Development of IRIB strategy for the election in Iran using the SWOT matrix method

Ali Dadkhah ¹ ( Ph.D Student of Communication Science, Ardabil Branch, Islamic Azad University, Ardabil, Iran )
Mohamad Soltanifar ² ( Associate Professor,Department of Communication Science, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran. (corresponding author). [e-mail] )
Ali Jafari ³ ( Associate Professor,Department of Communication Sciences, Ardabil Branch, Islamic Azad University, Ardabil, Iran. )

Submited date : 2023-01-11 Accepted date : 2023-03-26

Keywords: SWOT analysis, IRIB, media strategy, Iranian Election,

Abstract :

The purpose of the current research is to compile a IRIB strategy for the election using the SWOT matrix method, which was carried out using a mixed method. The statistical population in the qualitative part was the managers of broadcasting centers of the provinces and media professors, and in the quantitative part was university professors and doctoral students of media. In the qualitative stage, 18 people were selected and based on the principle of theoretical adequacy, and in the quantitative stage, 60 people were randomly selected. A semi-structured interview was used in the qualitative phase and a researcher-made questionnaire was used in the quantitative phase. In the qualitative part, qualitative content analysis was used, and in the quantitative stage were used SWOT matrix analysis and quantitative strategic planning matrix (QSPM). The results showed that IRIB with the prospect of achieving pure media production capacity and strategic goals; commitment, democracy and trust building, creativity and innovation, process orientation and continuous improvement of processes by compiling and producing quality content and transparent media management, in the direction of the mission; satisfaction-oriented, justice-oriented and enlightening and explanatory; It was obtained with internal factors (10 factors), external factors (6 factors) as optimal strategies for the elections. Based on the final score of the evaluation matrix of internal factors (2.63), external factors (2.72), the strategic position of IRIB is in line with the maximum coverage of the elections in the SO region, on this basis, the strategies of the offensive region is good for IRIB.

References:

1. Alavi, P. (2015). Political communication (Communication, development and political participation), Tehran: Olom Novin, 4th edition


2. Arbabi, G. (2017). Pathology and the Role of Mass Media in 12th Presidential Election Campaigns. National Interest Studies, 3(9), P.p: 83-101.


3. Babaei, M. (2011). Investigating the media news policies in the 10th presidential election, PhD thesis, Political Science, University of Tehran, Faculty of Law and Political Science


4. Babaei, M. (2016). Modeling the study of the interaction between elections and the media in the Islamic Republic of Iran (with an emphasis on the coverage of the presidential election news on television and radio). News Science Quarterly


5. Brito, K., Adeodato, P.J.L. (2022). Measuring the performances of politicians on social media and the correlation with major Latin American election results, Government Information Quarterly, 39(4), p: 85-99.


6. Cagé (2020). Media competition, information provision and political participation: Evidence from French local newspapers and elections, 1944–2014, Journal of Public Economics, 185, 10477


7. Chalabi, M. (2016). Sociology of order, description and theoretical analysis of social order. Tehran: Nei Publications, 8th edition


8. Chang, H. H., & Huang, W. C. (2006). Application of a quantification SWOT analytical method. Mathematical and computer modelling, 43(1-2), P.p: 158-169.


9. Dadgaran, S.M. (2017). Basics of mass communication. Tehran: Morvarid Publications, 8th edition


10. Demuyakor, J & Abdul-Rahaman, S. (2022).  Ghana’s 2020 presidential elections: Analysis of news  media framing of the two main presidential candidates,  International Journal of Advanced Mass Communication and Journalism, 3(1), P.p: 01-07


11. Eivazi, M. R. (2009). The Effect of Media on Electoral Behavior. Communication Research, 16(57), P.p:157-174.


12. Emamjomezadeh, S. J., & Karami rad, J. (2012). Analysis of effecting Factors on election behavior with emphasis on Iran. Political Research, 2(3), P.p: 9-36.


13. Jahangir, K., & divsalar, H. (2017). The Role of Media in Political changes; The 10th Iranian Presidential Elections. Interdisciplinary Studies in Media and Culture, 7(1), P.p: 1-19.


14. Kavanagh, D. (2000). Electoral struggle, new marketing of politics, translated by Ali Akbar Asgari, Tehran: Soroush Publishing


15. Kerr, N & Lührmann, A. (2017). Public trust in manipulated elections: The role of election administration and media freedom, Electoral Studies, 50, P.p: 50-67.


16. Klapper, J. (1998). The Effects of Mass Communication. New York: Free press, pp. 18-33.


17. Koman, K. (2014). The innovation of modern media in election contests, translated by Reza Qolizadeh, Behnam, Election Studies Quarterly, 3(7,8), P.p: 129-140.


18. McQuail, D.(2009). Mass Communication theory, An Introduction, Translated by Parviz Ejlali, Tehran: Publications of the Center for Media Studies and Research, 3th edition.


19. Robertson, I. (2012). Income on society, with an emphasis on the theories of functionalism, conflict and action, translated by Hossein Behravan, Tehran: Beh Eshar Publishing House, 5th edition.


20. Rocher, G. (2021). Le changement social, Translated by Mansoor Vasoqi, Tehran: Nei Publications, 29th edition


21. Schwartz, S. (2005). Four years After September 11th: The Media Tech C– entral Station US


22. Sedghi, M., & Amiri, M. (2019). Pattern Explanation of Dialogic Action Choice by Debaters on Televised Debate –Study Case: I.R. Iran Electoral Debate. Quarterly Scientific Journal of Audio-Visual Media, 13(30), P.p: 83-107


23. Segalen, M. (2014). Sociology de la famille = Historical anthropology of the family, Translated by Hamid Eliasi, Tehran: Markaz Publications, 6th edition


24. Severin, W.J and Tankard, J.W. (2018). Communication theories: origins, methods, and uses in the mass media, Translated by Alireza Dehghan, Tehran: Tehran University Press, 9th edition


25. Spock, B. (1992). Raising children in a difficult time; a philosophy of parental leadership and high ideas, translated by Hoshang Ebrami, Tehran: Safi Alishah, 3th edition.

Full-Text:



Research paper

Development of IRIB strategy for the election in Iran  using the SWOT matrix method

 

 

Abstract

The purpose of the current research is to compile a IRIB strategy for the election using the SWOT matrix method, which was carried out using a mixed method. The statistical population in the qualitative part was the managers of broadcasting centers of the provinces and media professors, and in the quantitative part was university professors and doctoral students of media. In the qualitative stage, 18 people were selected and based on the principle of theoretical adequacy, and in the quantitative stage, 60 people were randomly selected. A semi-structured interview was used in the qualitative phase and a researcher-made questionnaire was used in the quantitative phase. In the qualitative part, qualitative content analysis was used, and in the quantitative stage were used SWOT matrix analysis and quantitative strategic planning matrix (QSPM). The results showed that IRIB with the prospect of achieving pure media production capacity and strategic goals; commitment, democracy and trust building, creativity and innovation, process orientation and continuous improvement of processes by compiling and producing quality content and transparent media management, in the direction of the mission; satisfaction-oriented, justice-oriented and enlightening and explanatory; It was obtained with internal factors (10 factors), external factors (6 factors) as optimal strategies for the elections. Based on the final score of the evaluation matrix of internal factors (2.63), external factors (2.72), the strategic position of IRIB is in line with the maximum coverage of the elections in the SO region, on this basis, the strategies of the offensive region is good for IRIB.

Keywords: Media Strategy, IRIB, Iranian Election, SWOT Analysis

 

 

 

«مقاله پژوهشی»

تدوین استراتژی صدا و سیما برای انتخابات در ایران به روش ماتریس سوات

 

چکیده

هدف از انجام پژوهش حاضر، تدوین استراتژی صدا و سیما برای انتخابات در ایران به روش ماتریس سوات و به روش آمیخته (کیفی و کمی) انجام گرفت. جامعه آماری پژوهش در بخش کیفی مدیران صدا و سیمای مراکز استان­ها و اساتید حوزه رسانه­ و در بخش کمی اساتید دانشگاه و دانشجویان دکتری رسانه بود. در مرحله کیفی 18 نفر به روش نمونه­گیری هدفمند و بر اساس اصل کفایت نظری و در مرحله کمی 60 نفر به صورت تصادفی انتخاب شدند. در مرحله کیفی از مصاحبه نیمه­ساختاریافته و در مرحله کمی از پرسشنامه محقق­ساخته استفاده شد. در بخش کیفی از تحلیل محتواي کیفی و در مرحله کمّی  از تحلیل ماتریس سوات و ماتریس برنامه­ریزی استراتژایک کمی (QSPM) استفاده شد. نتایج نشان داد صدا وسیما با چشم­انداز دستیابی به توان تولید ناب رسانه­ای و اهداف راهبردی؛ تعهد، مردم­سالاری و اعتمادآفرینی، خلاقیت و نوآوری، فرایندگرایی و بهبود مستمر فرآیندها با تدوین و تولید محتوای با کیفیت و مدیریت رسانه­ای شفاف، در جهت مأموریت؛ رضایت­مداری، عدالت محوری و روشنگری و تبیین­گری؛ با عوامل داخلی (10 عامل) و خارجی (6 عامل) به عنوان استراتژی­های مطلوب برای انتخابات به دست آمد. بر مبنای نمرۀ نهایی ماتریس ارزیابی عوامل داخلی (63/2) و خارجی (72/2)، جایگاه استراتژیک صدا و سیما در راستای پوشش حداکثر انتخابات در منطقه SO قرار دارد که بر این مبنا، استراتژی­های منطقه تهاجمی برای صدا و سیما مطلوب است.

کلید واژه ها: استراتژی رسانه­ای، صدا وسیما، انتخابات ایران، تحلیل سوات (SWOT)

مقدمه

امروزه انتخابات به یک هنجار جهانی در عرصه سیاست تبدیل شده است ومحققان و کارشناسان سیاسی، اعتماد عمومی به انتخابات را برای مشروعیت نظام­های سیاسی بسیار حیاتی می­دانند(15). در این بین، رسانه­ها در طول دهه گذشته نقش اصلی را در سیاست و انتخابات ایفا کرده­اند و از رسانه­ها به طور گسترده در مبارزات انتخاباتی استفاده می­شود و موفقیت کمپین­ها اغلب به ارتباط زیاد با موفقیت نامزدها در رسانه­ها نسبت داده می­شود(5). رسانه­ها تأثیرات گسترده و عمیقی بر مخاطبان دارند و می­توانند رفتار، نگرش، سبک زندگی و حتی فرهنگ مخاطب را تغییر دهند و آن را در جهت خاصی با اهداف گوناگون هدایت کنند. در بعد سیاسی اولین موضوعی که به ذهن متبادر می­شود، انتخابات است. از سوی دیگر، طی سال­های گذشته، ما شاهد ظهور الگوهايی عمومی از انواع مختلفی از نوآوری­ها در رقابت­های انتخاباتی و نیز وجود ضرباهنگ رو به شتاب در انواع دموکراسی­ها بوده­ایم. این الگو از ظواهر مختلفی برخوردار است و با شکل­گیری عناصر گوناگون مرتبط با مفهوم رسانه (با تمرکز بر دموکراسی)، اشکال بومی را مورد پذیرش قرار می­دهد(17). رسانه­ها به خوبی می­توانند با کنترل و تهییج افکار عمومی فضای انتخابات را مدیریت کنند و از این طریق نقش مهمی را در عرصه قدرت و نیز تغییر رفتار سیاسی مردم مانند شرکت در انتخابات، رأی به حزب خاص و ... ایفا کنند. «بنابراین هر فرد، حزب یا گروهی در فرآیند انتخابات به عنوان عمیق­ترین و مطلوب­ترین شکل مشارکت سیاسی، نیاز به استفاده از رسانه­ها و ارتباطات جمعی دارد، زیرا تبلیغات انتخاباتی، مهمترین اولویت در جذب آرای مردم است»(11). رسانه­ها نقش ناظر را ایفا می­کنند و بر آموزش مخاطبان در مورد موضوعات کلیدی ملی مانند سیاست­های عمومی، زندگی شخصی سیاستمداران و شخصیت نامزدها در طول انتخابات تمرکز می­کنند(10). به واقع، می توان گفت رسانه­ها عاملی برای کسب آگاهی و اطلاعات لازم برای رأی­دهندگان و نیز گزینش نامزد مورد نظر و مطلوب هستند و از این طریق می­توانند فضای انتخابات را تحت تأثیر قرار دهند.

تلویزیون و نگرش­های سیاسی امروزه علیرغم گسترش و توسعه سایر فناوری­های رسانه­ای هنوز هم یکی از مهمترین رسانه­های عمومی در بسیاری از کشورها و از جمله کشورهای در حال توسعه می­باشد. این جعبه جادویی، که اختراع شگفت انگیز قرن بیستم است، از سال 1959، توانسته رفتار بسیاری از رأی­دهندگان را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. به طوری که گفته می­شود. «در عصر کنونی، تلویزیون، رادیو و روزنامه، به ترتیب بیشترین مخاطب و بیشترین اثر سیاسی را دارند»(1). در سال 1992 ،87 درصد از مردم اظهار كردند (در آمريكا) كه قبل از شروع مبارزات انتخاباتي، حداقل روزي يك بار به اخبار تلويزيون گوش فرا مي­دهند كه این ميزان در طول دوران انتخابات به 83 درصد مي­رسد(14). بنابراین، تلویزیون، نقشی راهبردی در رقابت­های انتخاباتی ایفا می­کند؛ چراکه این رسانه منبع عظیمی از اخبار و سرگرمی است و این قابلیت را دارد تا کسانی را که به طور مستقيم علاقه­ای به زندگی سیاسی ندارند، هدایت نمايد و در مورد آنان برنامه­ریزی کند. اخبار تلویزیونی و برنامه­های انتخاباتی (شوها) که عموماً در موفقیت نامزدها و احزاب سیاسی از جمله عناصر ضروری به شمار می­روند، از اهمیت قابل ملاحظه ای برخوردارند. توسعه روش های ارتباطی، به ویژه تلویزیون، بي­ترديد به حوزه­ای عمومی مبدل شده است(17).

در عرصه انتخاباتی نیز یکی از مهمترین و اساسی­ترین وسایلی که گروه­های انتخاباتی برای دستیابی به اهداف خود مورد استفاده قرار می­دهند تلویزیون است و گفته می­شود کسی که تلویزیون را تصاحب می­کند، کشور را تصاحب کرده است. این رسانه، به دلیل اینکه در دسترس همگان قرار دارد و رسانه­ای ارزان و کم­هزینه می­باشد، بهترین وسیله و ابزار، جهت جلب مشارکت عمومی و جریان اصلی رسانه­ای در هر کشور و مهمترین کانال برای رساندن اخبار و اطلاعات سیاسی محسوب می­شود. از سوی دیگر، «سیاست­هاي امروزین، سیاست­های رسانه­ای شده هستند و رسانه­ها یکی از عرصه­های اصلی کنش سیاسی به شمار می­روند. بسیاری از رویدادهای سیاسی در رسانه­ها و از طریق رسانه­ها اتفاق افتاده­اند. این رویدادها به حدی بوده­اند که هر کسی می­تواند بگوید مشروعیت سیاست­ها تا حدودی به واسطه رسانه­ها ایجاد می­شوند»(12). تلویزیون به عنوان یکی از ابزارهای اصلی و نفوذ در افکار عمومی، مورد استفاده قرار گرفته و توسط دولت­ها یا بخش خصوصی در جهت اهداف مورد نظر به کار برده می­شود. با این حال مطالعه استراتژی­های صدا و سیما در انتخابات ایران به عللی نظیر انحصاری بودن صدا وسیما، در دسترس نبودن منابع تبلیغاتی مانند تصاویر خبرهای انتخاباتی و از آن مهمتر "رویت­ناپذیری" فرایند تدوین و انتشار پیام­های انتخاباتی، تاکنون به شکلی مطلوب صورت نگرفته است. بررسی ادبیات مرتبط در این زمینه نیز نشان داد پژوهشی که مستقیما ً به این موضوع پرداخته باشد در دسترس نیست. به همین علت در این پژوهش سعی شده است به تدوین استراتژی رسانه­ای صدا و سیما برای انتخابات­ در ایران پرداخته شود. لذا سوالی که مطرح می­شود این است که استراتژی رسانه­ای صدا و سیما برای انتخابات­ در ایران چگونه است؟

 

پیشینه پژوهش

دمویاکور و عبدالرحمان (2022) در پژوهشی با عنوان «انتخابات ریاست جمهوری 2020 غنا: تحلیل چارچوب رسانه­های خبری دو نامزد اصلی ریاست جمهوری» با اتخاذ نظریه چارچوب­بندی به تحلیل نقش رسانه­ها در انتخابات ریاست جمهوری غنا پرداخته و نشان دادند که دو رسانه عمده نقش تعیین کننده در جریان انتخابات ریاست جمهوری 2020 در غنا ایفا کردند(10).

بریتو و آدوباتو¹ (2022) در پژوهشی با عنوان «اندازه گیری عملکرد سیاستمداران در رسانه­های اجتماعی و همبستگی با نتایج عمده انتخابات آمریکای لاتین» دریافتند که رسانه­های اجتماعی در طول دهه گذشته نقش اصلی را در سیاست و انتخابات ایفا کرده­اند و از رسانه­ها به طور گسترده در مبارزات انتخاباتی استفاده می­شود و موفقیت کمپین­ها اغلب به ارتباط زیاد با موفقیت نامزدها در رسانه­ها نسبت داده می­شود(5).

کجی² (2020) پژوهشی را با عنوان «رقابت رسانه­ای، تهیه اطلاعات و مشارکت سیاسی: شواهدی از روزنامه­ها و انتخابات محلی فرانسه، 2012 – 1944» انجام داده است. در این مقاله چنین نتیجه گرفته شده است که تعداد روزافزون روزنامه­ها با تعداد كمتری از مقالات و تهیه خبر كمتر با كاهش مشاركت رای­دهندگان در انتخابات محلی همراه بوده است(6).

صدقی و امیری (2019) در پژوهشی با عنوان «تبیین الگوی انتخاب راهبرد کنش گفتگویی توسط مناظره کنندگان مورد مطالعه: مناظره‌های انتخاباتی» نشان داده­اند هرچند ویژگی‌های شخصی و شخصیت مناظره­کنندگان در انتخاب رویکرد ادعا و اقناع یا کنش حمله و دفاع تأثیرگذار است، اما تغییر و باز شدن ناگهانی فضای سیاسی در دوران انتخابات، کوتاه بودن زمان تبلیغات انتخاباتی، پیش‌فرض عدم بی‌طرفی برگزارکننده مناظره تلویزیونی نزد برخی از نامزدها و بینندگان، چینش نامناسب ساختار و قواعد مناظره عواملی است که باعث شده مناظره­کنندگان بجای دیالوگ و گفتگو به تنش و درگیری گرایش یابند. برای مدیریت مناسب، مناظره‌ها باید به یک رویداد رسانه‌ای قالب و قواعد مشخص تبدیل شوند(22).

اربابی (2017) در پژوهشی با عنوان «آسیب‌شناسی و نقش رسانه‌های جمعی در تبلیغات دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران» نشان داد علاوه بر توجه به کارکردهای مثبت و سارنده رسانه­ها در توسعه سیاسی جوامع، باید با تدوین راهبردها و سیاست گذاری مناسب به منظور تقویت مبادلات فرهنگ اسلامی- بومی در جهت توسعه سیاسی نقش رسانه­ها در انتخابات کشورگام برداشت(2).

جهانگیر و دیوانسالار (2017) در پژوهشی با عنوان «نقش رسانه ها در تحولات سیاسی ایران؛ دهمین دورة انتخابات ریاست جمهوري» نشان دادند که رسانه­ها توانسته­اند نقش مهمی را به ویژه در دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوري بر جاي گذارند. پخش مناظرات تلویزیونی از رسانه ملی براي اولین بار نقش ویژه­اي را در تبدیل گفتمان سیاسی و طرح آن در حوزه عمومی کشور به دنبال داشته است که در نو ع خود کم­نظیر است(13).

بابایی (2016) در پژوهشی را با عنوان «الگویابی مطالعه تعامل انتخابات و رسانه در جمهوری اسلامی ایران (با تأکید پوشش اخبار انتخابات ریاست جمهوری در صدا و سیما)» انجام داده است. دستیابی و معرفی مدلی اولیه تحت عنوان " مدل تولید محتوا در رسانه‌های خبری"، که بیانگر چگونگی و سازوکار تأثیرگذاری مؤلفه‌های نظام سیاسی بر نحوه بازنمایی پدیده انتخابات در رسانه ملی است، مهمترین یافته این مقاله بود(4).

کومان (2014) مقاله ای را با عنوان «نوآوری رسانه های مدرن در رقابت های انتخاباتی³» نگاشته است. در این مقاله چنین نتیجه­گیری شده است که تلویزیون، نقشی راهبردی در رقابت­های انتخاباتی ایفا می­کند؛ چراکه این رسانه منبع عظیمی از اخبار و سرگرمی است و این قابلیت را دارد تا کسانی را که به طور مستقيم علاقه­ای به زندگی سیاسی ندارند، هدایت نمايد و در مورد آنان برنامه­ریزی کند(17).

بابایی (2011) در پژوهشی با عنوان «بررسي سياست­هاي خبري صداوسيما در انتخابات رياست جمهوري دهم» نشان داد که تلويزيون جمهوري اسلامي ايران در سياست­هاي خبري خود در اين انتخابات مستقل و حرفه­اي عمل نكرده است. بنابراين نتوانسته است شاخص"عينيت" را در بازنمايي و يا انعكاس خبرها به نمايش بگذارد(3). 

در مجموع می­توان گفت بسیاری از این مطالعات بر اساس دو منبع اصلی اطلاعات انجام گرفته است. یکی از آنها تحلیل محتوای اخبار برای مشخص کردن موضوعات مهم در بطن اخبار است و دیگری داده­های مربوط به نظرسنجی­های افکار عمومی است که در تحقیقات برجسته­سازی از هر دو این روش­ها استفاده شده است. در لابلای این مطالعات نیز، مسائل مربوط به تأثیر رسانه­ها بر شکل­دهی افکار عمومی، از جمله انتخاب­های رأی­دهندگان یافت می­شود. این جمع­بندی موید این نکته است که در تحقیقات پیشین، توجه اندکی به استراتژی­های رسانه در انتخابات شده است. بنابر ملاحظات نظری و پیشینه تجربی، جا داشت این موضوع به لحاظ استراتژی رسانه­ای نیز مورد کاوش قرار گیرد تا بتواند مشکلات کاربست این استراتژی­ها را در انتخابات (انتخابات در ایران) حل نمود.

 

نظریه­های رسانه و رفتار انتخاباتي 

هـر‌ انـتخابات، رويدادي ويژه، غيرقابل تکرار و کاملا قطعي اســت کــه طـي آن، نـامزدهاي انـتخاباتي و تـوده مردم، بـيش از هـر زمـان ديگـر در مـعـرض حـجـم وسيعي‌ از‌ ارتباطات سياسي قرار مي‌­گيرند‌. ضمن آنکه محققـان ارتباطـات نيـز اين امـکان را بـه دست مي­آورند که از ميزان آراي کــسب شـده، در تحليـل­هـاي خـود اسـتفاده کنند. انتخابات بهترين فرصت بـراي مـحققان ارتباطات‌ است‌ که بـه صورت تجربي، نظريه­هاي گوناگون مربوط به فرايند تـأثير رسـانه­ها را بررسي و مشاهده کنند کـه چـگونه رأي­دهـندگان، به پيشنهادهاي گـونـاگون سـياسـي پاسـخ مي­دهند در نـهايت نـيز‌ يافته‌­هاي مربوط‌ به رقابت­هاي انتخاباتي متوالي مي­توانند زنجيره­اي را تشکيل دهند کـه مـعيارها و قواعد لازم را بـراي‌ کـشف رونـدهاي طولاني در اخـتيار مـي­گذارند(16). 

نظريه تزريقي، زماني براي اولين بـار به چالش کشيده شد کـه پـائول لازار اسـفلد و برنارد برلسون، رسانه­ها را در انتخابات سال ١٩٤٠ امريکـا مـورد تحليـل قـرار دادنـد و دريافتند‌ که‌ رقابت­هاي تبليغاتي نامزدها، تأثير اندکي بر شيوه رأي­دهي و رفتـار سـياسـي آنـان داشته است(24). به همين دليل، امروزه نيـز اين نظريه بيشتر در کشورهاي در‌ حال‌ توسعه مورد توجه دولتمردان و مقامات رسانه­اي قرار دارد. کراوس در توصيف دومين ديدگاه، يعني نظريه انتشار اطـلاعات، تـوضـيح مـي­دهـد: 

اين ديدگاه معتقد است: 

1. انتقال اطلاعات از طريق‌ رسانه‌، تحـت شـرايط خاصـي بـر افـراد تـأثير مـستقيم مي­گذارد و تغييراتي را در آگاهي و حتي رفتار مـخاطب ايجـاد مي­کند و 2. ارتباطات ميان­فـردي پس از مـرحله دريافت اطلاعات از رسانه‌­ها‌ شروع‌ بـه عمـل مي­کند بنابراين ارتباطات ميان­فردي، تنها يک واکنش نـسبت بـه آن چيـزي اسـت کـه رسانه­ها منتشر کـرده­اند(بـه نقل‌ از‌ 2).  

در اين ديدگـاه، مراد، تنها‌ انتشار‌ اطلاعات نيست، بلکه پذيرش عقايـد تـازه و نـو در طول زمان و مکان، از فرد يا گروه ديگر نيز مدنظر است‌ که‌ ابتـدا‌ بـا مطالعـات راجـرز آغاز شد. در الگوي ارائه شده از‌ سوي او، پس از دريافت اطـلاعات، سـه مرحلـه ديگـر، يعني اقناع، تصميم گيري و ارزيابي انجام مي شود. از‌ آنجا‌ کـه‌ رسـانه­هـا در مرحلـه اول قرار دارند، داراي اهميت­اند اما‌ ارتباطات‌ ميان­فردي در دو مرحله ديگر بـسيار اهميـت دارند. در حقيقت، هـمه گـروه­ها، رهبران فـکري دارند‌ که‌ مطالب‌ رسانه­ها را بـه آن دسـته از کساني که به رسانه­ها‌ توجه‌ ندارند‌، منتقل مي­کـنند و به اين ترتيـب، رسـانه هـا تـأثيرات غيرمستقيم نيز دارند(21).

بر اساس دسته بندي بلومر، پس از دوران‌ باور‌ نظريه تزريقي و سپس نظريه انتـشار، عصر‌ تجزيه مقوله تأثير رسانه‌­ها‌ به زيرمقوله­هاي مختلف‌ فرا‌ رسيد که اکنون نـيـز ادامــه دارد(به نقل از 23). مفهـوم‌ «برجـسته­سـازي» پيـام­هـاي رسانه­اي‌ ازجمله‌ اين‌ مقوله­هاست. اصـطلاح برجسته­سازي را نخستين بـار، مـک کـومبز⁴ و شـاو⁵ در جريان پژوهش­هاي مربوط بـه انـتخابات رياسـت جمهوري امريکا، در‌ سـال‌ ١٩٧٢ مطـرح کردند پرسش اصلي آنان در پژوهش­هاي ياد شده اين بود که آيا اولويت­هـاي رسـانه­هـا و موضوعاتي که آنها برجسته‌ مي‌­کنند، بر اولويت­هاي عمومي‌ مردم‌ تأثيرگـذار اسـت ؟ بـه عـبارت ديگـر، آيا آن دسته از ويژگي­هاي نامزدها که رسانه­ها برجسته مـي­کننـد، از نظـر مخاطبان نـيز بـرجسته و مـهم‌ مي‌­شود؟(25). نتيجه‌ پژوهش حاکي از آن بود کـه اولويـت­هـا و برجـستگي­هـاي ذهنـي مـخاطبـان رسـانه­ها، از اخبار و مطالب برجسته شده در رسانه­ها تأثير مي گيرد، يا ناشي از آنهاسـت.

برخي از انديشمندان علوم ارتباطات به‌ اين نتيجه رسيده­اند که در تبيين رويـدادهـاي مـربوط به تأثير رسانه­ها بايد‌ به جـاي تـکيه بـر‌ نظريه‌­هاي کلان، به قطعات کوچک نـظـري اتـکا کرد. احتمال زيادي وجود دارد کـه عوامـل شخـصي در اثـر پـذيرفتن از مبـارزات انتخاباتي رسانه­ها مـؤثر بـاشند. همچنين‌ اطلاعات سـياسي مخاطبان و اولويت­بندي آنان در خــصوص مـوضوعات گوناگون، تصور مخاطبان از توانايي يـا نــاتواني سـياسـتمداران در رهبـري و هدايت جامعه و نگرش­هاي هر يک نسبت به نقاط قـوت و ضـعف احـزاب‌ گونـاگون‌، ازجـمله اين عـوامل هستند(7).

تـلويزيون­ها، در هـر کشور‌، جريان اصلي رسانه­اي⁶ شمرده مي­شوند و اغلب، بـا وابـسته بـه دولت­ها و يا در‌ اختيار‌ کمپاني­هاي بزرگ و قطب­هاي اقتصادي‌ و سياسي‌ کشورها‌ هـستند‌. تلويزيون‌ با تأثيري که‌ بر‌ چشم­ها مي­گـذارد، در حقيقت از مؤثرترين عضو براي انتقـال پيـام و شکل­دهي ذهنيت مثبت‌ يا‌ منفي‌ نسبت به نامزدهاي انتخاباتي استفاده مي­کنـد‌. بـه‌ همـين‌ دليل‌، نامزدهاي‌ انتخاباتي‌ با ژست­هاي مردم­پسند يا تيپ­هاي متفاوت در برابـر شـبکه­هــاي تـلويزيوني ظاهر مي­شوند. اين است که نامزدهاي انتخاباتي مشاوران تبليغاتي زبده­اي دارنـد که حتي‌ نوع و رنگ لباس، آرايش مـو، عينـک، کفـش، کـراوات و نحـوه سـخن گفـتن و ژست­هاي آنان را تعيين مي­کنند(18).  

مناظره­هاي انتخاباتي ميان رقباي اصلي، در صورتي‌ که‌ از تلويزيـون نـشان داده شـود، بيشترين تأثير را بر مخاطبان مي­گذارد، حتـي زاويـه­اي کـه دوربـين تلويزيـوني انتخـاب مي­کند، مي­تواند در ارائه چهره­اي مـقتدر يا ضـعيف‌، مهربان‌ يا خشن و صميمي يـا رسـمي از نامزدها مؤثر باشد. کارگردان تلويزيوني هم مي­تواند با شيوه نورپردازي، تنوع بخشيدن به مونتاژ تصاوير يا‌ مکث‌ دوربين بر روي نامزدها يا‌ نماهاي‌ باز يا بسته از چهره آنــان، در اين تـأثيرگذاري نـقشي برجسته ايفا کند. تبـديل شـدن نامزدهـا بــه يـک چهره‌ سياسي‌ برجسته، به‌ مرور شکل مي­گيرد؛ مردم و افکـار عمـومي طـي يـک فراينـد طولاني و با استفاده از فنون مـختلف رسـانه‌­اي، بـا آنان آشنا مي­شوند اما زمـاني کـه هنگـام ثبت‌ نام‌ يا‌ مـهلت کـوتاه تبليغات انتخاباتي فرا مي­رسد، فقط نامشان مطـرح مـي­شـود زيـرا ديدگاه­هاي آنان قبلا براي ‌‌مردم‌ مـطرح شـده اسـت و زبان گفتماني و مفاهمه اي هـر يـک، با‌ مردم‌ مستحکم شده است. البته هر يک از رسـانه­هـا، در جـايگاه خود، اين رسالت را‌ بـا کارويژه­هاي خاصي عملياتي مي­کنند(11).

 

روش­شناسی

پژوهش حاضر، از نظر هدف توسعه­ای-کاربردی و در زمره پژوهش­های آمیخته (کیفی و کمی) است. همچنین، این پژوهش با توجه به اینکه به دنبال تدوین استراتژی رسانه است از نوع پژوهش­های اکتشافی محسوب می­شود. در بخش کیفی، برای شناسایی استراتژی­ها ابتدا مطالعه اسناد بالادستی و مطالعات انجام گرفته قبلی مورد بررسی قرار گرفت، سپس از طریق مصاحبه نیمه­ساختاریافته با متخصصان و کارشناسان رسانه (مدیران صدا و سیمای مراکز استان­ها و اساتید حوزه رسانه) که با روش نمونه­گیری هدفمند و تکنیک نمونه­گیری گلوله برفی انتخاب شدند. در این تکنیک نفرات اول به منظور مصاحبه انتخاب و سپس افراد بعدی برای مصاحبه توسط مصاحبه­شوندگان قبلی معرفی شدند و نمونه­گیری تا جایی تداوم یافت که پژوهش به اشباع و کفایت نظری رسید؛ در مجموع با 18 نفر از خبرگان مصاحبه شد. در نهایت قوت ها، ضعف­ها، فرصت­ها و تهدیدهای شبکه مشخص و عوامل داخلی و خارجی شناسایی شد. برای اطمینان­پذیری از محقق ساختن معیار تناسب⁷ یافته­ها از 7 نفر متخصصان و اساتید رسانه استفاده شد. همچنین الگوی پدیدار شده، به 7 نفر از مشارکت­کنندگان ارائه شده و نظریه­های تکمیلی آنان دریافت و اعمال گردید. برای تحقق معیار منطق⁸ و عمق⁹ مسئله نیز در روند مصاحبه­ها و تحلیل آن­ها تلاش گردید جریان مصاحبه از پیوستگی و توالی مناسبی برخوردار شود و ماحصل یافته­ها در طول مصاحبه به­طور مبسوط، همراه با جزئیات و با توجه به مقوله­ها و ابعاد آن بازبینی و بعد از انجام اصلاحاتی، تأیید شد. روش پژوش در بخش کمی تحلیل سوات¹⁰ و جامعه آماري شامل اساتید دانشگاه با مدرک دکتری علوم ارتباطات اجتماعی و رسانه و دانشجویان دکتری علوم ارتباطات اجتماعی سراسر کشور بود. روش سوات حجم نمونه مشخصی ندارد و کفایت حجم نمونه در متن پژوهش مشخص می­شود. حجم پیشنهادی مطلوب برای گردآوری اطلاعات در این روش در صورتی که از شیوه کل­شماری یا سرشماری استفاده نشود 60 تا 70 نفر است(8) که در این پژوهش نیز 60 نفر برای نمره گذاری بخش کمی به روش نمونه­گیری تصادفی ساده تعیین گردید. پس از اتمام بخش کیفی پژوهش، پیش­نویس نهایت قوت­ها، ضعف­ها، فرصت­ها و تهدیدهای شبکه مشخص و عوامل داخلی و خارجی هر شبکه در قالب پرسشنامه طراحی سپس، به منظور نمره­دهی و اولویت­بندی، از نمونه بخش کمی نظرخواهی به عمل آمد. این پرسشنامه شامل 32 گویه و بر اساس طیف 5 درجه­ای لیکرت (خیلی کم=1 تا خیلی زیاد=5) تنظیم شده بود. روایی این پرسشنامه به روش «اعتبار صوری و محتوایی» پس از انجام اصلاحات، مورد تأیید اساتید و خبرگان قرار گرفت و  پایایی کل پرسشنامه با روش آلفای کرونباخ 83/0 محاسبه شد که مقدار قابل قبولی است. براي تحلیل بخش کمی پژوهش، از روش سوات و برای رتبه­بندی استراتژ­ی­ها از ماتریس برنامه‌ریزی استراتژیک کمی¹¹ (QSPM) استفاده شد.

مدل سوات در حالت معمولی متشکل از یک جدول مختصاتی دو بعدی است که هر یک از چهار نواحی آن نشانگر یک دسته استراتژی می­باشد، این استراتژی­ها عبارتند از:

-       راهبردهای حداکثر استفاده از فرصت­های محیطی با به کارگیری نقاط قوت سازمان (ناحیه 1) (استراتژی­های SO)

-       راهبردهای استفاده از نقاط قوت سازمان برای جلوگیری از مواجه با تهدیدها (ناحیه 2) (استراتژی­های ST)

-       راهبردهای استفاده از مزیت­های بالقوه­ای که در فرصت­های محیطی نهفته است برای جبران نقاط ضعف موجود سازمان (ناحیه 3) (استراتژی­های WO)

-       راهبردهای برای به حداقل رساندن زیان­های ناشی از تهدیدها و نقاط ضعف (ناحیه 4) (استراتژی­های WT).

جهت مشخص شدن اهمیت استراتژی­های صدا و سیما، به رتبه بندی آنها با استفاده از تحلیل ماتریس برنامه­ریزی استراژیک کمی (QSPM) پرداخه شد که شامل مراحل ذیل می­­باشد:

گام اول: فرصت­ها و تهدیدات خارجی و قوت­ها و ضعف­های داخلی را در ستون راست QSPM فهرست می­شود. این اطلاعات باید مستقیماً از ماتریس­های IFE و EFE حاصل شوند. حداقل 10 عامل بحرانی موفقیت خارجی و 10 عامل بحرانی موفقیت داخلی باید در ماتریس QSPM ارائه شود.

گام دوم: برای هر عامل استراتژیک امتیازی در نظر گرفته می­شود. این امتیازات با توجه به ماتریس­های IFE و EFE می­باشد و در ستون دوم در برابر عوامل استراتژیک قرار داده می­شوند.

گام سوم: با در نظر گرفتن مرحله دوم فرموله کردن، یعنی مرحله تلفیق و ترکیب، استراتژی­های شدنی و قابل اجرا را در نظر گرفته و آنها را در ردیف بالای ماتریس QSPM نوشه می­شود.  

گام چهارم: امتیازهای جذابیت را تعیین می­شوند و آنها را به صورت مقادیر عددی که نشان جذابیت نسبی هر استراتژی می­باشند، تعریف می­شوند. امتیاز جذابیت، با در نظر گرفتن هم زمان عوامل استراتژیک و طرح سوال زیر حاصل می­شود:

«آیا این عامل در انتخاب استراتژی مذکور اثر می­گذارد؟»

در صورتی که پاسخ به این سوال مثبت باشد، آنگاه آن استراتژی با این عامل کلیدی مقایسه می­شود. امتیازهای جذابیت باید بصورت خاص و با توجه به جذابیت نسبی هر استراتژی به استراتژی دیگر داده شود. امتیازهای جذابیت به شکل زیر می­باشد:

امتیاز 1: جذاب نمی­باشد.  امتیاز 2: تا حدودی جذاب است. امتیاز 3: در حد قابل قبول جذاب است.  امتیاز 4: بسیار زیاد جذاب است.

در صورتی که پاسخ به سوال قبل منفی باشد، نشان می­دهد که عامل بحرانی موفقیت بر استراتژی اثر ندارد، لذا امتیازی برای آن استراتژی و یا آن دسته از استراتژی­ها منظور نمی­شود.

 گام پنجم: جمع امتیازهای جذّابیت­ها را بدست می­آید. این کار با ضرب امتیاز هر عامل در امتیاز جذابیت در هر ردیف حاصل می­شود و نشان دهنده جذابیت نسبی آن استراتژی می­باشد. امتیاز بالاتر به معنای جذابیت بیشتر آن استراتژی است.

 

 

 

 

یافته ها

در این پژوهش بر اساس نظر متخصصان و کارشناسان رسانه ملی بیانیۀ مأموریت، چشم­انداز و اهداف راهبردی صدا و سیما مشخص و استراتژی­های مطلوب آن برای رسیدن به اهداف پژوهش تدوین و اولویت­بندی شد که در شکل 1 بصورت خلاصه ترسیم شده است.

 

شکل شماره 1: چشم­انداز، اهداف و مأموریت­ها

الف. بیانیۀ مأموریت

بر اساس اطلاعات به دست آمده از اسناد و مصاحبه ها، بیانیه مأموریت رسانه­ای صدا و سیما بدین شرح اعلام می­گردد:

"رسانه ملی (صداو سیمای جمهوری اسلامی ایران)، بر این وفاق هستند که با توجه به فلسفه وجودی سازمان، توجه به تصور مردم (رضایت­مداری)، ایدئولوژی حاکم (نظام سیاسی)، عدالت­محوری و روشنگری و تبیینگری، با بهره­مندی از نیروی متخصص و متعهد و استفاده از تجیهزات مدرن و ظرفیت های رسانه­ای خویش در پوشش مناسب انتخابات در جهت تولید ناب رسانه­ای موفق عمل کند."   

 

ب. اهداف راهبردی

اهداف استراتژیک رسانه­ای صدا و سیما که از داده­های حاصل از اسناد بالادستی و مصاحبه ها تدوین و اولویت­بندی شدند که در ادامه استراتژی­ها در مسیر رسیدن به این اهداف استراتژیک تدوین می­گردد. این اهداف، به ترتیب اولویت، به شرح ذیل ترسیم می­گردد:

1.       تعهد رسانه­ای، مردم­سالاری و اعتمادسازی 2. مدیریت رسانه­ای شفاف 3. خلاقیت و نوآوری، فرآيند­گرايي و بهبود مستمر فرآيندها 4. تدوین و تولید محتوای با کیفیت

 

ج. عوامل داخلی و خارجی

بر اساس یافته­ها، محیط داخلی (قوت­ها و ضعف­ها) و محیط خارجی (فرصت­ها و تهدیدها) بر مبنای داده­های طبقه­بندی شده از مصاحبه­ها بر اساس اولویت در زیر آمده است.

مطابق جدول شماره 1، در ستون اول نقاط قوت و در ستون دوم نقاط ضعف موجود صدا و سیما در پوشش انتخابات آمده است. نقطه قوت: عبارت است از منبع و توانایی که صدا و سیما در اختیار دارد و می­تواند از آن برای انجام ماموریت محول شده از سوی سازمان استفاده کند. نقطه ضعف: نوع محددیت یا کمبود در منبع، مهارت و امکانات و توانایی است که بطور محسوس مانع عملکرد اثربخش صدا و سیما شود. عملکرد مدیریت نیز در تشدید نقطه ضعف موثر است.

جدول شماره 1: نقاط قوت و ضعف، ورودی­های محیط داخلی صدا و سیما

نقاط قوت (Strengths )	نقاط ضعف (Weaknesses)
1. رسانه ملی و بومی به جهت ترسیم برنامه­ها	1. عدم رقابت رسانه­ای (نبود رسانه خصوصی)
2. فضای سیاسی و نگرش سیاسی نیروی انسانی	2. طرفداری و ایجاد سوء­تفاهم در اذهان مردمی
3. همکاری نزدیک بین نهادهای سیاسی و صدا و سیما	3. عدم نقد و بررسی برنامه های کاندیدها توسط نهادهای سیاسی و تخصصی
4. پتانسیل بالای نیروی انسانی (کارشناسان رسانه)	4. عدم بهره­گیری از  نیروی انسانی متخصص صدا و سیما به لحاظ سیاسی، اقتصادی و ...
5. پذیرش نظرات متخصصان رسانه و همکاری با آن­ها	5. نبود فضای رسانه­ای شفاف در استقبال از نظرات متخصصان رسانه ای
6. واگذاری برنامه­های انتخابات به افراد متخصص	6. نامشخص بودن افراد به لحاظ رزومه کاری در حوزه انتخابات
7. اجرای فعالیت­های متنوع رسانه­ای	7. تک­رشته­ای بودن (عدم تنوع برنامه ها و زمان­بندی کم در انتخابات)
8. فرهنگ رسانه­ای بر مبنای عدالت و مردم­سالاری	8. تلقی­های نامناسب از عدالت و مردم­سالاری توسط صدا و سیما
9. شفافیت رسانه­ای در زمینه انتخابات	9. کمرنگ شدن شفافیت رسانه­ای در حوزه انتخابات
10. هنجارهای حرفه ای حاکم بر صدا وسیما	10. کمبود پاسخگویی در برابر هنجارهای حرفه ای صدا و سیما

مطابق جدول شماره 2، در ستون اول تهدیدها و در ستون دوم فرصت­های پیرامون صدا و سیما در پوشش انتخابات آمده است. تهدید: یک تهدید موفقیت نامطلوبی در محیط خارجی صدا و سیما است. تهدید هنگامی‌که با نقاط ضعف ارتباط دارد، آسیب‌پذیری را به بار می‌آورد. فرصت: فرصت توسط محیطی که صدا و سیما در آن فعالیت می‌کند ارائه می‌شود. فرصت‌، زمانی به ‌وجود می‌آید که صدا و سیما بتواند از شرایط محیطی خود برای برنامه‌ریزی و اجرای استراتژی‌هایی که باعث بهبود اوضاع و دستیابی به اهداف شود، استفاده کند.

جدول شماره 2: فرصت­ها و تهدیدها، ورودی­های محیط بیرونی صدا و سیما

فرصت­ها (Opportunities)	تهدیدها (Threats)
1.تبادل نظر نزدیک و همکارانه بین نهادهای سیاسی داخلی و خارجی و ناظر بر انتخابات (مجریان و ...)	1.عدم ظرفیت­سازی برای تبادل نظر بین­المللی برای ایجاد چالش­های انتخاباتی
2.حمایت نهادهای سیاسی از صدا و سیما در اجرای برنامه انتخابات	2.عدم ارتباط مؤثر با نهادهای سیاسی در فضای رسانه­ای صداو سیما
3. استفاده از مقبولیت و وجهه سیاسی اساتید علوم سیاسی در نقد و نظرات کاندیدها	3.عدم بهره مندی از ظرفیت های اساتید علوم سیاسی
4. پذیرش نظرات مستعد و متعهد رسانه ای با ارتباط گیری از کشورهای دیگر در اجرای برنامه های انتخاباتی	4.عدم شناسایی افراد متعهد رسانه ای در خصوص اجرای برنامه های انتخاباتی
5. نیاز به همکاری با سازمان های حاکمیتی و استانداری ها	5.عدم ارتباط مؤثر با تفکر همیارانه از سازمان­های حاکمیتی و استانی
6. استفاده از پتانسیل­های متخصصان رسانه­ای خارجی در توسعه آموزش و تحقیق	6. مشکلات آموزش و تحقیق و توسعه در تولید و تدوین برنامه­های انتخابات

 

بر مبنای نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت­ها و تهدیدهای شناسایی شده را در جدول شماره 3 در ستون های مشخص شده قرار دارد، می توان ماتریس سوات را تشکیل داد و استراتژی­های مناسب را قابل ترسیم ساخت که شکل 2 نمایان­سازی استراتژی­های مطلوب بر اساس اهداف استراتژیک و عوامل داخلی و خارجی در طول مسیر پژوهش را دارد که در چهار موقعیت (SO, WO, ST, WT) تعیین شدند. احصاء این راهبردها که نگاهی رو به آینده را دارد، می تواند برای نقش رسانه­ای صداوسیما در پوشش انتخابات تعیین کننده باشد.

جدول شماره 3: ماتریس سوات

عوامل داخلی: نقاط قوت و ضعف داخلی سازمان		ماتریسSWOT
نقاط ضعف (Weaknesses) 1- کمبود مهارت ها و توانایی اجرای اثربخش در برنامه های سیاسی 2- کمبود مجری متخصص و آشنا به سیاست 3- کمبود تحقیق و تفحص تخصصی و یا اهمال­کاری در کنکاش عملکرد  4- نبود استراتژی مناسب در پوشش دیدگاه­های مردمی در انتخابات	نقاط قوت (Strengths ) 1- برنامه محوری و اجرای به موقع با همکاری نهادهای سیاسی در کشور 2- شفافیت رسانه­ای در اجرای برنامه­های رقابتی انتخابات 3- پتانسیل بالای نیروی انسانی (کارشناسان رسانه) 4- تنوع اجرا در طراحی و اجرای برنامه­های انتخاباتی
استراژی های WO با استفاده از فرصت­ها نقاط ضعف را بهبود دهید. 1. ایجاد تفاهم و همکاری نزدیک با نهادهای سیاسی بی­طرف 2. فراهم نمودن ظرفیت­ها و بالا بردن توانمندی های مجریان و متخصصان رسانه­ای  3. استفاده از ظرفیت­ها و پتانسیل­های تحقیق و تفحص در پوشش و تمهیدات برنامه انتخاباتی	استراتژی های SO با استفاده از نقاط قوت از فرصت­ها بهره­برداری کنید. 1. استفاده از نظرات متخصصان رسانه­ای در جهت تأمین شفافیت رسانه­ای 2. پرداختن به انتخاب بهترین برنامه­ها با تنوع اجرا در صدا وسیما 3. ایجاد بستر مناسب همکاری­های بین نهادهای سیاسی و مردمی در پوشش برنامه­های صدا و سیما	فرصت­ها (Opportunities) 1- حمایت نهادهای سیاسی از صدا و سیما در اجرای برنامه انتخابات 2- تمهیدات برنامه­ریزی دقیق و توام با عدالت برای کاندیدها 3- استفاده از ظرفیت­ها و پتانسیل­های متخصصان رسانه­ای 4- اجرای استراتژی­های انتخاباتی توأم با خواستگاه فکری- سیاسی جامعه	عوامل بیرونی: فرصت‌ها و تهدیدهای محیطی
استراتژی های WT نقاط ضعف و تهدیدها را به حداقل برسانید. 1.       کاهش تصدی­گری صدا و سیما به لحاظ ظرفیت های ملی 2.       توسعه فضای سیاسی مطلوب در طراحی و اجرای برنامه­های صدا وسیما 3.       توسعه و بهسازی عوامل برنامه (مجریان و متخصصان صدا و سیما) 4.       گسترش تحقیق و تفحص از اجرای برنامه­ها با تحلیل گفتمان	استراتژی های ST برای پرهیز از تهدیدها از قوت­ها استفاده کنید. 1. حل مشکل بهره­مندی از چالش­های انتخاباتی (با دعوت از متخصصان سیاست بجای اعمال نظر مجریان رسانه با بی­طرفی صدا و سیما) 2. استفاده از کمک متخصصان رسانه­ای برای ایجاد تنوع و شفافیت در اجرا  3. حل مشکلات تبادل نظرات ملی و بین­المللی در ایجاد گفتمان رسانه­ای برای به حداقل رساندن چالش­های بعد از اجرای برنامه	تهدیدها (Threats) 1- عدم ظرفیت­سازی برای تبادل نظر بین­المللی برای ایجاد چالش­های انتخاباتی 2- عدم بهره­مندی از ظرفیت­های اساتید علوم سیاسی داخل و خارج از کشور 3- مشکلات آموزش و تحقیق و توسعه در تولید و تدوین برنامه­های انتخابات 4- عدم موفقیت برنامه­های انتخاباتی به لحاظ دید مردمی (شوی انتخاباتی)

 

تدوین استراتژی 

مطابق جدول شماره 4، استراتژی­های SO  بر اساس  نقاط قوت و فرصت­های درج شده در شکل 1 که با هم تطبیق داده شده است، تنظیم گردیده است.

 

جدول شماره 4: استراتژی­های SO پیشنهادی برای استفاده از نقاط قوت در بهره برداری از فرصت­ها  

فرصت شماره 1	حمایت نهادهای سیاسی از صدا و سیما در اجرای برنامه انتخابات
قوت شماره 1	برنامه محوری و اجرای به موقع با همکاری نهادهای سیاسی
استراتژی1	رایزنی و ایجاد تفاهم نامه قبل از طراحی و اجرای برنامه انتخابات با نهادهای سیاسی تاثیرگذار در جامعه
فرصت­ شماره 2	تمهیدات برنامه ریزی دقیق و توام با عدالت برای کاندیدها در برنامه
قوت شماره 2	شفافیت رسانه ای در اجرای برنامه های رقابتی انتخابات
استراتژی2	ایجاد تمهیدات مناسب برای رقابت کاندیدها با برنامه ریزی شفاف رسانه ای (با حضور نمایندگان کاندیدها)
فرصت­ شماره 3	استفاده از ظرفیت ها و پتانسیل های متخصصان رسانه ای داخل کشور
قوت شماره 3	پتانسیل بالای نیروی انسانی اعم از مجریان متبحر و تحصیل کرده (کارشناسان رسانه)
استراتژی3	برنامه ریزی برای انتخاب و آموزش نیروی انسانی مناسب (مجریان و متخصصان درگیر) در زمان اجرای برنامه
فرصت­ شماره 4	اجرای استراتژی های انتخاباتی توأم با خواستگاه فکری- سیاسی جامعه مردمی
قوت شماره 4	تنوع اجرا در طراحی و اجرای برنامه های انتخاباتی
استراتژی4	ایجاد تمهیدات و راهبردهای متنوع در اجرای برنامه های انتخاباتی با رویکرد مشارکت سیاسی مردمی

 

مطابق جدول 5، استراتژی­های ST بر اساس نقاط قوت و تهدیدهای درج شده درشکل 1 با هم تطبیق داده شده است که از نقطه قوت مذکور برای جلوگیری از تهدید متناسب با آن ترسیم گردیده است.

 

جدول شماره 5: استراتژی­های ST پیشنهادی برای استفاده از نقاط قوت برای پرهیز از تهدیدها 

تهدید شماره 1	عدم ظرفیت سازی برای تبادل نظر بین المللی برای ایجاد چالش های انتخاباتی
قوت شماره 1	برنامه محوری و اجرای به موقع با همکاری نهادهای سیاسی در کشور
استراتژی1	فراهم نمودن امکان تبادل نظر بین نهادهای سیاسی داخلی با نهادهای سیاسی بین المللی
تهدید شماره 2	عدم بهره مندی از ظرفیت­های اساتید علوم سیاسی داخل و خارج از کشور
قوت شماره 2	شفافیت رسانه ای در اجرای برنامه های رقابتی انتخابات
استراتژی2	فراهم سازی بستر بهره مندی از نظرات اساتید علوم سیاسی در داخل و خارج از کشور به لحاظ شفافیت رسانه ای در توجه به نقد نظرات کاندیداها
تهدید شماره 3	مشکلات آموزش و تحقیق و توسعه در تولید و تدوین برنامه های انتخابات
قوت شماره 3	پتانسیل بالای نیروی انسانی (کارشناسان رسانه اعم از مجریان و ...)
استراتژی3	تدوین دستورالعمل مشخص و هدفمند در راستای اجرای برنامه انتخابات در رسانه (با تحقیق و آموزش)
تهدید شماره 4	عدم موفقیت برنامه های انتخاباتی به لحاظ دید مردمی (شوی انتخاباتی)
قوت شماره 4	تنوع اجرا در طراحی و اجرای برنامه های انتخاباتی
استراتژی 4	تدوین دستورالعملی بر نحوۀ اجرای صدا و سیما (تنوع اجرای برنامه) در انتخابات

 

مطابق با جدول شماره 6، استراتژی­های WO بر مبنای  فرصت­ها و نقاط ضعف درج شده در شکل 1 با هم تطبیق داده شد. تا بتوان از فرصت مذکور برای بهبود نقطه ضعف متناسب با آن برنامه­ریزی کرد.

جدول شماره 6: استراتژی­های WO پیشنهادی برای استفاده از فرصت­ها برای بهبود نقاط ضعف 

فرصت شماره 1	حمایت نهادهای سیاسی از صدا و سیما در اجرای برنامه انتخابات
ضعف شماره 1	کمبود مهارت ها و توانایی اجرای اثربخش در برنامه های سیاسی
استراتژی1	برنامه ریزی و طرح­ریزی زمینه حمایتی نهادهای سیاسی در اجرای اثربخش برنامه انتخابات
فرصت شماره 2	تمهیدات برنامه ریزی دقیق و توام با عدالت برای کاندیدها
ضعف شماره 2	کمبود مجری متخصص و آشنا به سیاست
استراتژی2	تمهیدات برنامه ریزی شایسته و عدالت محور (یکسان دیده شدن) با دعوت از افراد متخصص و آشنا به مسائل سیاسی و آموزش مجریان صدا و سیما
فرصت شماره 3	استفاده از ظرفیت­ها و پتانسیل­های متخصصان رسانه­ای
ضعف شماره 3	کمبود تحقیق و تفحص تخصصی و یا اهمال­کاری در کنکاش عملکرد
استراتژی3	ایجاد تفاهم­نامه ها با دانشکده­های علوم سیاسی و صدا و سیما در راستای حل مشکلات برنامه انتخابات
فرصت شماره 4	اجرای استراتژی­های انتخاباتی توأم با خواستگاه فکری- سیاسی جامعه
ضعف شماره 4	نبود استراتژی مناسب در پوشش دیدگاه­های مردمی در انتخابات
استراتژی 4	فراهم نمودن زمینه مناسب در اجرای استراتژی­های انتخاباتی با خواستگاه فکری جامعه

 

بر اساس جدول شماره 7، استراتژی­های WT بر مبنای  نقاط ضعف و تهدیدهای درج شده در شکل 1 که با هم تطبیق داده شده است تا بتوان به کمک آن نقطه ضعف و تهدید مورد نظر را به حداقل رساند.

 

جدول شماره 7: استراتژی­های WT   پیشنهادی برای به حداقل رساندن نقاط ضعف و پرهیز از تهدیدها 

تهدید شماره 1	عدم ظرفیت سازی برای تبادل نظر بین­المللی برای ایجاد چالش­های انتخاباتی
ضعف شماره 1	کمبود مهارت­ها و توانایی اجرای اثربخش در برنامه­های سیاسی
استراتژی1	کاهش تصدی­گری صدا و سیما به لحاظ ظرفیت های ملی
تهدید شماره 2	عدم بهره­مندی از ظرفیت­های اساتید علوم سیاسی داخل و خارج از کشور
ضعف شماره 2	کمبود مجری متخصص و آشنا به سیاست
استراتژی2	توسعه فضای سیاسی مطلوب در طراحی و اجرای برنامه­های صدا وسیما
تهدید شماره 3	مشکلات آموزش و تحقیق و توسعه در تولید و تدوین برنامه­های انتخابات
ضعف شماره 3	کمبود تحقیق و تفحص تخصصی و یا اهمال­کاری در کنکاش عملکرد
استراتژی3	توسعه و بهسازی عوامل برنامه (مجریان و متخصصان صدا و سیما) در راستای عملکرد اثربخش
تهدید شماره 4	عدم موفقیت برنامه­های انتخاباتی به لحاظ دید مردمی (شوی انتخاباتی)
ضعف شماره 4	نبود استراتژی مناسب در پوشش دیدگاه­های مردمی در انتخابات
استراتژی 4	گسترش تحقیق و تفحص از اجرای برنامه­ها با تحلیل گفتمان (تجزیه و تحلیل دیدگاه­های مردمی)

 

 

نتیجه گیری

یکی از مهم­ترین کارکردهای رسانه در بخش سیاسی و در مقوله انتخابات، کارکرد خبری و اطلاع رسانی می­باشد و همچنین باید گفت رسانه­ها در ایران به­ویژه تلویزیون عاملی برای کسب آگاهی و اطلاعات لازم برای رأی­دهندگان و آحاد جامعه محسوب می­گردد و از این طریق می­توان فضای انتخابات را تحت تأثیر قرار داد. بر اساس نتایج در این پژوهش در پژوهش حاضر به شناسایی چشم­انداز (دستیابی به توان تولید ناب رسانه­ای)، اهداف استراتژیک (تعهد، مردم­سالاری و اعتمادآفرینی؛ خلاقیت و نوآوری، فرایندگرایی و بهبود مستمر فرآیندها؛ تدوین و تولید محتوای با کیفیت؛ مدیریت رسانه­ای شفاف) و مأموریت­ها (رضایت مداری، عدالت محوری و روشن­گری و تبیین­گری)، عوامل داخلی (10 عامل) و خارجی (6 عامل) و در نهایت، به استراتژی­های مطلوب برای صدا و سیمای جمهوری اسلامی در پوشش انتخابات به صورت عام دست یافته است. بر اساس اولویت­بندی نهایی توسط متخصصان رسانه و علوم ارتباطات می توان اذعان نمود که تدوین استراتژی مطلوب رسانه­ای صدا و سیما برای انتخابات در ایران در 16 عامل خلاصه می­گردد. راهبردهای SO در رتبه­بندی اولویت اول تا چهارم را در بر گرفت. بنابراین، صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران در جهت پوشش برنامه انتخابات با رایزنی و ایجاد تفاهم­نامه قبل از طراحی و اجرای برنامه انتخابات با نهادهای سیاسی تاثیرگذار در جامعه می­تواند بالاترین پیشبرد از نظر متخصصان را شامل گردد. در مرتبه دوم، با ایجاد تمهیدات مناسب برای رقابت کاندیدها با برنامه­ریزی شفاف رسانه­ای (با حضور نمایندگان کاندیدها) و برنامه­ریزی برای انتخاب و آموزش نیروی انسانی مناسب (مجریان و متخصصان درگیر) در زمان اجرای برنامه در مرتبه سوم و همچنین با ایجاد تمهیدات و راهبردهای متنوع در اجرای برنامه­های انتخاباتی با رویکرد مشارکت سیاسی مردمی در مرتبه چهارم می­توان شاهد اثربخشی پوشش برنامه­ای گردید. همچنین بر مبنای نظر کارشناسان مورد مصاحبه، می­توان با راهبردهای ST همچون؛ تدوین دستورالعمل مشخص و هدفمند در راستای اجرای برنامه انتخابات در رسانه و تدوین دستورالعملی بر نحوۀ اجرای صدا و سیما (تنوع اجرای برنامه) در انتخابات شاهد اجرای بهتر و اثربخش در پوشش برنامه انتخابات شد. علاوه بر این، مطابق با راهبردهای WO ؛ تمهیدات برنامه­ریزی شایسته و عدالت محور با دعوت از افراد متخصص و آشنا به مسائل سیاسی و آموزش مجریان صدا و سیما و فراهم نمودن زمینه مناسب در اجرای استراتژی­های انتخاباتی با خواستگاه فکری جامعه می توان رضایت مردم را با توجه به مأموریت سازمان صدا و سیما کسب نمود.

در راستای تحقق اهداف بهبود مستمر فرآیندها و تدوین محتوای با کیفیت برنامه­های پوشش انتخابات می­توان با استراتژی­های WT در توسعه و بهسازی عوامل برنامه (مجریان و متخصصان صدا و سیما) در راستای عملکرد اثربخش و گسترش تحقیق و تفحص از اجرای برنامه­ها با تحلیل گفتمان (تجزیه و تحلیل دیدگاه­های مردمی) برنامه­هایی با خلاقیت و نوآوری بالا را تدوین نمود و در راستای تحقق اهداف اعتمادسازی و مردم­سالاری دینی با راهبردهای WO ؛ که برنامه­ریزی و طرح­ریزی زمینه حمایتی نهادهای سیاسی در اجرای اثربخش برنامه انتخابات و ایجاد تفاهم­نامه­ها با دانشکده­های علوم سیاسی و صدا و سیما در راستای حل مشکلات برنامه انتخابات را شامل می­گردد، می توان روشنگری و تبینگری مطلوبی را در جهت رضایت مردم ارائه کرد. علاوه بر استراتژی­های تعیین شده بالاتر بر اساس نظر متخصصان رسانه، می توان راهبردهای؛ فراهم سازی بستر بهره مندی از نظرات اساتید علوم سیاسی در داخل و خارج از کشور به لحاظ شفافیت رسانه­ای در توجه به نقد نظرات کاندیداهای (ST)، توسعه فضای سیاسی مطلوب در طراحی و اجرای برنامه­های صدا وسیما (WT)، فراهم نمودن امکان تبادل نظر بین نهادهای سیاسی داخلی با نهادهای سیاسی بین­اللملی (ST) و کاهش تصدی­گری صدا و سیما به لحاظ ظرفیت­های ملی (WT) را نیز در پوشش انتخابات ریاست جمهوری ایران را مورد توجه قرار داد.

در خصوص همخوانی با این یافته­های پژوهش می­تواند اذعان نمود که پژوهشگرانی مانند بابایی(3 و4) مبنی بر سیاست­های خبری صدا و سیما در انتخابات ریاست جمهوری دهم و الگویابی تعامل انتخابات و رسانه در جمهوری اسلامی ایران؛ اربابی(2) مبنی بر آسیب­شناسی نقش رسانه­های جمعی در تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری؛ جهانگیر و دیوانسالار(13) مبنی بر نقش رسانه­ها در تحولات سیاسی ایران در دهمین دورة انتخابات ریاست جمهوري؛ کومان(17) و دمویاکور و عبدالرحمان(10) مبنی بر نقش راهبردی در رقابت­های انتخاباتی تا حدودی همسو می­باشد. با این وصف، پژوهشگران به نتایج قابل وصفی رسیده­اند، اما آنچه در این پژوهش محقق به آن رسیده در یک تحلیل وضعیت فراتر به واسطه­ی تحلیل سوات بوده است.

در تبیین یافته­های این پژوهش با نتایج همسو باید گفت که رسانه­ها به خوبی می­توانند با کنترل و تهییج افکار عمومی فضای انتخابات را مدیریت کنند و از این طریق نقش مهمی را در عرصه قدرت و نیز تغییر رفتار سیاسی مردم مانند شرکت در انتخابات، رأی به حزب خاص و ... ایفا کنند. هر فرد، حزب یا گروهی در فرآیند انتخابات به عنوان عمیق­ترین و مطلوب­ترین شکل مشارکت سیاسی، نیاز به استفاده از رسانه­ها و ارتباطات جمعی دارد، زیرا تبلیغات انتخاباتی، مهمترین اولویت در جذب آرای مردم است(15). رسانه­ها نقش ناظر را ایفا می­کنند و بر آموزش مخاطبان در مورد موضوعات کلیدی ملی مانند سیاست­های عمومی، زندگی شخصی سیاستمداران و شخصیت نامزدها در طول انتخابات تمرکز می­کنند(10). بنابراین، می­توان گفت رسانه­ها عاملی برای کسب آگاهی و اطلاعات لازم برای رأی­دهندگان و نیز گزینش نامزد مورد نظر و مطلوب هستند و از این طریق می­توانند فضای انتخابات را تحت تأثیر قرار دهند که استراتژی­های حاصل شده از این پژوهش نیز این نتیجه را تبیین می­کند. در اینجا، رسانه تلویزیون، نقشی استراتژیک در رقابت­های انتخاباتی می­تواند ایفا کند؛ چراکه این رسانه منبع عظیمی از اخبار و سرگرمی است و این قابلیت را دارد تا کسانی را که به طور مستقيم علاقه­ای به زندگی سیاسی ندارند، هدایت نمايد و در مورد آنان برنامه­ریزی کند. اخبار تلویزیونی و برنامه­های انتخاباتی (شوها) که عموماً در موفقیت نامزدها و احزاب سیاسی از جمله عناصر ضروری به شمار می­روند، از اهمیت قابل ملاحظه­ای برخوردارند(17).

 

پیشنهادهای­ پژوهش

1.       با توجه به راهبرد تهاجمی منتج شده از نتیجه پژوهش، ایجاد تفاهم­نامه با نهادهای سیاسی تاثیرگذار در جامعه و ایجاد  تمهیدات مناسب برای رقابت کاندیدها با شفافیت رسانه­ای و استراتژی­های متنوع در اجرای برنامه­های انتخاباتی با رویکرد مشارکت سیاسی، همچنین برنامه­ریزی برای آموزش نیروی انسانی مناسب می­توان در آینده پوشش­های مناسب رسانه­ای از انتخابات در برنامه­های صدا و سیما متصور بود.

2.       صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران با ایجاد تفاهم­نامه با نهادهای الزام­آور سیاسی (وزارت کشور و شورای نگهبان) در صدد پوشش بهتر و اثربخش برنامه انتخابات نسبت به طراحی استراتژی­های مطلوب با ایجاد تمهیدات مناسب (شفاف­سازی رسانه­ای) در راستای چشم­انداز، اهداف و مأموریت سازمان اقدام نماید. همچنین، پیشنهاد می­گردد صدا وسیمای جمهوری اسلامی نسبت به تدوین دستورالعمل مشخص و هدفمند در راستای اجرای برنامه انتخابات در رسانه و تدوین دستورالعملی بر نحوۀ اجرای صدا و سیما (دعوت از افراد متخصص و آشنا به مسال سیاسی، آموزش مجریان برنامه) اقدام نماید. درنهایت، می­توان اذعان نمود که مسئولان صدا و سیمای جمهوری اسلامی می­بایست در راستای اعتمادآفرینی و مردم­سالاری دینی، برنامه عملیاتی مناسبی را بر مبنای تحلیل سوات در راستای تحقق چشم­انداز جمهوری اسلامی ایران در پوشش مناسب انتخابات ریاست جمهوری از طریق صدا و سیما تدوین نماید تا بالاترین رضایت­مندی از طرف آحاد جامعه محقق شود.

 

تقدیر و تشکر

این مقاله برگرفته از رساله دکتری علوم ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل با عنوان "تدوین الگوی استراتژی رسانه­ای صدا و سیما برای انتخابات ­ریاست جمهوری در ایران (مطالعه موردی انتخابات دوره دوازدهم و سیزدهم ریاست جمهوری ایران)" می باشد.

 

تعارض منافع:

«بنا بر اظهار نویسندگان مقاله حاضر فاقد هر گونه تعارض منافع بوده است.»

 

منابع

1.       Alavi, P. (2015). Political communication (Communication, development and political participation), Tehran: Olom Novin, 4th edition

2.       Arbabi, G. (2017). Pathology and the Role of Mass Media in 12th Presidential Election Campaigns. National Interest Studies, 3(9), P.p: 83-101.

3.       Babaei, M. (2011). Investigating the media news policies in the 10th presidential election, PhD thesis, Political Science, University of Tehran, Faculty of Law and Political Science

4.       Babaei, M. (2016). Modeling the study of the interaction between elections and the media in the Islamic Republic of Iran (with an emphasis on the coverage of the presidential election news on television and radio). News Science Quarterly

5.       Brito, K., Adeodato, P.J.L. (2022). Measuring the performances of politicians on social media and the correlation with major Latin American election results, Government Information Quarterly, 39(4), P.p: 85-99.

6.       Cagé J. (2020). Media competition, information provision and political participation: Evidence from French local newspapers and elections, 1944–2014, Journal of Public Economics, 185, 10477

7.       Chalabi, M. (2016). Sociology of order, description and theoretical analysis of social order. Tehran: Nei Publications, 8th edition

8.       Chang, H. H., & Huang, W. C. (2006). Application of a quantification SWOT analytical method. Mathematical and computer modelling, 43(1-2), P.p: 158-169.

9.       Dadgaran, S.M. (2017). Basics of mass communication. Tehran: Morvarid Publications, 8th edition

10.       Demuyakor, J & Abdul-Rahaman, S. (2022). Ghana’s 2020 presidential elections: Analysis of news media framing of the two main presidential candidates, International Journal of Advanced Mass Communication and Journalism, 3(1), P.p: 01-07

11.       Eivazi, M. R. (2009). The Effect of Media on Electoral Behavior. Communication Research, 16(57), P.p:157-174.

12.       Emamjomezadeh, S. J., & Karami rad, J. (2012). Analysis of effecting Factors on election behavior with emphasis on Iran. Political Research, 2(3), P.p: 9-36.

13.       Jahangir, K., & divsalar, H. (2017). The Role of Media in Political changes; The 10th Iranian Presidential Elections. Interdisciplinary Studies in Media and Culture, 7(1), P.p: 1-19.

14.       Kavanagh, D. (2000). Electoral struggle, new marketing of politics, translated by Ali Akbar Asgari, Tehran: Soroush Publishing

15.       Kerr, N & Lührmann, A. (2017). Public trust in manipulated elections: The role of election administration and media freedom, Electoral Studies, 50, P.p: 50-67.

16.       Klapper, J. (1998). The Effects of Mass Communication. New York: Free press, pp. 18-33.

17.       Koman, K. (2014). The innovation of modern media in election contests, translated by Reza Qolizadeh, Behnam, Election Studies Quarterly, 3(7,8), P.p: 129-140.

18.       McQuail, D.(2009). Mass Communication theory, An Introduction, Translated by Parviz Ejlali, Tehran: Publications of the Center for Media Studies and Research, 3th edition.

19.       Robertson, I. (2012). Income on society, with an emphasis on the theories of functionalism, conflict and action, translated by Hossein Behravan, Tehran: Beh Eshar Publishing House, 5th edition.

20.       Rocher, G. (2021). Le changement social, Translated by Mansoor Vasoqi, Tehran: Nei Publications, 29th edition

21.       Schwartz, S. (2005). Four years After September 11th: The Media Failure. Tech C– entral Station US

22.       Sedghi, M., & Amiri, M. (2019). Pattern Explanation of Dialogic Action Choice by Debaters on Televised Debate –Study Case: I.R. Iran Electoral Debate. Quarterly Scientific Journal of Audio-Visual Media, 13(30), P.p: 83-107

23.       Segalen, M. (2014). Sociology de la famille = Historical anthropology of the family, Translated by Hamid Eliasi, Tehran: Markaz Publications, 6th edition

24.       Severin, W.J and Tankard, J.W. (2018). Communication theories: origins, methods, and uses in the mass media, Translated by Alireza Dehghan, Tehran: Tehran University Press, 9th edition

25.       Spock, B. (1992). Raising children in a difficult time; a philosophy of parental leadership and high ideas, translated by Hoshang Ebrami, Tehran: Safi Alishah, 3th edition.

---

[1]  . Brito& Adeodato

[2] . Cagé

[3] . Modern media innovation in electoral campaigns

[4]  . McCombs

[5]  . Shaw

[6]  .main stream media

[7]  . Fitness

[8]  . Logic

[9]  . Depth

[10] . SWOT

[11]  . Quantitative Strategic Planning Matrix

---