چندمعنایی واژه‌های وَلیّ و مَولیٰ در قرآن

محورهای موضوعی : دیگر موضوعات

امیر ذوقی ¹

1 - استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق (ع)، تهران،‌ ایران.

تاریخ دریافت : 1399/04/31 تاریخ پذیرش : 1399/06/11 تاریخ انتشار : 1399/06/01

کلید واژه: برادری, انصار, مهاجرین, فرزندخواندگی, اشتراک لفظی, هم‌نامی, چند‌معنایی, ولاء, اخوّت,

چکیده مقاله :

واژه‌های وَلی و مَولـیٰ و مشتقّات آن‌ها از بسامد بالایی در قرآن کریم برخوردارند. عالمان مسلمان برای هر یک معانی مختلفی برشمرده‌اند و هر یک از آیات را بر یکی از آن‌ها حمل کرده‌اند. با وجود این به نظر می‌رسد گاه در اثبات معانی متعدد برای این واژه‌ها افراط شده و می‌توان با توجّه به مؤلّفه‌های معنایی این ریشه، معانی کاربردی مشتقّات آن را تقلیل داد. افزون بر آن‌که پربسامدترین معنای این واژه‌ها در قرآن کریم که ناظر به رابطۀ سرپرستی و حمایت از یک سو و اطاعت و پیروی از سوی دیگر است و نقش بسیار مهمّی در گفتمان حاکم بر قرآن کریم دارد، جایگاه شایستۀ خود را در ادبیات وجوه‌نویسی و دیگر حوزه‌های قرآن‌پژوهی پیدا نکرده است. ضمن آن‌که واژۀ مولیٰ دارای معانی فرهنگی‌ متعدّدی در تاریخ و زبان عربی بوده که ایجاب می‌کند در تحلیل معنای آن در برخی آیات، به معانی فرهنگی آن در عصر نزول توجّه شود. نگارنده در سامان دادن این مطالعه از مفاهیم علم معناشناسی بهره برده، و ضمن مراجعه به گزارش‌های لغت‌شناسان، کاربردهای متعدّد و مهمّ واژۀ مولیٰ در فرهنگ عربی مقارن با ظهور اسلام را از نظر دور نداشته است.

چکیده انگلیسی:

The words "Walī" and "Mawlā" and their derivatives possess a high frequency in the Holy Quran. Muslim scholars have enumerated different meanings for each and have interpreted the related Quranic verses based on them. It seems, however, that there is some excessiveness in assigning these meanings and we can reduce the practical meanings of these words based on analyzing semantic components of their root. In addition, the most frequent meaning of these words implying guardianship and patronage on the one hand and obedience and submissiveness on the other, which has an important role in Quranic discourse, has not attained its deserving place in Quranic-lexicography literature and other Quranic scholarships. Furthermore, "Mawlā" has had various cultural senses in pre-Islamic era which should be taken into consideration when analyzing its meaning in some Quranic verses. The author has profited from certain semantic ideas in accomplishing this study and besides consulting lexicography literature, has not neglected the cultural senses of the terms in the Arabic culture contemporary with the advent of Islam.