تعاملات اجتماعی و حیاط خانه های تاریخی در شهر اصفهان

محورهای موضوعی : مطالعات جامعه شناختی شهری

پژمان ناظری ¹ (دانشجوی دکتری گروه معماری، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران)
مریم قاسمی سیچانی ² (دانشیار گروه معماری، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران(نویسنده مسؤول))
محسن افشاری ³ (استادیار گروه معماری، دانشگاه هنر، اصفهان، ایران)
نرگس کشتی آرای ⁴ (دانشیار گروه برنامه ریزی درسی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران)

تاریخ دریافت : 1400/10/23 تاریخ پذیرش : 1401/02/04 تاریخ انتشار : 1401/06/01

کلید واژه: تعاملات اجتماعی, نظریه داده بنیاد, حیاط­, خانه­ های تاریخی­,

چکیده مقاله :

در شرایطی که از نظر محققان، تعاملات میان افراد، یکی از مهمترین نیازهای انسانی محسوب می‌شود، این موضوع، به دلایل گوناگون، فراموش شده است. فارغ از دلایل فرهنگی و اقتصادی و مشابه آن، کمبود فضاهایی که قابلیت ایجاد چنین تعاملاتی را داشته باشند، وجود دارد. در دوران معاصر، خانه ها دیگر همچون گذشته، فضاهای توانمندی برای این کار در اختیار ندارند. این در حالی است که مطالعۀ معماری و شهرسازی ایران، حاکی از برقراری تعاملات اجتماعی، در فضاهای مختلف خانه های تاریخی است. این پژوهش، به طور اختصاصی، حیاط خانه های تاریخی را مد نظر قرار داده است. سؤال اساسی اینجاست که ویژگی ذاتی و ظاهری فضاهایی نظیر حیاط در خانه های تاریخی چه بود که می توانست چنین قابلیتی را فراهم آورد؟ در این راستا، هدف، یافتن دلایل موفقیت حیاط خانه های تاریخی، در ارتقای سطح تعاملات اجتماعی از نگاه ساکنان این خانه هاست زیرا این افراد، به دلیل تجربۀ زیستۀ خود، بهتر از دیگران می توانند به این سوال پاسخ دهند. این پژوهش با استفاده از نظریۀ داده‎بنیاد نظام مند، انجام شده است. مصاحبه‎ها و سپس تحلیل داده‎ها، به شکل گیری مدلی منجر شد که نشان می دهد چگونه ساکنان، حیاط خانه‎های تاریخی، با داشتن تسهیلات گردهمایی جمعی نظیر طراحی انعطاف‎پذیر و داشتن قابلیتهای محیطی، به چنین قابلیتی دست می یافته اند.

چکیده انگلیسی:

In  situations where, according to research, interactions among people are considered to be one of the most important human needs, this matter, for various reasons has been neglected and forgotten. Regardless of rationalizations such as cultural and economic reasons and so forth, the lack of spaces that have the ability to create such interactions seems to be certain. In the contemporary era, as compared to the past, houses no longer have spaces for social interaction. Meanwhile, a study of Iran's architecture and urban planning will indicate the making of social interactions in different spaces of historical houses. This research has specifically considered the courtyards of historical houses. Therefore, the basic question here is what were the intrinsic and external characteristics of spaces such as courtyards in historical houses that could provide such a capability? In this regard, the goal of this study is to find out the reasons for the success of the courtyards of historical houses in improving the level of social interaction from the perspective of the residents of these houses, because these people, due to their lived experience, can answer the question better than others. This research was done using systematic data-based theory. In this regard, conducting interviews and then analyzing the data led to the formation of a model that shows how, from the perspective of the residents, historical courtyards, with facilities for collective gathering such as flexible design and having environmental capabilities, could achieve such a capability.    

منابع و مأخذ:

آزاد ارمکی، تقی. (1386). جامعه‎شناسی خانوادۀ ایرانی. تهران: سمت.

احمدی، فرهاد. (1382). شهر-خانه-حیاط مرکزی. فصلنامۀ علمی_پژوهشی صفه، شمارۀ 41: صص113-90.

ارژمند، محمود، خانی، سمیه.(1391). نقش خلوت در معماری خانۀ ایرانی. فصلنامۀ علمی_پژوهشی مطالعات شهر ایرانی-اسلامی، شمارۀ 7: صص38-27.

باقری، حسین، نوروزیان­ملکی، سعید؛ حسینی، باقر.(1394). شناسایی متغیرهای مؤثر بر اجتماع‌پذیری در حوزۀ مسکن. فصلنامۀ علمی_پژوهشی مسکن و محیط روستا، شمارۀ154: صص27-17.

بازرگان، عباس. (1387). مقدمه­ای بر روشهای تحقیق کیفی و آمیخته، رویکردهای متداول در علوم رفتاری. تهران: انتشارات دیدار.

6بمانیان، محمدرضا؛ امینی، معصومه. (1396). معماری اجتماعی خانۀ ایرانی. ، تهران: انتشارات اول­وآخر.

توسلی، غلام عباس. (1380). نظریه‎های جامعه‎شناسی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).

حائری مازندرانی، محمدرضا. (1388). خانه، فرهنگ، طبیعت، بررسی معماری خانه­های تاریخی و معاصر به منظور تدوین فرایند و معیارهای طراحی خانه. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.

حیدری، علی اکبر؛ پیوسته­گر، یعقوب و کیایی، مریم. (1390). ارزیابی نقش حیاط در ارتقای راندمان عملکردی خانه. فصلنامۀ علمی_پژوهشی صفه، شمارۀ 73: صص60-39.

دانایی فرد، حسن و اسلامی، آذر. (1389). کاربرد استراتژی پژوهشی نظریۀ داده‎بنیاد در عمل : ساخت نظریۀ بی تفاوتی سازمانی. تهران: دانشگاه امام صادق.

دانایی فرد، حسن؛ الوانی، مهدی و آذر، عادل (1383). روش‎شناسی پژوهش کیفی در مدیریت: رویکردی جامع. تهران: انتشارات صفار.

دانشگرمقدم، گلرخ؛ بحرینی، سیدحسین و عینی­فر، علیرضا.(1390). تحلیل اجتماع­پذیری محیط کالبدی متأثر از ادراک طبیعت در محیط انسان­ساخت (مطالعۀ موردی: نمونه­های مسکونی شهر همدان). نشریۀ هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی ، شمارۀ 45 : صص36-25.

دورکیم، امیل. (1398). قواعد روش جمعیت‎شناسی، ترجمۀ علی محمد کاردان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

ربانی، علی؛ ربانی، رسول و گنجی، محمد. (1390). رویکرد جامعه‎شناختی به احساس شادمانی سرپرستان خانوار در شهر اصفهان. فصلنامۀ مسائل اجتماعی ایران، شمارۀ 3:  صص74-39.

زمانی، بهادر؛ قلعه نویی، محمود و پیمانفر، سپیده. (1397). بازشناسی مؤلفه‎های سکونتگاه (مطالعه‎موردی: محله مجمر اصفهان). مجلۀ علمی_پژوهشی مسکن و محیط روستا، شمارۀ 162: صص130-117.

زیبایی نژاد، محمدرضا. (1388). آسیب‎شناسی نگاه به زن و خانواده در ایران. مجموعه مقالات آسیب‎شناسی خانواده. تهران: مرکز امور زنان و خانوادۀ ریاست جمهوری.

سعادتی، پوراندخت؛ مظفر، فرهنگ و حجت، عیسی. (1397) . تبیین عوامل مؤثر بر شکل گیری دلبستگی به خانه با بهره‎گیری از روش نظریۀ زمینه‎ای (مطالعۀ موردی: واحدهای مسکونی شهر اصفهان).مجله علمی_پژوهشی مسکن و محیط روستا، شمارۀ 164: صص100-85.

شهسوارانی، امیر محمد. (1397). نظریۀ تبادل اجتماعی: نظریۀ ارتباطات و تعاملات بین فردی در جامعه. فصلنامۀ تحقیقات رسانه، شمارۀ 1: صص70-51.

صالحی­نیا، مجید و معماریان، غلامحسین.(1388). اجتماع­پذیری فضای معماری. فصلنامه هنرهای زیبا، شمارۀ 40 : صص17-5.

ضرغامی، اسماعیل. (1389). اصول پایداری اجتماعی مجتمع­های مسکونی در شهرهای ایرانی-اسلامی. فصلنامۀ علمی_پژوهشی مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شمارۀ 2 : صص118-103.

طوفان، سحر.(1385). نقش آب در حیاط خانه­های سنتی ایران. نشریۀ علمی_پژوهشی باغ نظر، شمارۀ 6: صص81-72.

فتح بقالی، عاطفه؛ مقصودی تیلکی، محمد جواد و هدایتی مرزبالی، معصومی. (1400). بازتاب ساختار اجتماعی در پیکره‎بندی فضایی مسکن با تأکید بر تئوری نحو فضا (مطالعۀ موردی: خانه‎های سنتی و معاصر بافت فرهنگی تاریخی تبریز). فصلنامۀ جغرافیا و مطالعات محیطی، سال دهم،شمارۀ 38:  صص64-47.

فرگاس، جوزف. (1399). روانشناسی تعامل اجتماعی(رفتار میان فردی)، ترجمۀ مهرداد فیروز بخت و خشایار بیگی، تهران، انتشارات ابجد.

گروت، لیندا. وانگ، دیوید.(1399). زبان فضا. تهران، مترجم علیرضا عینی فر، انتشارات دانشگاه تهران.

مجیدی، سمیرا و معماریان، غلامحسین. (1394). فهم عاطفی حیاط در خانه­های سنتی شیراز. نشریۀ علمی_پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، شمارۀ9: صص101-91.

مرادی، ساسان؛ متین، مهرداد و دهباشی شریف، مزین (1397) گونه‎شناسی خانه­های سنتی حیاط دار تبریز بر اساس معیارهای کالبدی مؤثر بر عملکرد اقلیمی حیاط مرکزی. فصلنامۀ علمی_پژوهشی مدیریت شهری، شمارۀ 51: صص105-87.

لنگ، جان.( 1398 ). آفرینش نظریۀ معماری، نقش علوم رفتاری در طراحی محیط، ترجمۀ علیرضا عینی فر، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

محمد حسینی، پریسا؛ جوان فروزنده، علی؛ جهانی دولت آباد، اسماعیل و حیدری، علی اکبر.(1399).واکاوی نقش انتخابهای فرهنگی در شکل­گیری ساختار خانه­های بومی. فصلنامۀ پژوهش‎های معماری اسلامی، شمارۀ 29: صص86-61.

معماریان، غلامحسین. (1384). سیری در مبانی نظری معماری. تهران، انتشارات سروش دانش.

نیازی، محسن. مرتضوی، آمنه. (1394). بررسی و تحلیل نظریۀ کنش متقابل نمادین. کنفرانس بین‎المللی علوم انسانی، روانشناسی و علوم اجتماعی، تهران.

ورمقانی، حسنا.(1400). پژوهشی در خوانش شاخه‎های آمیختگی در فضای فردی-جمعی حیاط خانۀ سنتی (خانه‎های تاریخی ایران مرکزی در عهد قاجار و صفوی). دوفصلنامۀ علمی معماری، شهرسازی و هنر فصل زیست، شمارۀ 1: صص138-117.

Abed, A., Al jokhadar, A. (2022). Common space as a tool for social sustainability. Journal of housing and the built environment. 37. Pp:399-421.

Alexander, C., Ishikawa, S., Silverstein, M., Jacobson, M., Fiksdahl-King, I. and Angel, S.

(1977). A Pattern Language, Oxford University Press, New York.

Archea, J.(2004), the place of architecture factors in behavioral theories of privacy. Direction in person-environment research and practice.

Coleman, James C. (1988). Social capital in the creation of human capital. American Journal of Sociology 94 (Supplement S95-S120): 95-119.

Erickson, F. (2017). Conceiving, noticing, and transcribing multi-modality in the study of social interaction as a learning environment. Linguistics and Education, 41: 59-61.

Festinger, L ,Schater, S & Kurt ,B (1950). Social pressure : informal group, Stanford, ca, Stanford university press.

IFukuyama, Francis. (1990). Sochal Capital and civil society. (on line). Available at : www. mf.org/external/pubs/ft/seminar/1999/reformes/fukuyama.htm.

Gigrich, P.(2000). Symbolic Interactionism. Regina, CA:University of Regina Department of Sociology and social studies.

Haler, H& Hadler, M. (2006). How social relations and structures can produce happiness and unhappiness, social indicators research, 75. pp: 169-216.

Hall, E .t.(1982). the hidden dimension, new York: anchor books, doubleday.

Heidari, a. (2020). Evaluation and analyze the different meanings of home in two patterns of apartment and independent courtyard house. (case study: shiraz city). Journal of Architecture Thought. Number 9. Pp: 135-149

Hillier, B & Hanson, J (1984), the social logic of space, London: Cambridge university press..

Long, J. (1987). Creating architecture theory, the role of behavioral science in environmental designe, new York, van nostrand, reinhold.

Lawrence, Roderick J. (1987), What makes a house a home, Environment and behavior 19, no 2, pp: 154-168.

Rapoport ,A. (1969). House form and culture , Englewood cliffs, nj, Prentice-Hall   

Sennett, Richard. (1974). The fall of publhc man. New York, ww Norton &  company

Seagert, Susan. (1985), The role of housing in the experience of dwelling, Home environments pp: 287-309.

Soltani. S., Gu. N., Ochoa. J., Sivam, A.(2022). The role of spatial configuration in moderating the relationship between social sustainability and urban density. Cities. V.121.

Straus, a & Corbin, j. (2008). Basics of qualitative research: techniques and procedures for developing grounded theory, third edition, los angeles: sage publications.

Thungsakul, N.(2011), a syntactic analysis of spatial configuration towards the understanding of continuity and change in vemacular living space: a case study in the upper northeast of Thailand, unpublished dissertation submitted to the university of florida.

Wallace, a.(1952). Housing and social structure, philladelphia housing authority.

Wu, X., Hua, R., Yang, Z., & Yin, J. (2018). The influence of intention and outcome on evaluations of social interactioin. Acta psychologia, 182,pp: 75-81.

Zhang, Y., Chen, G., He, Y., Jiang, X., Xue, C. (2022). Social Interaction in public spaces and well bein among elderly women: towards age-friendly urban environments. International journal of environmental research and health. Volume 19.