اشعاری نویافته از ملا واعظ فراهی در اخلاق نوری (نسخه‌ای تازه‌یافته از سدة یازدهم هجری)

محورهای موضوعی : پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی

مریم محمودی ¹ (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان)
نسرین ایزدی ² (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان)

تاریخ دریافت : 1396/09/08 تاریخ پذیرش : 1396/09/08 تاریخ انتشار : 1396/06/01

کلید واژه: دیوان, غزل, نسخة خطی, اشعار نویافته, فراهی, اخلاق نوری,

چکیده مقاله :

معین‌الدین (ملا واعظ) فراهی، نویسنده و شاعر و مفسر و واعظ افغانستانی در قرن دهم است. معین، معینی، معین مسکین، مسکین معین، تخلص شعری اوست. دیوان معین مجموعه‌ای از غزلیات است که کاتب به‌اشتباه آن را به معین‌الدین چشتی نسبت داده و این اثر چند بار نیز به چاپ رسیده است. در مقدمۀ این چاپ‌ها سخنی دربارۀ درستی انتساب این اشعار به چشتی ارائه نشده است. پس از آن برخی از پژوهشگران با بررسی این موضوع ثابت کردند اشعار گردآوری‌شده در دیوان به نام چشتی، از او نیست. برخی از این اشعار به نام ابوسعید ابوالخیر ثبت شده است و بقیة اشعار سرودۀ ملا واعظ فراهی است. چندی پیش دیوان اشعار فراهی بار دیگر به همت سید احمد بهشتی به چاپ رسید. در این چاپ افزون‌بر اشعار منسوب به چشتی، اشعار ثبت‌شده به نام فراهی در منابع گوناگون نیز آمده است. نگارندگان این گفتار هنگام تصحیح و بررسی اثری به نام اخلاق نوری به اطلاعات و اشعار تازه‌ای از ملا واعظ فراهی دست یافتند. این متن با بررسی‌های انجام‌شده، درمجموع صد و یازده بیت است. گفتنی است برخی از غزل‌های فراهی در این نسخه با ضبط بهشتی اختلاف دارد. نویسندة اخلاق نوری از نسل معین‌الدین فراهی هروی است؛ اخلاق نوری از آثار برتر ادب فارسی به شمار نمی‌رود؛ اما ارزش آن ازنظر محتوایی و زبانی درخور توجه است. درواقع وجود اسم کتاب‌های کهن و نقل قول از آنها، ارزش این اثر را تأیید می‌کند؛ به‌ویژه آنکه برخی از این آثار نیز از بین رفته‌اند؛ همچنین ذکر اشعاری که در منابع دیگر نیامده است به ارزش این اثر می‌افزاید. قدمت این نسخه به قبل از قرن یازدهم می‌رسد.

منابع و مأخذ:

1- اخترچیمه، محمد (1353). «خواجه معین‌الدین چشتی اجمیری»، ماهنامۀ گوهر، شمارة 18، 591 ـ 583.

2- انوشه، حسن (1378). «ادب فارسی در افغانستان»، دانشنامة ادب فارسی ج3، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.

3ـ جهادی، سید امیر.(1394). متن­شناسی نسخه خطی لطایف اشرفی فی بیان طوایف صوفی، فصلنامه متن­ شناسی ادب فارسی دانشگاه اصفهان، دوره 7، شماره 3، ص 84-61.

4ـ ----------- و علی جهانشاهی افشار.(1395). جستاری در شرح احوال و بررسی دیوان قاضی نظام هروی، فصلنامه نسخه ­شناسی متون نظم و نثر فارسی، دوره اول، شماره اول، ص 136-107.

5- چشتی، خواجه معین‌الدین حسن بن غیاث‌الدین (1363). دیوان، تهران: چاپخانة خوشه.

6- حسنی، عبدالحیّ بن فخرالدین (1420). اعلام بمن فی تاریخ الهند، بیروت: دار ابن حزم.

7- حسینی اشکوری، سید احمد (1367). فهرست نسخه­ های خطی کتابخانة عمومی حضرت آیت‌الله العظمی نجفی مرعشی ج15، قم: ولایت.

8- درایتی، مصطفی (1389). فهرست‌وارة دست‌نوشته‌های ایران (دنا)، تهران: کتابخانة مجلس شورای اسلامی.

9- عباسی، جواد (1379). جواهر التفسیر، تهران: میراث مکتوب.

10- فراهی هروی، معین‌الدین (1384). حدائق ‌الحقایق، به کوشش سید جعفر سجادی، تهران: روزنه.

11- ------------------ (1395). دیوان، تصحیح سید احمد بهشتی، تهران: روزنه.

12- گلچین‌معانی، احمد (1350). «معین‌الدین چشتی و معین‌الدین فراهی»، مجلۀ یغما، شمارة 273، 179 ـ 177.

13- ناشناس (1029).  اخلاق نوری (نسخة خطی)، موضوع: عرفان، فارسی، 638 برگ، شمارة مسلسل: 5992، تألیف‌شده: 1026، نوشته‌شده: 1029، قم: کتابخانه عمومی آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.

14ـ یلمه­ ها، احمدرضا.(1390). بررسی و تحلیل نوعی از تصرفات کاتبان در نسخه­ های خطی، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، دوره سوم، شماره نهم، ص 161-139.