برخی از اصطلاحات فلسفی در شعر ناصر خسرو

محورهای موضوعی : شاهنامه

مهدی محقق ¹

1 -  استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج

تاریخ دریافت : 1396/10/03 تاریخ پذیرش : 1396/10/03 تاریخ انتشار : 1390/03/01

کلید واژه: کلام, فلسفه, دیوان, منطق, ناصرخسرو,

چکیده مقاله :

بلخ در زمان ناصر خسرو از جمله مراکز اندیشه‌های عقلی و فلسفی محسوب می‌شد که افرادی نظیر ابوزید بلخی (حافظ خراسانی)، کعبی بلخی و شهید بلخی را در خود پرورش داده بود. ناصر خسرو در این محیط و در زمانی می‌زیست که فلسفه و دین در برابر هم قرار گرفته بود. او علیرغم آشنایی با فلسفه، در نتیجة تعالیم داعیان اسماعیلی، متمایل به نوعی کلام بود. نزاع و کشمکش میان اهل دین و اهل فلسفه، ناصرخسرو را بسیار دلتنگ می‌کرد. بنابراین او می‌کوشید مشکلات دینی و معضلات فلسفی را با هم تلفیق کند و با هر گروه، با زبان و اصطلاحات خاص آنها سخن گوید. او در برابر اهل دین به آیات قرآن و اخبار رسول، صلّی الله علیه و آله و سلّم، تملک می‌جست و در برابر فلاسفه از برهان‌های عقلی و مقدمات منطقی استفاده می‌کرد. در این مقاله برخی از اصطلاحات فلسفی موجود در دیوان او بررسی می‌شود؛ البته فلسفه در مفهوم عام آن که شامل منطق و کلام هم می‌شود مورد نظر بوده است.

چکیده انگلیسی:

Balkh at the time of Naserkhosro was one of the centers of rational and philosophical thinking which some people like Abouzeyd Balkhi ( Hafez Khorasani), Kaabi Balkhi ,and Shahid Balkhi was  grown up there. Naserkhosro was living in this time and atmosphere in which philosophy and religion were against each other. In spite of familiarity with philosophy, he had a tendency towards a kind of theologythat was very near to the Esmaili's teachings. Conflict and struggle between religious people and philosophers made Naserkhosro depressed; therefore, he tried to combine religious and philosophical problems with each other and talked to each group with its own terminologies. With religious people he used verses of Quran and prophet's statements and with philosophers he used logical reasoning. In this article some philosophical terms in Naserkhosro's Divan have been investigated especially general philosophy which includes logic and theology

منابع و مأخذ:

 

1- ابن قتیبه .(1963). عیون الاخبار، ج1، قاهره.

2- ابونواس .(1953). دیوان، قاهره.

3- بیهقی، علی بن زید .(1935). تتمه صوان‌الحکمه، لاهور.

4- جرجانی، میرسید شریف .(1357). التعریفات، قاهره.

5- سبزواری، ملاهادی .(1348). غررالفرائد، تصحیح و مقدمه مهدی محقق، مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل.

6- سلمیه .(1956). خمس رسائل اسماعیلیه، سوریه.

7- مبشربن فاتک .(1958) .مختارالحکم و محاسن الکلم، مادرید.

8- محقق، مهدی .(1355). بیست گفتار، تهران.

9- --------- .(1382). اسماعیلیه، تهران.

10- ملاصدرا .(1381). خلق الاعمال، اصفهان.

11- الموید فی الدین شیرازی .(1949). دیوان، قاهره.

12- ناصرخسرو .(1353). دیوان، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران.

13- -------- .(1308). دیوان، سید نصرالله تقوی،‌ تصحیح تقوی و سید حسن نقی‌زاده، تهران

14- -------- .(1332). جامع الحکمتین، تهران.

15- -------- .(1940). خوان الاخوان، قاهره.

16- -------- .(1341). زاد المسافرین، برلن.