معرفی و متن‌شناسی نسخۀ خطی بدایع الانشاء مولانا یوسفی هروی

محورهای موضوعی : پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی

ندا مراد ¹

1 - مدرس پردیس فرهنگیان شهید رجایی قزوین

تاریخ دریافت : 1397/07/25 تاریخ پذیرش : 1397/07/25 تاریخ انتشار : 1396/09/01

کلید واژه: منشآت, بدایع‌ الانشاء, متن‌شناسی, یوسفی هروی,

چکیده مقاله :

تلاش برای احیای آثار مکتوب گذشته، امری ضروری است؛ زیرا حفظ فرهنگ و ادب هر جامعه در گرو حفظ آثاری است که در پویایی و استحکام فرهنگ آن جامعه، سهم داشته‌اند. باب ترسل و انشاء را می‌توان یکی از انواع مهم نثر ادبی دانست که در تاریخ ادب زبان و ادب پارسی، سابقه‌‌‌‌‌ای طولانی دارد. نسخۀ ‌خطی بدایع الانشاء نمونۀ‌ شاخص و برجسته‌ای از این فن شریف است که به قلم مولانا یوسفی هروی (940ق) با نثری فنی و مصنوع نوشته شده است. این اثر، مجموعه‌ای از ترسلات است که با 378 شماره از یکدیگر تفکیک شده و مؤلف آن را به‌‌قصد تعلیمِ فنِ ترسل و انشاء برحسب طبقات مردم، در سه قسم نوشته است. هدف این پژوهش، معرفی، توصیف و تحلیل ساختاری نسخه، بیان ویژگی‌های زبانی، ارزش‌های ادبی، دینی و تاریخی است. از بدایع الانشاء حدود هفده نسخۀ خطی در کتابخانه‌های ایران موجود است. در این پژوهش، استنساخ و معرفی کتاب بر اساس قدیمی‌ترین و کامل‌ترین نسخه، که متعلق به کتابخانۀ ملک است، انجام گرفته است.

منابع و مأخذ:

1. آملی طبری، محمدعلی (1372)، زبدة آلاثار، تهران: امیرکبیر.

2. احمدنژاد، کامل (1372)، فنون ادبی، تهران: نشر پایا.

3. ارشاد، فرهنگ (1379)، مهاجرت تاریخی ایرانیان به هند، تهران: نشر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

4. درایتی، مصطفی (1388)، فهرست‌وارۀ دست‌نوشته‌های ایران (دنا)، تهران: مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

5. ـــــــ (1391)، فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فخنا)، تهران: نشر سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.

6. رزمجو، حسین (1370)، انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، چ۱، مشهد: نشر آستان قدس رضوی.

7. زرین‌کوب، عبدالحسین (1383)، از گذشتۀ ادبی ایران، تهران: سخن.

8. صفا، ذبیح‌الله (1379)، تاریخ ادبیات در ایران، چ۹، تهران: فردوس.

9. علامی، ابوالفضل بن مبارک (1385)، اکبرنامه: تاریخ گورکانیان هند، ج۱، به‌کوشش غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

10. مردانی، فیروز (1377)، «ترسل و نامه‌نگاری در ادب فارسی»، مجله کیهان فرهنگی، شمارۀ 147، 37ـ43.

11. منزوی، احمد (1382)، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج5، قم: نشر مجموعۀ ذخایر اسلامی.

12. میهنی، محمد بن الخالق (1389)، آیین دبیری، تصحیح اکبر نحوی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

13. همایی، جلال‌الدین (1370)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: نشر هما.

14. یوسفی هروی، یوسف بن محمد (950)، بدایع الانشاء، نسخۀ ملک شمارۀ 2/3833/ نستعلیق/ قرن 10/ [ف: 7-81]، تهران.