• Home
  • Evaluation of environmental and non-environmental components affecting social resilience in residential neighborhoods (Case study: selected neighborhoods of Babol)

Share To

Article Url


Manuscript ID : HOVIATSHAHR-2303-12334 (R5) Visit : 266 Page: 111 - 126

10.71793/hoviatshahr.2023.795240

Article Type: Original Research

Evaluation of environmental and non-environmental components affecting social resilience in residential neighborhoods (Case study: selected neighborhoods of Babol)

Subject Areas : urban design

Sogand Vosoughi 1 , Rouhollah Rahimi 2

1 - Master's student, Department of Architecture, Faculty of Arts and Architecture, University of Mazandaran, Babolsar, Iran.
2 - Assistant Professor, Department of Architecture, Faculty of Arts and Architecture, University of Mazandaran, Babolsar, Iran.

Received: 2023-03-28 Accepted : 2023-11-29 Published : 2023-12-06

Keywords: Social Resilience, Environmental and Non-environmental Components, Residential Neighborhoods, Babol City.,

Abstract :

Social resilience refers to the ability of individuals to adapt to changes and represents the community's capacity to respond to crises. The location plays a significant role in the occurrence of social events, thus establishing a close relationship between social resilience and location characteristics. By properly designing spatial and environmental components, social elements can be supported in the process of community resilience. A resilient and resistant city is one where residents actively participate in decision-making processes alongside city managers and municipalities, based on their capacities and resources. It is a city that has identified its hazards and implemented appropriate planning and measures to safeguard and support people's lives, properties, cultural heritage, and social capital. Understanding the factors that influence city resilience not only preserves human life but also reduces community costs during emergencies and crises. In other words, a deeper understanding of resilience is crucial for creating sustainable and safe environments.The present study aims to explain the influential factors on social resilience in residential neighborhoods and evaluate its quality in three neighborhoods in Babol. In the first step of the research, we explored the influential factors on social resilience by reviewing the theories and perspectives of various theorists. This phase led to the identification of 11 main components and 31 sub-components. These influential factors were then divided into two groups: environmental and non-environmental components, based on their origins and impact. This approach, which distinguishes our study from previous ones, provides a clear understanding of the different dimensions that contribute to neighborhood resilience. Furthermore, the environmental components were further categorized into three groups: physical, perceptual, and social environments, in line with the theory of resilient places. While social resilience is a broad concept that encompasses various domains, this categorization helps architects and urban planners understand where to focus their efforts and highlights the complexity of the relationship between different components. Subsequently, based on these components, a questionnaire prepared that was distributed in three neighborhoods in Babol: Shahab Nia, Borj Bon and Pir Alam. collected data from 384 complete questionnaires, analyzed using exploratory factor analysis, one-sample t-tests, and analysis of variance. The results of the analyses confirm the influence of all components. Based on the results of analysis, the impact of each component on overall social resilience was determined. The results indicate that among the environmental components, "attachment to place," "sense of security," and "social interactions" had the highest specific values of 3.196, 2.952, and 2.937, respectively. Among the non-environmental components, "awareness and knowledge" had the highest impact with a specific value of 1.949 in the studied neighborhoods. Furthermore, the analyses suggest that the level of social resilience in the Borjban and Piralam neighborhoods is relatively desirable, while it is undesirable in the Shahabnia neighborhood. However, it is also evident that there is a need to improve the physical-social quality in the first two neighborhoods. This means that through the evaluation conducted, it is possible to identify the components that require improvement more clearly and emphasize the consolidation of desirable component conditions.

References:

1. ابراهیم نیا، وحیده؛ شهبازی، طاهره؛ و رحیمی، روح اله. (1401). تحلیل محیط کالبدی اثرگذار بر سرمایه اجتماعی در محلات شهر ساری. جغرافیا و توسعه فضای شهری، 9(3)، 121-140. Doi: 10.22067/jgusd.2022.67168.0
2. احمدی، مارال؛ عندلیب، علیرضا؛ ماجدی، حمید؛ و زرآبادی، زهرا السادات‌سعیده. (1399). بررسی تاب آوری کالبدی- اجتماعی بافت فرسوده تاریخی با تاکید بر فرم شهری پایدار با روش میانگین فاصله از حد بهینه (نمونه موردی: محلات بافت تاریخی تهران). مطالعات محیطی هفت حصار، 8(32)، 5-16. 10.29252/hafthesar.8.32.3 Doi:
3. بهرامی، سیروان؛ سرور، رحیم؛ و اسدیان، فریده. (1396). تحلیلی بر وضعیت تاب‌آوری محلات شهر سنندج (مطالعه موردی: محلات سرتپوله، شالمان و حاجی‌آباد) . مطالعات محیطی هفت حصار،6(22)، 45-62. Doi: 20.10001.1.23225602.1396.6.22.6.5
4. پرتوی، پروین؛ بهزادفر، مصطفی؛ و شیرانی، زهرا. (1395). طراحی شهری و تاب¬آوری اجتماعی (بررسی موردی: محله جلفا اصفهان). نشریه نامه معماری و شهرسازی، 9(17), 99-116. 20.1001.1.23225602.1396.6.22.6.5 Doi:
5. حاتمی نژاد، حسین؛ پوراحمد، احمد؛ و زبردست، کوشیار. (1399). سنجش میزان تاب‌آوری اجتماعی در منطقه 9 کلان‌شهر تهران. مسکن و محیط روستا، 39(171)، 49-60. Doi: 10.22034/39.171.49
6. دهقانی، سیده شیما. (1399). طراحی کالبد محلات شهری به منظور ارتقای تاب آوری اجتماعی (مورد پژوهشی محله خزانی بخارایی). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.
7. ذکاوت،کامران؛ و خشه چی، الهام. (1399). تاب آوری در قالب یک تجربه: چه چیزی یک همسایگی را به خانه تبدیل می کند؟ (بررسی تجربه زیسته یک اجتماع از محدوده تاریخی عودجولان). معماری و شهرسازی آرمانشهر، 13(30)، 245-256.
Doi: 10.22034/aaud.2019.154643.1725
8. رحیمی، روح اله؛ حیدرنتاج، وحید ؛ نجاری الموتی، یاسمن؛ و انوری فر، شیرین. (1401). بررسی گردشگری سبز و توسعه فرهنگی جوامع محلی با احیای میراث معماری صنعتی مازندران. نشریه علمی-پژوهشی نقش جهان - مطالعات نظری و فناوری های نوین معماری و شهرسازی. ۱۲ (۱)، ۱۰۴-۸۴. Doi: 20.1001.1.23224991.1401.12.1.4.4
9. رحیمی, روح اله؛ و رازانی، فرناز. (1401). ارزیابی رابطه مؤلفه‌های کالبدی شفابخش محیط‌های آموزشی و سلامت روان کاربران (نمونه موردی: دانشجویان دانشگاه مازندران)، علوم و تکنولوژی محیط زیست، 24(8)، 115-132.
Doi: 10.30495/jest.2022.61216.5410
10. رحیمی, روح اله؛ محمدی, علی؛ و حسن زاده داوودی, شکرالله. (1393). الگوی هولوگرافیک در سیر تکاملی شهر (شهر مورد مطالعه : آمل). باغ نظر, 11(31), 89-98.
11. شفیعی دستجردی، مسعود؛ لک، آزاده؛ و غفاری، علی. (1400). تدوین مدل ارزیابی فرم شهری با رویکرد تاب آوری فضایی. پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 10(2)، 1-27. Doi: 10.22059/JURBANGEO.2022.333648.1610
12. عباداله زاده ملکی، شهرام؛ خانلو، نسیم؛ زیاری، کرامت الله؛ و شالی امینی، وحید. (1396). سنجش و ارزیابی تاب آوری اجتماعی جهت مقابله با بحران های طبیعی؛ مطالعه موردی: زلزله در محلات تاریخی شهر اردبیل. مدیریت شهری، 48، 262-279.
13. محمدپور لیما، نغمه؛ بندرآباد، علیرضا و ماجدی، حمید. (1399). تاب‌آوری کالبدی و اجتماعی محلات مسکونی بافت تاریخی (نمونه موردی منطقه 12 تهران). نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 12(2)، 97-116.
Doi: 20.1001.1.66972251.1399.12.2.6.0
14. محمودی کاظم آبادی، لیلا؛ خانی زاده، محمد علی؛ و پوراحمد، احمد. (1399). سنجش و ارزيابی ميزان تاب آوری جوامع شهری در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و محيط زيستی (مطالعه موردی: شهر شيراز). علوم و تکنولوژی محیط زیست، 22(8)، 295-307.
Doi: 10.22034/JEST.2021.35212.4227
15. منوریان، عباس؛ امیری، مجتبی؛ و مهری کلی، سیمین. (1397). شناسایی مولفه های اثرگذار بر افزایش میزان تاب آوری اجتماعی محلات آسیب پذیر و دارای بافت فرسوده در مواجهه با حوادث طبیعی (شهر موردی: تهران). مطالعات مدیریت شهری، 10(34)، 13-26.
16. موسویان، سیده عطیه؛ ذاکرحقیقی، کیانوش؛ و نقدی، اسدالله. (1398). بررسی تطبیقی نقش حس دلبستگی به مکان در ارتقای تاب آوری اجتماعی (نمونه های مورد مطالعه: آقاجانی بیگ، متخصصین و حصار امام شهر همدان)، دوفصلنامه پژوهش‌های جامعه‌شناسی معاصر، 8(15)، 37-66. Doi: 10.22084/CSR.2019.15171.1413
17. موسوی، سید محسن؛ رحیمی، روح اله؛ و وثوقی، سوگند. (1402). ارزیابی رابطه گونه های همسایگی با شیوه تعاملات اجتماعی در مجموعه مسکونی ویلایی و آپارتمان میان مرتبه براساس نظریه یان گل(مطالعه موردی: آپارتمان سیب و شهرک ساحلی، شهرستان نور). نشریه علمی-پژوهشی معماری و شهرسازی ایران، 14(1)، 103-116.
18.Arefi, M. (2011). Design for resilient cities-Reflection from a studio. Companion to Urban Design, edited by Tridib Banerjee and Anastasia Loukaitou-Sideris, Routledge. Taylor & Francis Group.
19. Bejtullahu, F. (2016). Role of the architects in creating building and urban resilience. UBT International Conference, 60, 6-14. Doi:10.18775/jibrm.1849-8558.2015.25.3002
20. Coaffee, J. (2013). Towards Next Generation Urban Resilience in Planning Practice: From Securitization to Integrated Place Making. Planning Practice and Research. 28(3), 323-339.
21. Fahlberga, A., Vicinob, T. J., Fernandesc, R., & Potiguarad, V. (2020). Confronting chronic shocks: Social resilience in Rio de Janeiro's poor neighborhoods. Cities, 99.
22. Khalili, S., Harre, M., & Morely, P. (2015). “A temporal framework of social resilience indicators of communities to flood, case studies: Wagga wagga and Kempsey, NSW, Australia”, Journal of Disaster Risk Reduction, 13, 248-254. DOI:10.1016/j.ijdrr.2015.06.009
23. Kuhlicke, C., Steinfu¨ hrer, A., Begg, C., Bianchizza, C., Bru¨ ndl, M., Buchecker, M., De Marchi, B., Di Masso Tarditti, M., Ho¨ ppner, C., Komac, B., Lemkow, L., Luther, J., McCarthy, S., Pellizzoni, L., Renn, O., Scolobig, A., Supramaniam, M., Tapsell, S., Wachinger, G., Walker, G., Whittle, R., Zorn, M., & Faulkner, H. (2011). Perspectives on social capacity building for natural hazards: outlining an emerging field of research and practice in Europe. Environmental Science & Policy, 14,804–814.
24. Larimian, T., Sadeghi, A., Palaiogou, G., & Schmidt, R. 2020. "Neighbourhood Social Resilience (NSR): Definition, Conceptualisation, and Measurement Scale Development." Sustainability 12(6363), 1-24.
25. Lyon, C. (2014). Place Systems and Social Resilience: A Framework for Understanding Place in Social Adaptation, Resilience, and Transformation. Society & National Resources. 27(10), 1009-1023.
26. Mehmood, A. (2015). Of Resilient Places: Planning for Urban Resilience. European Planning Studies. 24(2), 407-419.
27. Rahimi, R., & Ansari, M. (2020). Recreating Place in Iranian Monuments Case Study: Hafez Garden-Tomb (1452-1936 A.D.). Iranian Journal of Archaeological Studies, 10(1): 47-62. Doi: 10.22111/IJAS.2020.6627.
28. Ramzanpour, M., & Rahimi, R. (2023). Prioritization Physical Resilience Criteria for Affordable Housing Locating Based on An Analytic Hierarchy Process (AHP). (2023). Web of Science™ Core Collection (BKCI). IntechOpen.UK. Doi: 10.5772/intechopen.1001324
29. Ross, H., & Berkes, F. (2014). Research Approaches for Understanding, Enhancing, and Monitoring Community Resilience. Society and Natural Resources, 27(8), 787-804.
Doi:10.1080/08941920.2014.905668
30. Rutten, R., Westland, H., & Boekema, F. (2010). The Spatial Dimension of Social Capital. European Planning Studies, 18(6), 863-871. DOI:10.1080/09654311003701381
31. Satterthwaite, D. (2013). The Political Underpinnings of Cities’ Accumulated Resilience to Climate Change. Environment and Urbanization. 25(2), 381-391. Doi:10.1177/0956247813500902
32. Shaw, D., Scully, J., & Hart, T. (2014). The paradox of social resilience: How cognitive strategies and coping mechanisms attenuate and accentuate resilience. Global Enviromental Change. 25, 194-203. Doi: 10.1016/j.gloenvcha.2014.01.006
Full-Text:


Evaluation of environmental and non-environmental components affecting social resilience in residential neighborhoods ) Case study: selected neighborhoods of Babol(

Sogand vosoughi*, Rouhollah Rahimi**

____________________________________________________________

 

Abstract

Social resilience refers to the ability of individuals to adapt to changes and represents the community's capacity to respond to crises. The location plays a significant role in the occurrence of social events, thus establishing a close relationship between social resilience and location characteristics. By properly designing spatial and environmental components, social elements can be supported in the process of community resilience. A resilient and resistant city is one where residents actively participate in decision-making processes alongside city managers and municipalities, based on their capacities and resources. It is a city that has identified its hazards and implemented appropriate planning and measures to safeguard and support people's lives, properties, cultural heritage, and social capital. Understanding the factors that influence city resilience not only preserves human life but also reduces community costs during emergencies and crises. In other words, a deeper understanding of resilience is crucial for creating sustainable and safe environments.The present study aims to explain the influential factors on social resilience in residential neighborhoods and evaluate its quality in three neighborhoods in Babol. In the first step of the research, we explored the influential factors on social resilience by reviewing the theories and perspectives of various theorists. This phase led to the identification of 11 main components and 31 sub-components. These influential factors were then divided into two groups: environmental and non-environmental components, based on their origins and impact. This approach, which distinguishes our study from previous ones, provides a clear understanding of the different dimensions that contribute to neighborhood resilience. Furthermore, the environmental components were further categorized into three groups: physical, perceptual, and social environments, in line with the theory of resilient places. While social resilience is a broad concept that encompasses various domains, this categorization helps architects and urban planners understand where to focus their efforts and highlights the complexity of the relationship between different components. Subsequently, based on these components, a questionnaire prepared that was distributed in three neighborhoods in Babol: Shahab Nia, Borj Bon and Pir Alam. collected data from 384 complete questionnaires, analyzed using exploratory factor analysis, one-sample t-tests, and analysis of variance. The results of the analyses confirm the influence of all components. Based on the results of analysis, the impact of each component on overall social resilience was determined. The results indicate that among the environmental components, "attachment to place," "sense of security," and "social interactions" had the highest specific values of 3.196, 2.952, and 2.937, respectively. Among the non-environmental components, "awareness and knowledge" had the highest impact with a specific value of 1.949 in the studied neighborhoods. Furthermore, the analyses suggest that the level of social resilience in the Borjban and Piralam neighborhoods is relatively desirable, while it is undesirable in the Shahabnia neighborhood. However, it is also evident that there is a need to improve the physical-social quality in the first two neighborhoods. This means that through the evaluation conducted, it is possible to identify the components that require improvement more clearly and emphasize the consolidation of desirable component conditions.

Keywords:

Social Resilience, Environmental and Non-environmental Components, Residential Neighborhoods, Babol City.

 

______________________________________________________________________________________________________________

*This article is taken from the master's thesis of the first author titled "Assessing the Impact of the Physical Environment on Social Resilience in Residential Neighborhoods: Designing a Residential Complex in Babol City." It is being conducted under the guidance of Dr. Rouhollah Rahimi at University of Mazandaran.

 

**Master's student, Department of Architecture, Faculty of Arts and Architecture, University of Mazandaran, Babolsar, Iran.

Email: Vosooghisogand@gmail.com

 

*** Assistant Professor, Department of Architecture, Faculty of Arts and Architecture, University of Mazandaran, Babolsar, Iran (Correspondence Officer).

Email: r.rahimi@umz.ac.ir.

 

ارزیابی مولفه‌های محیطی و غیرمحیطی موثر بر تاب‌آوری اجتماعی در محلات مسکونی

(مطالعه‌ موردی: محلات منتخب بابل)

 

سوگند وثوقی*، روح‌اله رحیمی**

____________________________________________________________

0000-0003-4609-2740

0000-0003-0597-6160

چکيد‌‌‌‌‌‌‌ه

تاب‌آوری اجتماعی شامل شرایطی است که تحت آن، افراد با تغییرات انطباق می‌یابند و درواقع بیانگر توان جامعه در پاسخ‌‌گویی به بحران‌هاست. پژوهش حاضر، در جهت تبیین مولفه‌های تاثیرگذار بر تاب‌آوری اجتماعی در محلات مسکونی و ارزیابی کیفیت آن در سه محله بابل صورت گرفته‌است. اطلاعات جمع‌آوری شده از 384 پرسشنامه، تحت تحلیل عاملی اکتشافی،  آزمون‌های T تک نمونه‌ای و آنالیز واریانس بررسی شده‌اند. مولفه‌های موثر یافت‌شده، از حیث خواستگاه و نحوه تاثیر‌گذاری به دو گروه مولفه‌های محیطی و غیرمحیطی تقسیم شدند. نتایج نشان می‌دهد، در بین مولفه‌های محیطی،«دلبستگی به مکان»، «حس‌امنیت» و «تعاملات‌ اجتماعی» به ترتیب با مقادیر ویژه 196/3، 952/2 و 937/2 و در بین مولفه‌های غیرمحیطی، «آگاهی و دانش» با مقدار ویژه 949/1 بیش‌ترین تاثیرگذاری را بر تاب‌آوری اجتماعی داشته‌اند. همچنین سطح تاب‌آوری اجتماعی به‌ترتیب در محله پیرعلم و برج‌بن با میانگین 168/3 و 033/3 وضعیت نسبتا مطلوب و محله شهاب‌نیا با میانگین 994/2 وضعیت نامطلوبی دارد.

 

 

 

 

واژه‌هاي کليد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ي

تاب‌آوری اجتماعی، مولفه‌های محیطی و غیرمحیطی، محلات مسکونی، شهر بابل

 

 

 

 

 

* اين مقاله برگرفته از رساله کارشناسی ارشد نویسنده اول با عنوان :«.ارزیابی تاثیر محیط کالبدی بر تاب­­آوری اجتماعی در محلات مسکونی؛ طراحی مجموعه مسکونی در شهرستان بابل» است که با راهنمایی دکتر روح‌اله رحیمی در دانشگاه مازندران در حال انجام است. 

** دانشجو کارشناسی ارشد، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه مازندارن، بابلسر، ایران.                Email: Vosooghisogand@gmail.com

*** استادیار، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه مازندارن، بابلسر، ایران (مسئول مکاتبات).        Email: r.rahimi@umz.ac.ir

مقدمه 

تاب‌آوری، واژه‌ای است که همگام با توسعه پایدار به‌کار گرفته می‌شود و در زمینه‌ها و علوم مختلفی موضوعیت می‌یابد (احمدی و همکاران، 1399: 7). یک شهر تاب‌آور و مقاوم دربرابر بحران‌ها، شهری است که ساکنان آن براساس ظرفیت‌ها و منابع، همگام با مدیران شهری و شهرداری‌ها در تصمیم‌گیری‌ها مشارکت کنند. شهری است که مخاطرات آن شناسایی شده‌باشد و برنامه‌ریزی و اقدامات مناسب برای حفاظت و حمایت از جان و مال مردم، میراث فرهنگی و سرمایه‌های اجتماعی در آن صورت گرفته‌باشد (منوریان و همکاران، 1397: 21). درک عوامل تاثیرگذار بر تاب‌آوری شهرها، علاوه بر حفظ حیات بشری، منجر به کاهش هزینه‌های جوامع در هنگام حوادث و بحران‌ها می‌شود. به بیانی دیگر شناخت عمیق‌تر تاب‌آوری برای به وجود آوردن جوامع پایدار و ایمن، امری حیاتی است. گسترش شهرنشینی و شکلگیری نیازهای جدید، برنامه ریزی را از نگاهی فیزیکی- كالبدی به سمت توجه بر جنبه های اجتماعی زندگی شهری معطوف نموده است(ابراهیم نیا و همکاران، 1401: 122) یکی از مهم ترین پارامترهای تاثیرگذار بر پایداری اجتماعی مسئله تعاملات اجتماعی است(موسوی و همکاران، 1402: 106)؛ نیاز انسان به تعامل عاطفی، شناختی و رفتاری با مکانی که در آن زندگی میکند از جمله مهمترین ابعاد رابطه انسان و مکان است(رحیمی و رازانی، 1401: 117). یکی از مولفه‌های تاثیرگذار بر تاب‌آوری، وجود شبکه‌های نیرومند اجتماعی می‌باشد. با وجود آن‌که شبکه‌های اجتماعی منجر به تاب‌آوری می‌گردند، محیط ساخته شده نیز پشتیبان و موثر بر بسیاری از شبکه‌های اجتماعی است (Rutten et all, 2010: 867). طراحی مناسب مولفه‌های فضایی و زیست محیطی، می‌توانند با برعهده گرفتن وظایف در فرآیند تاب‌آوری جوامع، به مولفه‌های اجتماعی نیز کمک کنند. این روند و گرایش روشنی برای تغییر پارادایم و تغییر اساسی در دیدگاه معماران و جامعه در مورد نحوه واکنش به حوادث ناگهانی و تغییرات مزمن است(Bejtullahu, 2016: 9).

سطح تاب‌آوری اجتماعی بالا در محلات مسکونی، کیفیت زندگی ساکنین را بهبود می‌بخشد. این محلات فرصت‌هایی را برای ایجاد تعاملات اجتماعی، رشد شخصی و احساس تعلق فراهم می‌کنند. از سوی دیگر، عدم وجود تاب‌آوری اجتماعی در محلات ممکن است منجر به بروز مشکلاتی برای ساکنین همچون کاهش احساس امنیت و اطمینان شود. این موضوع منجر به افزایش ترس از جرم، کاهش اعتماد به همسایگان و کاستن از همبستگی اجتماعی می‌شود. همچنین، این محلات ممکن است دسترسی به تسهیلات جامعه‌ای، حمل‌و‌نقل عمومی و منابع دیگر را که می‌تواند تعاملات اجتماعی و مشارکت جامعه را ترویج کند، نداشته باشند. نکته قابل‌توجه دیگر آن است که سطح بالای تاب‌آوری اجتماعی می‌تواند ظرفیت افراد را برای یادگیری از تجربیات گذشته و به کارگیری هوشمندانه آن در تعاملات با محیط فیزیکی و اجتماعی افزایش دهد. با توجه به این اصل، تاب‌آوری اجتماعی ضروری است زیرا نقش مرکزی در تبدیل تغییرات به وجود آمده ناشی از بحران به شرایطی قابل تحمل برای ساکنان یک محله را دارد (بهرامی و همکاران، 1396: 61). 

در ایران نیز با توجه به تغییرات روزافزون و وقوع بحران‌های پی‌در‌پی اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و ...، لزوم توجه به تاب‌آوری اجتماعی، امری حیاتی است. کیفیت بالای تاب‌آوری اجتماعی در محلات مسکونی، به عنوان واحد‌های تشکیل‌دهنده یک شهر، می‌تواند متضمن ارتقا قابلیت بازگشت‌پذیری به شرایط پیش از بحران و در نهایت ارتقا کیفیت زندگی باشد. در این راستا تعیین شاخص‌هایی برای ارزیابی سطح تاب‌آوری اجتماعی محلات یکی از مهم‌ترین گام‌ها در ساخت جوامع تاب‌آور است. بنابراین پژوهش در جهت «تبیین مولفه‌های تاثیر گذار بر تاب‌آوری اجتماعی در محلات مسکونی» و «ارزیابی سطح تاب‌آوری اجتماعی در محلات شهاب نیا، برج بن و پیرعلم واقع در شهر بابل» صورت گرفته‌است. در این بین، مولفه‌های موثر یافت‌شده، از حیث خواستگاه و نحوه تاثیر‌گذاری به دو گروه مولفه‌های محیطی و غیرمحیطی تقسیم شده‌اند. این رویکرد که تفاوت اساسی بین پژوهش حاضر و سایر پژوهش‌های پیشین است به درک روشن‌نری از لایه‌های مختلف آن‌چه یک محله را تاب‌آور می‌کند؛ منجر می‌گردد. در ادامه نیز مولفه‌های محیطی با ارجاع به نظریه مکان تاب‌آور به سه گروه محیط فیزیکی، ادراکی و اجتماعی تقسیم می‌شوند. در حالی که تاب‌آوری اجتماعی مفهومی چتر‌مانند است و حوزه‌های مختلفی را در بر می‌گیرد، این دسته‌بندی نقطه ورود معماران و شهرسازان به موضوع را مشخص کرده و پیچیدگی رابطه میان مولفه‌های مختلف را تشریح می‌کند.

پیشینه پژوهش

حاتمی‌نژاد و همکارانش در سال 1399 به ارزیابی کیفیت تاب‌آوری اجتماعی در منطقه 9 کلان‌شهر تهران پرداخته‌اند. مدل مفهومی ارائه شده توسط این پژوهشگران شامل 4 مولفه اصلی «سرمایه‌ اجتماعی»، «ارزش‌های اجتماعی»، «ساختار اجتماعی»، «برابری و تنوع اجتماعی» و «باورها و فرهنگ اجتماعی» است. نتایج پژوهش خاطر‌نشان می‌شود که جهت بهبود وضعیت توجه ویژه به «برابری و تنوع اجتماعی» و «باورها و فرهنگ اجتماعی» مورد نیاز است. دسترسی به پارک و بوستان، زمین ورزشی، مراکز بهداشتی، آتش‌نشانی و کتابخانه عمومی نیز می تواند در ارتقا تاب‌آوری تاثیر‌گذار می‌داند (حاتمی‌نژاد و همکاران، 1399: 60).

ذکاوت و خشه‌چی، محله عودجولان در تهران را با هدف بررسی تجربه ساکنین و نحوه مواجهه آن‌ها با بافت فرسوده این محله، مورد بررسی قرار می‌دهند. محقیقن به دنبال آن هستند که علل ترک نشدن محل توسط ساکنین قدیمی را، علی رغم وجود کاستی‌ها و فرسودگی شدید کالبدی، بیایند. نتایج پژوهش نشان از تاثیر ژرف دو کیفیت ذهنی «حس تعلق» و «حس مکان» بر ارتقا سطح تاب‌آوری اجتماعی دارد. درواقع ساکنین قدیمی محله به سبب تجربه زیسته‌اشان در مکان، آینده جایگزینی را برای آن تصور می‌کنند و همین دید مثبت، آن مکان را برایشان به «خانه» تبدیل می‌کند؛ علتی که مانع از ترک آن‌ها از محله می‌شود (ذکاوت و خشه‌چی،1399: 255).

محمدپور لیما و همکارانش در پژوهشی جهت شناخت ویژگی‌های محلات شهری تاب‌آور، به بررسی اثر متقابل شبکه‌های اجتماعی و محیط کالبدی پرداخته‌‌اند. نتایج پژوهش از پیوند میان محیط کالبدی و شبکه‌های اجتماعی و همچنین پیوند میان شبکه‌های اجتماعی و تاب‌آوری حمایت می‌کند. با تکیه بر این موضوع رابطه میان محیط کالبدی و تاب‌آوری به اثبات می‌رسد. جنبه‌های معینی از محیط کالبدی مانند امکانات اجتماعی که باعث تجمع شبکه‌های اجتماعی می شوند، گره‌های شهری و یا اماکنی که افراد بتوانند ارتباطات رسمی و غیر رسمی در آن داشته باشند، تاثیر بسزایی بر کیفیت تاب‌آوری اجتماعی خواهد‌داشت (محمدپور لیما و همکاران، 1399: 113).

منوریان و همکارانش مولفه‌های اثرگذار بر تاب‌آوری اجتماعی را به طور خاص در برابر حوادث طبیعی موردی بررسی قرار می‌دهند. مولفه‌هایی که در این پژوهش شناسایی شدند عبارتند از: ارتقا آگاهی و دانش از طریق آموزش، حمایت اجتماعی ، مشارکت اجتماعی، تعلق و همبستگی اجتماعی سرمایه اجتماعی، باورها و اعتقادات دینی و امنیت اجتماعی. پژوهشگران، آموزش را جهت آمادگی در مقابله با حوادث، بسیار مهم تلقی می کنند و وقوع آن را از طرق مختلفی پیشنهاد می‌دهد (منوریان و همکاران، 1397: 13و 22).

پرتوی و همکارانش با تکیه بر این اصل که بین ویژگی‌های مکان و تاب‌آوری اجتماعی ارتباط نزدیکی وجود دارد، به ارزیابی محله جلفا در اصفهان پرداخته‌اند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که توجه به مولفه‌هایی همچون ارتقا کیفیت محیطی، انعطاف‌پذیری، فضاهای آموزش دهنده، هویت،تعاملات اجتماعی، سبب افزایش تاب‌آوری اجتماعی می‌شود (پرتوی و همکاران، 1395: 99).

Fahlberga و همکارانش در ریودوژانیرو، در راستای پاسخ‌گویی به پرسش "مردم مناطق فقیر‌نشین چگونه زنده می‌مانند و سازگار می‌شوند؟" دست به پژوهش زده‌اند. ساکنین این مناطق پیوسته با مسائلی همچون بلایای طبیعی، بیماری‌های شدید و عدم وجود خدمات پزشکی و یا تهاجم خشونت‌آمیز پلیس مواجه می‌‌شوند. در‌حالی که توزیع منابع و خدمات در این مناطق نیز به صورت عادلانه‌ای صورت نمی‌گیرد. نتایج حاصل از پژوهش نشان از تاثیر به‌سزای مشارکت اهالی در برنامه‌ریزی ارتقا تاب‌آوری و جلوگیری از مشکلات آتی در محله دارد (Fahlberga et all, 2020: 252-3).

Larimian و همکارانش با هدف پرکردن شکاف های موجود در رابطه با تعریف و سنجش عوامل موثر بر تاب‌آوری اجتماعی دست به انجام پژوهشی در نیوزلند زدند. آنان معتقدند که تعاریف موجود از تاب‌آوری اجتماعی نسبتا مبهم و گیج‌کننده هستند و غالبا بر بحران ناگهانی متمرکز شده‌اند و برپایه تاب‌آوری جامعه کلان شکل گرفته‌اند. پژوهش مذکور عواملی همچون حس‌تعلق و دلبستگی به مکان، مشارکت، شبکه اجتماعی و اعتمادسازی، پایداری مسکونی (به معنای علاقه به ادامه زندگی در محل)، حمایت جامعه محلی، عدالت اجتماعی، ایمنی و امنیت، تعمل و ظرفیت تطبیق‌پذیری را 8 عامل موثر بر تاب‌آوری اجتماعی می‌دانند (Larimian et al, 2020: 1-5).

Khalil و همکارانش پژوهشی را با هدف شناسایی و دسته‌بندی شاخص‌های تاثیر‌گذار بر تاب‌آوری اجتماعی در سه مرحله قبل از حادثه، واکنش و بهبودی، انجام می‌دهند. نتایج این پژوهش پارامتر‌های حس‌تعلق، اعتماد، مشارکت جامعه، تاثیرگذاری یا اثر‌بخشی جمعی، سرمایه اجتماعی، وحدت اجتماعی، حمایت اجتماعی و یادگیری را از زیرشاخه‌های تاب‌آوری اجتماعی می‌داند (khalili et al, 2015).

Show  و همکارانش با انجام پژوهشی به بررسی دو مفهوم تاب‌آوری اجتماعی و آسیب‌پذیری اجتماعی می‌پردازند و از دو مفهوم تاب‌آوری مثبت و منفی سخن به میان می‌آورند. این محققان ادعا می‌کنند، تاب‌آوری مثبت آسیب‌پذیری را کاهش، و تاب‌آوری منفی آن را برجسته می‌کند. تاب‌آوری منفی در واقع به توهمی از تاب‌آوری اتلاق می‌شود؛ زمانی که فرد به گونه‌ای رفتار کند که گویی می‌تواند مقاومتی بیش از آن‌چه که در توان دارد از خود نشان دهد .(Shaw et al, 2014: 201-2)

مبانی نظری

   تاب‌آوری اجتماعی و مکان

 بعد اجتماعی به‌عنوان یکی از ابعاد اصلی و مهم تاب‌آوری به ویژگی‌ها و تفاوت ظرفیت اجتماعی جوامع برمی‌گردد و به علت ساختار منحصربه‌فرد هر جامعه و واکنش متفاوت نسبت به بحران‌ها، دارای پیچیدگی‌های خاصی می‌باشد. حیطه عملکردی فعالیتی است که بر نقش عوامل اجتماعی در شکل گیری حس تعلق به مکان تأکید می کند(رحیمی و همکاران، 1401: 88)  به تعبیر ادگر، تاب‌آوری اجتماعی، توانایی گروه‌ها یا جوامع به جهت کنار آمدن با آشفتگی‌ها و استرس‌های خارجی که نتیجه تغییر محیطی، اجتماعی و سیاسی می‌باشد، است. تلاش برای حفط ارزش‌ها و میراث محلات، تامین مسکن، آموزش، آگاه‌سازی، سهولت دسترسی به خدمات بهداشتی، از جمله عواملی هستند که علاوه بر بهبود کیفیت زندگی در محل، به طور خاص منجر به افزایش تاب‌آوری اجتماعی یک مکان خواهند‌شد (عباداله‌زاده‌ملکی و همکاران، 1396: 279). درواقع وجود ظرفیت تغییر در این مولفه‌ها دربرابر تغییرات ناگهانی و یا تدریجی، خواسته و یا ناخواسته، بر کیفیت زندگی در محل اثری مستقیم باقی می‌گذارد (محمودی‌کاظم‌آبادی و همکاران، 1399: 299). از دیگر عوامل موثر بر این مهم، تحمل و ظرفیت تطبیق است. پژوهش‌های پیشین نشان می‌دهند که جوامعی که پذیرای قومیت‌ها و افراد با ویژگی‌های مختلف و خواستار مراقبت از ارزش‌های بومی و فرهنگی هستند، ظرفیت بیشتری درتحمل تغییرات و شوک‌های ناگهانی از خود نشان می‌دهند (Larimian et all, 2020: 23).

روابط اجتماعی در مکان شکل می‌گیرند و همچنین توسط ویژگی‌های مکان مورد تهدید و یا تشویق قرار می‌گیرند. ارزش های فردی و جمعی بر کیفیت حس مکان تأثیر می گذارد. حس مکان، به نوبه خود، بر ارزش ها، نگرش ها و به ویژه رفتارهای فردی و اجتماعی افراد در مکان موثر می باشد(Rahimi & Ansari, 2020: 47). براین اساس طراحی ابزاری است که احتمال بروز رفتارها و یا عملکردهای خاصی را در یک مکان فراهم می‌کند. اگرچه ویژگی‌های کالبدی تنها عوامل موثر بر رفتار انسانی نمی‌باشند؛ اما به‌طور روشن موجب فرصت‌هایی می‌شوند که بر آن‌چه ساکنین می‌توانند و یا نمی‌توانند در مکان انجام دهند تاثیر می‌گذارند (پرتوی و همکاران، 1395: 102). درک عمومی از تاب‌آوری، این مفهوم را به بحران و حوادث ناگهانی مربوط می‌کند. اما ویرایش‌های نو از این مفهوم، با درنظرگیری جهانی همواره در حال تغییر، توجه به تمامی مقیاس‌های تاب‌آوری را مهم تلقی می‌کنند (coaffee, 2013: 333). این دیدگاه با درنظرگیری تغییرات کوچک و تدریجی، زمینه‌ساز استفاده عملی‌تر از تاب‌آوری اجتماعی در شهرها می‌شود (Satterthwaite, 2013: 390). زیرا تاب‌آوری صرفا به معنای شکل‌گیری مقاوت در مقابل بحران‌های ناگهانی نیست؛ بلکه در مفهومی عمیق به معنای  همیاری و همدلی، مشارکت و حضور فعال و سازنده در مکان است (موسویان و همکاران، 1398: 61). در این راستا درک و انتظارات جوامع محلی نقشی مهم در ارتقا تاب‌آوری اجتماعی ایفا می‌کند (Ross & Berkes, 2014: 789). براین اساس تاب‌آوری اجتماعی یک محله به عنوان بخشی از یک سیستم بزرگ‌تر شهری مورد بررسی قرار می‌گیرد. یک سیستم محلی می‌تواند خود قابل انطباق و دگردیسی باشد و به تاب‌آوری کل شهر کمک کند (Mehmood, 2015: 7-10).

 lyon (2014) معتقد است که می‌توان مکان را به سه زیرسیستم کوچک‌تر تقسیم کرد (شکل1). مکان مادی، دارایی‌های طبیعی و مصنوع یک محل است. مکان غیر‌مادی خصوصیات فرهنگی-اجتماعی موجود در محل و در آخر مکان ذهنی، به درک و تجربه ساکنین از محل اتلاق می‌شود. در نتیجه می‌توان گفت که مکان مادی و غیرمادی شرایط موجود در محل و مکان ذهنی، درک ساکنین از شرایط موجود است و براساس تجربه زیسته اشان شکل می‌گیرد (lyon, 2014: 1011).

img0 

شکل1. تقسیم‌بندی مکان به زیرسیستم‌های کوچکتر (منبع: lyon, 2014)

Figure 1. Division of space into smaller subsystems (Source: lyon, 2014)

در این مدل، مکان مادی می‌تواند شامل ساختمان‌ها، شبکه‌های ارتباطی، زیرساخت‌ها و ویژگی‌های جغرافیایی محل باشد که استخوان‌بندی فضایی محله را تشکیل می‌دهند (شفیعی‌‌دستجردی، 1400: 6). مکان غیرمادی به منزله شرایط فرهنگی و میراث محلی است و شامل مواردی همچون سرمایه اجتماعی، شبکه‌های اجتماعی، یادگیری و تجربه و سبک زندگی ساکنین می‌شود (ذکاوت و خشه‌چی، 1399: 248). مکان ذهنی به‌طور کلی می‌تواند دربرگیرنده تجربیات زیسته ساکنین در محله و شامل دو مولفه حس‌مکان و تعلق خاطر به مکان باشد. حس مکان، درک افراد از محیط‌هایی است که نسبت به آن شناخت کامل و یا نسبی دارند. این مفهوم علاوه بر آن که باعث احساس راحتی کاربر از محیط می‌شود؛ از مفاهیم فرهنگی- اجتماعی مورد نظر ساکنین و روابط اجتماعی آنان در آن مکان خاص حمایت می‌کند. تعلق‌خاطر به مکان در امتداد حس مکان به‌وجود می‌آید و ناشی از تجربیات زیسته در آن است (موسویان و همکاران، 1398: 41).

   تبیین عوامل تاثیرگذار

بافت و ساختار شهرهای امروزی حاصل فرآیندی است که از سالهای بسیار دور آغاز شده است(رحیمی و همکاران، 1393: 89) یکی از مسائل اساسی در مطالعه تاب‌‌آوری، دست‌یابی به چارچوبی منطقی و مولفه‌های مناسب جهت سنجش آن است. این درحالی است که تاب‌آوری چهار بعد کلان کالبدی، اجتماعی، سازمانی/نهادی و اقتصادی را دربر می‌گیرد که جملگی به طور مستقیم و غیرمستقیم بر یکدیگر تاثیر می‌گذارند. تاب‌آوری مفهومی چند وجهی دارد و در حوزه‌های مختلف تاثیرگذار بر شهر مورد بررسی قرار می‌گیرد. بنابراین گذار از مفاهیم تئوری و تدوین چارچوبی مناسب جهت ارزیابی آن امری چالش‌برانگیز است. ارزیابی این مفهوم به علت تاثیرات متقابل پویای مردم، محیط‌زیست و جوامع دولتی و محلی فرآیندی دشوار و پیچیده است. پس از بررسی پیشینه پژوهش‌های صورت‌گرفته، روشن شد که با وجود تدوین چارچوب‌های تئوری متعدد در گذشته ولی مدلی غالب و رایج جهت ارزیابی تاب‌آوری وجود ندارد. در تاب‌آوری اجتماعی به‌طور خاص نیز، با وجود آن‌که مولفه‌های عنوان شده توسط پژوهشگران مختلف اشتراکات بسیاری دارند ولی مدلی مفهومی جامعی که بتواند ارتباطی مناسب مابین کالبد و تمامی مولفه‌های تاثیرگذار بر تاب‌آوری اجتماعی در محلات مسکونی ایجاد کند، یافت نمی‌شود. بنابراین اجماع مولفه‌های مطرح شده تاکنون و بازنویسی مدلی مفهومی و چارچوبی نظری جهت ادامه فرآیند پژوهش لازم به نظر می‌آید. جهت انتخاب نهایی مولفه‌های تاثیرگذار، توجه به دو نکته ضروری است: 1. توجیه برمبنای ادبیات موجود و تایید تاثیرگذاری مولفه‌ها توسط نظریه‌‌پردازان پیشین. 2.قابل دسترس بودن داده‌های مربوط به مولفه مدنظر.

از دیگر معیار‌های تاثیرگذار بر انتخاب مولفه‌های اصلی و زیرشاخصه‌ها می‌توان به اعتبار، تکثیرپذیری، سادگی و تناسب، حساسیت و قدرتمندی نام برد. در این راستا مدل مفهومی پیش‌رو با اجماع نظریات پژوهشگران پیشین و همچنین مدل مکان تاب‌آور Lyon به دست آمده‌است (شکل 2) و (جدول1).

img0 

شکل 2. مدل مفهومی پژوهش (منبع: (دهقانی، 1399)، (Larimian, 2020)، (lyon, 2014)، (Arefi, 2011)، (Kuhlicke et all, 2011))

Figure 2. Conceptual model of the research (Source: (Kuhlicke et all, 2011), (Arefi, 2011), (Lyon, 2014), (Larimian, 2020), (Dehghani, 2020)).

 

جدول 1. مولفه‌ها و گویه‌های تاثیرگذار بر تاب‌آوری اجتماعی (منبع: (دهقانی، 1399)، (Larimian, 2020)، (lyon, 2014)، R. (2023Ramzanpour & Rahimi,) ،(Arefi, 2011)، (Kuhlicke et all, 2011))

Table 1. Components and influential indicators on social resilience (Source: (Dehghani, 1399), (Larimian, 2020), (Lyon, 2014), (Ramzanpour & Rahimi, 2023), (Arefi, 2011), Kuhlicke et al., 2011)

 

مولفه‌‌‌ها

گویه‌ها

1

دلبستگی به مکان

احساس تعلق خاطر. مناسب دیدن محله برای زندگی. علاقه به ادامه زندگی در محله. احساس جزئی از محله بودن.

2

حس امنیت

 معکوس میزان نزاع و درگیری خیابانی. میزان امنیت و ایمنی.

3

تعاملات اجتماعی

ارتباط با همسایگان. اعتماد به همسایگان.

4

آگاهی و دانش

آگاهی از احتمال وقوع بحران. آگاهی از پیامدهای ناشی از بحران. آگاهی از رفتارهای مناسب و اقدامات لازم در زمان بحران. آگاهی از اقدامات مناسب جهت آمادگی در مقابل بحران. آگاهی از وجود گروه‌های امدادی در محله. آگاهی از ضوابط و ایمنی مسکن در برابر بلایا.

5

مهارت و توانایی

مهارت در کمک‌های اولیه. حفظ بودن شماره تلفن‌های اضطراری. توانایی حفظ آرامش روحی در زمان بحران.

6

مشارکت

مشارکت در تصمیم گیری‌ها و امور محله. اعتماد به نهاد‌های دولتی در هنگام بحران. میزان همکاری مردم و نهاد‌های دولتی در هنگام بحران. اعطای حق مداخله در تصمیم‌گیری‌ها از نهادهای دولتی به شهروندان. کمک به نیازمندان ساکن در محله. وجود نهادهای مردمی. تمایل به فعالیت در نهادهای مردمی.کمک همسایگان به یکدیگر.

7

عدالت اجتماعی

عدالت در توزیع امکانات بین محله‌ها. وجود فرصت شغلی و درآمدزایی در محله.

8

انعطاف‌پذیری فعالیت‌ها

معکوس وجود فضاهایی برای فعالیت‌های مختلف شبانه‌روزی. معکوس وجود فضاهایی برای گردهمایی ساکنین

9

هویت اجتماعی

تجربیات و خاطرات خوب از زندگی در محل. برگزاری مراسمات در محله. نزدیکی سطح فرهنگی ساکنین. هویت و جایگاه محله.

10

هویت کالبدی

آسانی آدرس منزل. مکان یادآور محله

11

تنوع منابع

دسترسی به مراقبت‌های اولیه و بهداشتی و مواد غذایی

 

روش تحقیق

پژوهش حاضر از حیث هدف، کاربردی است و نتایج حاصل از آن می‌تواند در بهبود شرایط محلات مورد مطالعه و یا در جهت طراحی یک بافت مسکونی تاب‌آور مورد استفاده قرارگیرد. به منظور ارزیابی سطح تاب‌آوری اجتماعی در محلات مورد مطالعه، از پرسشنامه به عنوان مهم‌ترین ابزار پژوهش استفاده شده‌است. پس از تدقیق چارچوب نظری پژوهش و عوامل موثر برتاب‌آوری اجتماعی، پرسشنامه‌ای تهیه و به صورت پراکنده و تصادفی در سه محله شده‌است. این پرسشنامه 11 مولفه اصلی و 37 زیرمولفه را با استفاده از سوالاتی به شکل طیف لیکرت (5 امتیازی) مورد ارزیابی قرار می‌دهد. در نهایت ۳۸۴ پرسشنامه به طور کامل پر شده‌است. اطلاعات ناشی از پرسشنامه‌ها در قالب دو بخش تحلیل توصیفی و آمار استنباطی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته‌است. برای انجام این کار از نرم افزار SPSS26 استفاده گردید. در تجزيه و تحليل توصيفي شاخص‌های آمار توصیفی متغیرهای تحقیق به طور کامل مورد بررسي قرار گرفته‌است. در بخش آمار استنباطي به منظور بررسي سوالات پژوهش از تکنیک تحلیل عاملی اکتشافی و آزمون‌های T تک نمونه‌ای و آنالیز واریانس استفاده شده‌است.

    محدوده مورد مطالعه

بابل واقع در استان مازندران و یکی از پرجمعیت‌ترین شهر‌های شمال کشور است. بر طبق سرشماری صورت گرفته در سال 1395، جمعیت شهر بابل 250217 نفر بوده‌است. این شهر در طی سالیان و با مهاجرت روستاییان به نواحی شهری، دستخوش تغییر و توسعه شده‌است. به همین علت بررسی در حوزه تاب‌آوری در این شهر اهمیت پیدا می‌کند. علی‌رغم توسعه و پیشرفت شهری، نواحی قدیمی نیز در بابل بسیار به چشم می‌خورند. به طوری‌که می‌توان شاهد شکل‌گیری نواحی توسعه‌یافته شهری در کنار بافت‌های قدیمی و فرسوده بود. در همین راستا، به منظور ارزیابی جامع‌تر شهر بابل، تصمیم بر آن شد تا محله‌های مورد مطالعه از بین نواحی قدیمی، میانه و جدید انتخاب شوند. بدین منظور سه محله پیرعلم، برج‌بن و شهاب‌نیا، به‌ترتیب به نمایندگی از محلات قدیمی تا جدید انتخاب شده‌اند (شکل 3).

img0 

شکل 3. موقعیت محلات مورد مطالعه در شهر بابل(منبع: https://iraniju.ir/babol/)

Figure 3. The location of the studied neighborhoods in the city of Babol (Source: https://iraniju.ir/babol/)

   بررسی پایایی:

پایایی پرسشنامه، بر اساس نظرات پاسخگویان و با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ ارزیابی گردید. میزان آلفای کرونباخ برابر 830/0 بوده‌است که نشان‌دهنده همسانی درونی پرسشنامه می‌باشد.

   آزمون کفایت نمونه (بارتلت):

در این پژوهش به منظور بررسی وجود شرایط لازم برای تحلیل عاملی، با فرض نرمال بودن جامعه از شاخص کفایت نمونه‌برداری KMO استفاده شده است. نتایج نشان داد که با توجه به کمتر بودن مقدار معنی‌داری از 05/0 می‌توان گفت که ماتریس همانی نیست و شاخص KMO بزرگتر از 5/0 و نتایج آزمون بارتلت در سطح معناداری 95 درصد معنادار است و انجام تحلیل عاملی مجاز است (جدول2).

جدول 2. بررسی کفایت مدل و آمارهKMO   

Table 2. Evaluation of the adequacy of the model and KMO statistic

نام متغیر

نام محله

تعداد گویه‌ها

آماره کای اسکوئر

معناداری آزمون بارتلت

آماره KMO

 

شاخص‌های افزایش تاب‌آوری شهری

کل

37

025/4543

000/0

783/0

شهاب‌‌نیا

37

477/2755

000/0

658/0

برج‌بن

37

073/1922

000/0

561/0

پیرعلم

37

607/2334

000/0

325/0

یافته‌های پژوهش

    مشخصات دموگرافیک پاسخ­دهند‌گان

پرسشنامه به دست­آمده از چارجوب نظری، در سطح سه محله مورد مطالعه، به صورت تصادفی و پراکنده توزیع شده­اند. در نهایت تعداد 384 پرسشنامه به طور کامل توسط اهالی پر شده­اند تا وارد مرحله تحلیل آماری گردند. از مجموعه پاسخ­دهندگان 46.1 درصد آن­ها زن و 53.9 درصد مرد بوده­اند. همچنین سابقه سکونت 30 درصد از مجموع پاسخ‌دهندگان در محله، بیش از 20 سال بود‌است(شکل 4).

 

img0 

شکل 4. مشخصات دموگرافیک پاسخ دهند‌گان

 Figure 4. Demographic characteristics of the respondents

 

     نتایج حاصل از تحلیل عاملی اکتشافی:

با تحلیل داده­های موجود مشخص شده­است که سهم عامل اول یعنی دلبستگی به مکان، با ارزش ویژه 243/6 و واریانس 873/16 بسیار چشمگیر بوده و از سهم بقیه عامل‌ها کاملا متمایز است. تمامی شاخص‌های پرسشنامه جمعا 11 عامل اصلی را تشکیل می‌دهند و 578/62 درصد واریانس کل را تبیین می‌کنند (جدول 3).

همچنین مولفه "تمایل به فعالیت در نهادهای مردمی" با بار عاملی 373/0 و "آگاهی از پیامدهای ناشی از بحران" با بار عاملی 835/0 دارای کمترین و بیشترین تاثیرگذاری بوده‌اند (جدول 4). 

جدول 3. مقادیر ویژه و واریانس تبیین‌شده عوامل استخراج‌شده از تحلیل عاملی اکتشافی

 Table 3. Eigenvalues and explained variances of the extracted componnet from exploratory factor analysis

شماره

عامل

مقادیر ویژه عوامل استخراج‌شده قبل از چرخش

مقادیر ویژه عوامل استخراج‌شده بعد از چرخش

مقدار ویژه

درصد واریانس تبیین‌شده

درصد تجمعی واریانس تبیین‌شده

مقدار ویژه

درصد واریانس تبیین‌شده

درصد تجمعی واریانس تبیین‌شده

1

243/6

873/16

873/16

196/3

637/8

637/8

2

268/3

833/8

706/25

952/2

98/7

617/16

3

425/2

554/6

26/32

937/2

937/7

554/24

4

899/1

134/5

394/37

949/1

268/5

823/29

5

707/1

613/4

007/42

9/1

135/5

958/34

6

491/1

03/4

037/46

792/1

844/4

802/39

7

468/1

967/3

003/50

759/1

755/4

556/44

8

278/1

454/3

458/53

737/1

694/4

251/49

9

179/1

187/3

644/56

73/1

676/4

927/53

10

156/1

124/3

768/59

63/1

404/4

332/58

11

04/1

811/2

578/62

571/1

247/4

578/62

 

جدول 4. شاخص‌های افزایش تاب­آوری اجتماعی همراه با بار عاملی

 Table 4. Indicators of increasing social accompanied by factor loadings

  

مولفه‌‌‌ها

گویه‌ها

شهاب‌نیا

برج‌بن

پیرعلم

کل

1

دلبستگی به مکان

احساس تعلق خاطر

644/0

803/0

779/0

804/0

مناسب دیدن محله برای زندگی

891/0

705/0

893/0

777/0

علاقه به ادامه زندگی در محله

878/0

843/0

827/0

82/0

احساس جزئی از محله بودن

414/0

472/0

481/0

611/0

2

حس امنیت

 معکوس میزان نزاع و درگیری خیابانی

526/0

706/0

73/0

433/0-

میزان امنیت و ایمنی

823/0

719/0

714/0

706/0

3

تعاملات اجتماعی

ارتباط با همسایگان

692/0

624/0

736/0

702/0

اعتماد به همسایگان

695/0

756/0

774/0

766/0

4

آگاهی و دانش

آگاهی از احتمال وقوع بحران

773/0

54/0

827/0

799/0

آگاهی از پیامدهای ناشی از بحران

776/0

65/0

698/0

835/0

آگاهی از رفتارهای مناسب و اقدامات لازم در زمان بحران

783/0

741/0

709/0

688/0

آگاهی از اقدامات مناسب جهت آمادگی در مقابل بحران

753/0

792/0

658/0

575/0

آگاهی از وجود گروه‌های امدادی در محله

462/0

585/0

756/0

435/0

آگاهی از ضوابط و ایمنی مسکن در برابر بلایا

667/0

636/0

768/0

63/0

5

مهارت و توانایی

مهارت در کمک‌های اولیه

684/0

433/0

77/0

58/0

حفظ بودن شماره تلفن‌های اضطراری

511/0

607/0

563/0

662/0

توانایی حفظ آرامش روحی در زمان بحران

424/0

73/0

473/0

761/0

6

مشارکت

مشارکت در تصمیم گیری‌ها و امور محله

658/0

652/0

569/0

53/0

اعتماد به نهاد‌های دولتی در هنگام بحران

769/0

763/0

695/0

69/0

میزان همکاری مردم و نهاد‌های دولتی در هنگام بحران

583/0

822/0

741/0

799/0

اعطای حق مداخله در تصمیم‌گیری‌ها از نهادهای دولتی به شهروندان

629/0

568/0

423/0-

519/0

کمک به نیازمندان ساکن در محله

7/0

554/0

712/0

553/0

وجود نهادهای مردمی

556/0-

575/0-

472/0-

494/0

تمایل به فعالیت در نهادهای مردمی

617/0

745/0

564/0

373/0

کمک همسایگان به شما

642/0

79/0

719/0

821/0

کمک شما به همسایگان

75/0

499/0

401/0

579/0

7

عدالت اجتماعی

عدالت در توزیع امکانات بین محله ها

457/0

584/0

576/0

708/0

وجود فرصت شغلی و درآمدزایی در محله

556/0

789/0

662/0

759/0

8

انعطاف پذیری فعالیت‌ها

معکوس وجود فضاهایی برای فعالیت‌های مختلف شبانه‌روزی

84/0-

691/0

736/0-

759/0

معکوس وجود فضاهایی برای گردهمایی ساکنین

824/0-

71/0

636/0-

82/0

9

هویت اجتماعی

تجربیات و خاطرات خوب از زندگی در محل

821/0

473/0

53/0

437/0

برگزاری مراسمات در محله

51/0

748/0-

421/0

719/0

نزدیکی سطح فرهنگی ساکنین

702/0

492/0-

704/0

615/0

هویت و جایگاه محله

728/0

757/0

515/0

595/0

10

هویت کالبدی

آسانی آدرس منزل

732/0

737/0

727/0

699/0

مکان یادآور محله

807/0

55/0

782/0

676/0

11

تنوع منابع

دسترسی به مراقبت‌های اولیه و بهداشتی و مواد غذایی

799/0

473/0

552/0

476/0

 

نتایج تحلیل عاملی اکتشافی حاکی از آن بود که در محله شهاب نیا، احساس جزئی از محله بودن با بار عاملی 414/0 و مناسب دیدن محله برای زندگی با بار عاملی 891/0 دارای کمترین و بیشترین تاثیرگذاری بوده‌اند. در محله برج بن، مهارت در کمک‌های اولیه با بار عاملی 433/0 و علاقه به ادامه زندگی در محله با بار عاملی 843/0 دارای کمترین و بیشترین تاثیرگذاری بوده‌اند. در محله پیر علم، کمک شما به همسایگان با بار عاملی 401/0 و مناسب دیدن محله برای زندگی با بار عاملی 893/0 دارای کمترین و بیشترین تاثیرگذاری بوده‌اند. و در مجموع تمایل به فعالیت در نهادهای مردمی با بار عاملی 373/0 و آگاهی از پیامدهای ناشی از بحران با بار عاملی 835/0 دارای کمترین و بیشترین تاثیرگذاری بوده‌اند.

    ارزیابی و مقایسه وضعیت تاب­آوری اجتماعی در محلات مورد مطالعه

جهت ارزیابی و مقایسه وضعیت تاب­آوری اجتماعی در محلات شهاب­نیا، برج­بن و پیرعلم (شکل5) از آزمون آنالیز واریانس استفاده شده­است (جدول5).

جدول 5. ارزیابی و مقایسه وضعیت تاب­آوری در محلات مورد مطالعه براساس ۱۱ مولفه اصلی 

Table 5. Evaluation and comparison of resilience status in the studied neighborhoods based on 11 main components

  

مولفه های اصلی

نام محله

تعداد

میانگین

انحراف معیار

آماره F

Sig.

1

دلبستگی به مکان

شهاب‌نیا

۱۳۹

489/3

836/0

277/1

28/0

برج‌بن

۱۰۸

375/3

827/0

پیرعلم

۱۳۷

557/3

976/0

2

حس امنیت

 

 

شهاب‌نیا

۱۳۹

522/3

791/0

119/0

888/0

برج‌بن

۱۰۸

532/3

979/0

پیرعلم

۱۳۷

569/3

789/0

3

تعاملات اجتماعی

 

 

شهاب‌نیا

۱۳۹

45/2

986/0

6/9

000/0

برج‌بن

۱۰۸

815/2

015/1

پیرعلم

۱۳۷

971/2

032/1

4

آگاهی و دانش

 

 

شهاب‌نیا

۱۳۹

6/2

781/0

94/9

000/0

برج‌بن

۱۰۸

318/2

743/0

پیرعلم

۱۳۷

729/2

646/0

5

مهارت و توانایی

 

 

شهاب‌نیا

۱۳۹

012/3

888/0

906/2

056/0

برج‌بن

۱۰۸

892/2

834/0

پیرعلم

۱۳۷

153/3

819/0

6

مشارکت

 

 

شهاب‌نیا

۱۳۹

467/2

669/0

42/3

034/0

برج‌بن

۱۰۸

507/2

575/0

پیرعلم

۱۳۷

656/2

624/0

7

عدالت اجتماعی

 

 

شهاب‌نیا

۱۳۹

381/2

818/0

181/2

114/0

برج‌بن

۱۰۸

579/2

792/0

پیرعلم

۱۳۷

372/2

93/0

8

انعطاف پذیری فعالیت ها

شهاب‌نیا

۱۳۹

036/3

083/1

157/3

044/0

برج‌بن

۱۰۸

356/3

935/0

پیرعلم

۱۳۷

208/3

966/0

9

هویت اجتماعی

شهاب‌نیا

۱۳۹

079/3

636/0

2/23

000/0

برج‌بن

۱۰۸

197/3

643/0

پیرعلم

۱۳۷

608/3

726/0

10

هویت کالبدی

شهاب‌نیا

۱۳۹

32/3

814/0

133/3

045/0

برج‌بن

۱۰۸

384/3

018/1

پیرعلم

۱۳۷

58/3

864/0

11

تنوع منابع

شهاب‌نیا

۱۳۹

576/3

985/0

983/0

375/0

برج بن

۱۰۸

407/3

176/1

پیرعلم

۱۳۷

445/3

882/0

 

 

شکل 5. مقایسه وضعیت تاب‌آوری اجتماعی در محلات مورد مطالعه

Figure 5. Comparison of the social resilience status in the studied neighborhoods

 

مطابق نتایج به­دست­آمده برای شاخص‌های تعاملات اجتماعی، آگاهی و دانش، مشارکت، انعطاف­پذیری فعالیت­ها، هویت اجتماعی، هویت کالبدی، مولفه­های غیرمحیطی، محیط اجتماعی و مولفه­های محیطی مقدار معناداری آزمون آنالیز واریانس کوچکتر از 05/0 به­دست آمده­است. بنابراین میانگین این شاخص‌ها در 3 محله شهاب­نیا، برج­بن و پیرعلم تفاوت معناداری دارد. همچنین برای تدقیق و جمع‌بندی نتایج (شکل 6)، مولفه‌ها در دسته‌نبدی‌های کلی خود نیز مورد بررسی قرار گرفته‌اند (جدول 6).

جدول 6. ارزیابی و مقایسه وضعیت تاب­آوری در محلات مورد‌مطالعه براساس دسته‌بندی محیطی و غیرمحیطی بودن مولفه­ها 

Table 6. Evaluation and comparison of resilience status in the studied neighborhoods based on environmental and non-environmental categorization of factors

مولفه‌های اصلی

نام محله

تعداد

میانگین

انحراف معیار

آماره F

Sig.

مولفه‌های غیرمحیطی

شهاب‌نیا

۱۳۹

693/2

6/0

475/7

001/0

برج‌بن

۱۰۸

572/2

521/0

پیرعلم

۱۳۷

846/2

535/0

مولفه‌های محیطی

شهاب‌نیا

۱۳۹

23/3

412/0

525/3

03/0

برج‌بن

۱۰۸

279/3

476/0

پیرعلم

۱۳۷

372/3

465/0

محیط اجتماعی

شهاب‌نیا

۱۳۹

737/2

46/0

2/16

000/0

برج‌بن

۱۰۸

987/2

459/0

پیرعلم

۱۳۷

04/3

484/0

محیط فیزیکی

شهاب‌نیا

۱۳۹

448/3

636/0

84/0

433/0

برج‌بن

۱۰۸

396/3

791/0

پیرعلم

۱۳۷

513/3

708/0

محیط ادراکی

شهاب‌نیا

۱۳۹

505/3

642/0

81/0

446/0

برج‌بن

108

454/3

716/0

پیرعلم

107

563/3

663/0

 

 

شکل 6. مقایسه وضعیت تاب‌آوری اجتماعی در محلات مور مطالعه براساس محیطی و غیرمحیطی بودن مولفه‌ها 

Figure 6. Comparison of the social resilience status in the studied neighborhoods based on the environmental and non-environmental components

 

براساس نتایج به دست آمده می توان اذعان داشت وضعیت تاب آوری در مجموع محلات نزدیک به حد میانگین (عدد3) و نسبتا مطلوب است. این ارزیابی به تفکیک محلات نیز برای محله شهاب‌نیا کمتر از حد میانگین و برای محلات برج‌بن و پیرعلم کمی بیشتر از حد میانگین است(جدول 7).

جدول 7. وضعیت تاب‌آوری کل در محلات 

Table 7. Overall resilience status in the neighborhoods

نام محله

تعداد

میانگین

انحراف معیار

آمار F

sig

شهاب‌نیا

139

994/2

375/0

 

477/4

 

 

001/0

برج‌بن

108

033/3

42/0

پیرعلم

137

168/3

379/0

 

نتیجه‌گیری

براساس چهارچوب مفهومی پژوهش، ۱۱ مولفه اصلی و ۳۷ زیر‌مولفه به عنوان عوامل تاثیرگذار بر تاب‌آوری اجتماعی تعیین و در سه محله بابل مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. همچنین جهت تدقیق نحوه تاثیرگذاری، کلیه مولفه‌ها به دو دسته «عوامل محیطی» و «عوامل غیرمحیطی» و مولفه‌های محیطی نیز خود به سه دسته «محیط فیزیکی»، «محیط اجتماعی» و «محیط ادراکی» تفکیک شده‌اند. این رویکرد، تفاوت اساسی میان پژوهش حاضر و سایر پژوهش‌های پیشین است و به درک روشن‌نری از لایه‌های مختلف آن‌چه یک محله را تاب‌آور می‌کند؛ منجر می‌شود. دسته‌بندی مذکور پیچیدگی رابطه میان مولفه‌های مختلف را تشریح می‌کند.

 بر اساس نتایج حاصل از تحلیل عاملی اکتشافی، میزان تاثیرگذاری هر مولفه بر تاب‌آوری اجتماعی کل به دست آمده است. نتایج نشان می‌دهد، در بین مولفه‌های محیطی، «دلبستگی به مکان»، «حس‌امنیت» و «تعاملات‌ اجتماعی»  به ترتیب با مقادیر ویژه 196/3، 952/2 و 937/2 و در بین مولفه‌های غیرمحیطی، «آگاهی و دانش» با مقدار ویژه 949/1 بیش‌ترین تاثیرگذاری را در محلات مورد مطالعه داشته‌اند. تاثیر مولفه دلبستگی به مکان ناشی از تجربیات زیسته در محله بر عدم تمایل مهاجرت از بافت‌های فرسوده شهری که در پژوهش‌های پیشین مورد بحث قرار گرفته‌است؛ تصدیقی مضاعف بر تاثیرگذاری بالای این مولفه بر تاب‌آوری اجتماعی است(ذکاوت و خشه‌چی، 1399:255).

همچنین تحلیل‌ها حاکی از آن است که سطح تاب‌آوری اجتماعی در دو محله برج‌بن و پیرعلم، نسبتا مطلوب و در محله شهاب نیا نامطلوب است. البته نیاز به ارتقا کیفیت کالبدی- اجتماعی در دو محله نخست نیز امری بدیهی است. و این بدان معناست که با ارزیابی صورت‌گرفته، می‌توان به طور مشخص‌تری مولفه‌های نیازمند ارتقا را شناسایی و بر تثبیت شرایط مولفه‌های مطلوب، تاکید داشت.  

راهکارهای پیشنهادی و نکات حائز اهمیت در محلات مسکونی مورد مطالعه:

- ارتقا مشارکت درون محله ‌از طریق احداث اماکنی که منجر به فعالیت‌های اجتماعی می‌شوند: نتایج، میزان مشارکت در محله پیرعلم را بیشتر از دو محله دیگر نشان می‌دهد. علت می‌تواند ناشی از وجود تکیه پیرعلم به عنوان گره فعالیتی اساسی در مرکز این محله باشد. ایجاد الگوی مشابه در دو محله دیگر نیز می‌تواند با افزایش تعاملات و فعالیت‌های اجتماعی منجر به ارتقا میل به مشارکت در امور محله گردد.

- بستر عمومی محله باید فرصت حضور برای تمامی افراد جامعه را از لحاظ شرایط سنی، جنسیتی، عقیدتی و.... مهیا کند. اگرچه وجود مرکز مذهبی فعال در پیرعلم، منجر به افزایش مشارکت در محله شده است؛ با این وجود گروهی از مردم تمایلی به ادامه زندگی در محل را نداشته و اذعان دارند که در صورت امکان اقدام به مهاجرت به نواحی دیگری می‌کنند. بنابراین احداث مراکز فعالیتی برای دیگر گرو‌ه‌های فرهنگی در این محله می‌تواند منجر به حضور فعال گروه‌های مختلف مردم و ارتقا میل به سکونت در محله شود.

- نشانه‌گذاری در بستر محله: نشانه‌ها همان نقاط به یاد مانده در نقشه ذهنی ساکنین هستند. وجود نشانه‌ها در بستر محله می‌تواند منجر به افزایش خوانایی و تعلق‌خاطر به مکان شود و پس از بروز حوادث ناگهانی همچون زلزله، ساکنین را به صورت ناخودآگاه به سمت خود جذب کند. محله شهاب‌نیا با ساختار خطی و منظم، فاقد هرگونه نشانه شاخص دیداری و یا فعالیتی است. احداث یک پارک محلی (با توجه به آن‌که محله هیچ‌گونه فضایی برای حضور کودکان ندارد) می‌تواند به یک نشانه درون محله‌ای بدل شده و  سه گزاره پیشین را محقق کند.

- افزودن المان‌های آموزشی در بستر عمومی محلات جهت ارتقا آگاهی در برابر بحران‌ها (فضاهای آموزش‌دهنده معمولا به عنوان عناصر الزامی در طراحی شهری محسوب نمی‌شوند. در‌حالی‌که با افزودن این المان‌ها می‌توان با سرعت بیشتر، هزینه کمتر و همین‌طور به صورت دائمی و مستمر به آگاهی‌بخشی افراد پرداخت): این المان‌ها می‌توانند شامل کیوسک‌هایی دیجیتال همراه با بازی و نمایش اطلاعات مهم شهری باشند. لبه‌های ابتدایی محله برج‌بن به دلیل تلاقی با گره فعالیتی مرکزی شهر می‌تواند محل مناسبی برای استقرار این المان‌ها باشد.

 نقش نویسنده­گان

نگارش اولیه مقاله، جمع‌آوری اطلاعات، تحلیل و تهیه مدارک مورد نیاز توسط نویسنده اول انجام گرفته‌است. انجام اصلاحات مورد نیاز و تدقیق تحلیل‌ها و نتایج به یاری نویسنده دوم صورت گرفته‌است.

تقدیر و تشکر

این پژوهش منتج از پایان‌نامه کارشناسی ارشد با عنوان «ارزیابی تاثیر محیط کالبدی بر تاب­­آوری اجتماعی در محلات مسکونی؛ طراحی مجموعه مسکونی در شهرستان بابل است» که در دانشکده هنر و معماری دانشگاه مازندران صورت‌گرفته است، می‌باشد. همچنین لازم است از تمامی ساکنین محلات مورد مطالعه که با پر کردن پرسشنامه، نویسندگان را در انجام پژوهش حاضر همراهی کردند تشکر به عمل آورد.

تعارض منافع نویسندگان

نویسندگان به­طورکامل از اخلاق نشر تبعیت کرده و از هرگونه سرقت ادبی، سوء رفتار، جعل داده‏ها و یا ارسال و انتشار دوگانه، پرهیز نموده‏اند و منافعی تجاری در این راستا وجود ندارد و نویسندگان در قبال ارائه اثر خود وجهی دریافت ننموده‏اند.

منابع

1. ابراهیم نیا، وحیده؛ شهبازی، طاهره؛ و رحیمی، روح اله. (1401). تحلیل محیط کالبدی اثرگذار بر سرمایه اجتماعی در محلات شهر ساری. جغرافیا و توسعه فضای شهری، 9(3)، 121-140.  Doi: 10.22067/jgusd.2022.67168.0

2. احمدی، مارال؛ عندلیب، علیرضا؛ ماجدی، حمید؛ و زرآبادی، زهرا السادات‌سعیده. (1399). بررسی تاب آوری کالبدی- اجتماعی بافت فرسوده تاریخی با تاکید بر فرم شهری پایدار با روش میانگین فاصله از حد بهینه (نمونه موردی: محلات بافت تاریخی تهران). مطالعات محیطی هفت حصار، 8(32)، 5-16. 10.29252/hafthesar.8.32.3 Doi:

3. بهرامی، سیروان؛ سرور، رحیم؛ و اسدیان، فریده. (1396). تحلیلی بر وضعیت تاب‌آوری محلات شهر سنندج (مطالعه موردی: محلات سرتپوله، شالمان و حاجی‌آباد) . مطالعات محیطی هفت حصار،6(22)، 45-62. Doi: 20.10001.1.23225602.1396.6.22.6.5

4. پرتوی، پروین؛ بهزادفر، مصطفی؛ و شیرانی، زهرا. (1395). طراحی شهری و تاب­آوری اجتماعی (بررسی موردی: محله جلفا اصفهان). نشریه نامه معماری و شهرسازی، 9(17), 99-116. 20.1001.1.23225602.1396.6.22.6.5 Doi:

5. حاتمی نژاد، حسین؛ پوراحمد، احمد؛ و زبردست، کوشیار. (1399). سنجش میزان تاب‌آوری اجتماعی در منطقه 9 کلان‌شهر تهران. مسکن و محیط روستا، 39(171)، 49-60.  Doi: 10.22034/39.171.49

6. دهقانی، سیده شیما. (1399). طراحی کالبد محلات شهری به منظور ارتقای تاب آوری اجتماعی (مورد پژوهشی محله خزانی بخارایی). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.

 https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/d0de892ef3d9e25025238858414b4e4d

7. ذکاوت،کامران؛ و خشه چی، الهام. (1399). تاب آوری در قالب یک تجربه: چه چیزی یک همسایگی را به خانه تبدیل می کند؟ (بررسی تجربه زیسته یک اجتماع از محدوده تاریخی عودجولان). معماری و شهرسازی آرمانشهر، 13(30)، 245-256.

Doi: 10.22034/aaud.2019.154643.1725

8. رحیمی، روح اله؛ حیدرنتاج، وحید ؛ نجاری الموتی، یاسمن؛ و انوری فر، شیرین. (1401). بررسی گردشگری سبز و توسعه فرهنگی جوامع محلی با احیای میراث معماری صنعتی مازندران. نشریه علمی-پژوهشی نقش جهان - مطالعات نظری و فناوری های نوین معماری و شهرسازی. ۱۲ (۱)، ۱۰۴-۸۴. Doi: 20.1001.1.23224991.1401.12.1.4.4

9. رحیمی, روح اله؛ و رازانی، فرناز. (1401). ارزیابی رابطه مؤلفه‌های کالبدی شفابخش محیط‌های آموزشی و سلامت روان کاربران (نمونه موردی: دانشجویان دانشگاه مازندران)، علوم و تکنولوژی محیط زیست، 24(8)، 115-132. 

Doi: 10.30495/jest.2022.61216.5410

10. رحیمی, روح اله؛ محمدی, علی؛ و حسن زاده داوودی, شکرالله. (1393). الگوی هولوگرافیک در سیر تکاملی شهر (شهر مورد مطالعه : آمل). باغ نظر, 11(31), 89-98. https://www.bagh-sj.com/article_7848.html

11. شفیعی دستجردی، مسعود؛ لک، آزاده؛ و غفاری، علی. (1400). تدوین مدل ارزیابی فرم شهری با رویکرد تاب آوری فضایی. پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 10(2)، 1-27.  Doi: 10.22059/JURBANGEO.2022.333648.1610

12. عباداله زاده ملکی، شهرام؛ خانلو، نسیم؛ زیاری، کرامت الله؛ و شالی امینی، وحید. (1396). سنجش و ارزیابی تاب آوری اجتماعی جهت مقابله با بحران های طبیعی؛ مطالعه موردی: زلزله در محلات تاریخی شهر اردبیل. مدیریت شهری، 48، 262-279.

https://www.noormags.ir/view/en/articlepage/1517173

13. محمدپور لیما، نغمه؛ بندرآباد، علیرضا و ماجدی، حمید. (1399). تاب‌آوری کالبدی و اجتماعی محلات مسکونی بافت تاریخی (نمونه موردی منطقه 12 تهران). نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 12(2)، 97-116.

Doi:  20.1001.1.66972251.1399.12.2.6.0

14. محمودی کاظم آبادی، لیلا؛ خانی زاده، محمد علی؛ و پوراحمد، احمد. (1399). سنجش و ارزيابی ميزان تاب آوری جوامع شهری در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و محيط زيستی (مطالعه موردی: شهر شيراز). علوم و تکنولوژی محیط زیست، 22(8)، 295-307.

Doi: 10.22034/JEST.2021.35212.4227

15. منوریان، عباس؛ امیری، مجتبی؛ و مهری کلی، سیمین. (1397). شناسایی مولفه های اثرگذار بر افزایش میزان تاب آوری اجتماعی محلات آسیب پذیر و دارای بافت فرسوده در مواجهه با حوادث طبیعی (شهر موردی: تهران). مطالعات مدیریت شهری، 10(34)، 13-26.

https://ums.srbiau.ac.ir/article_13165.html?lang=fa  

16. موسویان، سیده عطیه؛ ذاکرحقیقی، کیانوش؛ و نقدی، اسدالله. (1398). بررسی تطبیقی نقش حس دلبستگی به مکان در ارتقای تاب آوری اجتماعی (نمونه های مورد مطالعه: آقاجانی بیگ، متخصصین و حصار امام شهر همدان)، دوفصلنامه پژوهش‌های جامعه‌شناسی معاصر، 8(15)، 37-66.  Doi: 10.22084/CSR.2019.15171.1413

17. موسوی، سید محسن؛ رحیمی، روح اله؛ و وثوقی، سوگند. (1402). ارزیابی رابطه گونه های همسایگی با شیوه تعاملات اجتماعی در مجموعه مسکونی ویلایی و آپارتمان میان مرتبه براساس نظریه یان گل(مطالعه موردی: آپارتمان سیب و شهرک ساحلی، شهرستان نور). نشریه علمی-پژوهشی معماری و شهرسازی ایران، 14(1)، 103-116.

https://doi.org/10.30475/isau.2023.298884.1754

18.Arefi, M. (2011). Design for resilient cities-Reflection from a studio. Companion to Urban Design, edited by Tridib Banerjee and Anastasia Loukaitou-Sideris, Routledge. Taylor & Francis Group.

https://www.taylorfrancis.com/chapters/edit/10.4324/9780203844434-62/design-resilient-cities-mahyar-arefi

19. Bejtullahu, F. (2016). Role of the architects in creating building and urban resilience. UBT International Conference, 60, 6-14. Doi:10.18775/jibrm.1849-8558.2015.25.3002

20. Coaffee, J. (2013). Towards Next Generation Urban Resilience in Planning Practice: From Securitization to Integrated Place Making. Planning Practice and Research. 28(3), 323-339.

https://doi.org/10.1080/02697459.2013.787693

21. Fahlberga, A., Vicinob, T. J., Fernandesc, R., & Potiguarad, V.  (2020). Confronting chronic shocks: Social resilience in Rio de Janeiro's poor neighborhoods. Cities, 99.

https://doi.org/10.1016/j.cities.2020.102623

22. Khalili, S., Harre, M., & Morely, P. (2015). “A temporal framework of social resilience indicators of communities to flood, case studies: Wagga wagga and Kempsey, NSW, Australia”, Journal of Disaster Risk Reduction, 13, 248-254. DOI:10.1016/j.ijdrr.2015.06.009

23. Kuhlicke, C., Steinfu¨ hrer, A., Begg, C., Bianchizza, C., Bru¨ ndl, M., Buchecker, M., De Marchi, B., Di Masso Tarditti, M., Ho¨ ppner, C., Komac, B., Lemkow, L., Luther, J., McCarthy, S., Pellizzoni, L., Renn, O., Scolobig, A., Supramaniam, M., Tapsell, S., Wachinger, G., Walker, G., Whittle, R., Zorn, M., & Faulkner, H. (2011). Perspectives on social capacity building for natural hazards: outlining an emerging field of research and practice in Europe. Environmental Science & Policy, 14,804–814.

https://doi.org/10.1016/j.envsci.2011.05.001

24. Larimian, T., Sadeghi, A., Palaiogou, G., & Schmidt, R. 2020. "Neighbourhood Social Resilience (NSR): Definition, Conceptualisation, and Measurement Scale Development." Sustainability 12(6363), 1-24. https://doi.org/10.3390/su12166363

25. Lyon, C. (2014). Place Systems and Social Resilience: A Framework for Understanding Place in Social Adaptation, Resilience, and Transformation. Society & National Resources. 27(10), 1009-1023.

https://doi.org/10.1080/08941920.2014.918228

26. Mehmood, A. (2015). Of Resilient Places: Planning for Urban Resilience. European Planning Studies. 24(2), 407-419. https://doi.org/10.1080/09654313.2015.1082980

27. Rahimi, R., & Ansari, M. (2020). Recreating Place in Iranian Monuments Case Study: Hafez Garden-Tomb (1452-1936 A.D.). Iranian Journal of Archaeological Studies, 10(1): 47-62. Doi: 10.22111/IJAS.2020.6627.

28. Ramzanpour, M., & Rahimi, R. (2023). Prioritization Physical Resilience Criteria for Affordable Housing Locating Based on An Analytic Hierarchy Process (AHP). (2023). Web of Science™ Core Collection (BKCI). IntechOpen.UK. Doi: 10.5772/intechopen.1001324

29. Ross, H., & Berkes, F. (2014). Research Approaches for Understanding, Enhancing, and Monitoring Community Resilience. Society and Natural Resources, 27(8), 787-804. 

Doi:10.1080/08941920.2014.905668

30. Rutten, R., Westland, H., & Boekema, F. (2010). The Spatial Dimension of Social Capital. European Planning Studies, 18(6), 863-871. DOI:10.1080/09654311003701381

31. Satterthwaite, D. (2013). The Political Underpinnings of Cities’ Accumulated Resilience to Climate Change. Environment and Urbanization. 25(2), 381-391. Doi:10.1177/0956247813500902

32. Shaw, D., Scully, J., & Hart, T. (2014). The paradox of social resilience: How cognitive strategies and coping mechanisms attenuate and accentuate resilience. Global Enviromental Change. 25, 194-203. Doi: 10.1016/j.gloenvcha.2014.01.006

 

 

 

 

 

 

 

 


Sanad

Sanad is a platform for managing Azad University publications

Links

Related Centers

Technical Support

Official pages

The rights to this website are owned by the Raimag Press Management System.
Copyright © 2021-2025

Home| Login| About Us| Contact Us|
[فارسی] [العربية] [fa] [ar]