Analysis of the consumption of new media among women in Tehran(Case study: the extent and type the use of virtual social networks)
Subject Areas : Woman and familyAkram Boorboor 1 , Somayeh Tajik Esmaeili 2
1 - Master's degree in Social Communication Sciences, Tehran East Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 - Faculty member of the Department of Social Communication, Tehran East Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran. (Corresponding author) So.Tajik@iau.ac.ir
Keywords: Facebook, Telegram, Instagram, Twitter, women of Tehran,
Abstract :
The present study was conducted with the aim of analyzing the use of virtual social networks among women in Tehran and also comparing the purposeful use of virtual social networks among them. the research design was descriptive and , the statistical population of the research includes all the women living in Tehran and the sample number is 303 women who answered the research questionnaires through google form. The findings of the research showed that Instagram (average 3.19) and Telegram (average 2.53) had relatively better status than Twitter (average 1.96) and Facebook (average 1.42). The results also showed that Tehrani women mostly use Telegram to receive information and gain knowledge and are at a weak level in terms of content production. Women mostly use Instagram pages and other people's personal experiences on Twitter to receive various trainings. Female Facebook users are more active in commenting for others. The present study was conducted with the aim of analyzing the use of virtual social networks among women in Tehran and also comparing the purposeful use of virtual social networks among them. Descriptive research method, the statistical population of the research includes all the women living in Tehran and the sample number is 303 women who answered the research questionnaires through google form. The findings of the research showed that Instagram (average 3.19) and Telegram (average 2.53) had relatively better status than Twitter (average 1.96) and Facebook (average 1.42).
آئینی، فرزانه(1400). بررسی رابطه بین استفاده از اینستاگرام با گرایش به سبک زندگی دیجیتال(مورد مطالعه: کاربران 18 تا 35 سال) پایان نامه کارشناسی ارشد. رشته علوم ارتباطات اجتماعی، دانشکده علوم انسانی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شرق.
بوربور، اکرم و تاجیک اسماعیلی، سمیه(1400)، رابطه میان میزان و نوع استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی با هویت اجتماعی زنان شهرتهران. پژوهشهای روانشناسی اجتماعی،شماره 41، 137-159.
تاجیک اسماعیلی، سمیه؛ علیپور، ابوالفضل؛ تربتی، سروناز(1399). نقش اینستاگرام در توسعه برند شخصی(مورد مطالعه: کاربران ایرانی اینستاگرام، 1398). فصلنامه پژوهشهای ارتباطی، سال 27ف شماره 3، پیاپی(103).57-35.
حسنی، حسین، کلانتری، عبدالحسین(1396). تحلیل پدیدار شناختی تجربه زیسته کاربران شبکه اجتماعی تصویری اینستاگرام در ایران. فصلنامه مطالعات فرهنگ-ارتباطات، 18(40)، 23-35.
حمایتخواه، مجتبی(1400). تأثیر شبکههای اجتماعی مجازی بر انحرافات اجتماعی زنان. نشریه انتظام اجتماعی، دوره 13. شماره 1. 1-26.
رضی پور، پرنیا. (1398). بررسی جامعهشناختی سبک زندگی با تأکید بر شبکه اجتماعی اینستاگرام در سال 1397. دو فصلنامه جامعهشناختی و مدیریت سبک زندگی،4(11)، 137-167
رئیسی، سید موسی؛ انصاری، حمید و موسایی، میثم(1400). بررسی تأثیر شبکههای اجتماعی مجازی بر تعاملات اعضای خانواده. فصلنامه علمی امنیت ملی. سال یازدهم، شماره چهل و یکم، 339-370.
ساریخانی، عباس و کمالینهاد، محمدعلی(1400). نقش شبکههای اجتماعی و سبکهای هویت زنان در ناپایداری زندگی مشترک. فصلنامه پویش در آموزش علوم انسانی، دوره 7، شماره 25.
شامانی، اسمعیل؛ واحدی، مهدی و نوروزی، داریوش(1395)؛ « رابطه استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی با هویت جوانان شهر تهران»، فصلنامه فرهنگ مشاوره ای و روان درمانی، سال 7، شماره 28، 163-182.
شریفی، مهدی؛ بورقانی فراهانی، سهیلا؛ شیانی، ملیحه و شریفی، مهدخت(1398). تدوین الگویی جهت ارتقای کارکرد شبکههای اجتماعی مجازی در راستای بهبود وضعیت سلامت زنان. فصلنامه مطالعات رسانههای نوین، سال پنجم، شماره 20. 245-278.
شمس، مرتضی و فرقانی، محمد مهدی(1397). شبکه های اجتماعی مجازی و تولید شایعات در انتخاباتِ سیاسی (مطالعه موردی: شبکه اجتماعی اینستاگرام)، دوره 12، شماره 28. 95-120.
صادقزاده، رقیه(1396). وابستگی به شبکههای اجتماعی مجازی در زنان خانهدار(مطالعه موردی کیفی). فصلنامه جامعه، فرهنگ و رسانه، دوره 6، شماره 22.
عاملی، سعیدرضا (1382). دو جهانی شدن ها و جامعه جهانی اضطراب، نامه علوم اجتماعی، 11(1): 174-143، تابستان.
عدلی پور، صمد و همکاران(1392)؛ « شبکه اجتماعی فیس بوک و هویت ملی جوانان»، فصلنامه مطالعات ملی، س 14، شماره 4.
فاضلی، نعمت الله (1390). دیجیتالی شدن به سبک ایرانی و ایرانی شدن به سبک دیجیتال، رسانه، 7(3): 48-24، تابستان.
کاروانی، عبدالطیف(1397)؛ تعامل در فضای مجازی و تأثیر آن بر هویت ملی دانشجویان دانشگاه سیستان و بلوچستان. فصلنامه مطالعات ملی؛ 74، سال نوزدهم، شماره 2.
کاستلز، مانوئل(1380). عصر اطلاعات، اقتصاد، جامعه و فرهنگ، مترجم: افشین خاکباز، احد علیقلیان، تهران نشر نو.
یاراحمدی، سعید؛ زارعی، فاطمه. (1398 ).پیامدهای حضـور در شـبکه هـای اجتمـاعی آنلاین بر زندگی زوجین مطالعه کیفی. فصلنامۀ آموزش و بهداشت و ارتقای سـلامت ایران، 7(1 )صـ 45-30.
_||_Ayini, Farzaneh (1400). Investigating the relationship between Instagram use and digital lifestyle orientation (case study: users 18 to 35 years old) Master's thesis. Department of Social Communication Sciences, Faculty of Humanities. Islamic Azad University, Tehran East Branch.
Bourbour, Akram and Tajik Esmaeili, Somayeh (1400), the relationship between the amount and type of use of virtual social networks and the social identity of women in Tehran. Social Psychology Research, No. 41, 137-159.
Tajik Esmaeili, Somayeh; Alipour, Abulfazl; Torbati, Sarvenaz (2019). The role of Instagram in personal brand development (case study: Iranian Instagram users, 2018). Communication Research Quarterly, year 27f, number 3, serial(103).57-35.
Hasani, Hossein, Kalantari, Abdul Hossein (2016). A cognitive phenomenological analysis of the lived experience of Instagram video social network users in Iran. Quarterly Journal of Culture-Communication Studies, 18(40), 23-35.
Hemayat Khah, Mojtaba (1400). The effect of virtual social networks on women's social deviations. Journal of Social Order, Volume 13. Number 1. 1-26.
Razipour, Parnia. (2018). Sociological survey of lifestyle with emphasis on Instagram social network in 2017. Sociological Quarterly and Lifestyle Management, 4(11), 167-137.
Raisi, Seyyed Musa; Ansari, Hamid and Musaei, Maysam (1400). Examining the effect of virtual social networks on the interactions of family members. National Security Scientific Quarterly. Year 11, Number 41, 339-370.
Sarikhani, Abbas and Kamali Nahad, Mohammad Ali (1400). The role of social networks and women's identity styles in the instability of joint life. Poish Quarterly in Humanities Education, Volume 7, Number 25.
Shamani, Ismail; Vahedi, Mahdi and Nowrozi, Dariush (2015); "The relationship between the use of virtual social networks and the identity of young people in Tehran", Quarterly Journal of Counseling Culture and Psychotherapy, year 7, number 28, 163-182.
Sharifi, Mahdi; Burqani Farahani, Soheila; Shiani, Malihe and Sharifi, Mahdokht (2018). Developing a model to improve the function of virtual social networks in order to improve the health status of women. New Media Studies Quarterly, Year 5, Number 20. 245-278.
Shams, Morteza and Forqani, Mohammad Mahdi (2017). Virtual social networks and production of rumors in political elections (case study: Instagram social network), Volume 12, Number 28. 95-120.
Sadeghzadeh, Roghieh (2016). Addiction to virtual social networks in housewives (a qualitative case study). Society, Culture and Media Quarterly, Volume 6, Number 22.
Ameli, Saeedreza (2012). Two globalizations and the global society of anxiety, Social Sciences Journal, 11(1): 143-174, summer.
Adlipour, Samad et al. (2012); "Facebook social network and the national identity of youth", National Studies Quarterly, Q. 14, No. 4.
Fazli, Nematullah (2010). Digitalization in Iranian style and becoming Iranian in digital style, Media, 7(3): 24-48, Summer.
Karwani, Abdul Latif (2017); Interaction in virtual space and its effect on the national identity of Sistan and Baluchistan University students. National Studies Quarterly; 74, year 19, number 2.
Castells, Manuel (1380). Age of information, economy, society and culture, translator: Afshin Khakbaz, Ahad Aliqlian, New Tehran.
Yar Ahmadi, Saeed; Zarei, Fateme. (2018). The consequences of presence in online social networks on the lives of couples, a qualitative study. Iran Education and Health and Health Promotion Quarterly, 7(1) pp. 30-45.
تحلیل وضعیت مصرف رسانههای نوین در میان زنان شهر تهران
(مورد مطالعه: میزان و نوع استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی)
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تحلیل مصرف شبکههای اجتماعی مجازی در میان زنان شهر تهران و همچنین مقایسه چگونگی واستفاده هدفمند از شبکههای اجتماعی مجازی در میان آنان اجرا شده است. روش پژوهش توصیفی، جامعه آماری پژوهش شامل تمامی زنان ساکن شهر تهران و تعداد نمونه 303 نفر از زنان است که از طریق google form به پرسشنامههای پژوهش پاسخ دادهاند. یافتههای پژوهش نشان داد به ترتیب اینستاگرام(بامیانگین 3.19)و تلگرام(بامیانگین 2.53)،وضعیت نسبتا بهتری از توئیتر( با میانگین 1.96 )و فیسبوک با (میانگین 1.42 ) داشتهاند. نتایج همچنین نشان داد که زنان تهرانی بیشتر جهت دريافت اطلاعات و کسب آگاهی،از تلگرام استفاده میکنند و از نظر تولید محتوا در سطح ضعیفی قرار دارند. زنان بیشتر جهت دريافت آموزشهای گوناگون از صفحات اينستاگرام، و بیشتر از تجربيات شخصي ديگران در توئيتر استفاده میکنند. زنان کاربر فیسبوک بیشتر در حد کامنت گذاشتن براي ديگران فعال هستند.
واژههای کلیدی: رسانههای نوین، اینستاگرام، تلگرام، توئیتر، فیسبوک،زنان شهر تهران
مقدمه
امروزه هزاران شبکه اجتماعی در اینترنت فعالیت دارند که هرکدام بر مبنای موضوع خاصی راهاندازی شدهاند. هدف خدمات شبکههای اجتماعی ساختن جوامع آنلاین از افرادی است که مایلند علایق و فعالیتهای خود را به اشتراک بگذارند و با علایق و فعالیتهای سایرین آشنا شوند(بنت و همکاران، 2010؛ شمس و فرقانی،1397: 96). ما هر روز در معرض آگاهیها و شناختهای تازهای در زمینههای مختلف تغذیه، بهداشت، درمان، مسکن، پرورش کودک، اشتغال، پوشش، لباس، آموزش و پرورش و دیگر موضوعات زندگی هستیم. این فرایند تدریجاً باعث تغییر سبک زندگی ما و تغییر عادات و روحیات ما میشود. نه تنها سبک زندگی به سبک زندگی دیجیتالی در حال تغییر است، بلکه لایههای عمیقتری از فرهنگ و هویت ایران در معرض دیجیتالی شدن است. طبق الگوی جدید روابط با واسطه ابزارهای رسانهای و رایانهای، فرد نه تنها با نزدیکان و آشنایان بلکه با هر کس در هر گوشهی جهان، امکان مبادله پیام و مراوده دارد. فرد قادر است، با استفاده از امتیازات فنی ارتباطات رایانهای و اینترنتی، با آزادی بیشتر و به نحو سلیقهایتری عمل کند و بسیاری از تابوهای اجتماعی و سیاسی را بشکند و روایت دلخواهانهتری از خویشتن خود را شکل دهد. همچنین قابلیتها و گستردگی میدان عمل اینترنت این امکان را برای فرد فراهم میسازد، تا هر روز بتواند نیازهای بیشتری را از طریق اینترنت پاسخ دهد. افراد این بار نه از طریق روابط گرم چهره به چهره بلکه از طریق روابط با واسطه صنایع رسانههای فنی مانند اینترنت به شکل دادن و بازتعریف خویشتن خود بپردازند(فاضلی، 1390: 33). زنان از مهمترین کاربران اینترنت و شبکههای اجتماعی مجازی هستند. به علت جایگاه محوری زنان در خانواده، حتی تغییرات اندک و کمی در سلیقه، ذائقه، تمایلات ، دیدگاهها و تفکرات آنها، میتواند دیگر اعضای خانواده را تحت تأثیر قرار دهد. در صورت بروز تغییرات مثبت و دگرگونیهای سازنده، جای نگرانی در مورد تبعات استفاده از اینترنت و شبکههای اجتماعی مجازی نیست، اما در مورد اثرات منفی استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی، نیاز به دقت و کنترل بیشتری است که مدیران، دستاندرکاران و مسئولان را بر آن میدارد که به شناخت و کاهش اثرات منفی این شبکهها بپردازند. استفاده از این شبکهها در صورتی که آگاهانه و از روی تفکر و تعقل نباشد، می تواند منجر به دریافت هر محتوایی مانند الگوی رفتاری نامناسب شده و به بیهویتی، جذب شده در فرهنگهای دیگر یا کمرنگشدن هویت خودی شود. از سوی دیگر سبک زندگی زنان نیز میتواند تحت تأثیر محتواهای دریافتی از این شبکهها تغییر کرده و مشکلاتی در این زمینه ایجاد کند. این مشکلات میتواند از سطح فردی و لطمه زدن به روح و روان زنان تا سطح اجتماعی، مانند لطمه زدن به فرهنگ و بنیان خانواده شود. از سوی دیگر شناسایی و تقویت جنبههای مثبت و سازنده، آگاهی بخش و اطلاعرسان از شبکههای اجتماعی میتواند زنان را در بهرهمندی از تبعات مثبت این فناوریها یاری کند. لذا شناسایی و تحلیل استفاده زنان از شبکههای اجتماعی مجازی ضروری بوده و پژوهش حاضر با هدف تحلیل وضعیت مصرف رسانههای نوین در میان زنان شهر تهران انجام شده است. هدف دیگری که پژوهش حاضر به دنبال تحقق آن بوده، مقایسۀ چگونگی واستفاده هدفمند از تلگرام، اینستاگرام، توئیتر وفیسبوک در میان زنان مورد مطالعه است. در همین راستا، مسأله اصلی نوشتار حاضر پاسخگویی به این پرسش است که زنان شبکههای اجتماعی مجازی تلگرام، اینستاگرام، توئیتر و فیسبوک را با چه هدفی و به چه میزان استفاده میکنند؟ و استفاده زنان از این چهار شبکه اجتماعی در مقایسه با یکدیگر چگونه است؟
مبانی و چهارچوب نظری پژوهش
شبکههای اجتماعی اینترنتی مجموعه پایگاههای دادهای هستند که به واسطه آن کاربران میتوانند علاقهمندیها، افکار و فعالیتهای خود را با دیگران به اشتراک بگذارند و دیگران هم این افکار و فعالیتها را با آنان سهیم شوند(شامانی، واحدی و نوروزی،۱۳۹۵: ۱۶۵). شبکههای اجتماعی مجازی از اجتماع و روابط انسانها به صورت غیرحضوری و غیرفیزیکی سخن میگویند و امکان ارتباطات و تعاملات غیرقابل لمس و غیر رودررو را به صورت آزاد، سریع و کمهزینه، با حجم مبادله وسیع اطلاعات و پیامها فراهم میکند(حمایتخواه،1400: 9).اینستاگرام ازجمله شبکههای اجتماعی نوینی است که با مزیتهایی مانند امکانات کاربردی بیشتر نسبت به شبکههای اجتماعی پیشین، جذابیت بیشتر و سهلالوصول بودن، کاربران را دررسیدن به اهداف خودیاری میرساند. اینستاگرام بهعنوان یکی از پرمخاطبترین شبکههای اجتماعی در جامعه ایرانی است که کاربران بیشماری آن را دنبال میکنند. کاربرد اشتراکگذاری عکس و ویدئو و پخش زنده و همچنین دنبال کردن صفحات کاربران مختلف در سراسر دنیا و تعامل افراد ازجمله خدماتی است که این شبکههای اجتماعی بهصورت رایگان به کاربران خود ارائه میدهد. این شبکهها صفحاتی هستند که افراد با عضویت در آنها میتوانند دوستیابی کنند، به بحث و تبادلنظر بپردازند، تصاویر و فیلمهایی را که دوست دارند به اشتراک بگذارند و این فرصت را به دست آورند تا درباره علاقهمندیها و مطالب دیگران اظهارنظر کنند. آمارها حاکی از آن است که اینستاگرام در سالهای اخیر از محبوبیت رو به رشدی برخوردار بوده و از این منظر، از بسیاری از شبکههای اجتماعی مشابه خود پیشی گرفته است (رضیپور، 1398: 139). از میـان پلتفرمهـای مختلـف رسـانههای اجتماعـی، خدمـات بـه اشـتراکگذاری تصویـر از قبیـل اینسـتاگرام موفقیـت بسـیاری کسـب کردهانـد و توانسـتهاند کاربـران یـا بهاصطلاح » دنبال کننـدگان» بسـیاری را بـه خـود جلـب کننـد؛ رشـد روزافـزون اینسـتاگرام کـه در اصـل مبتنـی بـر ارسـال و بـه اشتراکگذاری عکـس و ویدئـو ـ بـدون توضیحـات متنـی ـ اسـت، نشـانه افزایـش جذابیـت رسـانههای اجتماعـی تصویـری و افزایـش علاقهمندی کاربـران بـه آنها محسـوب میشـود (حسنی و کلانتری، 1396؛ تاجیک اسماعیلی و همکاران، 1399: 37-36).کاستلز بر این باور است که در جامعه شبکه ای هویت های برنامه دار به مثابه استمرار مقاومت جمعی یا گروهی ساخته می شوند(کاستلز،23:1380). افراد می توانند بر گرایشات فردگرایانه و خودخواهانه خود به نفع دستیابی حاصل از کنش مسئولانه در چارچوب یک نظم اجتماعی متعالی و اخلاق گرایانه فائق آیند.فضای سایبر مجازی ارتباطی ما را گسترش می دهد اما خود ماهیت ارتباط را به شکل بنیادی تحت تأثیر قرار نمی دهد(ساروخانی و بابایی فرد، 1387: 149). به اعتقاد وی بهایی که باید برای ورود به این سیستم (جوامع مجازی) پرداخت تطابق یافتن با منطق، زبان، ورودی ها و سیستم رمزگذاری و رمزگشایی آن است از همین رو است که این سیستم چنان نقش مهمی در تأثیر ات اجتماعی مختلف دارد که به جای یک سیستم چند رسانه ای مرکزی، باید یک شبکه ارتباطی افقی دارای کانون های متعدد همچون اینترنتی ایجادشود(کاستلز،443:1380).کاستلز فواید اجتماعی اینترنت را در حوزهی شبکهی اجتماعی افراد به شرح ذیل بر میشمارد:
الف) حفظ پیوندهای ضعیف که در نبود اینترنت ممکن بود در تعادل میان ارزش ارتباط و تلاش لازم برای ملاقات فیزیکی (یا تماس تلفنی) از بین برود.
ب) ایجاد پیوندهای ضعیف در گروههایی مانند که افراد پیر را به همدیگر برای مبادله ابزاری اطلاعات متصل میکند. این افراد به دنبال ساختن روابط شخصی و بلندمدت نیستند. آنان با همدیگر ارتباط برقرار میکنند اما لزومی نمیبینند که هویتهای خود را برای همدیگر افشا کنند.
پ) حفظ پیوندهای قوی: روابط خانوادگی عصر حاضر در اثر تحرک جغرافیایی تغییر شکل خانوادهی متوسط تضعیف شده است. ایمیل نه تنها ابزاری آسان برای «در آنجا بودن» از فاصلهای دور است بلکه این کار را بدون درگیر شدن در ارتباط عمیق که نیازمند انرژی عاطفی است، انجام میدهد. انرژی عاطفی همه روزه در دسترس نیست و از این جهت ایمیل ابزار کارآمدی برای پر کردن فاصلههای زمانی ارتباط است(کاستلز، 1380 :۱۲۸).از نظر سعیدرضاعاملی، شکلگیری نظریه دو فضایی شدنها، زمینههای یک انتقال پارادایمی و ایجاد یک پارادایم جدید که هم بر حوزه معرفتی و نظری تاثیر میگذارد و هم رویکرد مدیریتی؛ نهادسازی و فرایندهای جدید کار و زندگی را تغییر میدهد. به عبارتی میتوان ادعا کرد، که پارادایم دوفضایی شدنها هم آغاز یک تغییر پاردایم در حوزههای مختلف علم و دانش است و هم ظرفیت تغییر در "نظام واره معرفتی، نهادی و فرایندی" زندگی به حساب میآید. مهمترین تغییر جهان معاصر که بنیان تغییرات آینده جهان را رقم میزند، رقابتیشدن جهان واقعی و جهان مجازی است. ظهور جهان جدید یعنی جهان مجازی بسیاری از نگرشها، روندها و ظرفیتهای آینده جهان را تحت تأثیر خود قرار داده و خواهد داد. این جهان به موازات و گاه مسلط بر جهان واقعی ترسیم و عینیت پیدا میکند. این دو جهان از یک رابطه «انعکاس هندسی» برخوردارند و داد و ستدهای بیشماری بین آنها جریان دارد. جهان علم نیز در شاخههای مختلف تحت تاثیر دو جهانی شدنها و دوفضایی شدنها خواهند بود و دورههای جدیدی از علم و دانش شکل خواهد گرفت (عاملی، 1382: 26؛ آئینی، 1400: 45). با توجه به مطالب مطرح شده لازم به ذکر است که در پژوهش حاضر، استفاده از چهار شبکه اجتماعی مجازی در میان زنان، به عنوان یک مصرف رسانهای مورد سنجش قرار گرفتهاست. میزان بازدید از این شبکه ها در طول شبانه روز، همچنین نوع استفاده از این شبکهها، شامل نوع استفاده از شبکه های اجتماعی برای دریافت اطلاعات، برای برقراری ارتباط با خانواده، خویشاوندان، دوستان و... ، برای گذران اوقات فراغت، سرگرم شدن و تفریح، برای دریافت آموزشهای گوناگون ، (علمی، آشپزی،بهداشتی و سلامت و...)، برای دریافت اخبار سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، شخصا تولید کننده محتوا، مطالب و تصاویر و ویدئوها بودن، صرفا استفاده کنندهی مطالب، تصاویر، فایلها و ویدئوهای دیگران بودن است.
پیشینه پژوهشی
ساریخانی و کمالی نهاد( 1400) پژوهشی با عنوان نقش شبکههای اجتماعی و سبکهای هویتی زنان در ناپایداری زندگی مشترک دریافتند که اعتیاد به شبکههای اجتماعی بیانگر این است که زنان به اینترنت و شبکههای اجتماعی وابستگی زیانآور دارند و این نکته ناپایداری در زندگی مشترک را افزایش میدهد.
حمایتخواه(1400) در پژوهشی با عنوان تأثیر شبکههای اجتماعی مجازی بر انحرافات اجتماعی زنان دریافت که شبکههای اجتماعی مجازی، فرصت و انگیزه بیشتری را نسبت به فضای واقعی جامعه، برای تخطی از هنجارهای اجتماعی برای زنان فراهم ساخته است؛ پس میتوان چنین استدلال کرد که شبکههای اجتماعی مجازی نقشی اثرگذار و مستقیم در زمینه بروز انحرافات اجتماعی زنان دارند.
بوربور و تاجیک اسماعیلی(1400)دریافتند که بین میزان استفاده از این شبکهها در طول شبانهروز با بعد جمعی هویت زنان رابطه منفی و معنیدار مشاهده میشود.
رئیسی و همکاران(1400) در پژوهشی با عنوان« بررسی تأثیر شبکههای اجتماعی مجازی بر تعاملات اعضای خانواده» دریافتند که رابطه معنیداری بین استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی و تعاملات اعضای خانواده وجود دارد و 3/28 درصد از کل تغییرات تعاملات اعضای خانواده وابسته به متغیر مستقل (استفاده از فضای مجازی) است.
شریفی و همکاران(1398) پژوهشی با عنوان تدوین الگویی جهت ارتقای کارکرد شبکههای اجتماعی مجازی در راستای بهبود وضعیت سلامت زنان انجام داده و دریافتند که عوامل ویژگیهای فردی، استحکام خانواده، میزان آگاهی زنان، مشارکت اجتماعی، کارآیی شبکههای اجتماعی، جوامع آنلاین، ویژگیهای روانی، فرهنگی، اجتماعی و عوامل کلان اقتصادی بر تأثیرگذاری شبکههای اجتماعی مجازی بر سلامت زنان مؤثر است.
یاراحمدی و زارعی(1398) در پژوهشی با عنوان « پیامدهای حضور در شبکههای اجتماعی آنلاین بر زندگی زوجین» دریافتند که از پیامدهای مثبت این شبکهها؛آموزش و ارتقای سطح اطلاعات و آگاهیهاست. اما پیامدهای منفی این شبکهها، آسیبدیدگی تعاملات زوجین، خیانت خزنده و نامحسوس، تهدید حریم زوجی و فردی شدن زندگی است.
صادقزاده(1396) در پژوهشی با عنوان «وابستگی به شبکههای اجتماعی مجازی در زنان خانهدار (مطالعه موردی کیفی)» دریافت که از عوامل وابستگی به شبکههای اجتماعی مجازی میتوان به احساس تنهایی، فقدان حمایت اجتماعی و افسردگی اشاره کرد. همچنین استفاده آسیبزا موجب افسردگی و احساس انزوا در کاربران میشود.
جان، جسیکا و ویلی1(2019)در پژوهشی درباره شبکههای اینترنتی به عنوان منبعی برای حمایت اجتماعی، دریافتند که تعاملات آنلاین منبع مهمی برای حمایت اجتماعی -عاطفی زنان قلمداد میشود(حمایتخواه، 1400 :7).
وانگ، ژو و ژانگ2(2017)در پژوهشی در زمینه شبکههای اجتماعی دریافتن که شبکههای اجتماعی نمیتوانند دلبستگیهای متزلزل و روابط سست میان زوجها را تقویت و استوار سازند، بلکه اثرات منفی و نامطلوبی بر کیفیت روابط زوجین دارند.
نتایج پژوهش چاو و لی(۲۰۱۷) با عنوان برساخت استدلالی از هویتها در فضای شبکههای اجتماعی، نشان داد که گروه صرفا یک گروه دانشگاهی نیست، بلکه یک «فضای اجتماعی و آموزشی» هم هست. اعضاء به استقرار طیف گستردهای از منابع مانند شکلک برای معناسازی دست یافتهاند. همچنین یکی از شرکتکنندگان نشان میدهد که چگونه هویتهای مختلف میتواند با منابع و شیوههای استدلالی شناخته شود(کاروانی، 1397، 117).
مروری بر پژوهشهای انجام شده در داخل و خارج از کشور نشان میدهد که اغلب پژوهشگران با رویکردی متفاوت از پژوهش حاضر و از نقطه نظری متفاوت به آثار و تبعات گوناگون استفاده از شبکههای اجتماعی بر ابعاد و جنبههای مختلف زندگی کاربران پرداختهاند. تعداد کمی از پژوهشها بر مطالعه کاربران زن متمرکز شده و هیچ یک از پیشینههای پژوهشی، به رتبهبندی زیرشاخصهای نوع استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی در میان زنان شهر تهران مبادرت نورزیدهاند، مسئله ای که پژوهش حاضر به دنبال دستیابی به آن بوده است. لذا، پژوهش حاضر از این نظر، دارای تازگی و نوآوری است.
روش پژوهش
پژوهش حاضر از نظر روش، توصیفی و به لحاظ هدف، کاربردی است. این پژوهش با تکنیک پیمایش و ابزار اندازهگیری پرسشنامه محققساخته طراحی و انجام شده است. جامعه آماری شامل کلیه زنان شهر تهران و بر اساس آخرین سرشماری و آمار مندرج در سایت درگاه ملی آمار، 4389976 نفر بوده و حجم نمونه آماری بر اساس جدول مورگان 384 نفر است. شیوه نمونهگیری در ابتدا خوشهای چند مرحلهای در نظر گرفته شدهبود، اما به دلیل شیوع ویروس کرونا، مشکلات و محدودیتهایی که در این زمینه بر سر راه تکثیر و توزیع پرسشنامههای کاغذی وجود داشت، روش نمونهگیری تغییر کرده و پرسشنامهها از طریق google form توزیع و جمعآوری شد. توضیح آنکه به کمک مخابرات بیش از400 شماره تلفن از ساکنان شهر تهران، با توجه به تنوع جغرافیایی در سطح شهر؛ تنوع در سن، ناحیه و منطقه سکونت و... با دقت و حساسیت کافی روی طبقهبندی جامعه شهری تهران و نسبتهای مختلف جمعیتی آن، دریافت شده و برای آنها لینک پرسشنامه الکترونیکی پیامک شد. شایان ذکر است که همراه با لینک پرسشنامه، یک متن حاوی اطلاعات لازم برای تکمیل پرسشنامه برای شهروندان ارسال شد. از این جهت در انتخاب نمونه، صحت و دقت در انتخاب آن، حساسیت علمی کامل لحاظ شد. با تماسها و پیگیریهای مکرر، از کل نمونههایی که در کل سطح شهر تهران انتخاب شده بودند تنها 303 پرسشنامه قابل استفاده به پژوهشگران بازگشت. پرسشنامه پژوهش محققساخته بوده و بر اساس مؤلفههای میزان و نوع استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی ساخته شدهاست. روایی پرسشنامه به صورت صوری بدین صورت که پرسشنامه همراه با عنوان، اهداف و فرضیههای پژوهش برای جمعی از استادان صاحبنظر ارسال شد و پس از جمعآوری نظرات و تأیید نهایی آنان، پرسشنامه اجرا شد.
یافتههای پژوهش
الف- یافتههای توصیفی
نتایج پژوهش در زمینه استفاده زنان از شبکههای اجتماعی مجازی در طول شبانهروز نشان داد که 10.9 درصد زنان کمتراز 1 یکساعت درشبانه روز ازشبکههای مجازی استفاده میکنند. 22.8 درصد بین یک تا دو ساعت، 18.8 درصد دو تا سه ساعت، 19.1 درصد، سه تا چهار ساعت، 10.9 درصد چهار تا پنج ساعت و 13.9 درصد بیش از پنج ساعت در شبانهروز از شبکههای اجتماعی مجازی مختلف استفاده میکنند.
جدول شماره 1 : میزان استفاده زنان از شبکههاي اجتماعي در شبانه روز به تفکیک میزان تحصیلات
تحصيلات : |
| 1. در طول شبانه روز، حدود چه مدتي از شبکه ھاي اجتماعي مجازي استفاده ميکنيد؟ | جمع | |||||
کمتر از يک ساعت | يک تا دو ساعت | دو تا سه ساعت | سه تا چهار ساعت | چهار تا پنج ساعت | بيش از پنج ساعت | |||
ديپلم وکمتر | فراوانی | 4 | 8 | 6 | 7 | 7 | 4 | 36 |
درصد | 11.1% | 22.2% | 16.7% | 19.4% | 19.4% | 11.1% | 100% | |
فوق ديپلم | فراوانی | 7 | 3 | 2 | 1 | 4 | 5 | 22 |
درصد | 31.8% | 13.6% | 9.1% | 4.5% | 18.2% | 22.7% | 100% | |
ليسانس | فراوانی | 8 | 23 | 17 | 27 | 10 | 19 | 104 |
درصد | 7.7% | 22.1% | 16.3% | 26.0% | 9.6% | 18.3% | 100% | |
فوق ليسانس | فراوانی | 10 | 26 | 23 | 15 | 10 | 12 | 96 |
درصد | 10.4% | 27.1% | 24.0% | 15.6% | 10.4% | 12.5% | 100% | |
دکتري | فراوانی | 3 | 9 | 9 | 8 | 1 | 1 | 31 |
درصد | 9.7% | 29.0% | 29.0% | 25.8% | 3.2% | 3.2% | 100% | |
جمع | فراوانی | 32 | 69 | 57 | 58 | 32 | 41 | 289 |
درصد | 11.1% | 23.9% | 19.7% | 20.1% | 11.1% | 14.2% | 100% |
زنان دارای تحصیلات فوق دیپلم ولیسانس بیشتر از زنانی که تحصیلات دکتری و یا دیپلم وکمتر دارند، ازشبکههای اجتماعی استفاده میکنند. اما، رابطه بین میزان تحصیلات و میزان استفاده از شبکههای اجتماعی معنیدار نیست.
جدول شماره 2: میزان استفاده زنان از شبکههاي اجتماعي در شبانه روز به تفکیک حوزه تخصصي تحصيلي
حوزه تخصصي تحصيلي : |
| 1. در طول شبانه روز، حدود چه مدتي از شبکه ھاي اجتماعي مجازي استفاده ميکنيد؟ | جمع | |||||
کمتر از يک ساعت | يک تا دو ساعت | دو تا سه ساعت | سه تا چهار ساعت | چهار تا پنج ساعت | بيش از پنج ساعت | |||
علوم انساني | فراوانی | 21 | 42 | 35 | 36 | 15 | 27 | 176 |
درصد | 11.9% | 23.9% | 19.9% | 20.5% | 8.5% | 15.3% | 100% | |
علوم پايه | فراوانی | 2 | 11 | 11 | 8 | 6 | 3 | 41 |
درصد | 4.9% | 26.8% | 26.8% | 19.5% | 14.6% | 7.3% | 100% | |
علوم پزشکي | فراوانی | 2 | 4 | 1 | 4 | 0 | 0 | 11 |
درصد | 18.2% | 36.4% | 9.1% | 36.4% | 0.0% | 0.0% | 100% | |
علوم مهندسي و کشاورزي | فراوانی | 5 | 8 | 8 | 5 | 6 | 3 | 35 |
درصد | 14.3% | 22.9% | 22.9% | 14.3% | 17.1% | 8.6% | 100% | |
علوم هنري | فراوانی | 2 | 1 | 2 | 5 | 3 | 4 | 17 |
درصد | 11.8% | 5.9% | 11.8% | 29.4% | 17.6% | 23.5% | 100% | |
جمع | فراوانی | 32 | 66 | 57 | 58 | 30 | 37 | 280 |
درصد | 11.4% | 23.6% | 20.4% | 20.7% | 10.7% | 13.2% | 100% |
میزان استفاده از شبکههای اجتماعی توسط تحصیل کردههای علوم هنری وعلوم انسانی به مراتب بیشتر از فارغ التحصیلان حوزههای مهندسی، علوم وکشاورزی است، فارغ التحصیلان علوم پزشکی کمترین استفاده را از شبکههای اجتماعی میبرند.
جدول شماره 3 : میزان استفاده زنان از شبکههاي اجتماعي در شبانه روز به تفکیک وضعیت تأهل
وضعيت تأهل : |
| 1. در طول شبانه روز، حدود چه مدتي از شبکه ھاي اجتماعي مجازي استفاده ميکنيد؟ | جمع | |||||
کمتر از يک ساعت | يک تا دو ساعت | دو تا سه ساعت | سه تا چهار ساعت | چهار تا پنج ساعت | بيش از پنج ساعت | |||
متأهل | فراوانی | 27 | 47 | 36 | 29 | 15 | 15 | 169 |
درصد | 16.0% | 27.8% | 21.3% | 17.2% | 8.9% | 8.9% | 100% | |
مجرد | فراوانی | 6 | 19 | 15 | 24 | 18 | 25 | 107 |
درصد | 5.6% | 17.8% | 14.0% | 22.4% | 16.8% | 23.4% | 100% | |
مطلقه | فراوانی | 0 | 3 | 3 | 3 | 0 | 1 | 10 |
درصد | 0.0% | 30.0% | 30.0% | 30.0% | 0.0% | 10.0% | 100% | |
همسر فوت کرده | فراوانی | 0 | 0 | 1 | 2 | 0 | 1 | 4 |
درصد | 0.0% | 0.0% | 25.0% | 50.0% | 0.0% | 25.0% | 100% | |
جمع | فراوانی | 33 | 69 | 55 | 58 | 33 | 42 | 290 |
درصد | 11.4% | 23.8% | 19.0% | 20.0% | 11.4% | 14.5% | 100% |
براساس جدول فوق، مجردها به مراتب بیشتر ازمتأهلین از شبکههای اجتماعی استفاده میکنند.
نمودار شماره 1: مدت استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی در شبانه روز به تفکیک وضعیت تأهل
جدول شماره 4 : میزان استفاده زنان از شبکههاي اجتماعي در شبانه روز به تفکیک وضعيت شغلي
وضعيت شغلي : |
| 1. در طول شبانه روز، حدود چه مدتي از شبکه ھاي اجتماعي مجازي استفاده ميکنيد؟ | جمع | |||||
کمتر از يک ساعت | يک تا دو ساعت | دو تا سه ساعت | سه تا چهار ساعت | چهار تا پنج ساعت | بيش از پنج ساعت | |||
خانه دار | فراوانی | 17 | 28 | 20 | 23 | 15 | 16 | 119 |
درصد | 14.3% | 23.5% | 16.8% | 19.3% | 12.6% | 13.4% | 100% | |
شاغل | فراوانی | 16 | 38 | 36 | 32 | 17 | 24 | 163 |
درصد | 9.8% | 23.3% | 22.1% | 19.6% | 10.4% | 14.7% | 100% | |
جمع | فراوانی | 33 | 66 | 56 | 55 | 32 | 40 | 282 |
درصد | 11.7% | 23.4% | 19.9% | 19.5% | 11.3% | 14.2% | 100% |
میزان استفاده از شبکههاي اجتماعي درزنان شاغل وخانه دار تفاوت زیادی باهم ندارد.
ب – 2 میزان و نوع استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی
(رتبهبندی چگونگی استفاده از شبکهها)
1. تلگرام
90 درصد زنان مورد مطالعه از تلگرام استفاده میکردهاند، که فقط حدود 5 درصد آنها سابقه حضور کمتر ازیکسال داشته اند. 2.6 درصد زنان کمتر از شش ماه و 36.6 درصد آنان بیش از پنج سال است که از تلگرام استفاده میکنند.
29.7 درصد زنان هرچند روز یکبار،18.3 درصد زنان، روزی یکبار،23.8 درصد زنان هر یک تا پنج ساعت یکبار تلگرام خود را چک میکنند. نتایج نشان داد تنها 4/11 درصد زنان هر یک ساعت تلگرام خود را چک میکنند. طبق یافتهها ، 14 درصد زنان بیش از ده بار در روز تلگرام خود را چک میکنند.
یافتهها در رابطه با نوع استفاده زنان مورد مطالعه از تلگرام، نشان داد رتبه اول با میانگین 2.84 از 5 مربوط به دريافت اطلاعات مورد نياز زنان و کسب آگاهی است. رتبه دوم با میانگین 2.75 همزمان مربوط به استفاده صرف از مطالب، تصاویر و فایلهای ارسالی دیگران و دریافت آموزشهای مربوط به آشپزی، علمی، بهداشتی، سلامت و... است. رتبه سوم با میانگین 2.63 مربوط به استفاده از تلگرام به منظور برقراری ارتباط با دوستان، خانواده، خویشان، همکاران و ... است. رتبه بعدی با میانگین 2.59 مربوط به دریافت اخبار اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است. کمترین رتبه مربوط به تولید محتوا و ارسال برای دیگران با میانگین 1.90 است.
2. اینستاگرام
84.5 درصد زنان مورد مطالعه به استفاده از اینستاگرام پاسخ دادهاند، (15.5 درصد احتمالا در اینستاگرام عضو نبودهاند) .51.2 درصد ازاستفاده کنندگان از اینستاگرام، سابقه حضور بین یک تا 5 سال داشتهاند.
73.9 درصد از جمعیت 84.5 درصدی که به پرسش مربوط به حضور منظم در اینستاگرام پاسخ دادهاند، به صورت منظم از اینستاگرام استفاده میکردهاند. 10.6 درصد زنان برنامه منظمی برای چک کردن اینستاگرام نداشتهاند. 53.4 درصد زنان نمونه درروز کمتر از 5 بار (46.6 درصد نیمی دیگر بیشتر از 5بار) اینستاگرام را چک میکنند.
در زمینه استفاده از اینستاگرام رتبه اول مربوط به دريافت آموزشهاي گوناگون (علمي، آشپزي، بهداشتي و سلامت و...) از صفحات اينستاگرام (میانگین 3.6 در مقیاس اندازه گیری 1 تا5)بوده است. رتبه دوم مربوط به استفاده از اینستاگرام براي گذران اوقات فراغت، سرگرم شدن و تفريح ازصفحات مختلف و پستها و استوريهاي قرار داده شده در اينستاگرام با میانگین 3.51، رتبه سوم مربوط به دریافت اطلاعات مورد نیاز با میانگین 3.45، رتبه چهارم با میانگین استفاده از اینستاگرام برای برقراری ارتباط با خانواده، خویشاوندان، دوستان، همکاران و ...، رتبه بعدی مربوط به استفاده از پستها، استوریها و پیامهای دیگران است (با میانگین، 3.15)، رتبه بعدی با میانگین 2.93 مربوط به دریافت اخبار سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي از اينستاگرام و رتبه آخر که ضعیفترین است مربوط به تولید محتوا در اینستاگرام با میانگین 2.41 میباشد.
3. توئیتر
75.9 درصد زنان مورد مطالعه به استفاده از توئیتر پاسخ نداده یا فالورهای خودرا اظهارنکردهاند، در پاسخهای اظهار شده 50.7 درصد کمتر از 140 فالور در توئیتر داشتهاند. 50.7 درصد کمتر از184 نفررا دنبال کردهاند (49.3 درصد بیشتر از184 ...).
73.9 درصد از جمعیت نتوانسته یا نخواسته اند اظهار کنند چه کسانی را در توئیتر فالو میکنند، در بین اظهارات اظهار کنندهها، بیشترین فالو مربوط به شخصيتها يا حسابهاي کاربري فرهنگي - اجتماعي با میزان 13.9 درصد بوده است. رتبه بعدی مربوط به حسابهاي کاربري تفريحي – سرگرمي با 4.6 درصد، شخصيتهاي سياسي با4درصد، و دنبال کردن شخصیتهای علمی با 3.6 درصد در مراتب بعدی قرار داشتهاند.
در میان استفاده از شبکه اجتماعی توئیتر، اولین رتبه مربوط به استفاده از تجربيات شخصي ديگران در توئيتر با میانگین 2.12 از 5 است.رتبه دوم مربوط به توجه به ترندهای توئیتر و دنبال کردن مطالب آن، با میانگین 2.07، رتبه سوم و کمترین رتبه، در رابطه با به اشتراک گذاشتن تجربيات شخصي از توئيتر با میانگین 1.73، است.
4. فیسبوک
87.8 درصد زنان مورد مطالعه به استفاده از فیسبوک پاسخ نداده یا دوستهای خود را اظهار نکردهاند، در اظهار کنندهها 59.5 درصد کمتر از50 دوست در فیسبوک داشتهاند.
از 15.8 درصد زنانی که به این سوال جواب دادهاند، نیمی از آنها (7.6 درصد) چند ماه یکبار فیسبوک خودرا چک میکردهاند! تنها 3/8درصد زنانی که از فیسبوک استفاده میکردهاند هر روز فیسبوک خود را چک میکردهاند.
زنان کاربر فیسبوک در شهر تهران، بیشتر در حد کامنت گذاشتن براي ديگران فعال بودهاند(با میانگین 47/1 از 5)،رتبه دوم مربوط به استفاده از فیسبوک برای ارتباط با دوستان(با میانگین42/1) و کمترین رتبه مربوط به گذاشتن پست یا عکس (با میانگین 1.38) میباشد.
جدولشماره 5- مقایسه چگونگی واستفاده هدفمند از تلگرام، اینستاگرام، توئیتر وفیسبوک
| تعداد | Minimum | Maximum | میانگین | انحراف استاندارد |
کیفیت وچگونگی استفاده از تلگرام | 273 | 1 | 4.14 | 2.53 | 0.81 |
کیفیت وچگونگی استفاده از اينستاگرام | 255 | 1 | 5 | 3.19 | 0.89 |
کیفیت وچگونگی استفاده از تويتر | 75 | 1 | 5 | 1.96 | 1.14 |
کیفیت وچگونگی استفاده از فيسبوک | 51 | 1 | 3.33 | 1.42 | 0.64 |
در تحلیل یافتهها از طریق سوالات 5 گزینهای در رابطه با چگونگی واستفاده هدفمند از تلگرام، اینستاگرام، توئیتر وفیسبوک،بررسی مقدماتی انجام گرفت، مقایسه وضعیت کلی آنها در جدول فوق نشان میدهد، به ترتیب اینستاگرام( با میانگین 3.19)و تلگرام (با میانگین 2.53)، وضغیت نسبتا بهتری از توئیتر( با میانگین 1.96)و فیسبوک با (میانگین 1.42 ) داشتهاند.
جدول6- مقایسه برخی ویژگیهای تلگرام، اینستاگرام، توئیتر وفیسبوک،براساس حوزه تحصیلی زنان
حوزه تخصصي تحصيلي : |
| 4. معمولا در طول ھفته چند بار(دفعه) تلگرام خود را چک مي کنيد؟ | 3. معمولا در طول ھفته چند بار(دفعه) اينستاگرام خود را چک مي کنيد؟ | 1. چند نفر فالور داريد؟ | 2. چند نفر را فالو مي کنيد؟ | 1. چند دوست داريد؟ |
علوم انساني | میانگین | 20.7 | 31.8 | 380.7 | 389.6 | 211.6 |
تعداد | 142 | 135 | 50 | 50 | 24 | |
انحراف استاندارد | 33.8 | 39.1 | 757.1 | 685.6 | 448.1 | |
علوم پايه | میانگین | 16.6 | 38.4 | 2.0 | 4.2 | 130.0 |
تعداد | 33 | 29 | 6 | 6 | 4 | |
انحراف استاندارد | 27.5 | 45.6 | 2.0 | 3.5 | 77.0 | |
علوم پزشکي | میانگین | 17.9 | 41.6 | 126.7 | 203.3 | 260.0 |
تعداد | 7 | 5 | 3 | 3 | 1 | |
انحراف استاندارد | 27.6 | 60.9 | 193.5 | 260.8 | . | |
علوم مهندسي و کشاورزي | میانگین | 21.7 | 35.3 | 147.0 | 401.3 | 85.3 |
تعداد | 26 | 25 | 8 | 8 | 4 | |
انحراف استاندارد | 38.4 | 45.9 | 116.0 | 476.5 | 85.2 | |
علوم هنري | میانگین | 8.2 | 60.4 | 364.6 | 857.4 | 73.3 |
تعداد | 13 | 10 | 5 | 5 | 3 | |
انحراف استاندارد | 10.7 | 45.7 | 257.7 | 689.0 | 109.7 | |
Total | میانگین | 19.4 | 34.8 | 311.5 | 383.5 | 178.3 |
تعداد | 221 | 204 | 72 | 72 | 36 | |
انحراف استاندارد | 32.3 | 41.9 | 646.4 | 636.3 | 370.0 |
یافتههای مندرج در جدول فوق نشان میدهد، به ترتیب زنان تحصیل کرده در حوزه علوم مهندسی و کشاورزی، علوم انسانی، علوم پزشکی، علوم پایه، علوم هنری با میانگین 21.7، 20.7 ، 17.9، 16.6، 8.2 بار درهفته، تلگرام خودرا چک می کردهاند.
دراینستاگرام وضع به گونه دیگری است، به ترتیب تحصیل کردههای حوزه علوم هنری، علوم پزشکی، علوم پایه علوم مهندسی وکشاورزی، علوم انسانی، با میانگین 60.4، 41.6 ، 38.4، 35.3، 31.8 بار درهفته، اینستاگرام را چک می کردهاند.
در مورد توئیتر؛ تعداد دنبالکنندهها، به ترتیب تحصیل کردههای حوزه علوم انسانی، علوم هنری، علوم مهندسی وکشاورزی، علوم پزشکی، علوم پایه، با میانگین تعداد 380.7، 364.5 ، 147، 126.7، 2 بودهاند.
به ترتیب زنان تهرانی تحصیل کرده در حوزه علوم هنری، علوم مهندسی وکشاورزی، علوم انسانی ، علوم پزشکی، علوم پایه، تعداد 857.4، 401.3 ، 389.6، 203.3 ، 4.2 نفررا فالو کردهاند.
همچنین در مورد فیسبوک؛به ترتیب زنان تحصیل کرده درحوزه علوم پایه، علوم پزشکی، علوم انسانی ، علوم مهندسی وکشاورزی، علوم هنری علوم انسانی 260، 211، ، 130، 85، 73 دوست داشتهاند.
جدول7- مقایسه برخیویژگی های تلگرام، اینستاگرام، توئیتر وفیسبوک،براساس وضعیت تأهل زنان
وضعيت تأهل : |
| 4. معمولا در طول ھفته چند بار(دفعه) تلگرام خود را چک مي کنيد؟ | 3. معمولا در طول ھفته چند بار(دفعه) اينستاگرام خود را چک مي کنيد؟ | 1. چند نفر فالور داريد؟ | 2. چند نفر را فالو مي کنيد؟ | 1. چند دوست داريد؟ |
متأهل | میانگین | 15.8 | 29.7 | 314.2 | 442.6 | 164.5 |
تعداد | 131 | 120 | 38 | 38 | 21 | |
انحراف استاندارد | 28.1 | 38.7 | 705.8 | 740.7 | 311.5 | |
مجرد | میانگین | 25.2 | 41.3 | 315.7 | 318.0 | 228.6 |
تعداد | 83 | 76 | 32 | 32 | 13 | |
انحراف استاندارد | 37.7 | 45.9 | 599.4 | 510.7 | 478.8 | |
مطلقه | میانگین | 10.8 | 59.0 | 60.0 | 150.0 | 21.5 |
تعداد | 9 | 8 | 1 | 1 | 2 | |
انحراف استاندارد | 6.7 | 35.8 | . | . | 2.1 | |
همسر فوت کرده | میانگین | 5.0 | 17.0 | 380.0 | 500.0 | 0.0 |
تعداد | 4 | 4 | 1 | 1 | 1 | |
انحراف استاندارد | 3.5 | 6.0 | . | . | . | |
Total | میانگین | 18.8 | 34.8 | 312.3 | 383.9 | 174.9 |
تعداد | 227 | 208 | 72 | 72 | 37 | |
انحراف استاندارد | 31.6 | 41.6 | 646.1 | 636.1 | 365.5 |
اطلاعات مندرج در جدول فوق نشان میدهد، مجردها با متوسط 25.2 بار درهفته از متأهلین با 15.8 بار درهفته، بیشتر تلگرام خودرا چک می کرده اند.
مجردها با متوسط 41.3 بار درهفته از متأهلین با 29.7 بار درهفته ، بیشتراینستاگرام را چک می کرده اند.
درتوئیتر:
تعداد فالورها ، درمجردین (315.7) ومتاهلین (314.2) تفاوتی ندارد.
ولی متأهلین 442.6 نفر بیشتر از مجردین (318) نفر را فالو کرده اند.
و در فیسبوک هم تعداد دوستان مجردین 228.6 از تعداد دوستان متاهلین 164.5 بیشتر بوده است.
جدول8- مقایسه برخی ویژگی های تلگرام، اینستاگرام، توئیتر وفیسبوک،براساس وضعیت شغلی
وضعيت شغلي : |
| 4. معمولا در طول ھفته چند بار(دفعه) تلگرام خود را چک مي کنيد؟ | 3. معمولا در طول ھفته چند بار(دفعه) اينستاگرام خود را چک مي کنيد؟ | 1. چند نفر فالور داريد؟ | 2. چند نفر را فالو مي کنيد؟ | 1. چند دوست داريد؟ |
خانه دار | میانگین | 18.3 | 35.0 | 295.6 | 515.9 | 106.9 |
تعداد | 86 | 87 | 31 | 31 | 14 | |
انحراف استاندارد | 29.8 | 43.1 | 559.6 | 655.8 | 142.8 | |
شاغل | میانگین | 19.2 | 34.4 | 320.2 | 283.7 | 225.6 |
تعداد | 134 | 115 | 41 | 41 | 22 | |
انحراف استاندارد | 32.2 | 40.0 | 712.7 | 610.0 | 457.5 | |
Total | میانگین | 18.8 | 34.6 | 309.6 | 383.7 | 179.4 |
تعداد | 220 | 202 | 72 | 72 | 36 | |
انحراف استاندارد | 31.2 | 41.3 | 647.0 | 636.2 | 369.6 |
براساس اطلاعات مندرج در جدول فوق؛ زنان شاغل با متوسط 19.2 بار درهفته با زنان خانه دار با 18.3 بار درهفته، تفاوتی زیادی در چک نمودن تلگرام نداشته اند.
همچنین زنان شاغل با متوسط 34.4 بار درهفته با زنان خانه دار با 35 بار درهفته، تفاوتی زیادی در چک نمودن اینستاگرام نداشته اند.
درتوئیتر:
تعداد فالور ها زنان شاغل (320.2) از تعداد فالور های زنان خانه دار (295.6) بیشتر است.
و لی زنان خانه دار (515.9) نفر از تعداد فالور های زنان شاغل (283.7) بیشتر بوده است.
ودرفیسبوک تعداد دوستان شاغلین 225.6 از تعداد دوستان خانه دار ها( 106.9) بیشتر بوده است.
بحث و نتیجهگیری
پژوهش حاضر با هدف تحلیل وضعیت مصرف شبکههای اجتماعی مجازی در میان زنان شهر تهران و مقایسه چگونگی واستفاده هدفمند از شبکههای اجتماعی مجازی در میان آنان اجرا شد. نتایج پژوهش در زمینه استفاده زنان از شبکههای اجتماعی مجازی در طول شبانهروز نشان داد که تنها 10.9 درصد زنان کمتراز 1 یکساعت درشبانهروز ازشبکههای مجازی استفاده میکنند. 13.9 درصد از زنان شهر تهران بیش از پنج ساعت در شبانهروز از شبکههای اجتماعی مجازی مختلف استفاده میکنند. نتایج نشان داد که در زمینه نوع و کیفیت استفاده از شبکه اجتماعی تلگرام یا استفاده هدفمند از آن، رتبه اول مربوط به دريافت اطلاعات مورد نياز زنان و کسب آگاهی است. رتبه دوم همزمان مربوط به استفاده صرف از مطالب، تصاویر و فایلهای ارسالی دیگران و دریافت آموزشهای مربوط به آشپزی، علمی، بهداشتی، سلامت و... است. رتبه سوم مربوط به استفاده از تلگرام به منظور برقراری ارتباط با دوستان، خانواده، خویشان، همکاران و ... است. رتبه بعدی در این میان مربوط به دریافت اخبار اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است. کمترین میزان و آخرین رتبه مربوط به تولید محتوا و ارسال برای دیگران است. تحلیل این نتایج از این نظر جالب توجه است که زنان از نیازهای خود آگاه بوده و در زمینه برطرف کردن آن نیازها در حوزه اطلاعات و آگاهی، با هدف و برنامهریزی از شبکههای اجتماعی مجازی بهره میبرند.از این جهت، کسب اطلاعات در زمینه رفع نیازهای اطلاعاتی زنان، رتبه اول را در رابطه با چگونگی یا نوع استفاده از تلگرام به خود اختصاص داده است. با توجه به نظریه استفاده و رضایتمندی میتوان این نتیجه را تبیین کرد که زنان نیز مانند دیگر کاربران، بر اساس نیازهای گوناگون خود دست به انتخاب محتوا در دریافت اطلاعات منتشر شده در شبکههای اجتماعی مجازی میزنند. اما آخرین رتبه مربوط به تولید محتوا بوده که این امر بسیار قابل تأمل است. اگر مهارت زنان در تشخیص نیازها و رفع آنها مطلوب است، از سوی دیگر مهارت و یا انگیزه آنان در تولید محتوا کم بوده و جای بررسی، مطالعه و تحقیق بیشتر است. چرا که تولید محتوا مقدمه کنشگری در زمینه حضور مؤثر در فضای مجازی است. در زمینه نوع استفاده از اینستاگرام رتبه اول مربوط به دريافت آموزشهاي مختلفی در حوزههای علمي، آشپزي، بهداشتي و سلامت و... بودهاست. رتبه دوم مربوط به استفاده از اینستاگرام براي گذران اوقات فراغت، سرگرم شدن و تفريح از صفحات مختلف و پستها و استوريهاي قرار داده شده در اينستاگرام، رتبه سوم مربوط به دریافت اطلاعات مورد نیاز، رتبه چهارم با میانگین استفاده از اینستاگرام برای برقراری ارتباط با خانواده، خویشاوندان، دوستان، همکاران و ...، رتبه بعدی مربوط به استفاده از پستها، استوریها و پیامهای دیگران است.رتبه بعدی مربوط به دریافت اخبار سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي از اينستاگرام و رتبه آخر که ضعیفترین است مربوط به تولید محتوا در اینستاگرام میباشد. نتایج در زمینه تحلیل وضعیت چگونگی استفاده از اینستاگرام در میان زنان مورد مطالعه نیز نشان داد که زنان در تولید محتوا همچنان ضعیف عمل کرده و رتبه آخر به این زمینه، اختصاص دارد. اما دریافت آموزشهای مختلف در اینستاگرام نیز مانند دریافت اطلاعات مربوط به رفع نیازها در تلگرام رتبه اول را دارد. این نکته بسیار حائز اهمیت است. از یک سو، نشان میدهد که زنان در جستجوی راهها و اطلاعات مورد نیاز خود برای رفع نیازها و افزایش توانمندیهای خویش هستند که این امر مثبت و ارزشمند است. از سوی دیگر، ممکن است نشانگر این باشد که مجراها یا کانالهای دیگر دریافت اطلاعات مورد نیاز زنان به درستی در دسترس آنان قرار نگرفته و شبکههای اجتماعی مجازی را بهترین یا آسانترین راه در این رابطه میدانند. شکی نیست که شبکههای اجتماعی مجازی به علت سهلالوصول بودن، ارزان بودن، همیشه در دسترس بودن، تنوع و تکثر در محتوا و ...، از بهترین رسانههای موجود برای دریافت اطلاعات مورد نیاز است، اما در کنار آن باید اطلاعات و آموزشهای رسمی و غیر رسمی در دیگر رسانهها مانند رسانههای مکتوب( مطبوعات، کتابها، مجلات و ...) و رسانههای دیداری- شنیداری( رادیو، تلویزیون و ...) نیز در اختیار زنان قرار گیرد. همچنین افزایش توانمندی و مهارتهای زنان در تولید محتوا و انتشار عقاید، افکار، اندیشهها و یا به اشتراکگذاشتن دانش و اطلاعات آنها با دیگران، باید به عنوان یکی از مؤلفههای مهم در این زمینه مورد توجه رسانهها، جامعهشناسان و دست اندرکاران مربوطه قرار گیرد. نتایج همچنین در زمینه استفاده از شبکه اجتماعی توئیتر، نشان داد که اولین رتبه مربوط به استفاده از تجربيات شخصي ديگران در توئيتر است.رتبه دوم مربوط به توجه به ترندهای توئیتر و دنبال کردن مطالب آن، رتبه سوم و کمترین رتبه، در رابطه با به اشتراک گذاشتن تجربيات شخصي از توئيتراست. به طور کلی زنان کمتر در شبکه اجتماعی توئیتر حضور پیدا کرده و کمتر دست به فعالیتهای مربوطه میزنند. زنان کاربر فیسبوک در شهر تهران نیز، بیشتر در حد کامنت گذاشتن براي ديگران فعال بودهاند،رتبه دوم مربوط به استفاده از فیسبوک برای ارتباط با دوستان و کمترین رتبه مربوط به گذاشتن پست یا عکس میباشد. در کل میزان فعالیت زنان در چهار شبکه اجتماعی مورد مطالعه در حد ضعیف بوده و مقایسه وضعیت کلی آنها نشان داد به ترتیب اینستاگرام با میانگین 3.19 از 5 و تلگرام با میانگین 2.53، وضغیت نسبتا بهتری از توئیتربا میانگین 1.96و فیسبوک با میانگین 1.42 داشتهاند. شاید برای زنان تهرانی مورد مطالعه، تلگرام و اینستاگرام جذابتر، کارآتر و مفیدتر از فیسبوک و توئیتر بودهاند. اظهار نظر قطعی در این رابطه منوط به انجام پژوهشهای بیشتر و دقیقتری است.
از آنجا که در میان پیشینههای پژوهشی مورد بررسی، به پژوهشی که دقیقا همین متغیرها را مورد مطالعه قرار دهد، برخورد نکردیم، امکان مقایسه و انطباق دقیق پژوهشهای پیشین با نتایج پژوهش حاضر وجود ندارد. اما میتوان به طور نسبی به بررسی انطباق یا عدم انطباق نتایج این پژوهش با سایر پژوهشها اشاره کرد. در این رابطه باید گفت که نتایج پژوهش حاضر با نتایج پژوهش شریفی و همکاران(1398) در زمینه تأثیرگذاری شبکههای اجتماعی مجازی بر سلامت زنان مؤثر دارای همسویی نسبی است.چرا که نتایج پژوهش حاضر نشان داد زنان در زمینه دریافت اطلاعات و آموزشهای حوزه سلامت و بهداشت از شبکههای اجتماعی مجازی استفاده میکنند و این امر میتواند در کوتاه مدت یا میانمدت به ارتقاء سطح بهداشت و سلامت زنان منجر شود. نتایج پژوهش در زمینه استفاده زیاد زنان از شبکههای اجتماعی مجازی میتواند هشداردهنده در زمینه استفاده آسیبزا از فضای مجازی باشد که در این صورت با پژوهش ساریخانی و کمالی نهاد( 1400) در زمینه وابستگی زیانآور زنان به اینترنت و شبکههای اجتماعی همسویی نسبی دارد. همچنین پژوهشهای حمایتخواه(1400)،بوربور و تاجیک اسماعیلی(1400،رئیسی و همکاران(1400)، یاراحمدی و زارعی(1398) در همسویی نسبی با نتایج پژوهش حاضر در زمینه استفادههای گوناگون از شبکههای اجتماعی مجازی و اثرات مختلف آن است. با عنایت به استفاده زیاد زنان از این شبکهها، نتایج مؤید نتایج پژوهشهای صادقزاده(1396)در زمینه استفاده آسیبزا و اثرات آن در کاربران است. همچنین نتایج پژوهش جان، جسیکا و ویلی3(2019 که تعاملات آنلاین را منبع مهمی برای حمایت اجتماعی -عاطفی زنان قلمداد میکنند با نتایج پژوهش حاضر که نشان داد زنان در حد زیادی از شبکههای اجتماعی مجازی برای برقراری تعاملات و ارتباطات با اعضای خانواده، دوستان، خویشاوندان، همکاران و ... استفاده میکنند، انطباق دارد. با عنایت به استفاده زنان در حوزه دریافت آموزشها، اطلاعات و اخبار مورد نیازشان از شبکههای اجتماعی مجازی، نتایج این پژوهش با نتایج پژوهش چاو و لی(۲۰۱۷) که نشان داد که گروههای موجود در شبکههای اجتماعی یک «فضای اجتماعی و آموزشی» هستند انطباق و همسویی دارد.
پیشنهادهای برگرفته از پژوهش
با توجه به اینکه یافتهها نشان داد که زنان مورد مطالعه در شهر تهران در مورد نوع و چگونگی استفاده از چهار شبکه اجتماعی مورد بررسی، به دریافت اطلاعات، آگاهیها ، آموزشها و اخبار و ... علاقهمند بوده و در این زمینه فعال بودهاند، این بدان معناست که زنان نیازمند دریافت بیشتر اطلاعات هستند. لذا توصیه میشود مجاری ارائه اطلاعات مختلف، آموزشهای گوناگون، اخبار و ... تقویت شده و هم از طریق رسانههای دیگر و هم از طریق کانالهای ارتباطی دیگر مانند فرهنگسراها، خانههای فرهنگ، کتابخانهها و... این آموزشها و اطلاعات در اختیار آنان قرار گیرد.
از سوی دیگر نتایج نشان داد که زنان ساکن شهر تهران بیش از اینکه تولید کننده محتوادر شبکههای اجتماعی مجازی باشند، صرفا دریافتکننده و مصرفکننده اطلاعات و محتواها بوده و در زمینه تولید محتوا ناتوان، بیانگیزه و در کل غیرفعال هستند. در این رابطه پیشنهاد میشود مسئولان و دستاندرکاران حوزه توانمندسازی زنان با ایجاد شرایطی مانند برگزاری کارگاههای آموزشی و یا آموزشهایی که در همین شبکههای مجازی ارائه میشود، دانش، آگاهی، توانمندی و مهارت زنان را در زمینه تولید محتوا در شبکههای اجتماعی مجازی افزایش دهند.
منابع
- آئینی، فرزانه(1400). بررسی رابطه بین استفاده از اینستاگرام با گرایش به سبک زندگی دیجیتال(مورد مطالعه: کاربران 18 تا 35 سال) پایان نامه کارشناسی ارشد. رشته علوم ارتباطات اجتماعی، دانشکده علوم انسانی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شرق.
- بوربور، اکرم و تاجیک اسماعیلی، سمیه(1400)، رابطه میان میزان و نوع استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی با هویت اجتماعی زنان شهرتهران. پژوهشهای روانشناسی اجتماعی،شماره 41، 137-159.
- تاجیک اسماعیلی، سمیه؛ علیپور، ابوالفضل؛ تربتی، سروناز(1399). نقش اینستاگرام در توسعه برند شخصی(مورد مطالعه: کاربران ایرانی اینستاگرام، 1398). فصلنامه پژوهشهای ارتباطی، سال 27ف شماره 3، پیاپی(103).57-35.
- حسنی، حسین، کلانتری، عبدالحسین، کلانتری.(1396). تحلیل پدیدار شناختی تجربه زیسته کاربران شبکه اجتماعی تصویری اینستاگرام در ایران. فصلنامه مطالعات فرهنگ-ارتباطات، 18(40)، 23-35.
- حمایتخواه، مجتبی(1400). تأثیر شبکههای اجتماعی مجازی بر انحرافات اجتماعی زنان. نشریه انتظام اجتماعی، دوره 13. شماره 1. 1-26.
- رضی پور، پرنیا. (1398). بررسی جامعهشناختی سبک زندگی با تأکید بر شبکه اجتماعی اینستاگرام در سال 1397. دو فصلنامه جامعهشناختی و مدیریت سبک زندگی،4(11)، 137-167
- رئیسی، سید موسی؛ انصاری، حمید و موسایی، میثم(1400). بررسی تأثیر شبکههای اجتماعی مجازی بر تعاملات اعضای خانواده. فصلنامه علمی امنیت ملی. سال یازدهم، شماره چهل و یکم، 339-370.
- ساریخانی، عباس و کمالینهاد، محمدعلی(1400). نقش شبکههای اجتماعی و سبکهای هویت زنان در ناپایداری زندگی مشترک. فصلنامه پویش در آموزش علوم انسانی، دوره 7، شماره 25.
- شامانی، اسمعیل؛ واحدی، مهدی و نوروزی، داریوش(1395)؛ « رابطه استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی با هویت جوانان شهر تهران»، فصلنامه فرهنگ مشاوره ای و روان درمانی، سال 7، شماره 28، 163-182.
- شریفی، مهدی؛ بورقانی فراهانی، سهیلا؛ شیانی، ملیحه و شریفی، مهدخت(1398). تدوین الگویی جهت ارتقای کارکرد شبکههای اجتماعی مجازی در راستای بهبود وضعیت سلامت زنان. فصلنامه مطالعات رسانههای نوین، سال پنجم، شماره 20. 245-278.
- شمس، مرتضی و فرقانی، محمد مهدی(1397). شبکه هاي اجتماعي مجازي و توليد شايعات در انتخاباتِ سياسي (مطالعه موردي: شبکه اجتماعي اينستاگرام)، دوره 12، شماره 28. 95-120.
- صادقزاده، رقیه(1396). وابستگی به شبکههای اجتماعی مجازی در زنان خانهدار(مطالعه موردی کیفی). فصلنامه جامعه، فرهنگ و رسانه، دوره 6، شماره 22.
- عاملي، سعیدرضا (1382). دو جهاني شدن ها و جامعه جهاني اضطراب، نامه علوم اجتماعي، 11(1): 174-143، تابستان.
- عدلی پور، صمد و همکاران(1392)؛ « شبکه اجتماعی فیس بوک و هویت ملی جوانان»، فصلنامه مطالعات ملی، س 14، شماره 4.
- فاضلی، نعمت الله (1390). دیجیتالی شدن به سبک ایرانی و ایرانی شدن به سبک دیجیتال، رسانه، 7(3): 48-24، تابستان.
- کاروانی، عبدالطیف(1397)؛ تعامل در فضای مجازی و تأثیر آن بر هویت ملی دانشجویان دانشگاه سیستان و بلوچستان. فصلنامه مطالعات ملی؛ 74، سال نوزدهم، شماره 2.
- کاستلز، مانوئل(1380). عصر اطلاعات، اقتصاد، جامعه و فرهنگ، مترجم: افشین خاکباز، احد علیقلیان، تهران نشر نو.
- کاستلز، مانوئل. (1380)عصر اطلاعات، اقتصاد،جامعه و فرهنگ (ظهور جامعه شبکه ای). علیقلیان.ا و خاکباز.ا و چاوشیان.ح . جلد1 .انتشارات طرح نو،تهران.
- یاراحمدي، سعید؛ زارعی، فاطمه. (1398 ).پیامدهاي حضـور در شـبکه هـاي اجتمـاعی آنلاین بر زندگی زوجین مطالعه کیفی. فصلنامۀ آموزش و بهداشت و ارتقاي سـلامت ایران، 7(1 )صـ 45-30.
- Chau, d & Lee, C. (2017); Discursive construction of identities in a social network-educational space, Discourse, Context & Media, Vol 18.
- Gordon, C.,Al Zidjaly,N and Tovares,A.V. (2017), “Mobile phone as Cultural Tools for Identity Construction Among College Students in Oman, Ukrain and the US”,Discourse, Context and Media,No.17: 9-19.
Kizgin,H.(2018). The Impact of Social Media on Consumers’ Acculturation and Purchase Intentions, Information Systems Frontiers, Volume 20, Issue 3, pp 503–514.
- Laeder,J.(2018). Social Media and Consumer Culture: Addicted to the Idealized Consumer, Advanced Writing: Pop Culture Intersections. 30. https://scholarcommons.scu.edu/engl_176/30.
- Laura,D.(2017). What is the impact of Instagram’s Social Influencers on Consumer Attitude and Purchase Behaviour of lifestyle products, Master en Sciences de Gestion.
- Mcmanus, Rechard. (2009). “10 mobile social networks to check out.” ( 12.5.2014) from http://readwrite.com/2009/01/04/10_mobile_social_networks_redux
- Wang, K., Zhou, M., & Zhang, Z. (2017). Can insecurely attached dating couples get compensated on social network sites?—The effect of surveillance. Computers in Human Behavior, 73,pp 303- 310.
Analysis of the consumption of new media among women in Tehran
(Case study: the extent and type of use of virtual social networks)
Abstract
The present study was conducted with the aim of analyzing the use of virtual social networks among women in Tehran and also comparing the purposeful use of virtual social networks among them. Descriptive research method, the statistical population of the research includes all the women living in Tehran and the sample number is 303 women who answered the research questionnaires through google form. The findings of the research showed that Instagram (average 3.19) and Telegram (average 2.53) had relatively better status than Twitter (average 1.96) and Facebook (average 1.42). The results also showed that Tehrani women mostly use Telegram to receive information and gain knowledge and are at a weak level in terms of content production. Women mostly use Instagram pages and other people's personal experiences on Twitter to receive various trainings. Female Facebook users are more active in commenting for others.
Keywords: new media, Instagram, Telegram, Twitter, Facebook, women of Tehran
[1] Jana, Jessica & Willi
[2] Wang, Zhou & Zhang
[3] Jana, Jessica & Willi