخ تحول بشر را عنوان می­نماید؛ موج اول، انقلاب کشاورزی، مرحله دوم، انقلاب صنعتی و موج سوم که به نظر او به ورود جامعه صنعتی به عصر فراصنعتی منتهی خواهد شد. او سومین انقلاب را که از آن به عنوان «موج سوم» یاد می­کند، انقلاب دیجیتال می­داند. تافلر معتقد است انقلاب صنعتی باعث از بین رفتن ساختارهای نظام کشاورزی شده و انقلاب دیجیتال نیز اصول نظام صنعتی جهان را تحت تأثیر قرار داده و بعضاً از بین خواهد برد. تافلر با معرفی انواع تکنولوژی در عصر خود به اثرگذاری آن در روابط انسانی و میان دولت­ها پرداخته است. از این رو، این چنین می­توان نتیجه گرفت که فناوری از نوع بدوی خود تا نوظهور همواره تغییردهنده روابط دولت­ها و مفاهیم مرتبط با آن، نظیر قدرت و امنیت، بوده و تأثیر خود را در شرایط زمانی و مکانی خود بر این مؤلفه­ها گذارده است.

هزاران سال پیشرفت تکنولوژی تاثیر شگرفی بر سیاست، امنیت، اقتصاد و ... داشته است. برای نمونه ابداع دیوار دفاعی سربازان (سبک سوییسی) در دوران رنسانس تغییر بزرگی را در استحکامات نظامی پدید آورد. تفوق تکنولوژیکی بر جوامع مستعمره سرانجام با به میدان آمدن جنگ­افزارهای باروتی، توپ­های جنگی و کشفیات پزشکی برای مقابله با بیماریهای حارّهای کامل شد. مدرنیته ارتباط بسیاری با پیشرفت تکنولوژی دارد؛ برای نمونه اختراع موتور بخار در بحبوحه انقلاب صنعتی یاریگر سلطه بریتانیا در قرن 19 بود. تسلیحات هسته­ای و جنگ سرد نماد جهانی­سازی توانایی­های نظامی معدود ملت­هایی است که شوربختانه با چشم­اندازی از نابودی میراث انسانی پیوند می­خورد. تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات²¹ در اواخر قرن 20 و اوایل قرن 21 حرکت از جوامع اطلاعاتی صنعتی به پساصنعتی را فراهم آورد که خصوصیت آن اَشکال نوین حمل و نقل و روشهای توزیع بود. کاربرد گسترده این تکنولوژی در بخش محصولات و خدمات را می­توان حوزه سایبر، تسلیحات خودکار و رباتیک دانست (Fritsch, 2016: 1). بدین ترتیب بازیگران نظام بین­الملل در تلاشند تا با بهره­گیری از فرصت­های فناورانه و مقابله با چالش­های احتمالی، بسترهای جدید بهره­مندی از فناوری­های نوظهور را فراهم آورند و با استفاده از تأثیرات حاصل از تکنولوژی بر قدرت و امنیت بتوانند مناسبات میان بازیگران را در راستای منافع ملی خود تغییر دهند.

4- تأثیر فناوری­های نوظهور بر امنیت و قدرت ملی کشورها در حوزه نظامی

در پایان جنگ سرد ماهیت و کیفیت بازیگران نظام بین­الملل بازتعریف گردید و در کنار نگاه دولت­محور، دیگر بازیگرانی همچون شرکت­های چندملیتی، سازمان­های مردم­نهاد، سازمانهای بین­المللی، گروه­های نفوذ و ... نقش­آفرین بودند. یکی از مهم­ترین موضوعاتی که این بازیگران در پی کسب و ارتقای روزافزون آن بودند، فناوری بود. آنچه در این حوزه ابتدائاً مورد استقبال قرار گرفت موضوعاتی نظیر اینترنت و تلفن­های همراه بود؛ اما با توجه به تغییرات بنیادین و شتابان در تمامی زمینه­های نظام جهانی، فناوری نیز از این تغییر مستثنی نبوده و با بروز فناوری­های نوظهور، نظیر هوش مصنوعی، چاپ سه بعدی، فناوری فضایی و... بازیگران بین­المللی تمایل زیادی برای کسب و ارتقای آنها پیدا کردند که در ذیل به شرح آن خواهیم پرداخت.

1-4- تأثیر فناوری­های نوین بر امنیت ملی

امنیت به مفهوم عام به معنای محفاظت از هرگونه موجودیت دارای ارزش و نبود هرگونه تهدید می­باشد و چنانچه این موجودیت­های باارزش و عدم تهدید در حوزه جغرافیای و در داخل مرزهای یک کشور پدیدار گردد مفهوم امنیت ملی را شکل می­دهد (سهیلی نجف­آبادی و همکاران، 1399: 173)( Soheili-Najafabadi et. al., 2020: 173).

پیشرفت تکنولوژیک با رشد فزاینده، بر تمام ساحات زندگی بشر تأثیرگذار بوده است و می­توان از این فناوری­ها در امور نظامی و در مقابل، در زمینه صلح­آمیز استفاده نمود. تحولات فناوری در عین سودبخشی، معضلاتی را نیز در پی داشته است. کشورهای پیشرفته در برخورداری از این­گونه فناوری­ها گوی سبقت را از رقبای خود ربوده­اند و دیگر کشورها نیز پس از آنها در تلاش برای دستیابی و استفاده از آن گام برمیدارند. علاوه بر دولت­ها، سایر کنشگران نظام بین­الملل، نظیر سازمانهای مردم­نهاد، سازمان­های بین­المللی، شرکت­های چندملیتی و ...، می­توانند در به­کارگیری این فناوری­ها پیشتاز باشند. با توجه به گستره وسیع و رشد فزاینده فناوری­های نوظهور و تأثیر آن بر بازیگران و ساختار نظام بین­الملل، بدیهی است پرداختن به تمامی این فناوری­ها ممکن نبوده، لذا در این پژوهش صرفاً به سه نوع از این فناوری­ها پرداخته شده است.

2-4- هوش مصنوعی و امنیت ملی

هوش مصنوعی²² به معنای وسیع آن، به «مطالعه و بررسی محاسباتی که درک، استدلال و عمل را امکان­پذیر می­کند» یا «خودکارسازی رفتار هوشمند» تعریف شده است، که از یک «مطالعه کلی پیرامون عوامل هوشمند» از نظر بیولوژیکی و مصنوعی نشأت می­گیرد. بنابراین، درحالی­که استفاده از عملکرد انسان به­عنوان یک ملاک اندازه­گیری برای درک آستانه استفاده از سامانه­های هوش مصنوعی مهم است، گروه­های هوش مصنوعی می­توانند نسبت به رقبای انسانی بهتر عمل کرده و از آنها پیشی بگیرند (De Spiegeleire and et.al., 2017: 27–30). برنامه­های هوش مصنوعی می­توانند امور اطلاعاتی و امنیتی، آگاهی از موقعیت، تجزیه و تحلیل و موضوع بحث­برانگیز تصمیم­گیری را فراهم کنند (Missiroli, 2020). در این راستا، هوش مصنوعی با پیوند با موضوعاتی چون فضای سایبر، جعل عمیق²³، فرماندهی جامع نظامی و وسایل نقلیه خودران موضوعات امنیتی این حوزه را مورد بررسی قرار داده است.

روزنبرگ معتقد است: «هوش مصنوعی احتمالاً یک فناوری کلیدی در پیش­برد عملیات سایبری نظامی خواهد بود. ابزارهای رایج امنیت سایبری به دنبال تطابق تاریخی با کدهای مخرب شناخته شده هستند، بنابراین هکرها فقط باید بخش­های کوچکی از این کدها را برای دور زدن سیستم دفاعی اصلاح کنند». این فناوری نقش عمده­ای در فضای سایبر دولت­ها داشته و به عنوان یکی از دغدغه­های آنها به شمار خواهد آمد (Rosenberg, 2017). به عقیده رمفر: «هوش مصنوعی به طور فزاینده و واقع­گرایانه، جعل عکس، صوت و فیلم، یا جعل عمیق را امکان پذیر ساخته است، که می­تواند به عنوان بخشی از عملیات اطلاعاتی علیه دیگران به کار گرفته شوند». این فناوری تولید اخبار غیرواقعی، هدایت افکار عمومی و تضعیف اعتماد عمومی را میسر سازد (Rempfer, 2018). کلارک در یادداشت تحلیلی خود می­گوید: «کشورهای پیشرفته در پی بهره­مندی از ظرفیت پردازش هوش مصنوعی در زمینه فرماندهی و کنترل نیروهای نظامی می­باشند». این کشورها در حال ایجاد سامانه­های متنوع هدایت و راهبری جامعی هستند که تمامی ساحات فرماندهی و تصمیم­گیری را متمرکز و با برنامه­ریزی، امکان اجرای اقدامات نظامی در حوزه­های هوایی، فضایی، سایبر، دریا و زمین را فراهم می­نماید (Clark, 2017). کنیس بیان می­دارد: «کشورهای پیشرفته در صدد استفاده از هوش مصنوعی در وسایل نقلیه نیمه­خودکار و خودکار شامل هواپیماهای جنگنده، پهپادها، وسایل نقلیه زمینی و شناورهای دریایی می­باشند». هوش مصنوعی در این زمینه به درک محیط، تشخیص موانع، ترکیب دادههای حسگرها، ناوبری بر اساس نقشه و حتی ارتباط با سایر وسایل نقلیه کمک می­کند (Canis, 2018: 2–3).

2-4-1-تهدیدهای هوش مصنوعی برای امنیت ملی

چالش­های کنونی شامل گسترش تهدیدات و آسیب­پذیری­های امنیت سایبری موجود در سیستم­های وابسته به هوش مصنوعی (مانند محاسبات ابری) است که به طور فزایندهای حساس هستند. پیامدهای خواسته یا ناخواسته همزمان با همگرایی هوش مصنوعی با سایر فناوری­ها از جمله در حوزه­های بیوتکنولوژی و هسته­ای عبارتند از: سوگیری الگوریتمی، شفافیت و پاسخگویی ضعیف در فرایندهای تصمیم­گیری هوش مصنوعی، روش­های بیش از حد سطحی برای درک مشکلات اخلاقی و سرمایه­گذاری محدود در تحقیقات ایمنی و پروتکل­ها(Kavanagh, 2019: 13-14).

2-4-2- فرصت­های هوش مصنوعی برای امنیت ملی

هوش مصنوعی در زمینه امنیت ملی فرصتهای منحصر به فردی را ایجاد می­کند که برخی از آنها عبارتند از: خودمختاری، سرعت و استقامت و برتری اطلاعاتی؛ در بسیاری از سامانه­های خودمختار²⁴ به نحوی از فناوری هوش مصنوعی استفاده شده است. سیلر تأکید دارد: «بسته به وظیفه، سیستم­های خودمختار قادر به افزایش یا جایگزینی انسان هستند و آنها را برای کارهای پیچیده­تر و از نظر شناختی آزاد می­کند (Sayler, 2020: 28). «هوش مصنوعی قابلیتی گوهری است برای افزایش چشم­گیر سرعت در نبردهای نظامی. الن و چن بیان می­دارند: «این سیستم توانایی واکنش در سرعت گیگاهرتز را فراهم می­کند، که به نوبه خود توانایی افزایش سرعت کلی جنگ را دارد»  (Allen and Chan, 2017: 24). به نقل از مقالات ایلاچینسکی؛ الن و چن «سیستم­های اطلاعاتی مجهز به هوش مصنوعی ممکن است توانایی ادغام و مرتب­سازی انبوه داده­ها از منابع مختلف و مکانهای جغرافیایی را برای شناسایی الگوها و برجسته­سازی اطلاعات مفید فراهم کند و به طور قابل توجهی تجزیه و تحلیل اطلاعات را بهبود بخشند»(Ilachinski, 2017: 140 ; Allen and Chan, 2017: 27).

3-4- فناوری فضایی و امنیت ملی

استفاده از فضا به بخشی مهم در امنیت ملی و ثبات بین­المللی تبدیل شده است. علاوه بر این، امنیت و ثبات فضا با تهدیدهای بی­شماری روبرو است که ممکن است به دست انسان یا طبیعت و به دلایل مختلف باشد. با گسترده شدن فناوری فضایی، نگرانی­های امنیتی در مورد کاربرد دوگانه استفاده آن افزایش یافته است. اعتبار برنامه­های فضایی ملی می­تواند به تقویت جایگاه کشورها در پویایی امنیت منطقه­ای کمک کرده و بر محاسبات امنیتی بین­المللی تأثیر بگذارد (Park, 2014: 6).

1-3-4- تهدیدهای فناوری فضایی برای امنیت ملی 

کاوانا در مقاله «فناوری جدید، تهدیدها و چالش­های جدید حاکمیت: فرصتی برای ارائه پاسخ-های دقیق­تر» تهدیداتی را به شرح ذیل در حوزه فناوری فضایی مطرح نموده است(Kavanagh, 2019: 31–32). اول، دولت­ها به طور فزایندهای اقتصاد فضایی را به عنوان منبع جدیدی از قدرت می­بینند و این امر رقابت استراتژیک را در زمان افزایش تنش­های ژئوپلیتیک پیش می­برد. این واقعیت نگرانی را در مورد شکاف­های مربوط به فناوری و سؤالات دسترسی عادلانه به مزایای فعالیت اقتصادی در فضا، تشدید می­کند.

دوم، این واقعیت که نظامیان مدرن تا حد زیادی به سیستم­های ماهواره­ای اعتماد می­کنند به این معنی است که این دارایی­های فضایی به اهداف بالقوه تبدیل شده­اند. این نکته به ویژه برای سیستم­های ناوبری مدرن و احتمال فزایندهای که ممکن است GPSیا سیستم ماهواره­ای ناوبری جهانی در معرض اختلال یا تخریب قرار گیرد، یک نکته مهم است.

سوم، فراتر از نگرانی­های امنیتی فوق، آسیبپذیری در سیستم­های رایانه­ای ماهواره و فضاپیما می­تواند اهداف بالقوه­ای برای حملات سایبری توسط دولت­ها، گروه­های نیابتی آنها یا گروه­های تروریستی باشد و این نگرانی فزاینده وجود دارد که بازیگران دولتی می­توانند از قابلیت­ها یا عملیات تهاجمی سایبری به عنوان بخشی از ابزارهای ضدماهواره خود استفاده کنند.

2-3-4- فرصت­های فناوری فضایی برای امنیت ملی 

چند مثال از اینکه چگونه فناوری فضایی می­تواند در امنیت ملی مفید باشد، به طور خلاصه به نقل از مقاله «فضا و امنیت ملی» نوشته پرم شنکار گوئل، عبارتند از: «تشخیص زود هنگام موشک­های دشمن با استفاده از ماهواره­های جغرافیایی، نظارت بر مرز و مکان­یابی بمبهای دست­ساز²⁵ و شورشیان مسلح با استفاده از تصویربرداری فراطیفی²⁶»؛ با توجه به محدودیت برد سیستم­های راداری زمینی در شناسایی اهداف مورد نظر در خاک دشمن، این فناوری فرصت شناسایی اهداف در محدوده بیش از چند صد کیلومتری را فراهم می­نماید. همچنین فناوری تصویربرداری فضایی در طیف نزدیک به مادون قرمز، رهگیری موشک و هواپیمایی با وضوح بالا را امکان­پذیر می­سازد. روش­های تصویربرداری پیشرفته مبتنی بر فناوری فضایی قابلیت استفاده برای تصویربرداری و رصد خطوط مرزی را میسر می­نماید. تصویربرداری فراطیفی نیز برای شناسایی هرگونه حفاری جدید برای قرار دادن بمب­های دست­ساز با استتار کامل به طور مؤثر مورد استفاده قرار گرفته است (.)Goel, 2009

4-4- تولید افزایشی (چاپ سه بعدی) و امنیت ملی

فناوری نوین چاپ سه­بعدی (تولید افزایشی) به­طور فزایندهای موردتوجه قرارگرفته و در حال حاضر از محبوبیت بالایی برخوردار است. پیش­بینی می­شود که این فناوری روند معماری و ساخت سازه­های آتی را به­شدت متحول کند. تاکنون چاپ سه­بعدی به­طور گسترده­ای توسط طراحان محصول و علاقه­مندان در چندین برنامه تولیدی مورداستفاده قرارگرفته است. بااینحال، عملکرد ماشین­آلات تولید افزایشی در حال بهبود است، دامنه مواد قابل-استفاده برای این نوع از تولید در حال گسترش است و قیمت-ها به-سرعت در حال کاهش هستند(Manyika et.al, 2013: 8).

با گسترش قابلیت­های فنی چاپ سه بعدی و افزایش تنوع مواد، ظرفیت گسترده­ای برای کاربردهای نظامی ایجاد شده است. پرینت سه بعدی می­تواند به طور چشمگیری تعداد برنامه­های تأمین تجهیزات برای مناطق جنگی را کاهش دهد، که از نظر تاریخی نقطه ضعف اکثر کشورها بوده است. با چاپ سه بعدی، فقط مواد اولیه نیاز به حمل و نقل دارند و در نتیجه، خطرات جانی به شدت کاهش می­یابد(HP and A.T. Kearney, 2018).

1-4-4- تهدیدهای چاپ سه بعدی برای امنیت ملی

همان خصوصیاتی که چاپ سه بعدی را برای تولیدکنندگان ارزشمند می­سازد - سرعت در تحویل، تولید بر اساس تقاضا در محل مصرف یا نزدیک به آن، مدیریت مؤثرتر موجودی، نوآوری در طراحی و موانع کمتر برای ورود به جغرافیاهای جدید - ممکن است توجه افرادی را که قصد سوء استفاده دارند نیز جلب کند. تولید افزایشی می­تواند انجام برخی از انواع رفتارهای تهدیدآمیز را که می­تواند جنبه­های امنیت ملی را تضعیف کند، آسان نماید(Deloitte, 2017: 3).

در این مقاله بخشی از کاربردهای تهدیدآمیز این فناوری برای تعدادی از بازیگران شامل «گرگ تنها، گروه­های تبه­کار بین­المللی و تروریست­ها» معرفی شده است. لنز و پوتوک، گرگ تنها²⁷» را «بازیگری منفرد اطلاق می­نمایند که برای رسیدن به اهداف خود به طور مستقل فعالیت می­کند». فناوری چاپ سه بعدی زمینه افزایش دسترسی این بازیگر به فناوری و تجهیزات را فراهم نموده و با رفع بسیاری از موانع، تأثیر اقدامات آنها را بیشتر می­کند (Lenz and Potok, 2015).  شیرک در مقاله خود عنوان نموده: «رویکرد کاملاً سازمان­یافته و سیستماتیک در مورد فعالیت­های جنایی مورد استفاده توسط برخی گروه­ها می­تواند حاکمیت قانون را تضعیف کرده و امنیت ملی را تهدید کند» (Shirk, 2011). فناوری چاپ سه بعدی امکان هرگونه اقدام مغایر با قوانین بین­المللی را برای گروه­های مذکور فراهم ساخته و فرصت پنهان­کاری را برای آنها مهیا می­سازد. فورتنا در توضیح نفش تروریست­ها بیان می­دارد: «شبکه­ای کاملاً سازمان­یافته از بازیگران مصمم می­توانند برای رسیدن به اهداف ژئوپلیتیک از خشونت استفاده کنند»( Fortna, 2015: 519). فناوری تولید افزایشی به بازیگران غیردولتی از جمله تروریست­ها این امکان را می­دهد که سلاح­های گوناگون را با توانمندی­های متفاوت در کوتاه­ترین زمان و با دقت و امنیت بالا تولید نمایند.

 

 

2-4-4- فرصت­های چاپ سه بعدی برای امنیت ملی

فناوری چاپ سه بعدی فرصت­های زیادی برای بهره­گیری رهبران ایجاد می­کند و این خطر برای کسانی که به موقع در این زمینه اقدام نمی­کنند وجود دارد که نتوانند خود را با رشد سریع صنعت چاپ سه­بعدی همگام کنند. کسانی که در این خصوص اقدام نکنند، رشد خود را از دست می­دهند و در معرض ضعف امنیت ملی قرار دارند. سه عنصر اصلی در چاپ سه بعدی که از منظر امنیت ملی مزیت محسوب می­شوند، عبارتند از: اول، چاپ سه بعدی امکان ساخت مواردی را فراهم می­کند که با فرآیندهای سنتی ساخته نمی­شوند. دوم، چاپ سه بعدی اجازه می­دهد تا محصولات مورد نظر بر اساس تقاضا و در محل، چاپ شوند. سوم، چاپ سه بعدی می­تواند دسترسی به محصولات مورد نیاز در کشتی­ها و زیردریایی­ها را امکان­پذیر کند و تنوع ابزار موجود را به شدت افزایش دهد(HP and A.T. Kearney, 2018: 23–24). تهدیدات امنیت ملی ناشی از هوش مصنوعی، فناوری فضایی و چاپ سه بعدی دارای ابعاد نظامی و غیرنظامی و جنبه­های اقتصادی برای انواع بازیگران دولتی و غیردولتی بوده که با توجه به تنوع ابعاد این تهدیدات و بازیگران، این چالش­های امنیتی در چارچوب مکتب کپنهاگ قابل توضیح و تجزیه و تحلیل می­باشند.

5-4- تأثیر فناوری­های نوین بر قدرت ملی

قرن بیست و یکم، با یک انقلاب مبتنی بر فناوری در امور جهانی مقارن گردیده است، که با استفاده از فناوری­های نوظهور در برنامه­ریزی، تحلیل، اجرا و نظارت بر اقدامات دولت­ها مؤثر بوده است. در این اثرپذیری، مؤلفه­های قدرت ملی کشورها اعم از سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، نظامی و ... نیز از این موضوع مستثنی نبوده و فناوری­های نوظهور نظیر قابلیت­های مبتنی بر فناوری فضایی، فناوری نانو، فناوری زیستی، هوش مصنوعی، چاپ سه بعدی و ... تأثیر عمده­ای بر موازنه قوا میان بازیگران نظام بین­الملل داشته است.

1-5-4- تأثیر فناوری بر قدرت اقتصادی

توان دفاعی بالا به طور فزاینده­ای به فناوری وابسته خواهد بود و پیشرفت و دستیابی به رهبری فناوری نیز به نوبه خود به قدرت اقتصادی قابل توجهی نیاز دارد. یک درک کلی وجود دارد که احتمال جنگ گسترده در سطح وسیع بین قدرتهای بزرگ بسیار کم شده است و درگیری­های واقعی بین کشورهای بزرگ در آینده پیرامون تقسیم منابع انرژی، عرصه­های برابر برای رقابت اقتصادی، تخریب محیط زیست و گرم شدن کره زمین است. مسائلی که در آینده می­توانند تأثیر بسیار عمیق امنیتی و اقتصادی داشته باشند (Mallik, 2016: 93).

4-5-2- تأثیر فناوری بر قدرت نظامی

فناوری­های نوظهور برای بخش نظامی اهمیت دارند؛ زیرا فناوری­های جدید می­توانند تهدید یا فرصتی باشند و با این وجود با عدم اطمینان همراه هستند. بیشتر فناوری­های نوظهور پیشرفت­های فزاینده­ای را نشان می­دهند که پیش از این بوده و قابلیت­های بخش نظامی را در ابعادی که به طور سنتی ارزشمند هستند، افزایش می­دهند. اساساً این نوع فناوری­های جدید میتوانند محیطی را که نیروهای نظامی در آن فعالیت می­کنند، تغییر دهند. یک فناوری جدید بنیادی می­تواند توازن قوا را تغییر دهد یا اشکال جدیدی از ناامنی ایجاد کند. فناوری­های جدید می­توانند نحوه انجام جنگ را بازتعریف کنند یا انواع جدیدی از جنگ را ایجاد کنند (James, 2013: 3–4).

3-5-4- تأثیر فناوری بر قدرت سیاسی 

امروزه پیشرفت­های علمی به­طور فزاینده­ای به جاری شدن اندیشه و نوآوری در سطح فراملی و میان کشورها انجامیده و علم و فناوری می­توانند ابزارهای جایگزین مطلوبی برای تعامل و ایجاد ارتباطات بین­المللی فراهم نمایند. لذا، علم و دستاوردهای فناورانه قادرند سهم بالقوه­ای در سیاست خارجی کشورهای مختلف داشته باشند (دعاگویان، 1398: 107)( Davoudi, 2014: 107). در این چارچوب، عرصه­ای به نام دیپلماسی علم و فناوری در جهان شکل گرفته، در واقع در این عرصه، علم و فناوری می­تواند در قالب دستگاه دیپلماسی کشور، به­عنوان یک اهرم در جهت اثرگذاری بر قدرت سیاسی و سیاست خارجی یک کشور به کار گرفته شود (فیروزآبادی، 1390: 11)( Firouzabadi, 2011: 11).

4-5-4- فناوری و قدرت سرزمینی

در ذیل مؤلفه سیاسی قدرت ملی، یکی از عناصر مؤثر قدرت ملی دولت­ها، عامل سرزمینی به شمار می­رود که تحت تأثیر متغیرهایی چون مساحت و ابعاد پهنه کشور، منابع راهبردی موجود در کشور، شرایط و ویژگی منطقه جغرافیایی و ... می­باشد. آنچه قابل اهمیت است این است که متغیرهای موصوف ثابت نبوده و بر اساس شرایط قابل کاهش یا افزایش می­باشند. فناوری به عنوان یک ابزار راهبردی تأثیر مستقیم بر کیفیت و ویژگی­های سرزمینی داشته تا جایی که موجب ایجاد رقابت­های شدید میان دولت­ها گردیده است.

نتیجه­گیری
همانگونه که در این نوشتار شرح آن گذشت، امروزه یکی از نیازمندی­های حیاتی و اثربخش برای افزایش توانمندی­های دولت­ها در نظام حکمرانی خود، فناوری می­باشد. رشد سریع علم و دانش تمام عرصه­های حیات بشری را دستخوش تغییرات بنیادین نموده و فناوری نیز به عنوان ثمره علم، از خود برون­دادی را به عنوان فناوری نوظهور در خدمت جامعه انسانی قرار داده است. فناوری­های نوظهور به دلیل ماهیت نوین خود، توانسته جذابیت و ویژگی­هایی متفاوت از دیگر فناوری­ها را برای دولت­ها ایجاد نماید. 

اساساً دولت­ها برای بقای خود از هر کوششی فروگذار ننموده و از هر امکانی بهره می­برند. طبیعی است که این نوع از فناوری با ارائه قابلیت­های متنوعی در تمامی حوزه­ها، نظیر هوش مصنوعی، چاپ سه­بعدی، فناوری فضایی و ... از جمله کاربردی­ترین دستاوردهای روزآمدی است که در اختیار دولت­ها قرار گرفته است. فناوری­ها دارای تهدیدها و فرصت­های می­باشند که به­کارگیرندگان آنها در نوع استفاده با آن مواجهند. 

در این مقاله، موضوع تأثیر فناوری­های نوین بر ماهیت و قدرت دولت­ها و نقش آن در افزایش قدرت کشورهای صاحب این فناوری­ها و همچنین ارتقای امنیت این کشورها و در مقابل، بروز مخاطرات امنیتی برای کشورهای فاقد فناوری­های نوظهور مورد ارزیابی قرار گرفت و با بررسی اجمالی رویکردهای تئوریک رئالیسم، لیبرالیسم، سازه­انگاری و مکتب کپنهاگ و تشریح فرصتها و تهدیدهای سه نوع از مهم­ترین انواع فناوری­های نوظهور از منظر امنیت و قدرت ملی کشورها نتیجه گرفته شدکه به­کارگیری فناوری اساساً موجب افزایش قدرت و امنیت ملی دولت­ها شده و از سوی دیگر با ایجاد برخی از تهدیدهای ناشی از این فناوری­ها در صورت عدم برنامه­ریزی بازیگران برای مدیریت و یا رفع تهدید، زمینه مخاطرات تضعیف قدرت و امنیت دولت­ها را به وجود خواهد آورد. پس آنچه مهم است این است که فناوری بالذات دارای جنبه منفی نبوده، لیکن عدم برنامه­ریزی و مدیریت صحیح از سوی دولت­های صاحب فناوری می­تواند به تضعیف قدرت و امنیت ملی منتهی گردد.

آنچه برای دولت­ها اهمیت دارد این موضوع است که در دوران پسا جنگ سرد، دولت­ها امکان و اختیار مقابله و یا توقف فناوری­ها را نداشته و برای حفظ و بسط قدرت و امنیت ملی خود در ساختار نظام بین­الملل همواره باید تلاش نمایند تا ضمن جلوگیری از پیشی گرفتن رقبای بین­المللی، آهنگ رشد شاخص­های امنیت و قدرت­آفرین خود را با مباحث مبتنی بر فناوری سازگار نمایند. 

 

 

فهرست منابع

1.       علوی (۱۳۸۲)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر الکلینی، مجله پژوهش های قرآن و حدیث، ۱۰(۳۸)، ۳۷-۵۶.

2.       علوی (۱۳۸۴)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر الطوسی، مجله پژوهش های قرآن و حدیث، ۱۱(۴۲)، ۲۵-۴۴.

3.       علوی (۱۳۸۶)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر الکشانی، مجله پژوهش های قرآن و حدیث، ۱۲(۴۶)، ۱۳-۳۲.

4.       علوی (۱۳۸۸)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر الباقر، مجله پژوهش های قرآن و حدیث، ۱۳(۵۰)، ۴۵-۶۴.

5.       علوی (۱۳۹۰)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر البحر، مجله پژوهش های قرآن و حدیث، ۱۴(۵۴)، ۷۷-۹۶.

6.       علوی (۱۳۹۲)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر نور الثقلین، مجله مطالعات قرآن و حدیث، ۱۵(۵۸)، ۱۰۹-۱۲۸.

7.       علوی (۱۳۹۴)، ماهیت شناسی تأویل با تحلیل محتوای روایات تأویلی در تفسیر علی بن ابراهیم قمی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده علوم انسانی.

8.       محمدی و همکاران (۱۳۸۱)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر الفرات، مجله مطالعات تفسیری، ۵(۱۷)، ۹

9.       محمدی و همکاران (۱۳۸۳)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر القمی، مجله مطالعات تفسیری، ۶(۲۱)، ۷۵-۹۶.

10.       محمدی و همکاران (۱۳۸۵)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر الطبرسی، مجله مطالعات تفسیری، ۷(۲۵)، ۵۵-۷۶.

11.       محمدی و همکاران (۱۳۸۷)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر الصادق، مجله مطالعات تفسیری، ۸ (۲۹)، ۱۵-۳۶.

12.       محمدی و همکاران (۱۳۸۹)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر الکافی، مجله مطالعات تفسیری، ۹(۳۳)، ۳۵-۵۶.

13.       محمدی و همکاران (۱۳۹۱)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر الصافی، مجله مطالعات تفسیری، ۱۰(۳۸)، ۵۳-۷۴.

14.       محمدی و همکاران (۱۳۹۳)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر البرهان، مجله پژوهش های قرآن و حدیث، ۱۶(۶۲)، ۵-۲۶.

15.       محمدی و همکاران (۱۳۹۵)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر علی بن ابراهیم قمی، مجله مطالعات تفسیری، ۱۲(۴۵)، ۷۱-۹۲.

16.       محمدی و همکاران (۱۳۹۶)، بررسی تحلیلی مدل های چند معنایی در خوانش هرمنوتیکی قرآن؛ مطالعه موردی روایات تأویلی اهل بیت (ع)، مجله پژوهش های تفسیری، ۱۰(۳۷)، ۱۱۳-۱۳۴.

 

---

[1] - دانشجوی دکتری حقوق بین الملل عمومی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.

[2] - استادیار، گروه حقوق بین الملل، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران. (نویسنده مسئول) [e-mail]

[3] - استادیار گروه حقوق بین الملل، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی ، بوشهر، ایران.

[4]  High Tech

[5]  Artifitial Intelligence (AI)

[6]  Internet of Things (IoT)

[7]  Big Data

[8]  Blockchain

[9]  Quantum Calculations

[10]  Advanced Robotics

[11]  Social Networks

[12]  Space Technology

[13]  Biotechnology

[14]  Genetics

[15]  Descriptive-explanatory

[16]  Realism

[17]  Liberalism

[18]  High Politic

[19]  Low Politics

[20]  Constructivism

[21]  Information and Communication Technologies (ICTs)

[22]  Artifitial Intelligence (AI)

[23]  Deep Fake

[24]  Autonomous

[25]  IEDs

[26]  Hyper spectral

[27]  Lone wolf