Sociological analysis of the role of social movements in the formation of environmental policies
Saeed Ebrahimi Onbirbiglo
1
(
Ph.D. student of International Relations, Islamic Azad University, Tabriz branch, Tabriz, Iran
)
Mohammad Yousefi Joybari
2
(
Assistant Professor, Department of Political Science and International Relations, Islamic Azad University, Tabriz branch, Tabriz, Iran. Corresponding author: yousefijouybari@iaut.ac.ir
)
Seyyed Jamaluddin Dehghani Firouzabadi
3
(
Professor of the Department of International Relations, Allameh Tabatabai University, Tehran-Iran
)
Keywords: environment, social movements, environmental movements,
Abstract :
One of the most important dimensions of quality of life is safety and environmental health. Today, the issue of the environment has gained an important place in the public sphere and discourse or public opinion, and environmental movements have become one of the most important and strongest social movements and have had an impact on the decision-making process. These movements have been able to have decisive effects on other actors and on decisions, despite being very limited in terms of material power sources. The main goal of these movements is to develop environmental discourses and link environmental issues to societies that have achieved significant success in this way. In general, the theoretical debate about social movements has been significantly highlighted since the 1960s. The growth of the theoretical debate about how to understand and recognize social movements was a reaction to the growth and expansion of these movements within developed societies. The role of social movements in influencing environmental policies is significant and these movements have many abilities in this field. The attention of most governments, organizations, researchers and scientists has been drawn to the role of these movements, and this means the influence of social movements on environmental policies.
- Andrews, K. & Caren, N. (2010). “Making the News, Movements, Organizations, Media Attention and the Public Agenda”. American Sociological Review, 75(6)
2-Alizadeh, Massoud, Zaranshan, Shahram, Dolatabadi, Zohra (2017) Participation of non-governmental organizations in the creation and implementation of environmental rights of the European Union, Public Law Research Quarterly, 20th year, number 60, autumn
3-Askar Jalalian, Zarei, Mustafa, Afrogh, Abdul Mohammad (2017) Challenges of international criminal law in combating environmental crimes, International Police Studies Quarterly, Year 7, Number 33, Spring.
4-Barnes, S. H., & Kaase, M. (1979). Political action: Mass participation in five Western democracies. Thousand Oaks, CA: Sage.
5-Barry, John (1999) Environment and Social Theory. London and New York: Routledge. Cambridge University Press
6-Brilliants, A. B. & Fernandez, M. T. (2011). “Good Governance, Social Quality and Active Citizenship in Philippine”. International Journal of Social Quality, 1 (2).
7-Clarke, John N. and Edwards, Geoffrey R. (2004) “Introduction.” In Global Governance in the Twenty-First Century, Edited by John N. Clarke and Geoffrey R. Edwards, pp. 1-20. Houndmills and New York: Palgrave Macmillan.
8-Coffin, Barbara (2002) Rethinking International Organization Deregulation and Conservation. New York: Springer.
9-Dalton, R. J. (2005). “The Greening of the Global Cross-National Levels of Environmental Group Membership”, Environmental Politics, 14 (4).
10-Dalton, R. J. (2015). “Waxing or Waning? The Changing Patterns of Environmental Activism”, Environmental Politics, 24 (4).
Global Governance. London and New York: Routledge
11-Dell, K. (2002). “Participatory Environmentalism, The Forth Wave?”, Presented in Annual Meeting of the American Political Science Association, Boston, Massachusetts, August, 27 September
12-Esty, Daniel and Mendelsohn, Robert (1998) "Moving From National to International Environmental Policy". Policy Sciences 31: 225-235.
13-Gvosdev, Nikolas K. (2005) "Communitarian Realism". American Behavioral Scientist 48 (12): 1591-1606.
14-Hoffmann, Matthew J. (2005) "What's Global About Global Governance? A Constructivist Account". In Contending Perspective on Global Governance Coherence, Contestation and World Order, Edited by Alicc Ba and Mathew J. Hoffmann, pp. 110-128. London and New York: Routledge.
15-Holdo, M. (2019). “Sincerity as Strategy: Green Movements and the Problem of Reconciling of Deliberative and Instrumental Action”, Environmental Politics, 28 (4).
16-Jessop, B. (2010). “Redesigning the State, Reorienting State Power and Rethinking the State”, in in K.T. leicht&J.C.Jenkins (eds), Hand Book of politics Politics and State and Society in Global Perspective, New York, springer publications.
17-Khagram, Sanjeev, Riker, James V. and Sikkink, Kathryn (2002) "From Santiago to Transnational Social Movements/ Networks/ And Norms, Edited by Sanjeev Khagram,
18-Keshavarzii, Saeed, Khaje Nouri, Bijan, Ghaffarinasab, Esfandiar (2016) Evaluation of the effect of different media on the level of participation in environmental movements: the case of Iran's nature scavengers’ movement, Quarterly Journal of Public Policy-Strategic Studies, Vol. 7, No. 25, Winter.
19-Maiba, Hermann (2005) "Grassroots Transnational Social Movement Activist: The Case of People's Global Action". Social Focus 41-63.
20-Moshirzadeh, Homeira, Hashemi, Seyedeh Fatemeh (2012) The role of transnational movements in the global management of environmental affairs, Policy Quarterly, Journal of the Faculty of Law and Political Science, Volume 43, Number 1, Spring.
21-Mosleh, Pegah (1400) Environmental issue: a priority in the construction of political theorizing, political and international approaches, period 13, number 1, autumn.
22-O' Neill, Kate (2009) The Environment and International Relations. Cambridge:
23-Roberts, Julian (2007) Marine Environment Protection and Biodiversity
24-Sardarnia, Khalil Elah (1400) Environmental movements in current political economies with a focus on the silent revolution theory, International Political Economy Studies, 4th period, 1st issue. Seattle: Transnational Advocacy Groups". In Restructuring World Politics
25-Simbor, Reza, Rafiei, Mohammad (2017) The Nature of Environmental Movements in the European Union, International Relations Research, 8th Volume, 4th Issue, Winter.
26-Smith, Jackie (2002) "Bridging Global Divides? Strategies Framing and Solidarity in Transnational Social Movement Organization". International Sociology 17 (4): 505-528.
27-Smith, Jackie and Fenter, Tina (2007) "Structural Approaches in the Sociology of social Movements". In Handbook of Social Movements Across Disciplines, Edited by Conny Roggeband and Bert Klandermans, pp. 13-57. New York: Springer.
28-Snow, D. E., & Oliver, P. E. (1995). Social movements and collective behavior: Social psychological dimensions and considerations. In K. S.
29-Ziniel. C. & Bradley, T. (2018). “Greening SMEs and the New Wave of the Environmental Social Movement”, International Journal of Social Quality, 8 (2).
30-Zurn, Michael (2004) Global Governance and Legitimacy Problems. Government and Opposition 39 (2): 260-87.
Research Paper
_||_
- Andrews, K. & Caren, N. (2010). “Making the News, Movements, Organizations, Media Attention and the Public Agenda”. American Sociological Review, 75(6)
2-Alizadeh, Massoud, Zaranshan, Shahram, Dolatabadi, Zohra (2017) Participation of non-governmental organizations in the creation and implementation of environmental rights of the European Union, Public Law Research Quarterly, 20th year, number 60, autumn
3-Askar Jalalian, Zarei, Mustafa, Afrogh, Abdul Mohammad (2017) Challenges of international criminal law in combating environmental crimes, International Police Studies Quarterly, Year 7, Number 33, Spring.
4-Barnes, S. H., & Kaase, M. (1979). Political action: Mass participation in five Western democracies. Thousand Oaks, CA: Sage.
5-Barry, John (1999) Environment and Social Theory. London and New York: Routledge. Cambridge University Press
6-Brilliants, A. B. & Fernandez, M. T. (2011). “Good Governance, Social Quality and Active Citizenship in Philippine”. International Journal of Social Quality, 1 (2).
7-Clarke, John N. and Edwards, Geoffrey R. (2004) “Introduction.” In Global Governance in the Twenty-First Century, Edited by John N. Clarke and Geoffrey R. Edwards, pp. 1-20. Houndmills and New York: Palgrave Macmillan.
8-Coffin, Barbara (2002) Rethinking International Organization Deregulation and Conservation. New York: Springer.
9-Dalton, R. J. (2005). “The Greening of the Global Cross-National Levels of Environmental Group Membership”, Environmental Politics, 14 (4).
10-Dalton, R. J. (2015). “Waxing or Waning? The Changing Patterns of Environmental Activism”, Environmental Politics, 24 (4).
Global Governance. London and New York: Routledge
11-Dell, K. (2002). “Participatory Environmentalism, The Forth Wave?”, Presented in Annual Meeting of the American Political Science Association, Boston, Massachusetts, August, 27 September
12-Esty, Daniel and Mendelsohn, Robert (1998) "Moving From National to International Environmental Policy". Policy Sciences 31: 225-235.
13-Gvosdev, Nikolas K. (2005) "Communitarian Realism". American Behavioral Scientist 48 (12): 1591-1606.
14-Hoffmann, Matthew J. (2005) "What's Global About Global Governance? A Constructivist Account". In Contending Perspective on Global Governance Coherence, Contestation and World Order, Edited by Alicc Ba and Mathew J. Hoffmann, pp. 110-128. London and New York: Routledge.
15-Holdo, M. (2019). “Sincerity as Strategy: Green Movements and the Problem of Reconciling of Deliberative and Instrumental Action”, Environmental Politics, 28 (4).
16-Jessop, B. (2010). “Redesigning the State, Reorienting State Power and Rethinking the State”, in in K.T. leicht&J.C.Jenkins (eds), Hand Book of politics Politics and State and Society in Global Perspective, New York, springer publications.
17-Khagram, Sanjeev, Riker, James V. and Sikkink, Kathryn (2002) "From Santiago to Transnational Social Movements/ Networks/ And Norms, Edited by Sanjeev Khagram,
18-Keshavarzii, Saeed, Khaje Nouri, Bijan, Ghaffarinasab, Esfandiar (2016) Evaluation of the effect of different media on the level of participation in environmental movements: the case of Iran's nature scavengers’ movement, Quarterly Journal of Public Policy-Strategic Studies, Vol. 7, No. 25, Winter.
19-Maiba, Hermann (2005) "Grassroots Transnational Social Movement Activist: The Case of People's Global Action". Social Focus 41-63.
20-Moshirzadeh, Homeira, Hashemi, Seyedeh Fatemeh (2012) The role of transnational movements in the global management of environmental affairs, Policy Quarterly, Journal of the Faculty of Law and Political Science, Volume 43, Number 1, Spring.
21-Mosleh, Pegah (1400) Environmental issue: a priority in the construction of political theorizing, political and international approaches, period 13, number 1, autumn.
22-O' Neill, Kate (2009) The Environment and International Relations. Cambridge:
23-Roberts, Julian (2007) Marine Environment Protection and Biodiversity
24-Sardarnia, Khalil Elah (1400) Environmental movements in current political economies with a focus on the silent revolution theory, International Political Economy Studies, 4th period, 1st issue. Seattle: Transnational Advocacy Groups". In Restructuring World Politics
25-Simbor, Reza, Rafiei, Mohammad (2017) The Nature of Environmental Movements in the European Union, International Relations Research, 8th Volume, 4th Issue, Winter.
26-Smith, Jackie (2002) "Bridging Global Divides? Strategies Framing and Solidarity in Transnational Social Movement Organization". International Sociology 17 (4): 505-528.
27-Smith, Jackie and Fenter, Tina (2007) "Structural Approaches in the Sociology of social Movements". In Handbook of Social Movements Across Disciplines, Edited by Conny Roggeband and Bert Klandermans, pp. 13-57. New York: Springer.
28-Snow, D. E., & Oliver, P. E. (1995). Social movements and collective behavior: Social psychological dimensions and considerations. In K. S.
29-Ziniel. C. & Bradley, T. (2018). “Greening SMEs and the New Wave of the Environmental Social Movement”, International Journal of Social Quality, 8 (2).
30-Zurn, Michael (2004) Global Governance and Legitimacy Problems. Government and Opposition 39 (2): 260-87.
Research Paper
تحلیل جامعه شناختی نقش جنبشهای اجتماعی در شکل گیری سیاستهای زیستمحیطی
چکیده :
یکی از مهمترین ابعاد کیفیت زندگی ، امنیت و سلامت زیست محیطی است . امروزه مسأله محیط زیست از جایگاه مهمی در حوزه عمومی و گفتمانی یا افکار عمومی برخوردار شده است و جنبش های زیست محیطی به یکی از مهمترین و قوی ترین جنبش های اجتماعی تبدیل شده و بر فرایند تصمیم گیری تاثیر گذار بوده است . این جنبشها توانستهاند به رغم محدودیت زیاد از نظر منابع قدرت مادی ، تأثیراتی تعیینکننده بر سایر کنشگران و بر تصمیمات داشته باشند . هدف اصلی این جنبش ها ، توسعه گفتمان های زیست محیطی و پیوند زدن مسائل زیست محیطی به جوامعی است که در این راه موفقیت های چشمگیری کسب نموده اند . بطور کلی مناظره تئوریکی درباره جنبش های اجتماعی از سال های 1960 به طور چشمگیری برجسته شده است . رشد مناظره تئوریکی درباره چگونگی درک و شناخت جنبش های اجتماعی واکنشی به رشد و گسترش این جنبش ها در درون جوامع توسعه یافته بود. نقش جنبشهای اجتماعی در تأثیرگذاری بر سیاستهای زیست محیطی قابلتوجه است و این جنبشها در این زمینه دارای تواناییهای فراوانی هستند . توجه اکثر دولتها ، سازمانها ، محققان و دانشمندان به نقش این جنبش ها جلب شده است و این خود به معنای تأثیرگذاری جنبشهای اجتماعی بر سیاستهای زیستمحیطی است .
واژگان کلیدی : جنبشهای اجتماعی ، محیطزیست ، جنبشهای زیست محیطی
مقدمه :
با پیدایی جنبش های زیست محیطی ، از اواخر دهه 60 میلادی ، اصطلاح طبیعت در نوشته های جامعه شناختی ، معمولا مترادف با اکو سیستم یا در ارتباط با با زوال اکو سیستم ها به کار گرفته شد و رشته ای به نام جامعه شناسی زیست محیطی شکل گرفت . از دیدگاه جامعه شناسی محیط زیست ، محیط زیست میراث مشترک بشریت است و حفظ حقوق آن ضرورتی ملی و بین المللی است . اما در سال های اخیر این میراث مشترک در معرض خطر جدی قرار گرفته است . در واقع با پیشرفت تمدن بشری و توسعه فناوری و ازدیاد روز افزون جمعیت ، در حال حاضر دنیا با مشکلی به نام بحران و تخریب محیط زیست روبرو شده است که زندگی ساکنان کره زمین را تهدید می کند. مسئله آلودگی های زیست محیطی توام با انقلاب صنعتی قرن هجدهم در انگلستان و گسترش آن به اروپای غربی و دیگر جوامع ، پدیدار شده و تا اوایل قرن بیست و یکم آثار آن به شکل بی سابقه ای گسترش یافته است ، به گونه ای که آلودگی های زیست محیطی به مثابه تهدیدی برای جوامع انسانی شناسایی می شود. یکی از خصوصیات مهم جهانیشدن و تلاشهای جهانی برای تدبیر و اداره مسائل ناشی از آن یعنی تدبیر جهانی امور تعدد کنشگران دخیل در آن و به طور خاص نقش قابلتوجه کنشگرانی است که بطور سنتی در عرصه بینالمللی مهم محسوب نمیشدند. این مسأله را میتوان در عرصه سیاست جهانی محیط زیست ملاحظه کرد (23) . به طور تاریخی اکثر مشکلات زیستمحیطی در قلمرو محلی بودند و بنابراین نیازی به توجه بینالمللی و جهانی نداشتند. اما به تدریج بعضی از انواع آلودگیها که مدتها محلی تلقی میشدند به عنوان مشکلاتی درک شدند که ورای مرزهای کشورها را در بر میگیرند و نیازمند همکاری بینالمللی هستند . (12) با ظهور تهدیدات و مشکلاتی در خصوص محیط زیست جهانی، حل این مسأله به هدفی عمده در منافع سیاسی و عمومی تبدیل شده است. در دهههای 1980 و 1990 انگاره محیط زیست جهانی قوت گرفت و با ظهور مشکلات زیست محیطی جهانی مثل از میان رفتن تنوع زیستی، گرم شدن زمین و تخریب لایه ازن، که عرصه جهانی را در بر میگیرند اما لزوماً خاستگاه جهانی ندارند، انگاره محیط زیست جهانی تکمیل شد(5) . مسائل جهانی زیست محیطی با اقدامات یکجانبه دولتها برطرف نمیشود. مجموعهای از تدابیر جهانی و بینالمللی امور برای نشان دادن مشکلات فرامرزی زیستمحیطی از دهههای گذشته رشد پیدا کردهاند(22) . در این میان تعدادی از محققین و سیاستگذاران اظهار میکنند که سازمانهای بینالمللی غیرحکومتی و جنبشهای فراملی اجتماعی به عنوان نیروی قدرتمند جدیدی در عرصه سیاست بینالملل ظهور یافتهاند که اعمال و هنجارهای جهانی را تغییر میدهند. دیگران به این کنشگران غیردولتی به عنوان منبع مخالفت از پایین نگاه میکنند که اقتدار و اعمال دولتها و نهادهای بینالمللی را به چالش میکشند و به پارامترهای تدبیر جهانی امور شکل میدهند(17) . در واقع طیفی از کنشگران گوناگون همچون دولتها، سازمان ملل، اتحادیه اروپا، سازمانهای غیرحکومتی ، جنبشهای اجتماعی، اجتماعات علمی، دانشمندان علوم مرتبط و شرکتهای چندملیتی در تلاشهایی برای برطرف کردن مشکلات زیست محیطی درگیر هستند (20) . پژوهش حاضر بطور نظری به تحلیل جامعه شناختی نقش جنبشهای اجتماعی در شکل گیری سیاستهای زیستمحیطی پرداخته است .
سوال اصلی مقاله حاضر این بود که آیا جنبشهای اجتماعی در شکل گیری سیاستهای زیستمحیطی نقشی داشته است ؟
هدف کلی مطالعه حاضر ، تعیین نقش جنبشهای اجتماعی در شکل گیری سیاستهای زیستمحیطی می باشد .
روش تحقیق و مطالعه ، روش اسنادی و کتابخانه ای (کتب تخصصی و پیشینه های تحقیق ) بود و داده های اسنادی لازم پس از فیش برداری و طبقه بندی بر اساس هدف تحقیق و سوال پژوهشی تحلیل شدند .
مروری بر تحقیقات انجام گرفته
تحقیقات مختلفی در باره جنبشهای اجتماعی و شکل گیری سیاستهای زیستمحیطی انجام گرفته است که در ادامه به تعدادی از مهمترین مطالعات اشاره می شود :
مطالعه برلینتس و فرناندز (6) نشان میدهد که مشارکت شهروندان در قالب نهادهای مدنی یا به شکل مستقیمتر در قالب جنبشهای اجتماعی میتواند بر اصلاحات نهادی مرتبط با ارتقای کیفیت زندگی و کاهش فساد مؤثر باشد.
دل (11) در مطالعهای با عنوان محیطزیستگرایی مشارکتی موج چهارم، با استناد به مطالعات انجام شده به این باور میرسد که حراست از محیطزیست در آمریکا نیازمند بازتقویت مشارکت دموکراتیک نهادها، جنبشها و فعالان محیطزیستی است. مطالعات کمّی او نشان میدهد که موفقیت سبزها در انتخابات و جلب توجه افکار عمومی میتواند در توسعه پایدار متعهد به محیطزیست در آمریکا مؤثر باشد.
مطالعات زینیل و بردلی (29) در انگلستان نشان میدهد که فعالیتهای گروهها و جنبشهای رایکالی محیطزیستی بر جهت دادن مشاغل و کارخانههای تولیدی به تولیدات سازگار با حفظ محیطزیست بسیار تأثیرگذار بوده است.
علیزاده و همکاران (2) در مقالهای با عنوان مشارکت نهادهای غیردولتی در ایجاد و اجرای حقوق محیطزیست اتحادیه اروپا، به بررسی مشارکت بازیگران غیردولتی در مسائل زیستمحیطی و حق دسترسی آنها به عدالت زیستمحیطی در حقوق اتحادیه اروپا در پرتو کنوانسیون بینالمللی آرهوس و آرای قضایی دیوان دادگستری اتحادیه اروپا پرداختهاند. نتایج آنها نشان میدهد که برای رسیدن به این اهداف، اتحادیه اروپا به بازنگری در برخی مقررات و دستورالعملهای خود از طریق اقدام هماهنگ نهادهای مسئول و نیز اصلاح قوانین داخلی توسط دولتهای عضو نیاز دارد.
سیمبر و رفیعی (25) در مقالهای تحت عنوان ماهیت جنبشهای زیستمحیطی در قلمرو اتحادیه اروپا، به این نتیجه رسیدهاند که جنبشهای اجتماعی زیستمحیطی در جوامع اروپایی از طریق تأثیرگذاری بر فرایند مذاکرات بر سیاستهای زیستمحیطی اتحادیه اروپا در جهت گسترش قواعد زیستمحیطی اثرگذار بودهاند.
کشاورزی و همکاران(18) در تحقیقی با عنوان ارزیابی تأثیر رسانههای مختلف بر میزان مشارکت در جنبشهای محیطزیستی : مورد جنبش رفتگران طبیعت ایران، به دنبال بسط ادبیات جنبشهای اجتماعی بودهاند و اثرات متغیرهای مستقل را بر میزان و نوع مشارکت افراد مورد ارزیابی قرار دادهاند.
عسکرجلالیان و همکاران (3) در مطالعهای با نام چالشهای حقوق کیفری بینالمللی در مبارزه با جرایم زیستمحیطی، به چالشهای پیش روی گسترش عدالت کیفری در رسیدگی به جرایم زیستمحیطی در حقوق بینالملل کیفری پرداختهاند. همانطور که ملاحظه میشود هنوز تحلیلی جامعه شناختی در باره نقش جنبشهای اجتماعی در شکل گیری سیاستهای زیستمحیطی به انجام نرسیده است . تحقیق حاضر در حد مقدورات به این امر مهم می پردازد .
جنبشهای اجتماعی و مساله زیست محیط
جنبش اجتماعی شکلی از اعتراض گروهی است که از سویی تا حدی از سازماندهی رسمی برخوردار است و از سوی دیگر تعداد اعضای آن بیشتر است. در نتیجه هرچه اعضای یک اعتراض گروهی بیشتر باشد، به مفهوم جنبش اجتماعی نزدیکتر میشود. صاحبنظران معتقدند که بیشتر تعاریف جنبش اجتماعی حاوی عناصر زیر است: اهداف یا مقاصدی که باید اجرا شوند، بعد سازمانی، درجه تداوم موقت، گسترش فعالیت نهادی – لابیکریف اقدامات سیاسی و فرانهادی یعنی تظاهرات (28) . مطالعهای دقیق درباره اعتراضات اجتماعی از قبیل طومارها، تظاهرات، تحریم از سوی مصرفکنندگان، اهمیت زیادی را که آنها طی دهه 1980 به دست آوردند و اینکه چگونه امروزه نمایانگر ساز و کار مهم بسیج سیاسی هستند را برجسته میکند. بارنز و کاز پنج معیار را برای شناسایی کنشگری اعتراضی توصیف میکنند؛ امضای طومارها، حضور در تظاهرات قانونی، استفاده از حق اعتصاب و اشغال کارخانهها یا ساختمانها (4) . اعتراض صلحجویانه به شکلی گسترده به منزله شکلی از اظهارنظر سیاسی با هدف اصلاح قوانین، تدثیرگذاری بر فرایندهای سیاسی و بازنگری در الگوهای رفتار اجتماعی پذیرفته شده است. ریشههای آن را میتوانیم در فلسفه و گفتار گاندی یا در جنبش حقوق مدنی آمریکا (1970-1950) بیابیم. در جوامع پساصنعتی، اعتراضها نه تنها در میان دانشجویان و نسلهای جوانتر روی داد، بلکه بخشهای میانسال جمعیت، متخصصان دارای تحصیلات دانشگاهی را نیز در بر گرفت.
جنبش زیستمحیطی در دهه 1990 نشانگر آغاز عصر جدیدی برای مشارکت مدنی است. این جنبش با تظاهرات جمعی و اعتراضهایی که با نشستها یا گردهماییها همزمان شده بود، جایی که رهبران جهان در مورد مسائل «سبز» بحث و مذاکره کردند و به توافق رسیدند، تداعی میشود. ما میتوانیم به اعتراضات جهانی علیه نشست وزرای سازمان تجارت جهانی در سیاتل (1999) یا اقدامات مشابه اشاره کنیم که جنگ در عراق را تقبیح میکردند. اخیراً بهار عربی، ایندیگنادوس در مادرید، اشغال والاستریت در نیویورک، جنبش پنجستاره در ایتالیا و شورشها در مخالفت با اقدامات ریاضت طلبانه و قطع کمک به واسطه سیاستگذاریهای اجتماعی، بیانگر نسخه کنونی کنش مدنی است. گرچه هر کدام از این جنبشها به علتهای خاص واکنش نشان میدهند و ویژگیهای مجزایی دارند و برخی از ویژگیهای آنها نیز مشترک است، عناصر متحدکننده آنها را میتوان از هم متمایز کرد. بیش از هر چیز، بیشتر این گروهها متقاعد شدهاند که شرکتهای جهانی و رژیمهای اقتصادی فراملی از سیاستها و مقررات دولتی در مورد نیروی کار، محیطزیست، حقوق بشر و غیره گریختهاند و یک صحنه سیاسی فراتر از فرایندهای معمول قانونگذاری، انتخاباتی و مقرراتی شکل دادهاند. گذشته از این، همه آنها از فناوریهای جدید، اینترنت، به شیوه های گوناگون برای دستیابی به اهداف شان استفاده میکنند. بیتردید، ابزارهای جدید رسانههای اجتماعی کنشگری را از نوع ابداع کردهاند .
دیدگاه های نظری مرتبط با جنبشهای اجتماعی و پیشبرد سیاستهای زیستمحیطی
امروزه مسأله محیط زیست سالم از جایگاه مهمی در حوزه عمومی جهانی و گفتمانی یا افکار عمومی برخوردار است و نظریه ها و دیدگاه مختلفی در این زمینه طرح شده است . در چارچوب نظریه جامعه خطرپذیر اولریش بک باید گفت که آلایندهها و دستکاریهای شدید دنیای مدرن در محیط طبیعی در عصر مدرنیته متأخر و پساصنعتی، سبب کاهش شدید رضایت شهروندان و مردم جهان و حتی افزایش استرسها شده است. مکتب انتقادی یکی از مهمترین رویکردهای متأخر در حوزه امنیت است که به مسأله امنیت زیستمحیطی توجه جدی کرده است. در این رویکرد نسبت به رشد سریع فعالیتهای اقتصادی و تهدیدهای امنیتی زیستمحیطی و کاهش سریع منابع طبیعی به دلیل افزایش شدید جمعیت و تقاضاهای فزاینده جهانی آن هشدار داده شده است؛ لذا این نظریه قائل بر این است که امنیت زیستمحیطی جنبه عام و فراگیر یافته و سایر منازعات و بیثباتیها را تحت تأثیر قرار داده است. از دهه 1990 و به ویژه از دهه 2000 به این سو، بخش شایانتوجهی از جنبشها و کنشگران اجتماعی در دو ساحت گفتمانی – گفتگویی با هدف تجهیز شناختی و نگرشی برای یک توافق همگانی و در ساحت عملی برای اعمال فشار و ملزمسازی دولتها، شرکتها و نهادهای مالی بینالمللی به حفظ و حراست از سلامت و امنیت زیستمحیطی در برنامهها و سرمایهگذاریهای اقتصادی و صنعتی وارد عمل شدهاند. در حقیقت یکی از مهمترین عرصههای ترکیب دو ساخت گفتگویی و اقدام، توجه به محیطزیست است که میتوان آن را نیز در چارچوب نظریه حوزه عمومی هابرماس با سه مؤلفه گفتگوی عمومی، رسیدن به توافق عمومی و اقدام یا کنش جمعی تحلیل کرد. در حقیقت جنبشهای اجتماعی به این باور رسیدهاند که بدون تجهیز شناختی – نگرشی و گفتمانی که برای همراهسازی افکار عمومی ضروری هستند، نمیتوان به شکل نیرومند بر تصمیمگیران برای اصلاح سیاستهای مرتبط با کیفیت زندگی از جمله محیط زیست سالم و سازوکارسازی مدرنیته متأخر با محیطزیست تأثیرگذار بود. جنبشهای زیستمحیطی با یک چرخش نظاممند، به دنبال استفاده از همه ظرفیتهای ارتباطی و شناختی جامعه برای برقراری گفتگوهای عمومی و آفرینش کنش جمعی برای رهایی، امنیت و زیست بوم سالم و امن هستند. بر اساس نظریه بازاندیشی گیدنز میتوان گفت که جنبشهای اجتماعی و سایر کنشگران در حوزههای عمومی به دنبال بسترسازی گفتگویی و عملیاتی – انتقادی برای بازاندیشی در سبک زندگی، نوآوری، ایجاد سبک زندگی جدید به دور از اخلاق و نگرشهای سیاسی قدرتبنیاد هستند؛ اما دشواری در ترکیب صداقت در گفتگو و اقدام اعتراضی بهمثابه چالش مهم برای جنبشهای اجتماعی از جمله جنبش سبزهاست (15) . در واقع جایگاه و تأثیرگذاری جنبشهای محیطزیستی در مناسبات قدرت، باید با توجه به تفاوت ساختار قدرت در جوامع و نظامهای سیاسی متفاوت بررسی شود و این کاری فراتر از تحلیل سیاسی و مطالعه تجربی صرف و نیازمند برخورداری از نظریه سیاسی با میزانی از تعمیمپذیری است. نوع نظام سیاسی که در واقع متشکل از ساختارها و فرایندهای سیاسی نهادینه شده در یک واحد سیاسی است در ایجاد، گسترش و امکان حل مسائل زیست محیطی نقش اساسی دارد. دموکراتیک یا اقتدارگرا بودن ساختار نظامها و میزان تمرکز قدرت در آنها باید در هر رویکرد نظری به وجه سیاسی مسأله محیطزیست از آغاز به منزله عاملی تعیینکننده در نظر گرفته شود (21) . جنبشها، سازمانهای مردمنهاد و گروههای سبز از طریق استفاده بیشینه ازظرفیتهای ارتباطی و شبکهای در فضاهای برخط اینترنتی و واقعی، ایجاد و گسترش هویتسازی سبز و زیستمحیطی، خلق معناها و باورهای منطبق بر بازگشت به طبیعت و پیوند ناگسستی امنیت و سلامت انسانها و موجودات غیرانسانی و گیاهی با سلامت و امنیت زیستمحیطی در ابعاد گوناگون و تجهیز و بسیج شناختی و نگرشی افکار عمومی توانستهاند گفتمانهای واقعگرایانه و سودمحورانه مسلط بر اقتصاد سیاسی سرمایهداری و شبهسرمایهداری را به چالش کشیده و گفتمان زیستمحیطی را بر مبنای عدالت و پاسخگویی اقتصادهای سیاسی و توسعهای به نوعی گفتمان جهانی مبدل سازند. چنین بسترسازیهایی به گسترش بسیج عمومی از طریق سبزها از اواخر سال های 1990 به ویژه از 2000 به این سو انجامیده است. امروزه شبکه های اجتماعی اینترنتی و رسانههای بزرگ خبری با ظرفیتها و کارکردهایی همچون بسیج افکار عمومی، تجمیع هواداران، کسب منابع مالی، کارکردهای سیاسی، فرهنگی و ارتباطی، میتوانند برای جنبشهای اجتماعی زیستمحیطی و سایر جنبشها هویتسازی و گفتمانسازی کنند. از همین رهگذر است که این جنبشها بر دستور کار تصمیمگیری و پاسخگوسازی حکومتها میتواند تأثیرگذار باشد (1) . طبعاً هر اندازه ظرفیت سازمانی، ارتباطی، شبکهای، اطلاعاتی، منابع مالی و منابع دیگر بیشتر باشد، توان جنبشها از جمله سبزها در پیشبرد اهداف خود بالاتر خواهد بود. جنبشهای زیستمحیطی و اقلیمی از گروههای بسیار گوناگون در فضاهای سایبری و واقعی اما با اهداف مشترک و کمترین اختلافات گفتمانی شکل گرفتهاند. اتخاذ رویکرد ترکیبی گفتمانی – پراکسیس یا اقدام از طرق پلزنی یا پیوند ارزشی – هدفی و بسط چارچوب در میان گروههای گوناگون زیستمحیطی میتواند از جنبشهای زیستمحیطی به مثابه چتر بزرگ و فراگیر برای هماهنگسازی، اجماع، توافق و اقدام جمعی بهره ببرد، کما اینکه در این ارتباط دستاوردهای بسیار خوبی داشتهاند. اما مهمترین چالش در کاربست و پیشبرد این رویکرد ترکیبی عبارتند از: تنوع و کثرت بالای گروهها، نفوذ گروههای لابی ضدمحیطزیست و سیاسی شدن این گروهها. در جهان امروز، صداقت و راستین بودن در گفتار و اقدام، کالای بسیار کمیابی است؛ اما در مورد سبزها میتوان به صداقت و راستی آنها تا حدودی امیدوار بود (15) . در میانه سال 2019 به ویژه از ماه سپتامبر، جهان شاهد فراگیرترین و جهانیترین شکل مداخله مدنی و اعتراضات سیاسی زیستمحیطی برای اعلام اعتراضات خود به مقامات حکومتی بهویژه در نشستهای سران کشورهای پیشرفته صنعتی در سازمانملل یا کنفرانسهای بینالمللی تخصصی در ارتباط با محیط زیست بود. یکی از مهمترین نقاط عطف در اعتراضات سپتامبر 2019، پیوستن دانشآموزان نوجوان و سخنرانیهای تهییجی و نمادین یک دختر شانزده ساله سوئدی به نام گرتا تونبرگ1در سازمانملل و چند کنفرانس بینالمللی زیستمحیطی بود. در اعتراضات اخیر، گروههایی همچون دانشآموزان، دانشجویان، دانشمندان، فعالان مدنی و سیاسی و همچنین تودههای مردم از همه قارهها و مناطق جهان مشارکت داشتند که صرفاً محدود به کشورهای صنعتی با آلایندههای بالای صنعتی نبود بلکه کشورهای در حال توسعه هم درگیر این اعتراضات زیستمحیطی در سال 2019 بودند. در این بین شبکههای اجتماعی و تلویزیونهای ماهوارهای از نقش بسیار مهمی در تهییج، بسیج و هویتسازی برای حراست از محیطزیست برخوردار بودند. نقش دانشآموز سوئدی در هدایت نمادین اعتراضات، نشاندهنده ظهور نسل جدیدی از رهبران بود. امروزه هیچ نوع تصمیمگیری و پاسخگویی دولتها نمیتواند در خلاء و بیتوجه به جنبشهای اجتماعی و کنشگران اجتماعی و چالشگریهای آنها در عرصههای زیستمحیطی، کیفیت زندگی، حقوقبشر وغیره بررسی و تحلیل شود (16) . در ارتباط با جنبشهای زیستمحیطی دو دیدگاه متعارض وجود دارد: گروه تردیدکنندگان بر این باور هستند که با شکلگیری چالشهای اجتماعی جدید، میزان استقبال از این جنبشها کاهش یافته است؛ اما در مقابل، گروه موافقان بر این نظرند که جنبشهایی همچون گروه سبز به سمت ارتباطات سازمانی برای تغییر سیاستگذاریهای حکومتی سوق یافته و از این رهگذر به دستاوردهای بسیار خوب دست یافتهاند (10) . در همین راستا برای آگاهی از سطح کنشگری جنبشهای اجتماعی بر مسائل زیستمحیطی، دادههای چند پیمایش بین-المللی زیستمحیطی سودمند خواهد بود. دادههای پیمایش جهانی از دهه 1990 تا دهه 2010 حاکی از تأیید انکارناپذیر رشد علایق زیستمحیطی در جهان و احساس نارضایتی از آلایندههای زیستمحیطی هستند. امروزه مشارکت و عضویت افراد اروپایی در جنبشها و گروههای زیستمحیطی افزایش یافته است. وقوع پارهای بحرانهای حاد زیستمحیطی مانند حادثه انفجار هستهای در چرنوبیل روسیه، آتشسوزی گسترده جنگلها در برزیل، بیتوجهی به توافقات زیستمحیطی و غیره میتوانند حرکتها و اعتراضات زیستمحیطی متوقفشده کوتاهمدت را دوباره شعلهور سازند. شواهد و دادههای سه پیمایش چهانی در سالهای 1993، 2000 و 2010 در بازه زمانی یادشده حاکی از تأیید الگوی ترکیبی فعالیت جنبشهای سبز در دو سطح نهادی – سازمانی و تودهها یا شهروندان است ( 24) . بالاترین فعالیتهای زیستمحیطی در سطح کنش سیاسی در کشورهای صنعتی و دموکراتیک اروپایی به ویژه اروپای شمالی رخ داده است؛ اما در اروپای شرقی پساکمونیسم با وجود رشد بالای دموکراسی، فعالیتهای زیستمحیطی در سطح سیاسی کمتر از سایر نقاط اروپا بوده است. از حیث ترکیب جمعیتی، گروه سنی جوانان، تحصیلکردهها و افراد معتقد به ارزشهای فرامادی به مراتب بیشتر از سایرین در فعالیتهای سیاسی و انتقادی زیستمحیطی مشارکت داشتهاند. البته در آغاز دهه 2010 این شکاف فعالیتی بین جوانان و بزرگسالان کمتر شد. از حیث گرایشات سیاسی، احزاب چپگرا بیشتر از احزاب راستگرا متمایل به فعالیتهای زیستمحیطی بودهاند. البته لازم به ذکر است که با گسترش فرایند فراگیری و غیرایدئولوژیکی شدن، احزاب میانه برای پیروزی انتخاباتی ناچار شدهاند از فعالیتهای زیستمحیطی حمایت کنند؛ اما احزاب محافظهکارتر کمتر به فعالیتهای زیستمحیطی علاقهمند بودهاند. در این بین باید گفت که در چند دهه اخبر، احزاب سبز گسترش یافته و یا به طور مستقل به شکل ائتلافی موفق به تشکیل حکومت شدهاند. تأثیر فعالیت گروهها و جنبشهای زیستمحیطی صرفاً به حکومتها محدود نمیماند بلکه در سطح خود شهروندان نیز به جامعهپذیری معطوف به امنیت زیستی منجر شده است. برای مثال در هشت کشور کانادا، آلمان، بریتانیا، ژاپن، نیوزیلند، نروژ، اسپانیا و ایالات متحده، تفکیک مرتب زبالهها از 62 به 83 درصد افزایش یافته است. همین طور در این کشورها در این بازههای زمانی تمایل به کاهش استفاده از انرژیها، کاهش مصرف آب و پرهیز از خرید تولیدات ضدمحیطزیستی بسیار دیده شده است. گروههای سبز و زیستمحیطی در این جوامع از اقبال عمومی بالایی برخوردارند. البته در کشورهای پساکمونیستی اروپای شرقی، تمایل به عضویت در احزاب و گروههای سیاسی به مرابت بیشتر از احزاب و گروههای سبز است. مهمترین دلایل در این ارتباط عبارت است از سطح پایین توسعه اقتصادی و به تبع آن، اهمیت ارزشهای مادی نسبت به فرامادی (9) .
نقش جنبشهای اجتماعی در تدبیر سیاستهای زیستمحیطی
تدبیر و اداره امور جهانی مفهومی است که به مجموعه فرایندهای هنجاری، اجتماعی، حقوقی و نهادی اشاره دارد که تعامل میان جهانیشدن و تجزیه جهان را تنظیم و گاه کنترل میکنند (7) . تفاوت حکومت با تدبیر و اداره امور در این است که در اداره امور ظرفیت انجام امور بدون داشتن صلاحیت حقوقی برای انجام آنها وجود دارد. ویژگی مهم تدبیر و اداره امور این است که از یک سوم آماج قواعد آن را نه فقط دولتها بلکه مجموعهای از کنشگران متعدد تشکیل میدهند و از سوی دیگر، کنشگران متعددی در فرایند تصمیمگیریهای منتهی به شکلگیری و اجرای قواعد دخیل هستند (30) . جنبشهای اجتماعی نیز یکی از این کنشگران محسوب میشوند که به طرق مستقیم یا غیرمستقیم درصدد تأثیرگذاری بر تصمیمات و نیز اجرایی شدن آنها هستند تا از این طریق بتوانند تغییرات مورد نظر خود را ایجاد کنند. رابطه میان جنبشهای اجتماعی و امور جهانی یکی از حوزههایی است که نشان میدهد چرا تدبیر جهانی امور باعث شده حرکت به سمت مطالعات چندرشتهای تعمیق یابد. رویکردها و نظریات گوناگونی در خصوص کنشگران دخیل در امور جهانی وجود دارد. برای بسیاری از واقعگرایان و نولیبرالها امور جهانی کم و بیش همان امور بینالمللی با نقش محوری دولتهاست. مثلاً از دیدگاه واقعگرایان سنتی به ویژه واقعگرایان محافظهکار انگلیسی و آمریکایی دفاع از حاکمیت ملی نخستین هدف ملی است. واقعگرایان تصدیق میکنند که جامعه مدنی و نیروهای بینالمللی موجودند، اما فضایی را در تحلیل آنها در بر نمیگیرند. واقعگرایان ظهور نظامی از تدبیر جهانی امور را مد نظر دارند که به طور مؤثر با تهدیدات فراملی نظیر تروریسم و مشکلات فراگیر ارتباط دارد و در همین حال از امتیازهای مربوط به حاکمیت دولتهای عضوش حفاظت میکند. این رویکرد نقش انگارهها، فرهنگ، نهادها و هنجارها را کمرنگ کرده و محدود میداند (13) . این نظریه با کم اهمیت تلقی کردن کنشگران غیردولتی قادر به تحلیل بسیاری از جنبههای امور جهانی نیست. از دیدگاه نولیبرالیسم اداره امور جهانی عمدتاً محدود به مطالعه کارکرد سازمانهای بینالمللی است و به طور تحلیلی متمرکز بر منشورهای رسمی، تعهدات و معاهدههایی است که تعدیل آنارشی بینالمللی را در نظر دارند (8) . این رویکرد فرض میکند که معاهدات و نهادهای فراملی نظم بینالمللی قانون محور را خلق میکنند که رضایتی در میان دولتها در مورد اینکه چطور باید جامعه بینالمللی اداره شود، به وجود میآورد. سازهانگاران بر این نظرند که هنجارها و گفتمانها در تدبیر قوانین و ساخت آنها به کار گرفته میشوند. برای سازه انگاران تدبیر جهانی امور مرکب از ساختارهای اجتماعی عمیق، هنجارها و دانش است. از نگاه سازه انگارانی که خود را مقید به دولت محوری نمیکنند ، نظام قوانین از فعالیتهای پویا و فعالیتهای متقابل کنشگران فراوانی در زمینههای متفاوت حاصل میشود (14) . از این منظر، کنشگران غیرحکومتی مثل جنبشهای اجتماعی از عناصر تأثیرگذار و مطرح در اداره جهانی امور هستند. آنها کارگزارانی به دنبال ایجاد تغییر هستند که در عین حال، از منابع چندانی هم برخوردار نیستند. منابع مادی آنها بسیار محدود است؛ با وجودی که از سازماندهی برخوردارند، اما معمولاً ساختار سلسله مراتبی ندارند و از میان اشکال مختلف اعمال قدرت، به اقناع متوسل میشوند. در واقع جنبش اجتماعی به عنوان تعامل در میان افراد، گروهها، جمعیتها، شبکهها و سازمانهایی تعریف میشود که در یک هویت جمعی به منظور ایجاد و یا جلوگیری از تغییر اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ورای نهادهای سیاسی موجود شریک هستند (19) . سیدنی تارو جنبشهای اجتماعی فراملی را به عنوان گروههای بسیج شده اجتماعی که حداقل در دو کشور شکل گرفتهاند تعریف میکند. این جنبشها در فعل و انفعالات ستیزهجویانه مداوم با دارندگان قدرت یعنی علیه دولت، نهادهای بینالمللی یا کنشگران اقتصادی چندملیتی درگیر شدهاند. از دهه 1990 شاهد افزایش فعالیت جنبشهای اجتماعی فراملی هستیم. در توضیح تأثیرگذاری جنبشهای اجتماعی زیستمحیطی عناصر همچون سازمانها و سازماندهی، ساختار فرصت سیاسی، بسیج منابع، هویت، طرز فکر و گفتمان جنبشها در نحوه فعالیت و عملکرد آنها نقش دارد. بنابراین قاعدتاً از میان نظریههای گوناگونی که در خصوص جنبشهای اجتماعی وجود دارد به نظریههایی اشاره میشود که دربردارنده چنین عناصری باشند و به طور مناسبی بتوانند نحوه فعالیت، ساز و کار و نتایج جنبشهای فراملی زیستمحیطی را توضیح دهند(20) . چشمانداز بسیج منابع بر تحلیل فرایندهایی که از طریق آنها منابع برای فعالیت جمعی بسیج میشوند، متمرکز است. سازماندهی جنبشها از این منظر نقش مهمی در توانایی آنها برای بسیج دارد (27) . در سطح فراملی سازمانهای جنبش فراملی با توسعه فعالیت متقابل فراملی و با ارتباط دادن فعالیتهای محلی با مبارزات سیاسی جهانی و حوزههای سیاستگذاری از هویت و انسجام گروه که در بسیج فراملی نقش دارد حمایت میکنند. فعالیت متقابل فراملی درون سازمانهای جنبش فراملی اجتماعی و جنبشهای فراملی گستردهتر به فعالین اجازه میدهد زبان مشترکی در مبارزات، اهداف، راهکارهای فعالیت جمعی و نمادهای مشترک داشته باشند (26). در مجموع میتوان گفت سازمانهای جنبش اجتماعی از فنون مبارزاتی گوناگون استفاده میکنند و به بسیج منابع و مردم میپردازند. از طرف دیگر گفتمان جنبش زیستمحیطی گفتمان مسلط اجتماعی و سیاسی را به چالش کشیده و از طریق خلق چارچوبها و معانی جدید و فرایند اقناعسازی به بسیج عمومی میپردازد و بر کنشگران دیگر نیز تأثیر میگذارد و از این طریق میتواند منجر به تغییر سیاستگذاریها و قواعد تنظیمی و تکوینی و نیز رعایت قواعد و عدم سرپیچی از آنها شود . قواعد تنظیمی در شرایط تعریف شده رفتارهایی را تجویز یا منع میکنند و قواعد تکوینی اشکال جدید رفتار را خلق یا تعریف مینمایند . به این ترتیب جنبشهای اجتماعی از طریق بسیج و با تکیه بر چارچوببندی های خاص میکوشند با ایجاد هویتها و رفتارهای جدید تغییرات موردنظر خود را پیش ببرند (20) .
نتیجهگیری و بحث :
در قرن بیستم، با اوج گیری توانایی های ابزاری بشر، تعادل زیست محیطی جهان به زیان طبیعت به هم خورد. با آشکارشدن دامنه تهدیدها، تأمل پیرامون محیط زیست ابعاد جدید و قابل ملاحظه ای پیدا کرد. به طوری که توجه به محیط زیست تبدیل به یک نهضت جهانی شد و افکار عمومی را جلب کرد . حال که به طور روز افزون محیط زیست، به واسطه تخریب منابع طبیعی، تولید آلودگی ها و ضایعات صنعتی و نظایر آن در معرض بحران های جدی قرار گرفته است ، بیشتر کنشگران عرصههای گوناگون جوامع انسانی درباره مسألهمندی محیطزیست اشتراک نظر دارند. امروز بیش از پنج دهه است که نگرانی از سرنوشت آیندگان، توجه برخی از کنشگران اجتماعی را بهطور ویژه به مقوله محیطزیست جلب کرده است . کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه که در سال 1983 تشکیل شد به این نتیجه رسید که در سطوح ملی، منطقهای و بینالمللی، میان اقتصاد، امنیت، توسعه و موضوع محیطزیست وابستگی جدی وجود دارد. اما آسیبی که به طور روزافزون در سطح جهانی به محیط زیست وارد میشود مدتها از نظرها پوشیده ماند و بسیاری از مردم به مشکلات مهلک محیطزیستی پیرامون خود توجه چندانی نکردند. حل مسأله محیطزیست، به منزله کلانمسألهای که شامل خرده مسائل متعدد است ، بدون شناخت مبانی نظری جنبشهای اجتماعی تأثیرگذار بر سیاستهای زیستمحیطی و راهکارهای سیاسی مواجهه با آن ممکن نیست. چنین شناخت و دستیابی به راهکارهای کارآمد نیز از سطح توصیف و تحلیل صرف فراتر میرود و نیازمند تمهیدی نظری است که بتواند پیوند سنجیدهای میان مفاهیم ، ارزشها و فلسفه سیاسی خاص با فرایندهای انضمامی محیطزیستی برقرار کند. پرداختن به بنیادهای نظری نقش و اثرگذاری جنبشهای اجتماعی در سیاستگذاریهای زیستمحیطی کوششی در جهت چنین تمهیدی است. با وجود پیشرفتهای چشمگیر در شناخت و آگاهیبخشی درباره مسأله محیطزیست، هنوز در بسیاری از کشورها مراکز اصلی قدرت سیاسی، این مسأله حیاتی را همچون موضوعی دست و پاگیر یا حاشیهای مینگرند، تا جایی که گاه پیگیری آن در عمل به جنبشهای مدافع محیطزیست محدود میشود. این مشکل نشان میدهد که تثبیت توجه به مسأله محیطزیست در مناسبات سیاسی نیاز به بنیانهای نظری کارآمدتری دارد. ظهور رهبران پوپولیستی و قرار گرفتن آنها در بالاترین سطح قدرت سیاسی در جهان که میتوانند دستاوردهای حاصل از سالها کوشش کنشگران و جنبشهای اجتماعی را تباه کنند، حاوی این هشدار است که برای برطرف کردن مشکلات زیستمحیطی و نقشآفرینی هرچه بیشتر جنبشهای اجتماعی در سیاستگذاریهای زیستمحیطی میبایست با اهتمام و تمرکز بیشتری بر وجوه سیاسی مسأله محیطزیست پرداخت تا بنیانهای نظری لام برای تثبیت توجه به این مسأله در ساختارها و مناسبات سیاسی فراهم آید. کنشگری اجتماعی در حال تطور به منظور کنش جهانی یا کنشگری جهانی است. ما شاهد فراملی شدن شبکههای کنشگری هستیم. جنبشهای اجتماعی با الهام از همبستگی نوعدوستانه سبب ترویج همکاری شدهاند، حامیانی یافتهاند و اعتراضها و تظاهراتی را در سراسر جهان ترتیب دادهاند. جنبشهای اجتماعی فراملی توانستهاند در عرصه سیاست و سیاستگذاری جهانی به نیروی برجسته و مؤثری تبدیل شوند. این کنشگران دارای نیروی الزامآور نیستند و از طریق گفتمان، خلق معانی جدید، رواج دادن چارچوبهای خود و روند متقاعدسازی یا اقناع در تدبیر جهانی امور تأثیر میگذارند.جنبشهای زیستمحیطی به دنبال سیاستگذاریهای دوستدار محیطزیست و رفتار و سیاستهای سبزتر و برخورد مسئولانه با موضوعات زیستمحیطی هستند. آنها همگان را به خطری که متوجه جهان و عموم مردم است آگاه میکنند و به این ترتیب منابع را برای انجام اقدامات عاجل بسیج مینمایند. در جریان ارتباط میان کنشگران گوناگون و جنبشهای فراملی زیستمحیطی بعضاً جنبشها موفق میشوند با استفاده از فرایند متقاعدسازی و چارچوبهای خود کنشگران دیگر را وادار به انجام اموری کنند که این امر منجر به تغییر رفتار آن کنشگران میشود. با تسلط گفتمان جنبشهای زیستمحیطی قواعد نیز تغییر میکند. این تغییر قواعد به معنای تغییر رفتار کنشگران و پدید آمدن هویتهای جدید و در نتیجه حضور کنشگران دوستدار محیطزیست خواهد بود. در مجموع رویکردهای جامعه مدنی جهانی، جنبش اجتماعی را به عنوان فعالیتی در حوزه میان دولت و اقتصاد قرار میدهد که به طور اولیه با خود سازماندهی و محدود کردن و فشار آوردن به دولت و قدرت اقتصادی مرتبط است. به هر حال این مسأله قابل کتمان نیست که تأثیر جنبشهای اجتماعی و زیستمحیطی در تأثیرگذاری بر سیاستهای زیستمحیطی قابلتوجه است و این جنبشها در این زمینه دارای تواناییهای فراوانی هستند. از همه مهمتر اینکه توجه اکثر دولتها ، سازمانها ، محققان و دانشمندان به نقش آنها جلب شده است و این خود به معنای تأثیرگذاری جنبشهای اجتماعی بر سیاستهای زیستمحیطی است.
تعارض منافع :
« بنا بر اظهار نویسنده مقاله حاضر فاقد هر گونه تعارض منافع بوده است. »
References:
1- Andrews, K. & Caren, N. (2010). “Making the News, Movements, Organizations, Media Attention and the Public Agenda”. American Sociological Review, 75(6)
2-Alizadeh, Massoud, Zaranshan, Shahram, Dolatabadi, Zohra (2017) Participation of non-governmental organizations in the creation and implementation of environmental rights of the European Union, Public Law Research Quarterly, 20th year, number 60, autumn
3-Askar Jalalian, Zarei, Mustafa, Afrogh, Abdul Mohammad (2017) Challenges of international criminal law in combating environmental crimes, International Police Studies Quarterly, Year 7, Number 33, Spring.
4-Barnes, S. H., & Kaase, M. (1979). Political action: Mass participation in five Western democracies. Thousand Oaks, CA: Sage.
5-Barry, John (1999) Environment and Social Theory. London and New York: Routledge. Cambridge University Press
6-Brilliants, A. B. & Fernandez, M. T. (2011). “Good Governance, Social Quality and Active Citizenship in Philippine”. International Journal of Social Quality, 1 (2).
7-Clarke, John N. and Edwards, Geoffrey R. (2004) “Introduction.” In Global Governance in the Twenty-First Century, Edited by John N. Clarke and Geoffrey R. Edwards, pp. 1-20. Houndmills and New York: Palgrave Macmillan.
8-Coffin, Barbara (2002) Rethinking International Organization Deregulation and Conservation. New York: Springer.
9-Dalton, R. J. (2005). “The Greening of the Global Cross-National Levels of Environmental Group Membership”, Environmental Politics, 14 (4).
10-Dalton, R. J. (2015). “Waxing or Waning? The Changing Patterns of Environmental Activism”, Environmental Politics, 24 (4).
Global Governance. London and New York: Routledge
11-Dell, K. (2002). “Participatory Environmentalism, The Forth Wave?”, Presented in Annual Meeting of the American Political Science Association, Boston, Massachusetts, August, 27 September
12-Esty, Daniel and Mendelsohn, Robert (1998) "Moving From National to International Environmental Policy". Policy Sciences 31: 225-235.
13-Gvosdev, Nikolas K. (2005) "Communitarian Realism". American Behavioral Scientist 48 (12): 1591-1606.
14-Hoffmann, Matthew J. (2005) "What's Global About Global Governance? A Constructivist Account". In Contending Perspective on Global Governance Coherence, Contestation and World Order, Edited by Alicc Ba and Mathew J. Hoffmann, pp. 110-128. London and New York: Routledge.
15-Holdo, M. (2019). “Sincerity as Strategy: Green Movements and the Problem of Reconciling of Deliberative and Instrumental Action”, Environmental Politics, 28 (4).
16-Jessop, B. (2010). “Redesigning the State, Reorienting State Power and Rethinking the State”, in in K.T. leicht&J.C.Jenkins (eds), Hand Book of politics Politics and State and Society in Global Perspective, New York, springer publications.
17-Khagram, Sanjeev, Riker, James V. and Sikkink, Kathryn (2002) "From Santiago to Transnational Social Movements/ Networks/ And Norms, Edited by Sanjeev Khagram,
18-Keshavarzii, Saeed, Khaje Nouri, Bijan, Ghaffarinasab, Esfandiar (2016) Evaluation of the effect of different media on the level of participation in environmental movements: the case of Iran's nature scavengers’ movement, Quarterly Journal of Public Policy-Strategic Studies, Vol. 7, No. 25, Winter.
19-Maiba, Hermann (2005) "Grassroots Transnational Social Movement Activist: The Case of People's Global Action". Social Focus 41-63.
20-Moshirzadeh, Homeira, Hashemi, Seyedeh Fatemeh (2012) The role of transnational movements in the global management of environmental affairs, Policy Quarterly, Journal of the Faculty of Law and Political Science, Volume 43, Number 1, Spring.
21-Mosleh, Pegah (1400) Environmental issue: a priority in the construction of political theorizing, political and international approaches, period 13, number 1, autumn.
22-O' Neill, Kate (2009) The Environment and International Relations. Cambridge:
23-Roberts, Julian (2007) Marine Environment Protection and Biodiversity
24-Sardarnia, Khalil Elah (1400) Environmental movements in current political economies with a focus on the silent revolution theory, International Political Economy Studies, 4th period, 1st issue. Seattle: Transnational Advocacy Groups". In Restructuring World Politics
25-Simbor, Reza, Rafiei, Mohammad (2017) The Nature of Environmental Movements in the European Union, International Relations Research, 8th Volume, 4th Issue, Winter.
26-Smith, Jackie (2002) "Bridging Global Divides? Strategies Framing and Solidarity in Transnational Social Movement Organization". International Sociology 17 (4): 505-528.
27-Smith, Jackie and Fenter, Tina (2007) "Structural Approaches in the Sociology of social Movements". In Handbook of Social Movements Across Disciplines, Edited by Conny Roggeband and Bert Klandermans, pp. 13-57. New York: Springer.
28-Snow, D. E., & Oliver, P. E. (1995). Social movements and collective behavior: Social psychological dimensions and considerations. In K. S.
29-Ziniel. C. & Bradley, T. (2018). “Greening SMEs and the New Wave of the Environmental Social Movement”, International Journal of Social Quality, 8 (2).
30-Zurn, Michael (2004) Global Governance and Legitimacy Problems. Government and Opposition 39 (2): 260-87.
Research Paper
Sociological analysis of the role of social movements in the formation of environmental policies
One of the most important dimensions of quality of life is safety and environmental health. Today, the issue of the environment has gained an important place in the public sphere and discourse or public opinion, and environmental movements have become one of the most important and strongest social movements and have had an impact on the decision-making process. These movements have been able to have decisive effects on other actors and on decisions, despite being very limited in terms of material power sources. The main goal of these movements is to develop environmental discourses and link environmental issues to societies that have achieved significant success in this way. In general, the theoretical debate about social movements has been significantly highlighted since the 1960s. The growth of the theoretical debate about how to understand and recognize social movements was a reaction to the growth and expansion of these movements within developed societies. The role of social movements in influencing environmental policies is significant and these movements have many abilities in this field. The attention of most governments, organizations, researchers and scientists has been drawn to the role of these movements, and this means the influence of social movements on environmental policies.
Conflict of interest:
"According to the authors of the present article, there was no conflict of interest."
Key words: social movements, environment, environmental movements
[1] . Thunberg