The sociological study of the relationship between virtual social networks and religious identity of students. : case study of student of sistan and baloochesta

karevani, abdollatif; aminizadeh, sina

Manuscript ID : MEDIASTUDIES-1807-1134 (R1) Visit : 218 Page: 21 - 34

Article Type: Original Research

The sociological study of the relationship between virtual social networks and religious identity of students. : case study of student of sistan and baloochesta

Subject Areas : Media Management

abdollatif karevani ¹ , sina aminizadeh ²

1 - sociology, faculty of social science, shiraz university
2 - sociology, faculty of social science, shiraz university

Received: 2018-07-08 Accepted : 2018-10-12 Published : 2018-11-22

Keywords: &quot, religious identity&quot, , &quot, membership in social networks&quot, , &quot, University of Sistan and Baluchestan&quot, , &quot, Virtual Social networks&quot, , &quot, virtual space&quot, ,

Abstract :

The present research studies the relationship between presence and interaction in virtual social networks and religious identity. This research is conducted in a survey method through stratified sampling. The statistical population of the study is the students of Sistan and Baluchestan University in the academic year 1393-1394 and the sample size is estimated using Cochran formula 400. Reliability and validity were obtained using Cronbach's alpha and formal validity. Also, for testing the validity of the research model, Amos software was used. Analysis of the findings shows that there is a significant negative relationship between religious identity in all its dimensions, ie, dimensional dimension, empirical dimension, religious dimension, ritual dimension, cognitive dimension and consequential dimension with Internet usage, membership in virtual social networks and the use of virtual social networks. In analyzing the structural equation model that was done using Amos, two variables such as Internet usage and the use of virtual social networks had a significant negative effect on religious identity. But the membership variable in virtual social networks did not have a significant effect on religious identity. Also, two variables observable virtual social network usage and Internet usage has a negative impact factor coefficient -0/135 and -0/175 on religious identity. In general, given the findings of this study can be concluded that virtual social networks, undermining their religious identity in all dimensions.

References:
_||_

Full-Text:

بررسی رابطه بین استفاده از فیس بوک و هویت دینی دانشجویان: مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

پژوهش حاضر به بررسی و شناخت رابطه بین حضور و تعامل در فیس بوک و هویت دینی می‌پردازد. این پژوهش، به روش پیمایشی و از طریق نمونه‌گیری طبقه‌بندی انجام‌گرفته است. جامعه آماری پژوهش را دانشجویان دانشگاه سیستان و بلوچستان در سال تحصیلی 1394-1393 تشکیل داده و حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 400 نفر برآورد شده است. روایی و اعتبار به کمک آلفای کرونباخ و اعتبار صوری حاصل گردید و همچنین برای آزمون اعتبار مدل پژوهش از نرم‌افزار آموس استفاده به عمل آمد. تحلیل یافته‌ها نشان می‌دهد که بین هویت مذهبی در همه ابعاد آن یعنی بعد تجربی، بعد اعتقادی، بعد مناسکی، بعد شناختی و بعد پیامدی با ، عضویت در فیس بوک و میزان استفاده از فیس بوک رابطه معنادار منفی وجود دارد. در تحلیل مدل معادلات ساختاری که با استفاده از آموس انجام شد متغیر میزان استفاده از فیس بوک تأثیر معنادار منفی بر هویت مذهبی داشت، ولی متغیر عضویت در شبکه‌های اجتماعی مجازی تأثیر معناداری بر هویت مذهبی نداشت. همچنین متغیر مشاهده‌پذیر میزان استفاده از فیس بوک دارای ضریب تأثیر منفی به مقدار 135/0- - بر هویت مذهبی بود. به‌طورکلی با توجه به یافته‌های تحقیق حاضر می‌توان این‌گونه نتیجه‌گیری کرد که شبکه‌های اجتماعی مجازی باعث تضعیف هویت دینی در همه ابعاد می‌شوند.

کلیدواژه: فیس بوک، فضای مجازی، هویت دینی

مقدمه

هویت جمعی¹ در زمره موضوعاتی به شمار می‌آید که در تئوری‌ها و دیدگاه‌های گوناگون جامعه‌شناسی به دلیل قرابت و تداخل معنایی و مفهومی با پدیده‌های فراگیری نظیر بازنمایی، آگاهی، عضویت و تعلق جمعی، انسجام اجتماعی، نمادگرایی و معنا به‌عنوان تعیین‌کننده جهت‌گیری‌های شناختی، عاطفی و عملی افراد موردتوجه ویژه‌ای قرارگرفته و به شیوه‌های متفاوتی مفهوم‌سازی شده است. به همین جهت اشتغال نظری و عملی به هویت، به مشخصه اساسی آثار نظری و تجربی جامعه‌شناسی در دوران معاصر درآمده است (قادر زاده، 1390:35-36). هویت‌های جمعی (ملی، دینی، قومی و ...) جملگی ساخته می‌شوند و افراد آن را کسب می‌کنند. امروزه ما در موقعیت‌های مختلف با هویت‌های متعددی سروکار داریم و تبع موقعیت و شرایطی که در آن قرار داریم، خود را تعریف می‌کنیم. مرزهای نفوذناپذیر بین مقولات و گروه‌های هویتی، دیگر مستحکم نیستند، بلکه به شدّت آسیب‌پذیر و شکننده‌اند. دنیای ارتباطات پیش‌آهنگ این تغییرات است (عباسی قادری و خلیلی کاشانی، 1389: 28). پس در عصر جهانی‌شدن² به‌واسطه وجود و حضور رسانه‌ها، قلمرو روابط اجتماعی انسان‌ها بسیار گسترش‌یافته و هر فرد در شبکه‌های ارتباطی با اجتماعات گروه‌های متعدد پیوندیافته و همین روابط گسترده و تعلق‌های گروهی پرشمار برای تولید و بازتولید هویت‌های متکثر و ترکیبی گردیده است (تبریزی و مروت،1391: 96). جونز استدلال می‌کنند که تعامل در فضای سایبرنتیک³ (فضای مجازی که در آن تعامل به شکل ارتباطات کامپیوتری صورت می‌پذیرد) با در هم شکستن مرزهای مرسوم گروهی و متعاقب آن تغییر در برجستگی نسبی نیاز به تشابه و تمایز، بیشترین تأثیر را بر هویت اجتماعی طرف‌های تعامل می‌گذارد و از سوی دیگر، گمنامی یا جعل نام به معنای پنهان داشتن هویت که درنتیجه معنای هویت اجتماعی تأثیر دارد (جونز⁴، 1998: 2).

ازجمله مهم‌ترین رسانه جمعی که امروزه در جهان رایج هست و از طرفداران بی‌شماری برخوردار است، شبکه‌های اجتماعی مجازی⁵ می‌باشند و در چند سال اخیر شبکه‌های اجتماعی مجازی با محبوبیت کم‌نظیر جهانی روبه رو شده‌اند به‌طوری که میلیون‌ها نفر از سراسر دنیا در این شبکه‌ها عضویت دارند (آندرسون⁶، 2006: 2). واقعیت این است که رسانه‌ها در این عصر از طریق ارائه الگوها، نمادها و پیام‌های گوناگون و ارائه و معرفی ارزش‌ها، جهان‌بینی‌ها، ایدئولوژی‌ها و اندیشه‌های مختلف، هویت و ثبات گذشته آن را درهم‌شکسته است؛ بنابراین در عصر جهانی‌شدن همه افراد و به‌ویژه جوانان تحت تأثیر مستقیم و غیرمستقیم شبکه‌های اجتماعی مجازی، هویت‌های متعدد و متنوع را کسب و تجربه نموده که گاهی اوقات بین آن‌ها وحدت و هماهنگی و یا تکثر و ناهماهنگی به وجود آمده و گاهی موجبات اختلاف و تعارضات هویتی را فراهم نموده است.

شبکه‌های اجتماعی مجازی با توجه به اینکه جهان را فشرده‌تر و ارتباط اجتماعی بین افراد از کشورهای مختلف بافرهنگ‌ها و هویت‌های متفاوت را میسر ساخته است و اینکه این شبکه‌های اجتماعی به فضایی تبدیل‌شده‌اند که افراد تا حدودی زیادی در این فضا احساس آزادی می‌کنند و همچنین با توجه به گستردگی و فراگیر بودن فضای مجازی در شکل دادن و تولید افکار، تفسیر وقایع و انتقال اخبار، از بین بردن فواصل جغرافیایی و فراملی گرایی، کاهش اهمیت زمان و مکان، فراهم‌سازی زمینـه و امکان دسترسی عام و آزادانه و فارغ از پایگاه اجتماعی و عقیدتی می‌تواند تأثیرهای زیادی بر هویت افراد ایجاد کند. در این پژوهش به بررسی رابطه بین فیس بوک و هویت دینی⁷ که یکی از ابعاد مهم هویت جمعی هر فرد هست پرداخته شده و میزان فیس بوک بر هویت دینی دانشجویان دانشگاه سیستان و بلوچستان مورد سنجش قرار گرفته است.

از سوی در مورد شبکه های اجتماعی مجازی و هویت هم مطالعات تجربی هم در داخل کشور و هم در خارج کشور انجام شده است که برخی از این تحقیقات اشاره خواهد شد. کاروانی (1397)، در پژوهشی که با عنوان «تعامل در فضای مجازی و تأثیر آن بر هویت ملی دانشجویان دانشگاه سیستان و بلوچستان» انجام داده است به این نتیجه رسید که تعامل در شبکه‌های اجتماعی مجازی تأثیر معنادار و معکوسی بر هویت ملی دارد.

شامانی و همکاران (1395)، در تحقیقی که با عنوان رابطه استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی با هویت جوانان شهر تهران انجام داده‌اند، به این نتیجه رسیدند که بین میزان استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی و هویت فرهنگی آن‌ها رابطه معناداری وجود دارد بدین شکل که در چهار مؤلفه مدت زمان حضور، میزان استفاده، میزان فعال بودن کاربر و میزان واقعی تلقی نمودن محتوا در فضای شبکه‌های اجتماعی مجازی با وضعیت هویت فرهنگی جوانان رابطه معنادار و معکوسی وجود دارد.

حاجیانی و محمدزاده (1394)، تحقیقی با عنوان بررسی تأثیر فضای مجازی بر هویت ملی دانشجویان انجام داده‌اند. یافته‌های تحقیق حاضر نشان می‌دهد که بین میزان استفاده از اینترنت و هویت ملی رابطه معناداری وجود دارد. همچنین یافته‌های تحقیق حاضر در مورد رابطه بین میزان اینترنت و ابعاد هویت ملی نشان می‌دهد که بین میزان استفاده از اینترنت و بعد شناختی هویت ملی و بعد رفتاری هویت ملی رابطه معنادار مثبتی وجود دارد.

در پژوهشی که عدلی پور، یزدخواستی و خاکسار (1392) با عنوان شبکه اجتماعی فیس‌بوک و شکل‌گیری هویت بازاندیشانه⁸ در بین دانشجویان دانشگاه تبریز انجام دادند به این نتیجه رسیدند که بین مدت زمان عضویت، میزان استفاده، میزان مشارکت و فعالیت، نوع استفاده و نوع امکانات و قابلیت‌های شبکه اجتماعی فیس‌بوک با هویت بازاندیشی رابطه معنادار مثبتی وجود دارد.

اشتیاقی، علیزاده و کاظمیان (1391) در تحقیقی که با عنوان اینترنت و هویت دینی دانشجویان (مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه مازندران) انجام دادند و هدف اساسی مقاله حاضر، بررسی رابطه بین مدت، میزان، نوع استفاده از اینترنت و پایگاه اجتماعی اقتصادی کاربران دانشجو با هویت دینی بوده است. یافته‌های تحقیق حاضر نشان می‌دهد که بین مدت، میزان، نوع استفاده از اینترنت و پایگاه اجتماعی اقتصادی دانشجویان، رابطه معناداری و معکوسی با نوع هویت دینی آنان وجود دارد.

بوستانی، داریوش (1390) در پژوهشی که باهدف بررسی عوامل مؤثر بر هویت بازاندیشانه دانشجویان دانشگاه شهید باهنر کرمان انجام داده است. به این نتیجه رسید که متغیرهای میزان استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی، تحصیلات پدر، تحصیلات مادر، جنسیت پاسخگویان، محل تولد و استفاده از آنتن ماهواره رابطه معناداری با هویت بازاندیشانه دارند و بر بازاندیشی هویت تأثیر معنادار دارند.

احمد پور و قادر زاده (1389) پژوهشی با عنوان تعامل در فضای سایبر و تأثیر آن بر هویت دینی جوانان انجام داده‌اند. یافته‌های این تحقیق حاکی از آن است که هویت دینی در تعامل با فضای سایبر تضعیف می‌رود و با افزایش میزان مصرف و دسترسی به اینترنت از برجستگی هویت دینی دانشجویان کاسته می‌رود. در میان ابعاد و شاخص‌های هویت دینی، فضای سایبر بیشترین تأثیر را بر ابعاد پیامدی و تجربی و کمترین تأثیر را بر بعد شناختی هویت دینی دارد. همچنین معتقدند که هویت دینی دانشجویان با میزان فضای سایبر رابطه معکوس دارد.

چاو⁹ و لی¹⁰ (2017) در پژوهشی که با عنوان برساخت استدلالی از هویت‌ها در فضای شبکه‌های اجتماعی: بینش از یک گروه فیس‌بوک در مقطع کارشناسی برای یک دوره زبان‌شناسی انجام دادند به این نتیجه رسیدند که گروه صرفاً یک گروه دانشگاهی نیست، بلکه یک "فضای اجتماعی و آموزشی" هم می‌باشد. اعضای به استقرار یک طیف گسترده‌ای از منابع مانند شکلک برای معنا سازی دست‌یافته‌اند. همچنین از یکی از شرکت‌کنندگان نشان می‌دهد که چگونه هویت‌های مختلف می‌تواند با منابع و شیوه‌های استدلالی ساخته شود.

اسماک شافعی¹¹، نایان¹² و عثمان¹³ (2012) در پژوهشی که با عنوان ساخته‌شدن هویت از طریق پروفایل‌های فیس‌بوک که در بین دانشجویان مالزی انجام دادند به این نتیجه رسیدند که ناامنی، همتا ادراکی¹⁴ و خود ارتقایی¹⁵ اغلب هویت آنلاین دانشجویان را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ و همچنین دریافت که هویت آنلاین به‌وسیله ارزش‌های اجتماع به همراه همتا ادراکی، ارتباط اجتماعی و محبوبیت¹⁶ بازسازی و بازاندیشی می‌رود. همچنین دریافتند که دانشجویان پسر در به کار بردن پروفایل‌های واقعی‌شان از دانشجویان دختر راحت‌تر می‌باشند.

زاهو¹⁷ و همکارانش (2008) پژوهشی با عنوان ساخته‌شدن هویت در فیس‌بوک انجام دادند که این پژوهش بر اساس حساب‌های فیس‌بوک 63 نفر انجام‌شده است. یافته‌های پژوهش فوق نشان می‌دهد که ساخته‌شدن هویت در محیط‌های مستعار بی نام از ساخته‌شدن هویت در محیط‌های آنلاین بی نام متفاوت هست. همچنین دریافتند که حساب‌های کاربران در فیس‌بوک به‌طور مسلط بر نحوه ساخته‌شدن هویت تأثیر دارد.

چارچوب نظری پژوهش

به نظر گیدنز¹⁸ هویت افراد بر اساس خودآگاهی و هم توسط شرایط و موقعیت‌های اجتماعی در زمان و مکان شکل می‌گیرد. وی معتقد است که عملکردهای اجتماعی، روند بازتابی بودن آن، عقلانیت و خودآگاهی فرد و بازاندیشی آن، هویت فرد را همیشه در فرایند ساخت یابی قرار می‌دهد، به‌ویژه در عصر جدید که نهادهای امروزی هم دخالت دارند. به‌زعم وی هر چیزی در زندگی اجتماعی از آن چه سیستم‌های جهانی در برمی‌گیرند تا آن چه که وضعیت فکری یک فرد محسوب می‌رود در یک کردار و راه و رسم اجتماعی به وجود می‌آید. از این رو گیدنز معتقد است که هویت فرد در روند ساخت یابی و با توجه به موقعیت‌ها، شرایط و احوال و اوضاع اجتماعی، اقتصادی و نیز خودآگاهی شکل می‌گیرد (گیدنز، 1378: 81).

گیدنز جهانی‌شدن را پدیده‌ای چندبعدی می‌انگارد. به باور او جهانی‌شدن فرهنگ، جنبه‌ای بنیادی در پس هر یک از بعدهای گوناگون نهادی جهانی‌شدن است (گیدنز،1387: 92). ازنظر گیدنز هویت دینی در فرد درواقع عبارت از میزان نقشی است که فرد در بازتولید نهاد دین در جامعه ایفا می‌کند و میزان اهمیتی که فرد در شیوه زندگی انتخابی خود، به انگاره‌های تعاملی دینی می‌دهد. (گیدنز، 1387: 54). گیدنز زمانی که در مورد بازاندیشی در هویت صحبت می‌کند همه جنبه‌های هویت فرد را مدنظر قرار می‌دهد و معتقد هست که فرد در همه جنبه‌های هویتی‌اش مورد بازاندیشی قرار می‌دهد که هویت دینی هم از این بازاندیشی مستثنا نمی‌باشد. گیدنز در نظریه‌اش در مورد هویت بازاندیشی، بر این عقیده است که «هویت بازاندیشانه» که مبتنی بر حفظ و تداوم یکپارچگی در عین تغییر و اصلاح است، به‌عنوان روایت‌های زندگی‌نامه‌ای، در بافت انتخاب چندگانه قرار می‌گیرد و از صافی نظام‌های انتزاعی می‌گذرد «بازاندیشانه بودن [هویت] افراد- نه آن چه هستیم، بلکه آن‌گونه که خودمان را می‌سازیم- حداقل پتانسیل را برای عاملیت از طریق نمایش خلاقیت، بهره‌وری و خودارزیابی مثبت فراهم می‌کند». امروزه افراد اندام‌های بازاندیشانه و انعطاف‌پذیر خود را به نمایش می‌گذارند. به لحاظ ارتباطی، افراد به‌طور همزمان، به هنگام مسافرت، از طریق لپ‌تاپ و تلفن همراه با دیگران ارتباط برقرار می‌کنند. باوجوداین، پروژه هویت بازاندیشانه به‌صورت بازتولید ساختارهای اجتماعی موجد که تمایل به محدود و ملزم کردن افراد دارند، عمل می‌کند و کنش‌های افراد به‌واسطه آن چه از قبل موجود بوده است، ارزیابی می‌رود و تعیّن می‌یابد (مهدی زاده، 1389).

گیدنز تأمل و بازاندیشی در مورد هویت را منحصر به دوران مدرن می‌داند. در متن چالش‌های دنیای مدرن است که سنت و طبیعت مرجعیت خود را ازدست‌داده و فرد در یک فضای آکنده از اطلاعات دائماً به تأمل در مورد هستی خویش می‌پردازد (نش¹⁹, 1382: 91). بنابراین مسئولیت برساختن هویت شخصی به خـود فـرد واگذارشده و فـرد بایـد در جریان زندگی روزمره آن را برساخته و به‌طور دائم مـورد بازاندیشـی قـرار دهـد. یکـی از پدیده‌هایی که جایگاهی کانونی در نظریه گیدنز، تجربه باواسطه است. این پدیده البته منحصر به دوران مدرن نیست، اما در دنیـای مـدرن، در پناه فنّاوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی صورت تازه‌ای به خود گرفته است. هرچند هـر نوع تجربه بشری، در عمل از طریق اجتماعی شـدن و ب خصـوص از طریق زبـان گفتـاری، باواسطه است، در عصر مدرن، توسعه و ایجاد رسانه‌های ارتبـاطی نقشـی بسـیار مهـم در تحول روابط زمانی ـ مکانی و افزایش گسترده تجربیات باواسطه انسان‌ها ایفا می‌کند. گیـدنز تجربه باواسطه را درگیری تأثیرات زمـانی ـ فضـایی دوردسـت بـا تجربیـات حسـی آدمـی تعریف می‌کند. ازنظر وی، یکی از مختصات عمده و عوارض افـزایش تجربیـات باواسـطه بی‌شمار در عصر جدید، ورود سرزده یا ناخواسته رویدادهای دوردست بـه دنیـای ذهنـی و فکری هرروزه مردم است. بدیهی است که این امر به مدد وسایل ارتباطی و به‌ویژه اینترنـت روی می‌دهد که می‌توانند بر محدودیت‌های و فاصله زمانی و مکانی غلبه کنند. آگاهی از این رویدادهای دوردست، ذهن افراد مدرن را درگیر رویداد و تجربیاتی دوردست و بیرون از زندگی خودشان می‌کند (گیدنز، 1387: 50، عدلی پور، 1392: 110).

پس به‌صورت کلی و جمع‌بندی بر اساس نظریه گیدنز در مورد هویت و با توجه به ویژگی‌ها و خصوصیاتی که شبکه‌های اجتماعی مجازی و به خصوص فیس‌بوک دارد می‌توان گفت که فیس بوک با توجه به اینکه جهان را فشرده‌تر و ارتباط اجتماعی بین افراد از کشورهای مختلف بافرهنگ‌ها و هویت‌های متفاوت را میسر ساخته است و با توجه به گستردگی و فراگیر بودن فضای مجازی در شکل دادن و تولید افکار، تفسیر وقایع و انتقال اخبار، از بین بردن فواصل جغرافیایی و فراملی گرایی، کاهش اهمیت زمان و مکان، فراهم‌سازی زمینه و امکان دسترسی عام و آزادانه و فارغ از پایگاه اجتماعی و عقیدتی می‌تواند تأثیرهای زیادی بر هویت افراد ایجاد کند و افرادی که عضو این شبکه‌های اجتماعی مجازی می‌باشند بازاندیشی گسترده‌تری در هویت خودشان انجام می‌دهند و چانه‌زنی‌های بیشتری بر جنبه‌های مختلف هویتی را صورت می‌دهند.

$C:\Users\latifkarevani\Desktop\1.JPG$

مدل شماره 1. مکانیسم و مدل نظری چگونگی تأثیر عضویت و میزان استفاده از فیس بوک بر هویت دینی و ابعادش

بنا به مدل نظری بالا و در نظر گرفتن متغیرهای درونی و بیرونی مدل و متغیرهای پنهان مربوطه فرضیه‌های تحقیق عبارت است از دو فرضیه اصلی:

1-به نظر می‌رسد بین عضویت در فیس بوک و هویت مذهبی و (ابعاد هویت مذهبی) رابطه معنادار وجود دارد.

1-به نظر می‌رسد بین میزان استفاده از فیس بوک و هویت مذهبی (ابعاد هویت مذهبی) رابطه معنادار وجود دارد.

روش‌شناسی تحقیق

روش تحقیق از نوع پیمایش و از نوع مقطعی هست. متغیر وابسته و برخی از متغیرهای مستقل بر اساس طیف لیکرت موردسنجش قرارگرفته‌اند. به منظور تحلیل اولیه داده‌ها از نرم‌افزار Spss22 استفاده شد؛ به منظور استخراج تأثیر هر یک از متغیرهای مستقل و واسط بر متغیر وابسته از آزمون معادلات ساختاری با نرم‌افزار Amoss 22 کمک گرفته شد. جامعه آماری در این پژوهش دانشجویان دانشگاه سیستان و بلوچستان بوده‌اند که تعداد آن‌ها در سال تحصیلی 1392 حدود 10948 هزار نفر بوده است که با استفاده از فرمول کوکران 386 نفر انتخاب وبرای اطمینان بیشتر 400 پرسشنامه جمع آوری گردید.

تعریف متغیرها

شبکه‌های اجتماعی مجازی: بخشی از فناوری‌های وب 2 هست (ضیایی پرور، 1388: 25-24)؛ که در این شبکه‌های اجتماعی کاربران اینترنتی حول محور مشترکی به‌صورت مجازی باهم جمع می‌شوند و جماعت‌های آنلاین را تشکیل می‌دهند؛ و همچنین متناسب با نوع موضوع فعالیتشان امکانات دیگری از قبیل خبرخوان‌های اینترنتی، بازی‌های آنلاین، قابلیت آپلود کردن ویدئوها و فایل‌های رایانه‌ای و برقراری ارتباط با سایر رسانه‌های شخصی را نیز در گزینه‌هایشان دارند (امینی و اکبری، 1391: 117). هویت دینی: به معنای احساس تعلق و تعهد فرد نسبت به باورها، احکام و ارزش‌های دینی است. هویت دینی به‌عنوان هویت جمعی متضمن آن سطح از دین‌داری است که با مای جمعی یا همان اجتماع دینی یا امت مقارنت دارد (دوران، 1388: 84). برای تعریف عملیاتی هویت دینی از پرسشنامه استاندارد کلارک و استارک استفاده شده است. عضویت در فیس بوک: این متغیر در مورد عضویت یا عدم عضویت در شبکه اجتماعی مجازی فیس بوک می باشد و به عضویت یا عدم عضویت پاسخگویان می پردازد. میزان استفاده از فیس بوک: مدت زمانی است که یک فرد در شبانه روز از فیس‌بوک استفاده می‌کند و میزان استفاده از فیس بوک به 4 طبقه 1- یک ساعت و کمتر 2- دو تا چهار ساعت 3- پنج تا شش ساعت و 4- هفت ساعت و بیشتر تقسیم شده است.

اعتبار و پایایی

برای تعیین اعتبار²⁰ سؤالات پرسشنامه از اعتبار ظاهری²¹ استفاده شد. در این زمینه پرسشنامه به صاحب‌نظران داده شد تا نظرات خود را در مورد سؤالات مطرح نمایند و پس از دریافت نظر آن‌ها نسبت به اصلاح سؤالات و گویه ها اقدام گردید. پایایی²² گویه ها از شیوه بررسی همسازی (پاسخ فرد به یک گویه در مقایسه با هر یک از گویه های دیگر مقیاس) یا همبستگی گویه به گویه استفاده‌شده است. بدین وسیله پایایی کل مقیاس با استفاده از آماره «آلفا» سنجیده شد و درمجموع در دو مرحله سنجیده شده است. مرحله اول: نتایج حاصله آزمون پایایی سؤالات و گویه ها در آزمون مقدماتی که با 30 نفر پاسخگو مصاحبه شد، باعث حذف، تغییر و تصحیح در متن گویه ها در پرسشنامه گردید. مرحله دوم: این مرحله مربوط به تحقیق اصلی هست که ضمن اینکه با 400 نفر مصاحبه شد و مجدداً آزمون پایایی انجام گردید نتایج این آزمون در جدول درج‌شده است.

جدول شماره 1. میزان آلفای کرونباخ

ردیف	شاخص	تعداد گویه	ضریب روایی (آلفا)
1	هویت مذهبی (شاخص کل)	16	911/0
2	تجربی	3	801/0
3	اعتقادی	4	914/0
4	مناسکی	4	800/0
5	شناختی	1	-
6	پیامدی	4	701/0

یافته‌های توصیفی پژوهش

جدول شماره 2. ویژگی‌های توصیفی نمونه

شاخص	متغیر	فراوانی	درصد
جنسیت	مرد	187	47/0
جنسیت	زن	213	53/0
وضعیت تأهل	مجرد	335	84/0
وضعیت تأهل	متأهل	64	16/0
تحصیلات	کارشناسی	286	72/0
تحصیلات	ارشد و بالاتر	118	18/0

همان‌طور که در جدول بالا آورده شده است. سه ویژگی جنسیت، وضعیت تأهل و میزان تحصیلات مدنظر است. در جنسیت تعداد مردان 187 نفر معادل 47 درصد و فراوانی زنان 213 نفر است معادل 53 درصد است و در وضعیت تأهل فراوانی مجردان 335 نفر معادل 84 درصد است و فراوانی متأهلین 64 نفر معادل 16 درصد است. همچنین در میزان تحصیلات تعداد مقطع کارشناسی در نمونه موردنظر 286 نفر یعنی 72/ 0 و فراوانی در تحصیلات تکمیلی 118 نفر معادل 28 درصد است.

یافته‌های تبینی پژوهش

در این بخش فرضیات پژوهش مورد آزمون قرار می‌گیرند. تکنیک‌های بکار گرفته‌شده بر اساس سطح سنجش متغیرها انتخاب‌شده است. در اینجا علاوه بر تکنیک‌های معمول، برای آزمون مدل از Amoss هم استفاده به عمل آمده است. قبل از اینکه متغیرها وارد مدل معادلات ساختاری شوند، باید از روابط معناداری بین متغیرها اطمینان پیدا کرد. بر این اساس در دو جدول ذیل این روابط مورد بررسی قرار گرفته اند.

جدول شماره (3) رابطه بین عضویت در فیس بوک و هویت مذهبی

متغیر وابسته

متغیر مستقل

هویت مذهبی

تعداد پاسخ

میانگین

سطح معنی داری

Sig

عضویت در فیس بوک

بلی

201

81/60

000/0

خیر

189

67/67

000/0

جدول(3) رابطه بین عضویت را فیس بوک و هویت مذهبی را نشان میدهد. مقایسه میانگین ها نشان می دهد که بین عضویت یا عدم عضویت در شبکه های اجتماعی مجازی و هویت مذهبی رابطه معناداری وجود دارد. با توجه به این می توان گفت افرادی که عضو شبکه های اجتماعی مجازی هستند، هویت مذهبی ضعیف تری نسبت به کسانی که عضو شبکه های اجتماعی مجازی نیستند، دارند.

جدول شماره (4) رابطه بین میزان استفاده از فیس بوک و هویت مذهبی

متغیر مستقل متغیر وابسته				میزان استفاده از فیس بوک
هویت مذهبی	آزمون پیرسون	میزان همبستگی	313/0-
		سطح معناداری	000/0
		تعداد پاسخ	199

جدول شماره (4) رابطه بین میزان استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی و هویت مذهبی را نشان می دهد. نتایج حاکی از این است که بین میزان استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی و هویت مذهبی رابطه معناداری وجود دارد و همبستگی بین میزان استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی و هویت مذهبی، همبستگی منفی است، یعنی اینکه با افزایش میزان استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی، هویت مذهبی ضعیف تر می شود.

در زیر مدل مفهومی پژوهش دربرگیرنده مدل ساختاری است. گام اول در انجام مدل‌سازی معادلات ساختاری ترسیم گرافیک مدل در نرم‌افزار می‌باشد. ترسیم مدل با استفاده از نرم‌افزار آموس انجام‌شده است.

$C:\Users\latifkarevani\Desktop\2.JPG$

مدل شماره 2. مدل مفهومی پژوهش همراه با ضرایب استاندارد

بنا به مدل‌سازی معادلات ساختاری پرسش این است که آیا داده‌های تجربی گردآوری‌شده از مدل نظری حمایت می‌کنند یا خیر. برای همین در این روش، تعدادی شاخص به‌عنوان شاخص برازش معرفی می‌شوند که نشان‌دهنده میزان همخوانی مدل نظری و داده‌های تجربی هستند. ازنظر گروه متخصصان دانشگاه ایالتی کالیفرنیا شمالی به چند دلیل قضاوت درباره برازش مدل اگر صرفاً بر مبنای مربع کا و سطح معنی‌داری باشد می‌تواند گمراه‌کننده باشد؛ و پژوهشگر اغلب نیازمند توجه به شاخص خاصی برازش برای تصمیم‌گیری نهایی است (قاسمی،1388). شاخص مربع کا (CMIN/DF) به‌عنوان یکی از شاخص‌های برای قابل‌قبول بودن مدل است. شوماخر و لومکس مقادیر بین 1 تا 5 و حتی گاهی مقادیر بین 1 تا 3 و 1 تا 2 را قابل‌قبول دانسته‌اند. در این مدل مربع کا بر درجه آزادی 69/1 است؛ و در حد قابل‌قبول و مناسب قرار دارد. شاخص دیگری که استفاده‌شده است. شاخص برازش هنجار شده مقتصد است. اغلب مقادیر بالای 50/0 یا 60/0 را مناسب تلقی کرده‌اند (قاسمی،1388) در این مدل نیز PCFI وPNFI نیز دارای مقادیر نزدیک به 50/0 هستند که برای تدوین مدل قابل‌قبول است. شاخص بعد، شاخص تطبیقی است؛ که هر چه عدد به یک نزدیک‌تر باشد مدل تائید می‌رود در اینجا مثال CFI، 98/0 است که نشان‌دهنده برازندگی بالای مدل است. سایر معیارهای برازش در جدول زیر آورده شده است.

جدول شماره 4. شاخص‌های برازندگی

شاخص برازش	CMIN/DF	RMSEA	PNFI	PCFI	TLI	NFI	CFI
مقدار برازش	69/1	059/0	58/0	59/0	97/0	96/0	98/0

با توجه به برازش کلی مدل، نوبت به برازش جزئی می‌رسد. برای این منظور دسته‌ای دیگر از شاخص‌ها، تحت عنوان شاخص‌های برازش جزئی در مدل‌سازی معادلات ساختاری موردبررسی قرار می‌گیرند. منظور معناداری ضریب هر رابطه تعریف‌شده در مدل موردتوجه قرار می‌گیرد. در قسمت خروجی Amos بخش دیگری از خروجی‌ها به معناداری این روابط رگرسیونی می‌پردازد که به شرح زیر است.

جدول شماره 5. ضرایب رگرسیون روابط در مدل

برآورد استاندارد	معناداری	نسبت بحرانی	خطای استاندارد	برآورد		مسیر تأثیر متغیرها
135/-	049/0	926/1-	037/0	070/-	میزان استفاده از فیس بوک-->	هویت مذهبی
518/0				1	هویت مذهبی------->	بعد شناختی
933/0	***	673/7	648/0	970/4	هویت مذهبی------->	بعد تجربی
657/0	***	044/7	624/0	393/4	هویت مذهبی ------>	بعد اعتقادی
00/1	***	657/7	988/0	565/7	هویت مذهبی ------>	بعد مناسکی
675/0	***/	218/7	754/0	445/5	هویت مذهبی------->	بعد پیامدی

این معناداری همه شاخص‌های هویت مذهبی دال بر این است که همه متغیرهای مشاهده‌پذیر متغیر پنهان هویت مذهبی را اندازه‌گیری می‌کنند یعنی به‌عبارت‌دیگر مؤلفه‌های هویت مذهبی در اندازه‌گیری سازه ه پنهان هویت مذهبی تأثیر مثبت و معناداری دارند. همچنین متغیر میزان فیس بوک دارای ضریب تأثیر منفی اما معناداری با ضرایب 135/- بر متغیر پنهان هویت مذهبی هستند ولی متغیر عضویت در شبکه‌های اجتماعی مجازی تأثیر معناداری بر هویت مذهبی نداشت و به همین خاطر تاثیر مستقیم و غیرمستقیم اش بر هویت مذهبی و ابعادش نادیده گرفته شدند همچنین در جداول زیر تأثیر مستقیم و غیرمستقیم استاندارد به تفکیک آورده شده است.

جدول شماره 6. ضرایب مستقیم و غیرمستقیم

متغیر	تأثیر مستقیم		تأثیر غیرمستقیم
متغیر	استفاده از فیس بوک	استفاده اینترنت		استفاده از فیس بوک	هویت مذهبی
هویت مذهبی	135/0-	175/0-		000/0	000/0
شناختی	000/0	000/0		070/0-	000/0
تجربی	000/0	000/0		350/0-	000/0
اعتقادی	000/0	000/0		309/0-	000/0
مناسکی	000/0	000/0		533/0-	000/0
پیامدی	000/0	000/0		383/0-	000/0

همان‌طور که در جدول بالا مشاهده می‌کنید. در تأثیر مستقیم متغیر آشکار میزان استفاده از فیس بوک با ضرایب 135/0- دارای تأثیر منفی بر هویت مذهبی هست؛ اما شاخص‌های هویت مذهبی با هویت مذهبی تأثیر مثبت دارند. همان‌طور در بالا اشاره شد این متغیرها به‌خوبی متغیر پنهان هویت مذهبی را اندازه‌گیری می‌کنند. برای مثال شاخه تجربی با ضریب 93/ 0 بیشترین اهمیت نسبی و شناختی با ضریب 518/0 کمترین اهمیت نسبی را در تأثیر مستقیم استاندارد دارد. در میزان ضریب غیرمستقیم تمامی متغیرهای آشکار مستقل دارای تأثیر منفی بر ابعاد هویت مذهبی دارند این دال بر این است متغیر مستقل همگی تأثیر منفی بر شاخه‌های هویت مذهبی دارند برای مثال استفاده از فیس بوک تأثیر منفی را با ضریب 533/0 -بر بعد مناسکی هویت مذهبی دارد.

نتیجه‌گیری

ازآنجاکه ارتباطات، اعم از فردی و اجتماعی، سنتی یا مدرن، نقش بسزایی در شکل‌گیری هویت دارند، بالطبع، تحول در نظام‌های ارتباطی می‌تواند دگرگونی‌های عمده‌ای درروند تکوین هویت ایجاد کند. به‌طورکلی رسانه‌های نوین ارتباطی فرصت‌های نوینی را در جهت تعامل خود و شبکه و فرایند شکل‌گیری هویت به وجود آورده‌اند و این رسانه‌های نوین می‌توانند تأثیرات مثبت و منفی زیادی بر هویت افراد ایجاد کنند. ازآنجای که شبکه‌های اجتماعی مجازی هم تحول عمیقی در ارتباطات بین مردم ایجاد کرده است و کاربران را قادر کرده است با افرادی دیگر از کشورهای بافرهنگ‌های متفاوت ارتباط برقرار کند و به تعامل و گفتگو و تبادل اطلاعات بپردازند و این فناوری‌های نوین ارتباطی که شبکه‌های اجتماعی مجازی یکی از مهم‌ترین هست مرزهای سنتی و فرضی جغرافیایی و زمانی را درهم‌شکسته و افراد را از بند مرزها رها ساخته است. به‌طورکلی می‌توان گفت که استفاده از این فناوری‌های نوین بخصوص در بین جوانان و نوجوانان های اثرهای عمیقی بر ارزش‌های این جوانان و نوجوانان گذاشته و باعث تغییراتی در هویت و سبک زندگی این گروه سنی شده است و پژوهش حاضر باهدف رابطه بین استفاده از فیس بوک و هویت دینی انجام‌شده است.

در تحلیل دومتغیره، بین متغیرهای ، عضویت در فیس بوک و میزان استفاده از فیس بوک با هویت مذهبی رابطه معناداری داشتند و جهت آن رابطه منفی هست؛ یعنی اینکه کاربرانی که در شبکه‌های اجتماعی فیس بوک عضو هستند و زمان بیشتری را در این شبکه‌های اجتماعی مجازی می‌گذرانند به نسبت سایرین که عضو شبکه‌های اجتماعی مجازی نیستند یا مدت زمان کمتری استفاده می‌کنند هویت دینی ضعیف‌تری دارند. همچنین بین ابعاد هویت مذهبی یعنی بعد تجربی، بعد اعتقادی، بعد مناسکی، بعد شناختی و بعد پیامدی با عضویت در فیس بوک و میزان استفاده از فیس بوک نیز رابطه معنادار منفی وجود دارد. یافته‌های تحقیق با یافته‌های پژوهش عدلی پور، یزدخواستی و خاکسار (1392)، احمد پور و قادر زاده (1389)، کاروانی(1397)بوستانی، داریوش (1390)، عدلی پور، قاسمی و کیان پور (1392)، اشتیاقی، علیزاده و کاظمیان (1391)، اسماک شافعی، نایان و عثمان (2012)، زاهو و همکارانش (2008)، والکن برگ و همکاران (2005) مطابقت دارد

درمجموع طبق نظریات گیدنز که معتقد است هویت در عصر حاضر، هویتی انعطاف‌پذیر هست و جهانی‌شدن باعث تغییر هویت‌ها می‌رود و همچنین همان‌گونه که یافته‌های عدلی پور، یزدخواستی و خاکسار (1392)، احمد پور و قادر زاده (1389)، بوستانی، داریوش (1390)، عدلی پور، قاسمی و کیان پور (1392)، اشتیاقی، علیزاده و کاظمیان (1391)، اسماک شافعی، نایان و عثمان (2012)، زاهو و همکارانش (2008)، والکن برگ و همکاران (2005) نشان می‌دهند جهانی‌شدن و شبکه‌های اجتماعی مجازی باعث تغییر هویت افراد و بازاندیشی و دوباره ساختن هویت کاربران می‌رود و رابطه بین عضویت و میزان استفاده از فیس بوک و هویت مذهبی رابطه منفی و معکوسی هست یعنی اینکه هر چه کاربران مدت استفاده و سابقه استفاده بیشتری و عضویت بیشتری در این شبکه‌ه اجتماعی مجازی دارند، هویت مذهبی کمتری نسبت به دیگران دارند. با توجه به اینکه شبکه‌های اجتماعی مجازی به‌طورکلی باعث تضعیف و مذهبی کاربران می‌رود، آیا باید عضویت در شبکه‌های اجتماعی مجازی را برای همه ممنوع اعلام کرد و شبکه‌های اجتماعی مجازی را بلوکه کرد. راه‌حل این نیست زیرا که در عصر حاضر و در عصر جهانی‌شدن ارتباطات نمی‌توان همچنین کاری کرد و پس بهترین راه این هست که ما هم مثل دیگران دستاوردهای علمی خود را در زمینه‌های مختلف در دسترس همگان قرار داد تا نه تنها افراد جامعه خودمان بلکه دیگران هم بافرهنگ و آداب و رسوم ما آشنا شوند تا میزان تعلق بیشتری در افراد جامعه خودمان و همچنین دیگران ایجاد کرد که به‌طورکلی پدافند غیرعامل گفته می‌رود و برای مقابله با بحران‌های هویتی مهم‌ترین راه، استفاده از وسایل و امکانات نرم هست. برای مقابله با بحران‌های هویتی مهم‌ترین راه، استفاده از وسایل و امکانات نرم (در قالب پدافند غیر عامل) ضروری است. از جمله راهبرد های مناسب در جهت ارتقا، بهبود و انسجام هویتی از طریق کانال های غیرمکانیکی می شود به عوامل زیر اشاره نمود :

1- قبل از هر چیز باید در این زمینه پژوهش های بیشتری انجام شود تا با سازوکار نحوه تأثیر شبکه ها بر هویت بخصوص هویت مذهبی بیشتر آشنا شویم.

2- توجه بیشتر به شبکه های اجتماعی مجازی به عنوان بعدی از جهانی شدن ارتباطات.

3- گسترش برنامه ها در جهت آشنایی بیشتر به هویت جمعی با تأکید بر سنت و آداب اسلامی و ایرانی در شبکه های اجتماعی مجازی

4- تقویت هویت جمعی با استفاده از مشارکت و فعال سازی در حوزه های مختلف اجتماعی.

5- ایجاد بستر مناسب برای آشنایی و تحکیم بنیان ها ی هویت سازی در میان جوانان، به ویژه دانشجویان

6- برنامه ریزی برای منابع هویت ساز جدید با توجه به فضای مجازی در برنامه ریزی های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی

7- مسئولان و برنامه ریزان فرهنگی کشور سعی در ارائه برنامه های منسجم برای معرفی فرهنگ ملی در فضای ·مجازی داشته باشند تا به‌نوعی بتوان فرهنگ ایرانی را به عنوان یکی از فرهنگ‌های اثرگذار در عرصه جهانی به کاربران خارجی معرفی نمود.

8- مسئولان و نظریه‌پردازان کشور تدابیری برای فرهنگ‌سازی جهت استفاده کاربران شبکه های اجتماعی مجازی بخصوص کاربران جوان، بیندیشند تا از این طریق کاربران بیشتر با فرهنگ ملّی ایرانی بیشتر آشنا شوند.

منابع

- احمدپور، مریم و قادرزاده، امید (1389) تعامل در فضای سایبر و تأثیر آن بر هویت مذهبی جوانان، فصلنامه پژوهش جوانان، فرهنگ و جامعه، شماره 5.

- ادیبی، مهدی، یزدخواستی، بهجت و فرهمند، مهناز (1387) جهانی‌شدن فرهنگ با تأکید بر هویت اجتماعی، فصلنامه مطالعات ملی، سال نهم، شماره 3.

- اشتیاقی، معصومه، علیزاده، توحید و کاظمیان، مهرداد (1391) اینترنت و هویت دینی دانشجویان، فصلنامه مطالعات ملی، ویژه‌نامه، شماره 2.

- امینی، آرمین و اکبری، مرتضی (1391). نقش شبکه‌های اجتماعی مجازی در تحولات غرب آسیا، فصلنامه عملیات روانی، سال نهم، شماره 33.

- بوستانی، داریوش (1390). جوانان و هویت بازاندیشانه، مجله مطالعات اجتماعی، دوره پنجم، شماره 1.

- تاجیک اسماعیلی، عزیزالله و تاجیک اسماعیلی، سمیه (1394) نگرش به جهانی‌شدن و هویت دینی دانشجویان، مطالعه رسانه‌ای، سال دهم، شماره 28.

- حکیمی، رؤیا (1390). نقش شبکه‌های اجتماعی بر هویت، مجله جهانی رسانه، دوره ششم شماره 11.

- شهابی، محمود و بیات، قدسی (1391). شبکه‌های اجتماعی مجازی و کاربران جوان، فصلنامه مجلس و راهبرد، سال نوزدهم، شماره 69.

- ضیایی پرور، حمید و عقیلی، سیدوحید (1388)، بررسی نفوذ شبکه‌های اجتماعی مجازی در میان کاربران ایرانی، فصلنامه رسانه، سال بیستم، شماره 4.

- عباسی قادری، مجتبی و خلیلی کاشانی، مرتضی (1389) تأثیر اینترنت بر هویت ملی، مطالعات راهبردی: تهران.

- عبداللهی، محمد و حسین بر، محمد عثمان (1385). هویت جمعی و نگرش به دموکراسی در ایران، مجله جامعه‌شناسی ایران، دوره هفتم، شماره 4.

- عدلی پور، صمد، یزدخواستی، بهجت و خاکسار، فائزه (1392) شبکه اجتماعی فیس‌بوک و شکل‌گیری هویت بازاندیشانه در بین دانشجویان دانشگاه تبریز، فصلنامه پژوهش‌های ارتباطی، سال بیستم، شماره 3.

- عدلی پور، صمد، قاسمی، وحید و کیانپور، مسعود (1392). شبکه اجتماعی فیس‌بوک و هویت ملی جوانان، فصلنامه مطالعات ملی، سال چهاردهم، شماره 4.

- قادر زاده، امید (1390) تأثیر اشکال مختلف سرمایه بر هویت جمعی زنان، زن در توسعه و سیاست، دوره نهم، شماره 3.

- کاروانی، عبدالطیف (1397)، تعامل در فضای مجازی و تأثیر آن بر هویت ملی دانشجویان دانشگاه سیستان و بلوچستان، فصلنامه مطالعات ملی، سال نوزدهم، شماره 2، صص: 128-113.

- کاستلز، ایمانوئل (1385). عصر اطلاعات، قدرت و هویت، ترجمه: حسن چاوشیان، جلد 2، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

- گیدنز، آنتونی (1391). جامعه‌شناسی، ترجمه حسن چاوشیان، نشر نی، تهران.

- گیدنز، آنتونی (1383) جامعه‌شناسی، ترجمه: منوچهر صبوری، انتشارات نی: تهران.

- گیدنز، آنتونی (1378). تجدد و تشخص، ترجمه: ناصر موفقیان، انتشارات نی: تهران.

- محسنی تبریزی، علیرضا و مروت، برزو (1391) جهانی‌شدن و نقش رسانه در شکل‌گیری هویت جمعی دانشجویان، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال چهارم، شماره 2.

- مهدی زاده، سید محمد، (1389)؛ نظریه‌های رسانه: اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی، تهران: نشر همشهری

- نش، کیت (1382)، جامعه شناسی سیاسی معاصر: جهانی شدن، سیاست و قدرت، ترجمه محمد تقی دلفروز، نشر کویر: تهران

- Anderson, C. (2006). The Long Tail: How Endless Choice is Creating Unlimited Demand, Random House Business Books: London, UK.

- Asmaak Shafie, Nayan, Osman(20012) Constructing Identity through Facebook Profiles. Procedia - Social and Behavioral Sciences 65.

- Grasmuck, S. (2009). Facebook & Identity. Journal of Computer-Mediated Communication.

- Jones,S (1998) cybersociety2.0: revisiring computer-mediated communication and community, London, sage.

- Kelley, F.L. (2007). Face-Time: The Construction of Identity on Facebook. London: Wadsworth.

- Pempek,T and etal(2009), college students social networking experiences on facebook, Journal ofApplied Developmental Psyhology 30:227

- Valkenburg, Patti; Schouten, A. & Jochen, P. (2005). Adolescentʼs Identity Experiments on the Internet. Journal of new media & society. Vol. 7,No. 3, pp. 383- 402.

- Zhao, Grasmuck, Martin(2008) Identity construction on Facebook. Computers in Human Behavior 24

[1] : Collective identity

[2] : Globalization

[3] : Cybernetics

[4] : jones

[5] : Virtual social networks

[6] : Anderson

[7] : Religious identity

[8] : Reflexive identity

[9] : Chau

[10] : Lee

[11] : Asmaak Shafie

[12] : Nayan

[13] : Osman

[14] : peer perception

[15] : self-promotion

[16] : popularity

[17] : Zhao

[18] : Giddens

[19] . Nash

[20] : validity

[21] : face validity

[22] : reliability

Share To

Article Url

The sociological study of the relationship between virtual social networks and religious identity of students. : case study of student of sistan and baloochesta

Sanad

Links

Related Centers

Technical Support

Official pages