جُستاری در شرح حال و معرفی نُسَخ دیوان نظام شیرازی

محورهای موضوعی : پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی

حافظ حاتمی ¹ (استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور)
بهار الهیاری ² (کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور مرکز فارسان)

تاریخ دریافت : 1398/06/20 تاریخ پذیرش : 1398/06/20 تاریخ انتشار : 1397/06/01

کلید واژه: شعر فارسی, تصحیح, نسخۀ خطی, سبک اصفهانی (هندی), نظام شیرازی,

چکیده مقاله :

تصحیح آثار فاخر ادبی و شناختن و شناساندن متون و صاحبان آثار به جامعه و به‌ویژه پژوهشگران، منتقدان و علاقه‌مندان به میراث ماندگار زبان و ادبیات فارسی، کاری ارزشمند و بسیار برجسته است. هدف از این پژوهش، آشنایی با میرزا نظام‌الدین دستغیب شیرازی، از شاعران سدۀ یازدهم هجری و معرفی نسخه‌های خطی دیوان او، همچنین بررسی و تحلیل عناصر و مؤلفه‌های سبک ادبی وی، یعنی زبان، قالب، ساختار، مضمون و موضوعات مانند آن است. این پژوهش به شیوۀ اسنادی، کتابخانه‌ای و توصیفی انجام پذیرفته ‌است و در پایان به این نتیجه می‌رسد که با توجه به نسخه‌های موجود دیوان و اقوال پراکنده و اشارات تذکره‌ها و تاریخ ادبیات، نظام شیرازی از شاعران سبک اصفهانی یا هندی، معاصر شاه‌عباس اول، آشنا به علوم زمان و چیره‌دست در خوش‌نویسی و موسیقی است که در مدت کوتاه عمر خود، حدود سه هزار بیت در قالب‌های قصیده، غزل، قطعه، رباعی، ترکیب‌بند و مثنوی (ساقی‌نامه) با مضامینی چون نعت پیامبر اکرم(ص)، منقبت امامان شیعه(ع)، عشق، مدح، شکوائیه و انتقاد از ابنای دهر و موضوعاتی مانند آن سروده ‌است.

منابع و مأخذ:

1. آذر بیگدلی، لطفعلی‌بیگ (1389)، تذکرۀ آتشکده، تصحیح میرهاشم محدث، چ۱، تهران: انتشارات امیرکبیر.

2. آرین پور، یحیی (1387)، از صبا تا نیما (تاریخ ۱۵۰ سال ادب فارسی)، چ۹، تهران: خاشع.

3. اته، هرمان (2536)، تاریخ ادبیات فارسی، ترجمه با حواشی رضازاده شفق، چ۲، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

4. افشار یزدی، ایرج (1386)، به یاد محمد قزوینی، چ۱، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.

5. دقاقی بلیانی اصفهانی، تقی‌الدین محمد اوحدی حسینی (1389)، عرفات العاشقین و عرصات العارفین، تصحیح ذبیح‌الله صاحب‌کار و آمنه فخر احمد، چ۱، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.

6. بهادر، سید محمد صدیق حسن‌خان (1385)، تذکرۀ شمع انجمن، تصحیح و تعلیقات کاظم کهدویی، یزد: انتشارات دانشگاه یزد.

7. بهار، محمدتقی (1337)، سبک‌شناسی یا تاریخ تطور شعر فارسی، چ۲، تهران: انتشارات امیرکبیر.

8. ترکمان، اسکندربیگ (1382)، تاریخ عالم‌آرای عباسی، زیر نظر ایرج افشار، چ۳، تهران: انتشارات امیرکبیر.

9. حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمد (1389) دیوان، تصحیح و مقدمۀ پژمان بختیاری، چ۱۲، تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.

10. حسینی، سید محمد نصیر ابن جعفر (فرصت‌الدوله) (1362)، آثار العجم، به کوشش علی دهباشی، تهران: انتشارات یساولی.

11. حسین صبا، مولوی محمدمظفر (1343)، تذکرۀ روز روشن، تصحیح و تحشیۀ محمدحسین رکن‌زاده آدمیت، تهران: انتشارات کتابخانۀ رازی.

12. حسینی فسایی، حاج میرزا حسن (1367)، فارسنامۀ ناصری، تصحیح و تحشیۀ منصور رستگار فسایی، تهران: انتشارات امیرکبیر.

13. دارابی اصطهباناتی، حکیم مولی شاه محمد ابن محمد «عارف» (1391)، تذکرۀ لطایف الخیال، تصحیح یوسف بیگ باباپور، چ۱، قم: مجمع ذخایر اسلامی.

14. دانشگاه کمبریج (1380)، تاریخ ایران دورۀ صفویان، ترجمۀ یعقوب آژند، چ۱، تهران: چاپ شفق.

15. داور، شیخ مفید (1371)، مرآة الفصاحة (تذکرۀ شاعران فارس)، تصحیح محمود طاووسی، چ۱، شیراز: انتشارات نوید شیراز.

16. سدارنگانی، هُرومل (1345)، پارسی‌گویان هند و سند، نشر بنیاد فرهنگ ایران.

17. شبلی نعمانی، محمد (1368)، شعرالعجم یا تاریخ الشعرا و ادبیات ایران، ترجمۀ محمدتقی فخر داعی گیلانی، نشر دنیای کتاب.

18. شمیسا، سیروس (1386)، سبک‌شناسی شعر، چ۳ از ویرایش دوم، تهران: چاپخانه تابش.

19. صفا، ذبیح‌الله (1373)، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی از آغاز سدۀ دهم تا سدۀ دوازدهم هجری (شاعران پارسی‌گوی)، چ۷، تهران: انتشارات فردوس.

20. غلامرضایی، محمد (1381)، سبک‌شناسی شعر پارسی از رودکی تا شاملو، چ۱ و ویرایش دوم، نشر مؤلف، چاپ نادر.

21. فخرالزمانی قزوینی، ملا عبدالنبی (1340)، تذکرۀ میخانه، به اهتمام احمد گلچین معانی، انتشارات شرکت حاج محمد حسین اقبال و شرکا.

22. مدرس، میرزا محمدعلی (1346)، ریحانة الادب، نشر تبریز شفق.

23. نصرآبادی، میرزا محمدطاهر (1317)، تذکرۀ نصرآبادی، تصحیح و مقابلۀ استاد فقید وحید دستگردی، چاپخانه.

24. نظمی تبریزی، علی (1363)، دویست سخنور (تذکرة الشعرا...)، چ۲، چاپ تابش.

25. واله داغستانی، علیقلی‌خان (1391)، تذکرۀ ریاض الشعرا، تصحیح مقدمه و فهرست‌ها: ابوالقاسم رادفر، گیتا اشیدری، چ۱، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.