Total Interpretive Structure Model Strategic Consequences of Green Accounting: (Case Study of Tehran Stock Exchange Companies)

Subject Areas : Environmental Economics

Maryam Shahri ¹ , Naghi Fazeli ² , Mohammadreza Abdoli ³

1 - PhD Student, Department of Accounting, Semnan Branch, Islamic Azad University, Semnan, Iran.
2 - Assistant Professor, Department of Accounting, Semnan Branch, Islamic Azad University, Semnan, Iran. *(Corresponding Author)
3 - Associate professor, Department of Accounting, Shahrood Branch, Islamic Azad University, Shahrood, Iran.

Received: 2020-03-13 Accepted : 2021-07-14 Published : 2024-08-22

Keywords: Total Interpretive Structure Model, Green Accounting, Strategic Consequences,

Abstract :

Background and Objectives: Today, as societies grow and grow, environmental pollution is seen not as a global concern today, but as a future concern, and as a result the increasing level of green performance in various areas from accounting to production and supply chains. And ... one of the most important strategic approaches in this field can be considered. The Purpose of this research is Total Interpretive Structure Model Strategic Consequences of Green Accounting.

Material& Methodlogy: In this research based on qualitative and quantitative methodology, 14 university experts in the field of accounting and finance were involved in meta-analysis and Delphi to identify the components and indicators of the research from the same research and then to reach the theoretical adequacy of the identified components and indices was analyzed using Delphi analysis.   

Findings: In quantitative part, with the participation of 5 managers of Tehran Stock Exchange companies, using matrix questionnaires, the identified indicators were stratified to range from the most influential to the least effective ones.    

Discussion and Conclusion: The results in the qualitative analysis section indicate the existence of two main components in the form of the final index based on theoretical adequacy, and in the quantitative section, the index of higher market share (O4) and controlling stakeholder pressures to achieve demands (O5) Component Indicators of Green Accounting Competitive Outcomes; Reducing Information Asymmetry (O7); Feedback Information Flow to Shareholders (O8).

References:

1. Maama, H., Appiah, K. (2019). Green accounting practices: lesson from an emerging economy, Qualitative Research in Financial Markets, 11(4): 456-478. https://doi.org/10.1108/QRFM-02-2017-0013
2. Rajesh, P. (2011). Manufacturers targeted by India's e-waste laws. Chemistry World; http://www.rsc.org/chemistryworld/News/2011/July/13071101.asp. Accessed on 23 May, 2017.
3. Wath, S. B., Vaidya, A. N., Dutt, P. S., and Chakrabarti, T. (2010). A roadmap for development of sustainable E-waste management system in India. Science of the Total Environment, 409(1): 19-32.
4. Menikpura, S, N, M., Santo, A. and Hotta, Y. (2014). Assessing the climate co-benefits from waste electrical and electronic equipment (WEEE) recycling in Japan. Journal of Cleaner Production, 74(2): 183-190.
5. Kumar A., Dixit G. (2018). An analysis of barriers affecting the implementation of e-waste management practices in India: A novel ISM-DEMATEL approach. Sustainable Production and Consumption, https://doi.org/10.1016/j.spc.2018.01.002
6. Bhutta, M. K. S., Omar, A. Yang, X. (2011). Electronic waste: a growing concern in today's environment. Economics Research International, 2011.
7. Qian, W., Burritt, R., & Chen, J. (2016). The potential for environmental management accounting development in China. Journal of Accounting and Organizational Change, 11(1): 406–428. https://doi.org/10.1108/JAOC‐11‐2013‐0092
8. Hahn, R., Reimsbach, D., & Schiemann, F. (2015). Organizations, climate change, and transparency: Reviewing the literature on carbon disclosure. Organization and Environment, 28, 80–102. https://doi.org/10.1177/1086026615575542
9. Borghei, Z., Leung, P., & Guthrie, J. (2016). The nature of voluntary greenhouse gas disclosure—An explanation of the changing rationale: Australian evidence. Meditari Accountancy Research, 24, 111–133. https://doi.org/10.1108/MEDAR‐02‐2015‐0008
10. Welbeck, E. E. (2017). The influence of institutional environment on corporate responsibility disclosures in Ghana. Meditari Accountancy Research, 25(3): 216–240. https://doi.org/10.1108/MEDAR‐11‐2016‐0092
11. Seyedjavadin, S., Roshandel Arbatani, T., Nobari, A. (2017). Green Human Resource Management A Investment Approach and Sustainable Development. Journal of Investment Knowledge, 5(20), 297-327. (In Persian)
12. Sepasi, S., Esmaili Kejani, M. (2015). Green Accounting: A Model for Environmental Disclosure. Journal of Health Accounting, 4(1): 1-19. (In Persian)
13. Feger, C. and Mermet, L. (2017). A blueprint towards accounting for the management of ecosystems, Accounting, Auditing & Accountability Journal, 30(7): 1511-1536. https://doi.org/10.1108/AAAJ-12-2015-2360
14. Adams, C. and Larrinaga, C. (2019). Progress: engaging with organizations in pursuit of improved sustainability accounting and performance, Accounting, Auditing & Accountability Journal, 32(8): 2367-2394. https://doi.org/10.1108/AAAJ-03-2018-3399
15. Mehraban Poor, M, R., Jandaghi Ghomi, M., Eghdam, M., Eghdam, R., Ghorbani, H. (2016). Environmental Accounting, Journal of Accounting and Auditing Studies, 18 (2): 32-47. (In Persian)
16. Solovida, G. and Latan, H. (2017). Linking environmental strategy to environmental performance: Mediation role of environmental management accounting, Sustainability Accounting, Management and Policy Journal, 8(5): 595-619. https://doi.org/10.1108/SAMPJ-08-2016-0046
17. Boyd, J. (1998). The Benefits of Improved Environmental Accounting: An Economic Framework to Identify Priorities, Resources for the Future, Available at: www.rff.org. [Online] [05 February 2014].
18. Herold, D. M. (2019). Has carbon disclosure become more transparent in the global logistics industry? An investigation of corporate carbon disclosure strategies between 2010 and 2015. Logistics, 2(4): 13-39. https://doi.org/10.3390/logistics2030013
19. Mata, C., Fialho, A., Eugénio, T. (2018). A Decade of Environmental Accounting Reporting: What we know?, Journal of Cleaner Production, doi: 10.1016/j.jclepro.2018.07.087.
20. Liu, G., Yin, X., Pengue, W., Benetto, E. (2018). Donald Huisingh, Hans Schnitzer, Yutao Wang, Marco Casazza, Environmental accounting: in between raw data and information use for management practices, Journal of Cleaner Production, doi: 10.1016/j.jclepro.2018.06.194
21. Akbari, A., Pourzamani, Z. (2018). The Firm Management Structure, Environmental Auditing and Financial Reporting Quality. Journal of Management Accounting and Auditing Knowledge, 7(26): 133-144. (In Persian)
22. Valiyan, H., Abdoli, M., Orooeyee, M. (2018). Designing of model of innovative environmental functions for the development of business functions with fuzzy approach (Case Study: Tehran Stock Exchange pharmaceutical companies). Sustainability, Development & Environment, 4(4): 61-43. (In Persian)
23. Malekiyan, H., Sancholi, M. (2017). Green Accounting, a Comprehensive and Comprehensive Tool in Green Supply Chain Management Information, Two Months Applied Studies in Management and Development Sciences, Second Year, 4(2): 106-97. (In Persian)
24. Sandelowski M, Barroso J. (2008). Creating met summaries of qualitative findings. Nursing Research, 52: 226-33.
25. Sadeghi-Fasaei, S., Naseri-Rad, M. (2012). Fundamental Elemen to of Qualitative Research in Social Sciences (Ontology, Epistemology, Methodology and Methods). Journal of Iranian Social Studies, 5(2): 78-98. (In Persian)

Full-Text:



 

واکاوی فراگیرِ پیامدهای استراتژیک حسابداری سبز: مطالعه موردی شرکت‌های بورس اوراق بهادار تهران

 

چکیده

هدف پژوهش: امروزه با رشد و پیشرفت جوامع، افزایش آلایندگی‌های محیط‌زیستی نه به عنوان یک دغدغه جهانی امروز، بلکه به عنوان یک معضل آتی بسیار مورد توجه می‌باشد و بر مبنای آن افزایش سطح کارکردهای سبز در حوزه‌های مختلفی از حسابداری تا تولید و زنجیره تامین و ... را به عنوان یکی از مهمترین رویکردهای استراتژیک در این زمینه می‌توان مورد توجه قرار داد. چراکه مدیریت بهترِ هزینه‌هاي زیست‌محیطی می‌تواند عملکرد زیست‌محیطی شرکت را نیز بهبود بخشیده و مزایاي قابل‌ملاحظه‌اي را براي جامعه به همراه داشته باشد و به توسعه‌پایدار شرکت‌ها در یک بازار رقابتی که مبتنی بر فعالیت‌های اجتماعی مسئولانه شرکت‌ها در قبال آیندگان می‌باشد، کمک نماید. هدف این پژوهش واکاوی تحلیلیِ تفسیری/ساختاری فراگیرِ پیامدهای استراتژیک حسابداری سبز شرکت‌های بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد.

روش پژوهش: در این پژوهش که مبتنی بر روش شناسی کیفی و کمی است، ابتدا ۱۶ نفر از خبرگان دانشگاه در حوزه حسابداری و مالی در بخش فراتحلیل و دلفی مشارکت داشتند تا مولفه‌ها و شاخص‌های پژوهش را از میان ۵۹ پژوهش مشابه شناسایی و سپس به منظور رسیدن به کفایت نظری مولفه و شاخص‌های شناسایی شده، از تحلیل دلفی استفاده شد. در بخش کمی با مشارکت ۲۰ نفر از مدیران شرکت‌های بورس اوراق بهادار تهران و با استفاده از پرسشنامه‌های ماتریسی تلاش شد تا شاخص‌های شناسایی شده در طیفی از تاثیرگذارترین شاخص‌ها تا کم‌اثرترین شاخص‌ها لایه‌بندی شوند.

یافته‌ها: نتایج در بخش تحلیل کیفی از وجود ۳ مولفه اصلی در قالب ۱۵ شاخص نهایی مبتنی بر کفایت نظری حکایت دارد و در بخش کمی مشخص شد ۵ شاخص کسب سهم بیشتر بازار سهام (O4) و کنترل فشارهای ذینفعان در جهت رسیدن به خواسته‌ها (O5) به عنوان شاخص‌های مولفه پیامدهای رقابتی حسابداری سبز؛ کاهش عدم تقارن اطلاعات (O7)؛ بازخورد جریان اطلاعات به سهامداران (O8) و کاهش هزینه‌های نمایندگی (O9) به عنوان شاخص‌های مولفه پیامدهای ارزشی حسابداری سبز، تاثیرگذارترین پیامدهای حسابداری سبز می‌باشد.

 

کلید واژه

حسابداری سبز، پیامدهای استراتژیک، تحلیل تفسیری/ساختاری فراگیر ()

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Total Interpretive Structure Model Strategic Consequences of Green Accounting: A Case Study of Tehran Stock Exchange Companies

 

Abstract

Purpose: Today, as societies grow and grow, environmental pollution is seen not as a global concern today, but as a future concern, and as a result the increasing level of green performance in various areas from accounting to production and supply chains. And ... one of the most important strategic approaches in this field can be considered. The need to focus on entrepreneurial orientation as a strategic principle will be a way to improve and develop these businesses effectively in the economies of societies, especially developing societies such as our own. Better management of environmental costs can also improve the company's environmental performance and bring significant benefits to the community and help sustainably develop companies in a competitive marketplace based on corporate social responsibility for the future. The Purpose of this research is Total Interpretive Structure Model Strategic Consequences of Green Accounting.

Design/methodology/approach: In this research based on qualitative and quantitative methodology, 14 university experts in the field of accounting and finance were involved in meta-analysis and Delphi to identify the components and indicators of the research from the same research and then to reach the theoretical adequacy of the identified components and indices was analyzed using Delphi analysis. In quantitative part, with the participation of 5 managers of Tehran Stock Exchange companies, using matrix questionnaires, the identified indicators were stratified to range from the most influential to the least effective ones. 

Finding: The results in the qualitative analysis section indicate the existence of two main components in the form of the final index based on theoretical adequacy, and in the quantitative section, the index of higher market share (O4) and controlling stakeholder pressures to achieve demands (O5) Component Indicators of Green Accounting Competitive Outcomes; Reducing Information Asymmetry (O7); Feedback Information Flow to Shareholders (O8).

 

Keywords: Total Interpretive Structure Model, Strategic Consequences, Green Accounting

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

توسعه اقتصادي و روند رو به رشد فعاليت‌ها و بازارهاي تجاري، اگرچه در راستاي رشد اقتصادي و رفاه اجتماعی بشر صورت گرفته است، اما همراه با فشار بر سيستم‌هاي طبيعی كره زمين و استفاده از منابع غيرقابل‌تجديد بوده است. در عصر حاضر باتوجه به وجود برخی از محدوديت‌هاي زيست محيطی به ويژه در تجارت جهانی و محدود شدن عرصه رقابت، به ناچار برخی از واحدهاي تجاري براي رفع اين محدوديت ها، كاهش صدمات محيط زيستی، دستيابی به درآمد بيشتر و يا كسب محبوبيت و موفقيت تجاري، مجبور به تحمل هزينه‌هاي زيست محيطی شده‌اند. براين اساس توجه به حسابداري زيست محيطی می‌تواند موضوعی استراتژیک براي مديران، اجتماع و استفاده‌كنندگان صورت‌هاي مالی باشد (۱). در واقع فقدان رویکردهای استراتژیک حسابداری سبز در طی چندسال گذشته، باعث افزایش سطح قابل توجهی از پسماندهای مظر برای محیط زیست شده است که نتیجتا پردازش نامناسب پسماندها منجر به از دست دادن منابع و همچنین ایجاد مشکلات شدید زیست‌محیطی و اقتصادی شده است (۲، ۳، ۴، ۵). از این رو باتوجه به اهمیت و رشد فزآینده‌ی پسماندها و ضایعات آلاینده‌ی محیط‌زیستی، بسیاری از نهادهای نظارتی اقدام به تدوین قوانین و مقررات الزام آور به منظور کاهش آلایندگی‌های محیطی نمودند (۶). یکی از این نهادهای بیشمار نظارتی که مورد توجه این پژوهش است، هیئت تدوین استانداردهای حسابداری بود که در سال ۱۹۷۶ کمیته ای تحت عنوان نظارت بر آثار زیان بار شرکت‌ها با هدف آینده نگری حفظ محیط زیست تشکیل شد. ماهیت این کمیته توسعه رویکردهای استراتژیک و تاحدی نیز نظارت بر عملکردهای شرکت‌های فعال در عرصه بازار بود که باتوجه به کم بودن رقابت، سطح آلایندگی‌های و ضایعات چندان نبود. در سال ۱۹۹۰ هیئت تدوین استانداردهای حسابداری نشریه شماره ۹۰/۸ تحت عنوان سرمایه ای کردن هزینه‌های آلودگی محیط زیست را منتشرکرد. البته سهامداران، معتقدند تا زمانی که هزینه‌های محیطی شرکت‌ها مشخص نشود و اهمیت والای فعالیت‌های مبارزه با آلودگی محیط‌زیست برای مدیران و تصمیم‌گیرندگان سازمانی روشن نشود، نمی‌توان امیدوار بود که حسابداری سبز جهت مدیریت محیط زیست در صنعت، جدی گرفته شود. بنابراین در سال ۱۹۹۵ استاندارد ایزو ۱۴۰۰۰ برای تشویق و ترغیب شرکت‌ها به رعایت سیاست‌های حسابداری محیط زیست که بعدها به سبز شهرت یافت، به وجود آمد. اما از ۲۰۱۵ با تدوین توافقنامه زیست‌محیطی پاریس که با همکاری ۱۹۶ کشورهای دنیا تدوین شد، نظارت‌ها در بخش بازار سرمایه، به سمت عملکردهای شفافانه‌ی زیست‌محیطی حرکت نمود. چراکه بخش عظم آلایندگی‌های زیست‌محیطی، شرکت‌هایی بودند که در بازار سرمایه حضور داشتند و این موضوع نقش مهم و قابل‌توجهی از توسعه عملکردهای زیست‌محیطی به خصوص حسابداری سبز را به نمایش می‌گذاشت (۷). شواهد نشان می‌دهد شرکت‌های چندملیتی با فشارهایی از نهادهای نظارتی برای افشای اطلاعات مربوط به فعالیت‌های مرتبط با عملکردهای استراتژیک حسابداری سبز روبرو هستند (۸). در واقع شرکت‌ها بواسطه این فشارهای نظارتی، از روش‌های حسابداری سبز بیشتر استفاده می‌کنند (۹، ۱۰). در ایران نیز، موضوع آلایندگی‌های محیط‌زیستی، دارای سبقه طولانی است به طوریکه طی سال‌های ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۷ اقتصاد ایران به طور سالانه ۹ درصد رشد یافت و در خلال برنامه اول توسعه اقتصادی پس از انقلاب نرخ رشد سالانه ۳/۷ درصد در سال بود اما در این اندازه‌گیری هزینه‌های انحطاط محیط زیست و نابودی منابع نقصان‌پذیراز تولید ناخالص داخلی کسر نشده است که از این منظر فقدان حسابداری سبز به عنوان یک مبنای استراتژیک جهت تصمیم‌گیری بسیار مشهود است. لزوم توجه به این بخش باعث شد تا در راستای حفظ منافع عمومی، طبق ماده 190 قانون برنامه پنجم توسعه، كليه دستگاه‌هاي اجرايي و موسسات و نهادهاي عمومي غيردولتي، موظف گردند، جهت كاهش اعتبارات هزينه‌اي دولت، سياست‌هاي مصرف بهينه منابع پايه و محيط‌زيستی را اعمال نمایند و براي اجراي برنامه حسابداری‌سبز شامل مديريت مصرف انرژي، آب، مواد اوليه و تجهيزات (همچون كاغذ)، كاهش مواد زائد جامد و بازيافت آنها (در ساختمان‌ها و وسايل نقليه) طبق آيين‌نامه‌اي كه توسط سازمان حفاظت محيط‌زيست و معاونت آن، صادر می‌شود، همکاری نموده و این مصوبات به تایید و تصویب هیات وزیران رسیده و لازم الجرا می‌باشد (۱۱). وجود اینگونه دستورالعمل‌ها و قوانین هرچند می‌تواند راهی برای توسعه‌ی استراتژیک حسابداری سبز در طی چند سال اخیر قلمداد گردد، اما مطمنا کافی نیست و تطبیق با معیارها و استانداردهای محیط بین‌المللی می‌تواند فتح‌بابی برای رشد و توسعه در این بخش قلمداد گردد. باتوجه به توضیح‌های داده شده، ‌هدف این پژوهش واکاوی تحلیلیِ تفسیری/ساختاری فراگیرِ پیامدهای استراتژیک حسابداری سبز شرکت‌های بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد.

مبانی نظری

استانداردهای مرتبط با بسط حسابداری سبز

حفاظت از محيط زيست در قوانين و مقررات ايران جايگاه ويژه اي دارد. به عنوان نمونه، اصل پنجاهم قانون‌ اساسي جمهوري اسلامي ايران حفاظت از محيط زيست را وظيفه عمومي مي‌داند. در سند چشم‌انداز بيست ساله جمهوري اسلامي ايران در افق سال 1404 هجري شمسي نيز بر بهره‌مندي جامعه ايراني از محيط زيست مطلوب تأكيد شده است. افزون بر اين، تهيه اطلاعات مربوط به عملكرد زيست‌محيطي براي كليه ذينفعان مي‌تواند نقش مؤثري را در اجراي هرچه بهتر قوانين و مقررات موجود در حوزه محیط زیست ایفا کند. جزء «ج» بند 13 استاندارد مالی حسابداري شماره 1 بيان مي‌كند در مواردي كه رعايت الزامات مقرر در استانداردهاي حسابداري براي درك اثر معاملات يا ساير رويدادهاي خاص بر وضعيت مالي و عملكرد مالي بنگاه اقتصادي به وسيله استفاده‌كنندگان صورت‌هاي مالي كافي نباشد، شركت‌ها بايد براي ارائه صورت‌هاي مالي به نحو مطلوب، اطلاعات اضافي ارائه كنند. هم چنين، طبق بند 19 استاندارد مزبور، در صورت نبود استاندارد حسابداري خاص، مديريت رويه‌هايي را بكار گيرد كه به ارائه مفيدترين اطلاعات در صورت‌هاي مالي منجر شود (۱۲). همچنین براساس ماده 33 آيين‌نامه اصول راهبري شركت‌هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار، شركت‌هاي پذيرفته شده در بورس موظف‌اند در گزارش‌هاي سالانه خود اطلاعات كلي در مورد مسئوليت‌هاي اجتماعي و زيست‌محيطي ارائه كنند.

کارکردهای استراتژیک حسابداری سبز

حسابداري زيست‎محيطي ‎مجموعه فعاليت‎هايي است كه موجب افزايش توان نظام حسابداري در شناسايي، ثبت و گزارشگري آثار ناشي از تخريب و آلودگي زيست‎محيطي ‎مي‎شود و مي‎تواند در شركت‎هاي بزرگ و كوچك، صنايع مختلف و در مقياس‎هاي مختلف با روشي نظام‎مند يا بر‌اساس مباني موردنظر بكار گرفته شود. شكل انتخاب حسابداري سبز ‎به وسيله شركت‎ها، هدف‎ها و دلايل استفاده از آن را نشان می‎دهد که برحسب ویژگی‌های استراتژیک می‌تواند به توسعه نفوذ شرکت در سطح بازار کمک نماید (۱۳). در واقع اگر به دنبال بسط کارکردهای استراتژیک حسابداري سبز هستیم، می‌بایست از دو منظر اقتصاد خرد و كلان كاربردهای آن را موردتوجه قرار داد (۱۴). که در شکل زیر می‌توان آن را مورد بررسی قرار داد.

 

شکل (۱) کارکردهای استراتژیک حسابداری سبز (۱۵)

 

 

رویکرد خرد اقتصاد در کارکردهای استراتژيک حسابداری سبز (بنگاه اقتصادي) مبتنی بر دو شاخه حسابداري مالي و حسابداري مديريت مورد استفاده قرار می‌گيرد. حسابداري مالي كه از طريق آن بنگاه اقتصادي اطلاعات حسابداري فعاليت‎هاي اقتصادي خود را به استفاده‎كنندگان برون سازماني گزارش مي‎كند، الزاماتي را براي افشاي بدهي‎ها و هزينه‎هاي زيست‎محيطي ‎مقرر كرده است. حسابداري مالي نیز از ديدگاه استفاده‌كنندگان گزارش‎هاي مالي، براي تصميم‌گيري و ارائه مسئوليت‎هاي عمومي، موضوع را بررسي مي‎كند (۱۶). در واقع کارکردهای استراتژیک حسابداري سبز در سطح بازار رقابتی به مدیران عامل شرکت‌ها این امکان را می‌دهد در طراحي محصول و فرايند توليد؛ ارزيابي عملكرد و كنترل هزينه‎ها؛ مدیریت استهلاک؛ سرمايه‎گذاري در دارايي‎هاي ثابت مشهود و مديريت ضايعات بیشترین بهره‌وری را به شرکت ارائه دهند (۱۷). اما رویکرد کلان اقتصاد در کارکردهای استراتژیک حسابداری سبز، انجام محاسبات مربوط به هزينه‎هاي منابع زيرزميني و جريان‎هاي حاصل از اين منابع برای افزایش سطح توان رقابتی می‌باشد (۱۶). به عبارت دیگر این رویکرد به دنبال بررسی ابعاد کلان تری از اقتصاد همچون توليد ناخالص ملي می‌باشد که به واسطه اثربخشی استراتژیک حسابداری سبز می‌تواند به کاهش هزینه‌های تولید و افزایش درآمد ملی و رشد اقتصادی منجر شود. براساس مبانی نظری و تئوریک ارائه شده و باتوجه به رویکردهای تحلیلی این پژوهش، سوال‌های پژوهش به شرح زیر ارائه می‌شود:

سوال اول) پیامدهای استراتژیک حسابداری سبز در سطح بازار سرمایه کدامند؟

سوال دوم) تاثیرگذاترین پیامدهای استراتژیک حسابداری سبز در سطح بازار سرمایه کدامند؟

پیشینه پژوهش

هارولد (۱۸) پژوهشی تحت عنوان تعامل بین فشارهای نهادی و ذینفعان: پیشبرد چارچوبی برای طبقه‌بندی راهبردهای افشای حسابداری سبز انجام دادند. در این پژوهش آمده است، با ‌آنکه محققان رواج منطق‌های نهادیِ رقابتی را عامل نتایج مختلف می‌دانند، تحقیقات موجود دیدگاه‌های متضادی در مورد پیامدهای آنها (این نتایج) ارائه می‌دهد. از اینرو، تصویر روشنی وجود ندارد. در این پژوهش سعی بر آن بود که با ارائه دو چارچوب به این مسئله پرداخته شود: در چارچوب اول (الف)، تاثیرات نهادی و ذینفعان روی افشای کربن روشن می­شود، و در چارچوب دوم (ب)، تصویری از چهار راهبرد افشای کربن مختلف به منظور ارزیابی موقعیت «واقعی» کربن در شرکت ارائه شد. مفاهیم مختلف تاثیرگذار بر افشا شامل حوزه‌های نهادی، سازمان‌ها، و ذینفعان را مشخص نمود. سپس، دو مفهوم مهم مرکزیت منطق و اهمیت ذینفعان را برای طبقه‌بندی فشارهای متعدد نهادی و ذینفع بر افشای کربن ترکیب کرد. در چارچوب اول فرض بر آن بود که تئوری نهادی و تئوری ذینفعان در سطوح مختلف، مبنایی نظری برای بررسی تاثیرات بر افشای کربن ارائه دهند؛ حال آنکه مدل دوم نتایج افشای کربن را از نظر مرکزیت منطق و اهمیت ذینفعان طبقه‌بندی کرد. هر دو چارچوب درک تعامل بین نمایندگی در سطح شرکت و فشارها در سطح حوزه را بالا ­بردند، و آثار فعلی را در کنار هم قرار دادند تا مفهومی روشن از پیامدها و نتایج گوناگون مربوط به روش‌ها و راهبردهای افشای كربن ارائه دهند. ماتا و همکاران (۱۹) پژوهشی تحت عنوان یک دهه از گزارش حسابداری محیط زیست: آنچه ما می‌دانیم؟ انجام دادند. در این پژوهش مبانی نظری گزارش حسابداری زیست‌محیطی از سال‌های 2006 تا 2015 را بررسی نمودند. اغلب این پژوهش‌ها با رویکرد تحلیل محتوا انجام شدند و نتایج آن‌ها با رویکرد حسابداری عملکردهای زیست‌محیطی صورت پذیرفت و به نقش کاهش ضایعات در این زمینه به منظور افزایش سلامت زیست‌محیطی تاکید شده است. همچنین مشخص گردید، عملکردهای مسئولانه شرکت‌ها می‌تواند باعث افزایش سهم بازار آن‌ها و حمایت‌های دولت را به همراه خواهد داشت. لیو و همکاران (۲۰) پژوهشی تحت عنوان حسابداری سبز: ارتباط بین افشای اطلاعات اجتماعی با عملکردهای زیست‌محیطی انجام دادند. نتایج این پژوهش نشان داد، افشای اطلاعات مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها به پویایی بیشتر عملکردهای زیست‌محیطی در راستای توسعه‌پایدار حسابداری زیست‌محیطی منجر خواهد شد. ارنهارت¹ و لئونارد² (۲۱) تحقیقی با عنوان ارتباط بین حسابرسی زیست‌محیطی و گزارشگری‌مالی با تاکید بر نقش ساختار شرکت‌ها انجام دادند. نتایج بدست آمده حاکی از این می‌باشد که ساختار شرکت‌ها بر رابطه بین حسابرسی زیست‌محیطی و کیفیت گزارشگری‌مالی شرکت‌ها تأثیر دارد. رابرتز و والاس³ (۲۲) در پژوهشي با عنوان حفظ تنوع در پژوهش هاي حسابداري اجتماعي و زيست محيطي، هدف‌ها و نتايج پژوهش خود را اين گونه بيان كردند، اول، با پشتيباني براي حفظ تنوع در پژوهش هاي حسابداري اجتماعي و زيست‌محيطي و با بحث در مورد ظرفيت طرح هاي كمي پژوهش هاي حسابداري اجتماعي و زيست‌محيطي مي توان مفاهيم اساسي جريان اصلي پژوهش هاي حسابداري اجتماعي و زيست‌محيطي را به چالش كشيد. دوم، اين پژوهش به منظور ترويج پژوهش هاي كمي و تمركز بيشتر پژوهشگران فعلي و بالقوه بر آن با بررسي و بازنگري ادبيات موضوع، آنان را از تحولات پيرامون اين موضوع آگاه كرده و در جريان موضوع هاي پژوهش در اين مورد قرار مي دهد. اکبری و پورزمانی (۲۳) پژوهشی تحت عنوان ساختار مدیریت شرکت، حسابرسی زیست‌محیطی و کیفیت گزارشگری‌مالی انجام دادند. در این تحقیق تعداد 175 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در دوره زمانی 1389-1394 بررسی شده است. جهت آزمون فرضیه‌ها با انجام تحلیل‌های آماری به روش داده‌های پانل از ابزار نرم افزاری  و مدل رگرسیون خطی استفاده شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد ساختار مدیریت شرکت بر رابطه حسابرسی زیست‌محیطی و کیفیت گزارشگری‌مالی شرکت تأثیر دارد. ولیان و همکاران (۲۴) پژوهشی تحت عنوان طراحی الگوی کارکردهای نوآورانه‌ی زیست‌محیطی برای توسعه‌ی عملکردهای کسب و کار با رویکرد فازی انجام دادند. روش این تحقیق ترکیبی می‌باشد به نحوی که ابتدا از طریق روش ارزیابی انتقادی، معیارهای مهم بر کارکردهای نوآورانه‌ی زیست‌محیطی شرکت‌ها با مشارکت 20 نخبه، در قالب 5 معیار تولید، تحقیق و توسعه، مدیریت منابع انسانی، بازاریابی و مالیه و 43 شاخص برای این معیارها شناسایی شد و در روش کمی با استفاده از مشارکت 30 نفر از مدیران، کارشناسان و معاونان لایه‌های مختلف مدیریتی شرکت‌های دارویی بورس اوراق بهادار تهران بر اساس دو روش تحلیل  و  مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد، از منظر بررسی روابط درونی عوامل موثر بر کارکردهای نوآورانه‌ی زیست‌محیطی، معیار تولید به عنوان مهمترین معیار تاثیر گذار تعیین گردید و در طراحی مدل براساس مدل ساختاری-تفسیری نیز مهمترین عامل و پایین ترین سطح شامل توسعه گواهینامه زیست‌محیطی شرکت‌ها مشخص گردید و این عوامل در ده سطح تعیین شد. ملکیان و نوری‌سنجولی (۲۵) پژوهشی تحت عنوان حسابداری سبز، ابزاری جامع و فراگیر در جریان اطلاعات مدیریت زنجیره تأمین سبز انجام دادند. در این پژوهش با نگاهی بر مفاهیم و مبانی نظری مدیریت زنجیره تأمین سبز و بررسی تحقیقات انجام شده در این زمینه و همچنین، با نگاهی بر مفاهیم و اهداف حسابداری زیست‌محیطی، اهمیت اطلاعات حسابداری سبز در اجرای مدیریت زنجیره تأمین سبز مورد بررسی قرار گیرد. نتایج حاکی از آن است که اطلاعات حسابداری سبز می‌تواند در برقراری جریان مطلوب اطلاعات بین اجزا ساختار مدیریت زنجیره تأمین سبز، مؤثر واقع گردد.

روش پژوهش

همانطور که در مبنای تفکیک و دسته بندی پژوهش‌ها بیان شده است، باتوجه به وجود سه مبنای نتیجه؛ هدف و نوع داده در روش شناسی بیان شده است، این پژوهش از حیث نتیجه جزء پژوهش‌های توسعه ای محسوب می‌شود، زیرا مفاهیم مرتبط با حوزه حسابداری سبز، به خصوص واکاوی پیامدهای استراتژیک آن دارای چارچوب منسجمی در حیطه حسابداری نمی‌باشد و از آنجاییکه این پژوهش به دنبال بسط مبنای تئوریک این مفهوم در حسابداری است، از این منظر توسعه ای محسوب می‌شود. همچنین بر مبنای هدف، این پژوهش در زمره پژوهش‌های توصیفی با هدف تشریح پدیده حسابداری سبز در سطح بازار سرمایه قرار می‌گیرد. در نهایت به لحاظ منطق گرد‌آوري داده‌ها از نوع استقراء-قیاسی است چراکه در بخش کیفی ابتدا با اتکا به رویکرد استقرائی مبانی پیامدهای استراتژیک حسابداری سبز را مورد واکاوی قرار می‌دهد و سپس بر مبنای استقرائی اقدام به تبیین مولفه‌ها و شاخص‌های شناسایی شده در جامعه هدف یعنی مدیران شرکت‌های بورس اوراق بهادار می‌نماید. در این پژوهش که یک پژوهش ترکیبی است، در بخش کیفی از فراتحلیل استفاده می‌شود. فرا تحلیل شامل گام‌هایی برای رسیدن به مولفه‌ها و شاخص‌های می‌باشد که شاید مهمترین این گام‌ها، مراحل فرآیندی سندلوسکی و باروس (۲۶) باشد، طیفی از شناخت ریشه اصلی مسئله در قالب تدوین سوال پژوهش تا ارائه مدلی مشخص براساس شناسایی مولفه‌ها و شاخص‌ها از نتایج پژوهش‌های گذشته به واسطه مشارکت اعضای پانل را در بر می‌گیرد. سپس در بخش کمی از طریق تحلیل تفسیری ساختاری فراگیر، تاثیرگذارترین شاخص‌های شناسایی شده در قالب یک مدل سلسله مراتبی تعیین می‌گردد. سپس  براساس تحلیل دلفی به منظور تعیین حدکفایت نظری باتوجه به دو معیار میانگین و ضریب توافق تلاش می‌شود تا شاخص‌ها مورد واکاویی رفت و برگشتی بین متخصصان قرار گیرد و در نهایت در بخش کمی از طریق تحلیل تفسیری-ساختاری فراگیر، لایه‌های شناسایی شده، در قالب الگویی اولویت‌بندی و از منظر میزان نفوذ و تاثیرگذاری تبیین می‌شوند. 

جامعه‌آماری و روش نمونه‌گیری پژوهش

جامعه آماری این پژوهش شامل دو بخش است، یکی بخش کیفی و دیگری بخش کمی. در بخش کیفی جامعه هدف شامل پژوهش‌های موردنظر در رابطه با موضوع پژوهش و ۱۴ نفر از متخصصان حسابداری و مدیریت مالی در سطح دانشگاهی هستند که براساس فرآیند فراتحلیل، ارزیابی انتقادی و تحلیل دلفی در تحلیل و شناسایی شاخص‌های محتوایی مشارکت دارند. به منظور انتخاب این افراد از شیوه نمونه‌گیری کیفی همگن در قالب اعضای گروه پانل استفاده شده است. در این روش نمونه‌گیری، محقق نمونه‌های خود را با هدف کسب دانش عمیق، متمرکز و با جزئیات زیاد از بین کسانی که این پدیده را تجربه کرده‌اند و می‌توانند اطلاعات زیادی را در اختیار پژوهشگر بگذارند، انتخاب می‌شوند (۲۷). اما جامعه هدف در بخش کمی ۲۰ نفر از مدیران شرکت‌های بازار سرمایه بودند که باتوجه به الزام تحلیل‌های ساختاری-تفسیری فراگیر، این حد از جامعه آماری مورد قبول می‌باشد (۳۰، ۳۱، ۲۸، ۲۹). چراکه هدف از مشارکت این جامعه تبیین نتایج بخش کیفی در شرکت‌های بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد. در واقع از آنجایکه روش تفسیری-ساختاری فراگیر یک تحلیل مبتنی بر تجزیه سیستم‌های پیچیده در سطوح مشخصی است و می‌بایست براساس معیار مشخصی همچون تجربه یا دانش تخصصی توسط مشارکت‌کنندگان صورت پذیرد، که به دلیل عدم ایجاد انبوهی از پاسخ‌های نامفهوم، از پرسشنامه ماتریسی متقابل با مشارکت ۱۵ تا ۳۰ نفر صورت می‌گیرد. محققانی همچون سینگه و کَنت (۲۸)؛ مالون (۲۹)؛ رامش و همکاران (۳۰) و آتری و همکاران (۳۱) حد مطلوب انتخاب تعداد نمونه را در بازهی بین ۱۵ تا ۲۵ نفر پیش‌بینی نموده‌اند و مبنای انتخاب جامعه نمونه را روش نمونه‌گیری در دسترس باتوجه به فیلترهای منطبق با ماهیت پژوهش عنوان نمودند.

یافته‌ها

یافته‌های فراتحلیل و دلفی

به منظور انجام فراتحلیل ابتدا از طریق بانک‌های اطلاعاتی و مراجع پژوهشی استفاده شده است. بدین منظور و با اتکا به فرآیند تحلیل فراترکیب و دلفی، این پژوهش در این بخش به دنبال واکاوی مولفه‌ها و شاخص‌های مرتبط با پیامدهای استراتژیک حسابداری سبز می‌باشد. براین اساس ابتدا از طریق بانک‌های اطلاعات و مراجع پژوهشی زیر اقدام به استخراج پژوهش‌های مشابه در رابطه با موضوع پژوهش می‌شود.

 

---

[1]  Earnhart

[2]  Leonard

[3]  Roberts & Wallace

جدول (۱) پایگاه‌های بانک اطلاعات و مراجع رسمی پژوهشی

 

تعدادی پژوهش‌های معتبر و قابل اتکا در بازه زمانی ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹ و ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸ طبق پروتکل و فرآیند ارزیابی فراترکیب مشخص شدند. به عبارت دیگر به منظور یافتن مقاله‌ها و پژوهش‌های مشابه و با استفاده از پایگاه‌ها و مراجع پژوهشی فوق، اقدام به شناسایی پژوهش‌های مرتبط با هدف پژوهش شد.

 

شکل (۱) فرآیند تحلیل غربالگری پژوهش‌های متناسب با هدف پژوهش جهت شناسایی مولفه‌ها و شاخص‌ها

 

 

 

 

 

 

براساس غربالگری پژوهش‌ها از سه حیث عنوان، محتوا و تحلیل، مشخص شد، تعداد ۱۶ پژوهش می‌تواند به عنوان مبنای ارزیابی جهت تعیین مولفه‌ها و شاخص‌های پیامد استراتژيک حسابداری سبز مورد استفاده قرار گیرد. پس از این مرحله، در گام بعدی با اتکا به رویکرد استرلینگ اقدام به دسته‌بندی و تفکیک مضامین در قالب مولفه‌ها و شاخص‌های پیامد استراتژيک حسابداری سبز در سطح بازار سرمایه می‌شود. براساس این روش ابتدا ۱۶ پژوهش تایید شده از طریق ۱۰ معیار روش ارزیابی انتقادی شامل اهداف‌تحقیق، منطق روش تحقیق، طرح‌تحقیق، نمونه‌برداری، جمع‌آوری داده‌ها، انعکاس‌پذیری، دقت تجزیه و تحلیل، بیان تئوریک و شفاف یافته‌ها و ارزش‌تحقیق به کمک ۱۴ نفر از خبرگان پژوهش، برای رسیدن به درک منسجم‌تر از نظر ماهیت پژوهش مورد برازش قرار می‌گیرند.

 

جدول (۲) فرآیند ارزیابی پژوهش‌های تایید شده جهت تعیین مولفه‌ها و شاخص‌های پژوهش

بانک‌های اطلاعات داخلی	بانک‌های اطلاعات خارجی
کلیه نشریات علمی و پژوهشی مرتبط

ردیف

پژوهش‌های خارجی

پژوهش‌های داخلی

۱

۲

۳

۴

۵

۶

۷

۸

۹

۱۰

۱۱

۱۲

۱۳

۱۴

۱۵

۱۶

معیارهای ارزیابی انتقادی/پژوهش‌ها

ماما و آپیها (۱)

آدامز و لاریناگج (۱۴)

هارولد (۱۸)

ماتا و همکاران (۱۹)

کرامِر و دیکسیت (۵)

ولبک (۱۰)

فیجِر و مِرمیت (۱۳)

اسولوییدا و لاتِن (۱۶)

کوآین و همکاران (۷)

بورگی و همکاران (۹)

رابرتز و والاس (۲۲)

منیکپار و همکاران (۴)

بوتا و همکاران (۶)

دهقانی‌سلطانی و همکاران (۳۲)

اکبری و پورزمانی (۲۳)

ولیان و همکاران (۲۴)

هدف پژوهش

۳

۲

۲

۳

۴

۳

۴

۳

۳

۲

۳

۳

۳

۳

۲

۳

منطق روش پژوهش

۲

۳

۲

۴

۳

۴

۴

۴

۳

۳

۴

۴

۴

۴

۳

۳

طرح پژوهش

۳

۳

۳

۳

۴

۳

۴

۳

۳

۲

۳

۳

۳

۴

۲

۴

روش نمونه‌گیری

۳

۲

۳

۳

۴

۴

۴

۴

۴

۳

۴

۳

۳

۴

۲

۳

نحوه جمع‌آوری

۳

۲

۳

۴

۳

۴

۵

۴

۳

۳

۴

۲

۳

۴

۲

۴

تعمیم یافته‌ها

۲

۲

۲

۳

۴

۴

۴

۳

۴

۳

۳

۳

۳

۴

۳

۳

اخلاقی

۲

۲

۳

۴

۴

۳

۵

۴

۴

۲

۴

۲

۳

۴

۳

۴

نحوه تحلیل آماری

۲

۲

۳

۳

۵

۴

۵

۴

۳

۳

۴

۳

۳

۳

۲

۴

قابلیت تئوریک

۲

۲

۳

۳

۳

۴

۴

۳

۴

۳

۳

۲

۲

۴

۴

۳

ارزش پژوهش

۳

۳

۳

۴

۴

۴

۴

۴

۴

۳

۴

۳

۲

۴

۲

۳

جمع

۲۵

۲۴

۲۷

۳۴

۳۸

۳۷

۳۹

۳۶

۳۴

۲۷

۳۴

۲۹

۲۹

۳۸

۲۵

۳۵

 

براساس نتایج این تحلیل مشخص شد، ۶ پژوهشِ، ماما و آپیها (۱)؛ آدامز و لاریناگج (۱۴)؛ هارولد (۱۸)؛ بورگی و همکاران (۹)؛ منیکپار و همکاران (۴) و بوتا و همکاران (۶) امتیاز لازم را کسب نکردند و به همین دلیل از دور بررسی خارج شدند. در ادامه با استفاده از روش استرلینگ اقدام به استخراج مضامینِ پژوهش می‌شود. براین اساس به منظور تعیین شاخص‌های پیامدهای استراتژیک حسابداری سبز در سطح بازار سرمایه از روش امتیازی زیر استفاده می‌شود. بر مبنای این روش کلیه‌ی معیارهای فرعی استخراج شده از متن مقالات تایید شده، در ستون جدول نوشته می‌شود و سپس در ردیف هر جدول نام محققان پژوهش‌های تایید شده آورده می‌شود. بر مبنای استفاده از هر پژوهش‌گر از معیارهای فرعی نوشته شده در ستون جدول، علامت «R» درج می‌شود، سپس امتیازهایی هر R در ستون معیارهای فرعی، باهم جمع می‌شود و امتیازهای بالاتر از میانگین پژوهش‌های انجام شده، به عنوان مولفه‌های پژوهش انتخاب می‌شوند.

 

جدول (۳) واکاوی مولفه‌های اصلی  پیامدهای استراتژیک حسابداری سبز در سطح بازار سرمایه

محققان	پیامدهای رقابتی	پیامدهای کنترلی	پیامدهای اجتماعی	پیامدهای ارزشی	پیامدهای فرهنگی	پیامدهای قانونی
ماتا و همکاران (۱)	R	-	R	-	-	R
کرامِر و دیکسیت (۱۹)	R	-	-	R	-	ـ
ولبک (۱۰)	R	R	-	R	R	R
فیجِر و مِرمیت (۱۳)	-	-	R	-	-	R
اسولوییدا و لاتِن (۱۶)	R	-	R	R	-	R
کوآین و همکاران (۷)	-	-	R	R	R	R
رابرتز و والاس (۲۲)	R	R	-	R	-	R
دهقانی‌سلطانی و همکاران (۳۲)	R	-	-	R	-	R
اکبری و پورزمانی (۲۳)	-	R	R	-	R	-
ولیان و همکاران (۲۴)	R	R	-	R	-	-
جمع	۷		۴	۷	۳	۷

 

براساس این تحلیل نیز مشخص شد، سه مولفه پیامدهای رقابتی؛ پیامدهای ارزشی و پیامدهای قانونی دارای بیشترین فراوانی از مجموع ۱۰ پژوهش تایید شده، هستند و براین مبنا در این پژوهش به عنوان معیارهای اصلی برای تعیین شاخص‌های پیامدهای استراتژیک حسابداری سبز مورد بررسی قرار می‌گیرند. در این بخش پس از واکاوی در مبانی نظری پژوهش‌های تایید شده، اقدام به تعیین شاخص‌ها طبق جدول (۴) شده است.

 

جدول (۴) مولفه‌ها و شاخص‌های پیامدهای استراتژیک حسابداری سبز

مولفه‌های اصلی	شاخص‌ها	۷	۶	۵	۴	۳	۲	۱
پیامدهای رقابتی حسابداری سبز	دریافت مزایا و تشویق‌های مالیاتی
	افزایش سطح اطمینان و اعتماد در ارائه‌ی اطلاعات
	ارتقای سطح شفافیت‌های مالی
	کسب سهم بیشتر بازار سهام
	ارتقای سطح فرهنگ اجتماعی پاسخگویی
	کنترل فشارهای ذینفعان در جهت رسیدن به خواسته‌ها
پیامدهای ارزشی حسابداری سبز	مسئولیت‌پذیری اجتماعی
	پایبندی به ارزش‌های کثرت‌گرایانه
	کاهش عدم تقارن اطلاعات
	بازخورد جریان اطلاعات به سهامداران
	کاهش هزینه‌های نمایندگی
	توجه به معیارهای اخلاقی
پیامدهای قانونی حسابداری سبز	تقویت استانداردهای عملکرد اجتماعی
	تقویت استانداردهای حسابداری توسعه پایدار
	تقویت استانداردهای حسابداری و حسابرسی اجتماعی
	همسو سازی استانداردهای شرکت با هنجارهای اجتماعی
	هماهنگی با ارگان‌ها و نهادهای قانونگذار
	هماهنگی با آیین‌نامه‌ها مرتبط با محیط زیست
	افزایش سطح استانداری در کنترل ضایعات

 

سپس به‌منظور اطمینان از مولفه‌ها و شاخص‌های شناسایی شده از تحلیل دلفی برای رسیدن به نقطه اشباع تئوریک استفاده گردید. بدین منظور این شاخص‌ها برای نظرسنجی در قالب یک چک لیست ۷ گزینه‌ای در اختیار متخصصان قرار گرفت که جدول (5) نتایج تحلیل دلفی را نشان می‌دهد.

 

جدول (5) فرآیند تحلیل دلفی در گام اول

مولفه‌های اصلی	شاخص‌ها	میانگین	ضریب توافق	تایید	حذف	نتیجه
				R	Q
پیامدهای رقابتی حسابداری سبز	دریافت مزایا و تشویق‌های مالیاتی	۱۰/۵	۷۵/۰	R	-	تایید
	افزایش سطح اطمینان و اعتماد در ارائه‌ی اطلاعات	۵	۷۰/۰	R	-	تایید
	ارتقای سطح شفافیت‌های مالی	۵	۵۵/۰	R	-	تایید
	کسب سهم بیشتر بازار سهام	۳۰/۵	۸۵/۰	R	-	تایید
	ارتقای سطح فرهنگ اجتماعی پاسخگویی	۴	۴۰/۰	-	Q	حذف
	کنترل فشارهای ذینفعان در جهت رسیدن به خواسته‌ها	۵	۵۵/۰	R	-	تایید
پیامدهای ارزشی حسابداری سبز	مسئولیت‌پذیری اجتماعی	۱۰/۵	۷۵/۰	R	-	تایید
	پایبندی به ارزش‌های کثرت‌گرایانه	۵۰/۳	۳۳/۰	-	Q	حذف
	کاهش عدم تقارن اطلاعات	۵	۷۰/۰	R	-	تایید
	بازخورد جریان اطلاعات به سهامداران	۲۰/۵	۸۲/۰	R	-	تایید
	کاهش هزینه‌های نمایندگی	۵	۵۵/۰	R	-	تایید
	توجه به معیارهای اخلاقی	۱۰/۵	۷۵/۰	R	-	تایید
پیامدهای قانونی حسابداری سبز	تقویت استانداردهای عملکرد اجتماعی	۲۰/۵	۸۲/۰	R	-	تایید
	تقویت استانداردهای حسابداری توسعه پایدار	۱۰/۵	۷۵/۰	R	-	تایید
	تقویت استانداردهای حسابداری و حسابرسی اجتماعی	۳	۲۸/۰	-	Q	حذف
	همسوسازی استانداردهای شرکت با هنجارهای اجتماعی	۴	۴۰/۰	-	Q	حذف
	هماهنگی با ارگان‌ها و نهادهای قانونگذار	۵	۷۰/۰	R	-	تایید
	هماهنگی با آیین‌نامه‌ها مرتبط با محیط زیست	۵	۵۵/۰	R	-	تایید
	افزایش سطح استانداری در کنترل ضایعات	۳۰/۵	۸۵/۰	R	-	تایید

 

براساس تحلیل دلفی مشخص شد، ۴ شاخص حذف شدند، چراکه باتوجه به اینکه براساس مقیاس لیکرت ۷ گزینه ای میانگین زیر ۵ را کسب نمودند است و ضریب توافق آن‌ها زیر ۵/۰ بوده است،  براین مبنا حذف گردید و سایر شاخص‌ها مورد تایید قرار گرفتند. مجددا به منظور رسیدن به حدکفایت نظری، تحلیل دلفی انجام می‌شود تا پس از تایید نهایی اقدام به تدوین پرسشنامه فشار اجتماعی شود.

 

جدول (۶) فرآیند تحلیل دلفی در گام دوم

مولفه‌های اصلی	شاخص‌ها	میانگین	ضریب توافق	تایید	حذف	نتیجه
				R	Q
پیامدهای رقابتی حسابداری سبز	دریافت مزایا و تشویق‌های مالیاتی	۲۰/۵	۸۰/۰	R	-	تایید
	افزایش سطح اطمینان و اعتماد در ارائه‌ی اطلاعات	۱۰/۵	۷۵/۰	R	-	تایید
	ارتقای سطح شفافیت‌های مالی	۱۰/۵	۷۵/۰	R	-	تایید
	کسب سهم بیشتر بازار سهام	۵	۷۰/۰	R	-	تایید
	کنترل فشارهای ذینفعان در جهت رسیدن به خواسته‌ها	۶	۹۰/۰	R	-	تایید
پیامدهای ارزشی حسابداری سبز	مسئولیت‌پذیری اجتماعی	۱۵/۵	۷۸/۰	R	-	تایید
	کاهش عدم تقارن اطلاعات	۳۰/۵	۸۵/۰	R	-	تایید
	بازخورد جریان اطلاعات به سهامداران	۲۰/۵	۸۰/۰	R	-	تایید
	کاهش هزینه‌های نمایندگی	۲۰/۵	۸۰/۰	R	-	تایید
	توجه به معیارهای اخلاقی	۶	۹۰/۰	R	-	تایید
پیامدهای قانونی حسابداری سبز	تقویت استانداردهای عملکرد اجتماعی	۶	۹۰/۰	R	-	تایید
	تقویت استانداردهای حسابداری توسعه پایدار	۱۰/۵	۷۵/۰	R	-	تایید
	هماهنگی با ارگان‌ها و نهادهای قانونگذار	۱۰/۵	۷۵/۰	R	-	تایید
	هماهنگی با آیین‌نامه‌ها مرتبط با محیط زیست	۲۰/۵	۸۰/۰	R	-	تایید
	افزایش سطح استانداری در کنترل ضایعات	۱۰/۵	۷۵/۰	R	-	تایید

 

 

همانطور که مشاهده می‌شود تمامی شاخص‌ها در دوم تحلیل دلفی تایید شدند که نشان دهنده‌ی نقطه کفایت نظری شاخص‌های پیامدهای استراتژیک حسابداری سبز می‌باشد. براساس مولفه‌ها و شاخص‌های تعیین شده، مدل مفهومی پیامدهای استراتژیک حسابداری سبز به ترتیب زیر ارائه می‌شود:

 

شکل (۴) چارچوب مستخرج از فراتحلیل و دلفی

 

 

 

یافته‌های تحلیل تفسیری ساختاری فراگیر

پس از تایید دلفی به منظور تحلیل تفسیری ساختاری فراگیر () پژوهش وارد بخش سوم پژوهش می‌شود. در این بخش اعضای پانل مشارکت نمودند و امتیازهای تعریف شده در قسمت توضیحات را به پرسشنامه‌های ماتریسی دادند. از آنجا که  نمونه بسط یافته  است، روش تقویت شده برای  به عنوان یک روش جامع‌تر می‌تواند لایه‌های ارتباط تعاملی بین شاخص‌های پژوهش را تعیین نماید. ابتدا به منظور شروع این تحلیل لازم است، شاخص‌های تایید شده از مرحله‌ی تحلیل دلفی کدگذاری شوند.

 

جدول (۷) کدگذاری اختصاری شاخص‌های تایید شده

 

همانطور که در جدول (۹) مشاهده می‌فرمایید، شاخص‌های تأیید شده توسط خبرگان، به شکل علائم اختصاری برای تشکیل ماتریس خود تعاملی ساختاری تعیین شده است. به منظور ارتقای تحلیل ساختاری تفسیری به تحلیل ساختاری تفسیری فراگیر می‌بایست به طور کامل هر مقایسه زوجی را با پاسخ به سوال تفسیری ذکر شده در گام قبلی تفسیر نمود. برای مقایسه‌های زوجی  امین شاخص به صورت دو به دو با تمام عناصر از () ام تا  ام مقایسه می‌گردد. برای هر ارتباط پاسخ بله «» یا خیر «» داده شده و در صورت پاسخ مثبت، دلیل آن بیان می‌گردد. اما اگر پاسخ خیر «» باشد، باید در مورد جفت متغیرهای مورد نظر مشارکت‌کنندگان باید اظهارنظر نمایند.

 

جدول (۱۰) مقایسه زوجی بین شاخص‌ها براساس فرم ماتریس

شاخص	اختصار
دریافت مزایا و تشویق‌های مالیاتی
افزایش سطح اطمینان و اعتماد در ارائه‌ی اطلاعات
ارتقای سطح شفافیت‌های مالی
کسب سهم بیشتر بازار سهام
کنترل فشارهای ذینفعان در جهت رسیدن به خواسته‌ها
مسئولیت‌پذیری اجتماعی
کاهش عدم تقارن اطلاعات
بازخورد جریان اطلاعات به سهامداران
کاهش هزینه‌های نمایندگی
توجه به معیارهای اخلاقی
تقویت استانداردهای عملکرد اجتماعی
تقویت استانداردهای حسابداری توسعه پایدار
هماهنگی با ارگان‌ها و نهادهای قانونگذار
هماهنگی با آیین‌نامه‌ها مرتبط با محیط زیست
افزایش سطح استانداری در کنترل ضایعات

نکته: باتوجه به محدودیت صفحات مقاله، تنها گزیده‌ای از مقایس‌های زوجی در این بخش قرار گرفت

 

به منظور تشکیل ماتریس خودتعاملی ساختاری «» مقایسه‌های زوجی شاخص‌های پیامدهای رقابتی حسابداری سبز در جدول (۱۱) ارائه شده است. برای مقایسه‌های زوجی  امین شاخص به صورت دو به دو با تمام عناصر از () ام تا  ام مقایسه گردیدند. برای هر ارتباط پاسخ بله «» یا خیر «» داده شده و در صورت پاسخ مثبت، دلیل آن بیان می‌گردد. در اینصورت منطق تفسیری روابط زوجی به فرم پایه علمی منطقی تفسیری ارائه شده است. در این مرحله روابط به صورت ماتریس دستیابی به صورت «۱-» یا «۰» وارد می‌شوند که در جدول (۱۱) ارائه شده‌اند. طبق جدول (۱۰) خانه‌هایی که گزینه «» دارند، عدد ۱ و خانه‌هایی که گزینه «» دارند عدد ۰ قرار داده می‌شود. در واقع، این ماتریس از تبدیل ماتریس خود تعاملی ساختاری به یک ماتریس دو ارزشی صفر و یک بدست می‌آید

 

جدول (۱۱) ماتریس دستیابی

شماره	مقایسه زوجی		شرح چگونگی تاثیر
󠇯  دریافت مزایا و تشویق‌های مالیاتی
۱		Yes ☐   No ☒
۲		Yes ☐   No ☒
۳		Yes ☐   No ☒
۴		Yes ☐   No ☒
۵		Yes ☒   No ☐	دریافت مزایا و تشویق‌های مالیاتی عاملی برای کسب سهم بیشتر بازار سهام
۶		Yes ☐   No ☒
۷		Yes ☐   No ☒
۸		Yes ☐   No ☒
۹		Yes ☐   No ☒
۱۰		Yes ☐   No ☒
۱۱		Yes ☐   No ☒
۱۲		Yes ☐   No ☒
۱۳		Yes ☐   No ☒
۱۴		Yes ☐   No ☒
۱۵		Yes ☒   No ☐	دریافت مزایا و تشویق‌های مالیاتی عاملی برای کاهش شکاف هزینه نمایندگی
۱۶		Yes ☐   No ☒
۱۷		Yes ☒   No ☐	دریافت مزایا و تشویق‌های مالیاتی معیاری برای نشان داده ارزش‌های اخلاقی
۱۸		Yes ☐   No ☒
۱۹		Yes ☐   No ☒
۲۰		Yes ☐   No ☒
۲۱		Yes ☒   No ☐	دریافت مزایا و تشویق‌های مالیاتی عاملی برای توسعه پایدار
۲۲		Yes ☐   No ☒
۲۳		Yes ☐   No ☒
۲۴		Yes ☐   No ☒
۲۵		Yes ☐   No ☒
۲۶		Yes ☐   No ☒
۲۷		Yes ☐   No ☒
۲۸		Yes ☐   No ☒

در ادامه در این مرحله اقدام به تشکیل امتیازها براساس تعامل شاخص‌های مقایس شده جهت تشکیل ماتریس دستیابی متعامل می‌شود.

جدول (۱۲) ماتریس دستیابی از نظر میزان انتقال‌پذیری ارتباط بین شاخص‌ها

															شاخص‌ها
۱	1	0	1	1	1	0	0	1	0	0	0	1	۱	1
۱	1	0	0	0	۰	0	0	1	0	0	0	۰	1	۰
۱	1	0	0	0	۰	0	0	0	0	1	0	1	۱	0
0	0	1	1	0	1	1	1	0	۱	1	1	۱	۱	۱
0	0	1	1	0	1	1	1	۱	۱	1	۱	0	۱	۱
0	0	0	0	0	1	1	1	0	1	0	۰	۰	۰	۰
۱	0	0	1	1	1	1	1	1	۱	0	۱	۱	0	0
0	0	1	1	1	1	1	1	۱	0	0	0	۱	۱	0
0	0	1	1	1	1	1	0	۱	۱	0	0	0	۱	0
0	1	1	0	۰	1	0	0	0	0	0	0	۱	۱	۱
0	0	0	0	1	۱	0	0	۱	0	0	0	۱	۱	۱
0	0	1	1	0	۱	۱	0	0	۱	0	0	0	۱	0
0	1	1	0	0	۰	0	0	0	0	0	0	0	0	0
0	1	۰	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
۱	۱	۰	0	0	۰	۰	۰	۰	۱	0	0	۰	۰	۰

 

همانطور که در جدول فوق مشاهده می‌شود، نمادهای مفهومی‌ اختصاص داده شده بر‌اساس شاخص مد، تبدیل به امتیاز 0 و 1 و *۱ باتوجه به تعریف روابطه مفهومی‌به اعداد طبق جدول قبلی شده است. در جدول زیر قدرت نفوذ (امتیاز 1 بدست آمده از سطر) و قدرت وابستگی (امتیاز 1 بدست آمده از ستون) را مشخص نماییم:

 

جدول (۱۳) تفکیک نیروهای نفوذ و وابستگی

																شاخص ها
۹	۱	1	۰	1	1	1	۰	۰	1	0	۰	۰	1	۱	1
۴	۱	1	۰	۰	۰	۰	۰	۰	1	0	۰	۰	۰	1	۰
۷	۱	1	۰	۰	۰	*۱	۰	۰	۰	۱	1	۰	1	۱	0
۱۲	۰	۰	۱	1	۰	1	1	۱	*۱	۱	1	1	۱	۱	۱
۱۲	۰	۰	۱	1	۰	1	1	۱	1	۱	1	۱	*۱	۱	۱
۵	*۱	۰	۰	۰	۰	1	1	۱	۰	1	۰	۰	۰	۰	0
۱۱	۱	۰	۰	1	1	1	1	۱	1	۱	۰	۱	۱	*۱	0
۱۱	۰	۰	1	1	1	1	1	1	۱	*۱	۰	*۱	۱	۱	0
۹	۰	۰	1	1	1	1	1	۰	۱	۱	۰	*۱	0	۱	0
۶	۰	۱	1	۰	۰	1	0	0	۰	0	۰	۰	۱	۱	۱
۶	۰	۰	۰	۰	1	۱	0	۰	۱	0	0	۰	۱	۱	۱
۷	۰	۰	1	1	۰	۱	۱	0	۰	۱	0	۰	0	۱	*۱
۲	۰	۱	1	۰	۰	0	0	0	۰	0	0	۰	0	0	0
۲	۰	1	*۱	۰	۰	0	0	0	۰	0	0	۰	0	0	0
۳	۱	۱	۰	۰	۰	۰	۰	۰	۰	۱	۰	۰	۰	۰	۰
	۶	۷	۸	۷	۵	۱۱	۷	۵	۸	۹	۳	۵	۸	۱۱	۶
* ارتباط انتقال‌پذیر بین شاخص‌ها

 

در ادامه به منظور تعیین روابط بین شاخص‌ها ابتدا باید مجموعه خروجی، مجموعه ورودی و عناصر مشترک را شناسایی نمود. نمره تعیین سطح و اولویت متغیرها مجموعه دستیابی و مجموعه پیش‌نیاز برای هر متغیر تعیین می‌شود. مجموعه دستیابی هر متغیر شامل متغیرهایی می‌شود که از طریق این متغیر می‌توان به آنها رسید و مجموعه پیش‌نیاز شامل متغیرهایی می‌شود که بر طبق آن‌ها می‌توان به این متغیر رسید. سپس اشتراکات مجموعه دستیابی و پیش‌نیاز همه عوامل تعیین می‌شود و در صورت یکسان بودن مجموعه دستیابی با مجموعه اشتراک آن عامل (عوامل) به عنوان سطح اولویت در نظر گرفته می‌شود. سطح اشاره به لایه‌های طراحی شده‌ی مدل نهایی دارد. برای به دست آوردن سایر سطوح باید سطوح قبلی از ماتریس جدا گردند و فرآیند تکرار شود. پس از تعیین سطوح دوباره ماتریس دریافتی را به ترتیب سطوح مرتب کرده، ماتریس جدید، ماتریس مخروطی نامیده می‌شود. در این مرحله با استفاده از ماتریس دسترسی نهایی، مجموعه خروجی و ورودی برای هر متغیر به دست می‌آید. مجموعه خروجی و ورودی برای یک متغیر به صورت زیر تعریف می‌شود. مجموعه خروجی برای یک بعد/مؤلفه خاص عبارتست از خود آن متغیر بانضمام سایر متغیرهایی که از آن تأثیر می‌پذیرند، به عبارت دیگر متغیرهایی که از طریق این متغیر می‌توان به آن‌ها رسید. مجموعه‌ی ورودی نیز برای هر متغیر شامل خود آن متغیر بانضمام سایر متغیرهایی که بر آن تأثیر می‌گذارند می‌باشند و در نهایت عناصر مشترک اشاره به ابعاد اشتراکی مجموعه خروجی و وردی‌های متغیرها در مدل تفسیری-ساختاری۴۰ () به عنوان متغیر سطح بالا دارد، به عبارت دیگر، این متغیرها در ایجاد هیچ متغیر دیگری مؤثر نمی‌باشند. پس از تعیین عناصر خروجی، عناصر ورودی و عناصر مشترک، شاخصی که عناصر خروجی و عناصر مشترک یکسانی دارند، به عنوان اولین سطح و کم‌اثرترین پیامد استراتژیک حسابداری سبز تعیین می‌شوند. پس از تعیین این سطح یعنی کم‌اثرترین سطح پیامدهای استراتژيک حسابداری سبز، آن شاخص را حذف می‌کنیم و اقدام به بررسی شاخص‌های یکسان عناصر ورودی و مشترک می‌نماییم، و آن را به عنوان سطح بعدی انتخاب می‌کنیم. این عملیات تاآنجا تکرار می‌شود که اجزای تشکیل دهنده تمام سطوح سیستم مشخص شوند

 

جدول (۱۴) مجموعه شاخص خروجی، ورودی و عناصر مشترک شاخص‌ها

معیارها

۳

۲

۲

۷

۶

۶

۹

۱۱

۱۱

۵

۱۲

۱۲

۷

۴

۹

قدرت نفوذ

۶

۷

۸

۷

۵

۱۱

۷

۵

۸

۹

۳

۵

۸

۱۱

۶

قدرت وابستگی

 

همانطور که در جدول (۱۴) مشاهده می‌شود، اولین و کم‌اثرترین پیامد حسابداری سبز، پیامد هماهنگی با ارگان‌ها و نهادهای قانونگذار در حسابداری سبز () و هماهنگی با آیین‌نامه‌ها مرتبط با محیط زیست () به عنوان شاخص‌های مولفه پیامدهای قانونی حسابداری سبز می‌باشد. اما تاثیرگذارترین شاخص‌های پیامدهای استراتژیک حسابداری سبز ۵ شاخص، کسب سهم بیشتر بازار سهام () و کنترل فشارهای ذینفعان در جهت رسیدن به خواسته‌ها () به عنوان شاخص‌های مولفه پیامدهای رقابتی حسابداری سبز؛ کاهش عدم تقارن اطلاعات ()؛ بازخورد جریان اطلاعات به سهامداران () و کاهش هزینه‌های نمایندگی () به عنوان شاخص‌های مولفه پیامدهای ارزشی حسابداری سبز می‌باشند. نکته قابل‌توجه این است که طیف اثرگذارترین شاخص‌ها تا کم‌اثرترین شاخص‌ها، در ۶ سطح لایه‌بندی شده‌اند که نشان می‌دهند شاخص‌های شناسایی شده همگی جزء عوامل مهم و قابل‌توجه در پیامدهای ایجاد شده حسابداری سبز می‌باشد. لذا با توجه به تحلیل‌های انجام شده شکل (۴) مدل سطح‌بندی شده شاخص‌ها از تاثیرگذاترین تا کم‌اثرترین را نشان می‌دهد.

 

شکل (۴) طراحی مدل سطح‌بندی شده شاخص‌های پیامدهای حسابداری سبز

 

 

بحث و نتیجه گیری

دنیای پر رقابت و ظهور فناوری‌های برتر و توسعه‌ی تجارت همگی به عنوان تغییراتی تاثیرگذار بر جوامع و بازارها محسوب می‌شود که نیازمند تفکرات آینده‌نگرانه در جوامع دارد. اما هرگونه توسعه‌ی اقتصادی/اجتماعی بدون توجه به حفظ محیط‌زیست، عدم تعادل و یا توازن ناپایدار به همراه خواهد داشت. افزون بر این، اغلب مسائل، مشكلات و تنگناهای زیست‌محیطی، موضوعاتی ملی نیست و باتوجه به وابستگی متقابل و غیرقابل تفكیك محیط‌زیست با مباحث عام انسانی، هرگونه مشكلات زیست‌محیطی یك كشور، مشكلی برای كل جهان محسوب می‌شود (۳۳). این موضوع سبب افزایش نگرانی‌ها در قبال مسائل زیست‌محیطی و هم چنین افزایش آگاهی عموم از مسئولیت‌های زیست‌محیطی شركت‌ها و صنایع مختلف شد. در این بین، تجربه‌ی جهانی ثابت كرده است كه بهبود سطح زندگی در محیط‌زیست و عملكرد زیست‌محیطی، بدون همكاری بخش صنعت امكان پذیر نیست. از این رو، شركت‌ها و صنایع كه فعالیت‌های آن‌ها دارای آثار گسترده محیطی، اجتماعی و اقتصادی است، با چالش جدی در زمینه‌ی انتشار اطلاعات فعالیت‌های زیست‌محیطی خود، روبه رو هستند (۲۳). هدف این پژوهش واکاوی تحلیلیِ تفسیری/ساختاری فراگیرِ پیامدهای استراتژیک حسابداری سبز: مطالعه موردی شرکت‌های بورس اوراق بهادار تهران بود. همانطور که تشریح شد، این پژوهش دو فازی مبتنی بر تحلیل‌های کیفی و کمی بود. در بخش کیفی پژوهش ابتدا با مشارکت متخصصان حسابداری و مدیریت مالی در سطح دانشگاهی، از مجموع ۵۹ پژوهش اولیه، ۱۶ پژوهش به منظور شناسایی مولفه‌ها و شاخص‌های مربوط به پیامدهای استراتژیک حسابداری سبز غربال شدند تا پس از تحلیل ارزیابی انتقادی، ۱۹ شاخص در قالب سه مولفه پیامدهای رقابتی حسابداری سبز؛ پیامدهای ارزشی حسابداری سبز و پیامدهای قانونی حسابداری سبز شناسایی شوند که به منظور رسیدن به حدکفایت نظری، ۱۹ شاخص شناسایی شده مورد تحلیل دلفی قرار گرفتند تا مشخص شود با حذف ۴ شاخص، ۱۵ شاخص نهایی وارد فاز تحلیل کمی پژوهش یعنی تحلیل ساختاری تفسیری جامع شوند. در این بخش ۲۰ نفر از مدیران شرکت‌های بازار سرمایه انتخاب شدند و به منظور تبیین شاخص‌های تایید شده در سطح بازار سرمایه، از طریق تحلیل‌های ماتریسی زوجی و متقابل مشارکت داشتند. نتایج در بخش تحلیل تفسیری ساختاری جامع نشان داد، کسب سهم بیشتر بازار سهام () و کنترل فشارهای ذینفعان در جهت رسیدن به خواسته‌ها () به عنوان شاخص‌های مولفه پیامدهای رقابتی حسابداری سبز؛ کاهش عدم تقارن اطلاعات ()؛ بازخورد جریان اطلاعات به سهامداران () و کاهش هزینه‌های نمایندگی () به عنوان شاخص‌های مولفه پیامدهای ارزشی حسابداری سبز می‌باشند. در واقع این نتیجه تایید می‌نماید که تاثیرگذارترین پیامد حسابداری سبز، پیامدهای رقابتی است که براساس آن شرکت‌های بازار سرمایه می‌توانند با کسب اعتماد و اطمینان بیشتر در سطح بازار، سهم بیشتری را برای خود در بازار ایجاد نمایند و براسا آن نفوذ بیشتری در بازار به دست آورند. در واقع این پیامد، عاملی تحت تاثیر حسابداری سبز محسوب می‌شود که اگر در زمان و موقعیت‌های خاص بازار از جانب شرکت‌ها مورد توجه قرار گیرد می‌تواند به افزایش قابلیت‌های رقابتی شرکت در بین سایر شرکت‌ها کمک نماید. از طرف دیگر شرکت‌های بازار سرمایه می‌توانند با کنترل فشارهای ذینفعان به واسطه ی توسعه عملکردهای حسابداری سبز با هدف پایداری بیشتر در آینده، ریسک‌های کمتر قابل پیش بینی همچون بروز رفتارهای هیجانی و ... ذینفعان را کنترل نمایند و از این طریق برنامه‌های و اهداف استراتژیک خود را پیگیری نماید. همچنین مشخص شد، شرکت با توسعه حسابداری سبز ضمن اینکه می‌توانند به ارتقای سطح رقابتی خود در بین شرکت‌های دیگر بیفزایند، در عین حال می‌توانند باعث افزایش سطح ارزش‌هایی همچون کاهش عدم تقارن اطلاعات، کاهش شکاف هزینه‌های نمایندگی و بازخورد جریان اطلاعات در بین سهامداران و سرمایه‌گذاران گردند. چراکه پیامدهای ارزشی ایجاد شده به واسطه حسابداری سبز، پیامدی ارزش‌محور در راستای عملکردهای زیست‌محیطی است که به افزایش بازده‌های فعلی عملیاتی شرکت همچون کاهش عدم تقارن اطلاعاتی؛ بازخورد جریان اطلاعات و کاهش هزینه‌های نمایندگی منجر خواهد شد و از این طریق ارزش و منفعت خلق شده برای ذینفعان اعم از تحلیلگران، سرمایه‌گذاران و سهامداران دارای اهمیت خواهد بود و ذهنیت و ادراک آنان را در مسیر اثربخشی بیشتر قرار خواهد داد. از رویکرد، پیامدهای قانونی/استانداری حسابداری سبز نیز باید بیان نمود، شرکت‌ها با استفاده و توسعه حسابداری سبز ضمن افزایش استانداردهای زیست‌محیطی و نظارت بر کاهش آلایندگی‌های ناشی از عملیات شرکت، می‌توانند با ارزیابی‌های دوره‌ای عملیات تولید، به ارتقای سطح پیامدهای قانونی برای شرکت و به بکارگیری دانش‌های جدید همچون مکانیزه نمودن ضایعات و بازیافت کمک نماید، تا ضمن پایبندی به عملکردهای مسئولانه‌ی زیست‌محیطی، در جهت پایدار نمودن عملکردهای آتی خود همچون یک شرکت پیشرو گام بردارد و از این طریق به مزایایی رقابتی نزدیک شوند نتایج به دست آمده به لحاظ مفهومی با پژوهش‌های ماتا و همکاران (۱۹)؛ کرامِر و دیکسیت (۵)؛ ولبک (۱۰) و دهقانی‌سلطانی و همکاران (۳۲) مطابقت دارد، چراکه اولا براساس شناسایی مولفه در پژوهش مورد نظر یکسانی مفهومی وجود دارد که در تحلیل فراترکیب مشخص است و از طریق دیگر براساس انتخاب تاثیرگذاترین مولفه‌های پیامدِ استراتژیک حسابداری سبز نیز نتیجه آن‌ها با گزاره‌های انتخاب شده مطابقت دارد. براساس نتایج بدست آمد پیشنهاد می‌شود، شرکت‌ها برحسب ماهیت صنعت و فعالیت‌های استراتژیک خود می‌بایست بررسی‌های جامع‌تر و کامل‌تری نسبت به موقعیت عملیاتی شرکت‌ها در بخش تولید داشته باشند، تا با بهره‌گیری از دانش متخصصان و با همکاری با موسسات مشاوره‌ای جهت ارتقای سطح اثربخشی حسابداری سبز، سیستم‌های مالی را به سمت افشای واقع‌گرایانه و شفاف تر عملکردهای زیست‌محیطی هدایت نمایند و با ایجاد فضای مشارکت با اندیشمندان این حوزه به ارتقای سطح کارکردهای رقابتی و ارزش افزای حسابداری سبز کمک نمایند. همچنین پیشنهاد می‌شود، تیم‌ها و واحدهای تحقیق و توسعه با تغییر روش از ابعاد کلان‌تر همچون فرهنگ و قومیت‌ها، در قدم اول به شناخت و تحقیق در مورد اقلیم و موقعیت‌های زیست‌محیطی اقدام نمایند تا بتوانند زیرساخت‌های مناسب‌تری از نظر کنترل و نظارت بر بازفرآوری ضایعات، کاهش آلایندگی‌ها و ... داشته باشند و در قدم بعدی به سمت شناخت فرهنگ قومیتی در ترویج و تبلیغ برای شرکت براساس رویکردهای زیست‌محیطی بروند. همچنین پیشنهاد می‌شود، سازوکارهای سیستم‌های مالی باید به سمت پویایی و جذب منابع خارجی گام بردارد و با جلب اطمینان و اعتماد بنگاه‌های سرمایه‌گذاری، اعتباردهندگان و تسهیل‌دهندگان براساس ماهیت‌های عملکرد مالی، قدم‌های محکمی در سرمایه‌گذاری در پروژه‌های آتی برای کاهش آلایندگی‌های زیست‌محیطی بر دارند و ریسک‌های ناشی از جریمه‌های سازمان‌های ذیربط در بی‌توجهی به محیط‌زیست را به شدت کاهش دهند و به جای آن از معافیت‌های مالیاتی استفاده نمایند. در نهایت پیشنهاد می‌شود، شرکت‌ها اگر در فرآیندهای بازاریابی خود به دنبال برتری و جذب سرمایه‌های بیشتری در بازار رقابتی هستند، باید بر نقاط قوت خود در توسعه‌ی احترام به محیط‌زیست چه در تبلیغات و چه در برند و نمادهای خود کوشا باشند، چراکه دانش و آگاهی عاملان و کارگزاران و به‌طور‌کلی بازیگران عرصه‌های بازار سرمایه امروزه به‌شدت افزایش یافته است و این تفاوت‌های می‌تواند رویکردی متفاوت از شرکت مزبور نسبت به سایر رقبا را نشان دهد. در انتها براساس محتوا و ماهیت پژوهش باید بیان نمود ارزش نتایج کسب شده از دو منظر می تواند حائز اهمیت باشد، اول اینکه این پژوهش با استفاده از رویکردهای نظری و غربالگری تئوریک پژوهش‌های مشابه، تلاش نمود اولا یک چارچوب نظری برای پیامدهای استراتژیک حسابداری سبز محیا نماید و سپس با پیوند آن با واقعیت‌های عملکردی در متن شرکت‌های بازار سرمایه، تلاش نمود تا بینش راهبردی شرکت‌ها در استفاده از فرصت‌های حسابداری سبز را گسترش دهند و براساس آن بتوانند به پیامدهای ارزشی، رقابتی و حتی قانونی دست یابند که در فضای بازار سرمایه می‌تواند به عنوان یک مزیت رقابتی به افزایش سطح اثربخش کارکردهای شرکت‌ها کمک نمایند و در عین حال باعث ارتقای سطح ایفای مسئولیت‌اجتماعی شرکت‌ها نسبت به آیندگان گردد.

منابع

 

1.       Maama, H., Appiah, K. (2019). Green accounting practices: lesson from an emerging economy, Qualitative Research in Financial Markets, 11(4): 456-478. https://doi.org/10.1108/QRFM-02-2017-0013

2.       Rajesh, P. (2011). Manufacturers targeted by India's e-waste laws. Chemistry World; http://www.rsc.org/chemistryworld/News/2011/July/13071101.asp. Accessed on 23 May, 2017.

3.       Wath, S. B., Vaidya, A. N., Dutt, P. S., and Chakrabarti, T. (2010). A roadmap for development of sustainable E-waste management system in India. Science of the Total Environment, 409(1): 19-32.

4.       Menikpura, S, N, M., Santo, A. and Hotta, Y. (2014). Assessing the climate co-benefits from waste electrical and electronic equipment (WEEE) recycling in Japan. Journal of Cleaner Production, 74(2): 183-190.

5.       Kumar A., Dixit G. (2018). An analysis of barriers affecting the implementation of e-waste management practices in India: A novel ISM-DEMATEL approach. Sustainable Production and Consumption, https://doi.org/10.1016/j.spc.2018.01.002

6.       Bhutta, M. K. S., Omar, A. Yang, X. (2011). Electronic waste: a growing concern in today's environment. Economics Research International, 2011.

7.       Qian, W., Burritt, R., & Chen, J. (2016). The potential for environmental management accounting development in China. Journal of Accounting and Organizational Change, 11(1): 406–428. https://doi.org/10.1108/JAOC‐11‐2013‐0092

8.       Hahn, R., Reimsbach, D., & Schiemann, F. (2015). Organizations, climate change, and transparency: Reviewing the literature on carbon disclosure. Organization and Environment, 28, 80–102. https://doi.org/10.1177/1086026615575542

9.       Borghei, Z., Leung, P., & Guthrie, J. (2016). The nature of voluntary greenhouse gas disclosure—An explanation of the changing rationale: Australian evidence. Meditari Accountancy Research, 24, 111–133. https://doi.org/10.1108/MEDAR‐02‐2015‐0008

10.       Welbeck, E. E. (2017). The influence of institutional environment on corporate responsibility disclosures in Ghana. Meditari Accountancy Research, 25(3): 216–240. https://doi.org/10.1108/MEDAR‐11‐2016‐0092

11.       Seyedjavadin, S., Roshandel Arbatani, T., Nobari, A. (2017). Green Human Resource Management A Investment Approach and Sustainable Development. Journal of Investment Knowledge, 5(20), 297-327. (In Persian).

12.       Sepasi, S., Esmaili Kejani, M. (2015). Green Accounting: A Model for Environmental Disclosure. Journal of Health Accounting, 4(1): 1-19. (In Persian)

13.       Feger, C. and Mermet, L. (2017). A blueprint towards accounting for the management of ecosystems, Accounting, Auditing & Accountability Journal, 30(7): 1511-1536. https://doi.org/10.1108/AAAJ-12-2015-2360

14.       Adams, C. and Larrinaga, C. (2019). Progress: engaging with organizations in pursuit of improved sustainability accounting and performance, Accounting, Auditing & Accountability Journal, 32(8): 2367-2394. https://doi.org/10.1108/AAAJ-03-2018-3399

15.       Mehraban Poor, M, R., Jandaghi Ghomi, M., Eghdam, M., Eghdam, R., Ghorbani, H. (2016). Environmental Accounting, Journal of Accounting and Auditing Studies, 18 (2): 32-47. (In Persian).

16.       Solovida, G. and Latan, H. (2017). Linking environmental strategy to environmental performance: Mediation role of environmental management accounting, Sustainability Accounting, Management and Policy Journal, 8(5): 595-619. https://doi.org/10.1108/SAMPJ-08-2016-0046

17.       Boyd, J. (1998). The Benefits of Improved Environmental Accounting: An Economic Framework to Identify Priorities, Resources for the Future, Available at: www.rff.org. [Online] [05 February 2014].

18.       Herold, D. M. (2019). Has carbon disclosure become more transparent in the global logistics industry? An investigation of corporate carbon disclosure strategies between 2010 and 2015. Logistics, 2(4): 13-39. https://doi.org/10.3390/logistics2030013

19.       Mata, C., Fialho, A., Eugénio, T. (2018). A Decade of Environmental Accounting Reporting: What we know?, Journal of Cleaner Production, doi: 10.1016/j.jclepro.2018.07.087.

20.       Liu, G., Yin, X., Pengue, W., Benetto, E. (2018). Donald Huisingh, Hans Schnitzer, Yutao Wang, Marco Casazza, Environmental accounting: in between raw data and information use for management practices, Journal of Cleaner Production, doi: 10.1016/j.jclepro.2018.06.194

21.       Earnhart, D., Leonard, J. M. (2016). Environmental Audits and Signaling: The Role of Firm Organizational Structure, Resource and Energy Economics, http://dx.doi.org/10.1016/j.reseneeco.2016.01.002

22.       Roberts, R. W. Wallace, D, M. (2015). Sustaining Diversity in Social and Environmental Accounting Research, Critical Perspectives on Accounting, 32(1): 78-87.

23.       Akbari, A., Pourzamani, Z. (2018). The Firm Management Structure, Environmental Auditing and Financial Reporting Quality. Journal of Management Accounting and Auditing Knowledge, 7(26): 133-144. (In Persian)

24.       Valiyan, H., Abdoli, M., Orooeyee, M. (2018). Designing of model of innovative environmental functions for the development of business functions with fuzzy approach (Case Study: Tehran Stock Exchange pharmaceutical companies). Sustainability, Development & Environment, 4(4): 61-43. (In Persian).

25.       Malekiyan, H., Sancholi, M. (2017). Green Accounting, a Comprehensive and Comprehensive Tool in Green Supply Chain Management Information, Two Months Applied Studies in Management and Development Sciences, Second Year, 4(2): 106-97. (In Persian).

26.       Sandelowski M, Barroso J. (2008). Creating met summaries of qualitative findings. Nursing Research, 52: 226-33.

27.       Sadeghi-Fasaei, S., Naseri-Rad, M. (2012). Fundamental Elemen to of Qualitative Research in Social Sciences (Ontology, Epistemology, Methodology and Methods). Journal of Iranian Social Studies, 5(2): 78-98. (In Persian).

28.       Singh, M. D., & Kant, R (2011). Knowledge management barriers: An interpretive structural modeling approach. International Journal of Management Science and Engineering Management, 3(2), 10.

29.       Malone, D. W (2014). An introduction to the application of interpretive structural modeling. Proceedings of the IEEE, 63(3), 397-404.

30.       Ramesh, A., Banwet, D.K., Shankar, R (2010). “Modeling the Barriers of Supply Chain Collaboration”, Journal of Modelling in Management, 5(2): 176–193.

31.       Attri, r., Dev, n., & Sharma, v (2013). Interpretive Structural Modelling (ISM) approach: An Overview. Research Journal of Management Sciences, 2(2), 6.

32.       Dehghani Soltani, M., Shoul, A., Ramezani, S. (2019). Investigating Environmental Value and Green Image Supposed Effects on the Word of Mouth Advertising Tendency by Explaining Green Trust and Willingness to Pay Roles through the SOR Model Framework. Journal of Business Management, 11(4): 804-824. (In Persian)

33.       Nonahalnahr, A, A., Ghaem maghami, K., Zamani, M. (2017). The Position of Accounting in Confronting Environmental and Social Crises, Accounting Journal, No. 303, July-August, 28-35. (In Persian).

---