تحلیل کنش معطوف به قدرت رهبران طریقت صفوی
محورهای موضوعی : تاریخ ایران اسلامی
ابوالفضل فتح‌آبادی
1
(دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران)
کلید واژه: تصوف, حکومت صفوی, صوفیان صفوی, انواع مثالی دینی, جامعه‌شناسی دین ماکس وبر,
چکیده مقاله :
ماکس وبر در نوع‌شناسی دینی خود دو نوع مثالی اصلی و عمده را ارائه می‌کند: ریاضت‌کشی فعالانه یا زهد درون‌دنیایی که مصداق اصلی‌اش پیروان مذهب پروتستان‌اند و عرفان مراقبه‌ای یا عرفان دنیاگریز که مصداق اصلی‌اش پیروان ادیان شرق آسیا و صوفیه هستند. وبر جهت‌گیری‌های دنیوی مصادیق این دو نوع مثالی را در مسیر کسب رستگاری به ترتیب، فعالانه و منفعلانه در نظر می‌گیرد. دیدگاه وبر نسبت به دنیاگریز بودن و انفعال صوفیه در امور دنیوی در حالی است که وقتی با استفاده از روش پژوهش اسنادی و بررسی متون تاریخی مرتبط، واقعیات تاریخی حیات دنیوی و اقدامات اجتماعی و سیاسی بزرگان خاندان صفوی در مسیر کسب قدرت و تشکیل حکومت بررسی می‌شود، وضعیتی ناهمخوان با دیدگاه وبر آشکار می‌گردد که مسئله نوشتار حاضر نیز از همین ناهمخوانی میان معرفت علمی و واقعیت تاریخی سرچشمه گرفته است. بنابراین، پرسش اصلی پژوهش این است که آیا مطابق نظر وبر می‌توان تصوف و بزرگان صوفیه را در نوع مثالی عرفان دنیاگریز جای داد؟ یافته‌ها نشان می‌دهند که مرشدان طریقت صفوی که دارای مقامات معنوی بوده‌اند، در امور دنیوی، اجتماعی و سیاسی نیز نقش‌آفرینی فعالانه داشته و اقدامات فراوانی را انجام داده‌اند. در نتیجه، تصوف صوفیان صفوی نه‌تنها موجب انفعال دنیوی و دنیاگریزی نزد آنان نبوده، بلکه نقش مهمی در تشکیل حکومت مرکزی مقتدر دیرپای صفوی داشته است.
In his study of world religions, Max Weber formulates his religious typology and presents two main ideal types in this respect. The first ideal type is inner-worldly asceticism, mainly Protestant Puritans, who are active in socio-political actions, and the second ideal type is world-flying mysticism, mainly followers of East-Asian religions and Islamic Sufis, who are passive in socio-political actions on the way to salvation. However, referring to the historical facts of the socio-political life of the Safavid Sufi masters in the process of development of Safavid government through archival research method and reviewing related historical texts, reveals cases contrary to Weber's views, and our problem emerges from this Inconsistency between scientific knowledge and historical reality. So, the main question is that according to Weber, can Sufism and Sufi Masters be included in ideal type of world- flying mysticism? Findings shows that the Safavid Sufi masters, in addition to paying attention to transcendental matters, also have taken role in worldly socio-political affairs. Therefore, they are not world-flying and passive, but their Sufism and Sufi beliefs, along with other possible effective factors, has taken an important role in the development of Safavid government.
_||_
