کارکردهای درمانی عشق در غزل های حافظ
محورهای موضوعی : شاهنامه
1 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یاسوج
کلید واژه: عشق, حافظ, غزل, روان درمانگری,
چکیده مقاله :
عشق موضوعی برجسته و هویت بخش در دیوان حافظ است که از دیدگاه های گوناگون می توان به آن نگریست. افزون بر جستارهای شناخته شده که در این زمینه انجام شده است و همواره به مبانی عرفانی عشق حافظ توجه شده و گاهی نیز پژوهشگران سیر آن را در زمین و روابط انسانی جستجو کرده اند، باید گفت این موضوع گنجایش واکاوی در نگرش های روانشناسانه را نیز دارد. حافظ بارها در غزل هایش به درد و درمان از دیدگاه عشق، سخن گفته و خود را طبیب عشق نامیده است. می توان گفت حافظ در مرتبه ی کسی که به انسان، زندگی و هستی اندیشیده است، عشق را اکسیری دیده و تعریف کرده است که بر سرشت و روان انسان اثر دگرگون کننده ای برجای می نهد. نگارنده در این پژوهش به این نکته که عشق مورد نظر حافظ چه کارکردهای مثبت روانی دارد ، پرداخته است و در انجام کار با استفاده از شیوه تحلیل محتوای کیفی داده ها را از غزل های حافظ جمع آوری و با بهره یابی از منابع گوناگون تحلیل کرده است. در واکاوی کیفی غزل های حافظ از منظر کارکردهای سازنده و مثبت عشق بر انسان، برآیندهای برجسته و تامل برانگیزی چون شادی، کمال انسان، جاودانگی، زندگی بخشی، آگاهی و تنبه و ... دیده شد. در این رویکرد حافظ مسایل و گرفتاری های کلان و فلسفی انسان تا مسایل شخصی را قابل درمان و حل یافته است.
Love is a prominent and identity-giving topic in Hafez's Divan, which can be looked at from different perspectives. In addition to the well-known research that has been done in this field, which has always focused on the mystical foundations of Hafez's love, some researchers have also paid attention to the human aspect of love. It must be said that this issue can also be analyzed from psychological perspectives.In his Ghazal, Hafez spoke about pain and healing from the perspective of love many times and called himself the "doctor of love." It can be said that Hafez, as someone who has contemplated mankind, life, and existence, has seen and defined love as an elixir that has a transformative effect on human nature and psyche.In this research, the author discusses the positive psychological functions of love according to Hafez's point of view. In conducting the work, data has been collected from Hafez's Ghazels using the qualitative content analysis method and analyzed by drawing upon various sources.In the qualitative analysis of Hafez's Ghazals from the perspective of the constructive and positive functions of love on human beings, outstanding and thought-provoking results such as happiness, human perfection, immortality, life-giving, awareness, and consciousness were observed. In this approach, Hafez can address and resolve not only the macro and philosophical issues and troubles of man but also personal problems.
1. آلندی، رنه (1398). عشق، ترجمة جلال ستاری، چاپ سوم، تهران: توس.
2. افلاطون (1333). پنج رساله، ترجمة محمود صناعی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
3. باقری، بهادر (1387). فرهنگ شرح‌های حافظ، تهران: امیرکبیر.
4. بقلی شیرازی، روزبهان (1349). عبهرالعاشقین، به‌کوشش جواد نوربخش، تهران: خانقاه نعمت‌اللهی.
5. بهرامی، راضیه؛ نصرتی، عبدالله (1395). «بررسی تطبیقی عشق در غزلیات مولانا، سعدی و حافظ»، بهارستان سخن (ادبیات فارسی)، دورة 13، شمارة 34، 24 1.
6. پورابراهیم، شیرین؛ غیاثیان، مریم سادات (1392). «بررسی خلاقیت‌های شعری حافظ در مفهوم‌سازی عشق»، نقد ادبی، سال 6، شمارة 23، 82 59.
7. تابان‌فرد، عباس؛ رسمی، سکینه (1399). «تحلیل هیجان مثبت عشق عرفانی در مثنوی معنوی با رویکرد مثبت‌گرا»، متن‌پژوهی ادبی، دورة 24، شمارة 85، 112 69.
8. حافظ، شمس‌الدین محمد (1387). دیوان حافظ، تصحیح علامه قزوینی و قاسم غنی، چاپ هفتم، تهران: اساطیر.
9. حسن‌لی، کاووس (1388). راهنمای موضوعی حافظ‌شناسی، شیراز: نوید.
10. حصوری، علی (1398). حافظ از نگاهی دیگر، تهران: چشمه.
11. دایر، وین (1384). عرفان داروی دردهای بی‌درمان، ترجمة محمدحسین نعیمی، بی‌جا: کتاب آیین.
12. دشتی، علی (1380). نقشی از حافظ، چاپ دوم، تهران: اساطیر.
13. دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغتنامه، تهران: دانشگاه تهران.
14. رابینز، آنتونی (1389). سرآغاز عشق، ترجمة مجید پزشکی، تهران: نواندیش.
15. زرین‌کوب، عبدالحسین (1374). از کوچة رندان، چاپ نهم، تهران: سخن.
16. سجادی، سیّد جعفر (1386). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چاپ هشتم، تهران: طهوری.
17. سلیگمن، مارتین (1379). کودک مثبت‌گرا، مترجم: ناهید ایران‌نژاد، تهران: دایره.
18. سیاح، احمد (1378). فرهنگ بزرگ جامع نوین، ج 1، قم: انتشارات اسلامی.
19. شمیسا، سیروس (1398). سبک‌شناسی شعر، چاپ هشتم، تهران: میترا.
20. صدیقیان، مهین‌دخت؛ میرعابدینی، ابوطالب (1383). فرهنگ واژه‌نمای حافظ به انضمام فرهنگ بسامدی (براساس حافظ دکتر پرویز ناتل‌خانلری)، تهران: سخن.
21. طوسی سیلانیان، علی (1379). «دروغ (بررسی عوامل مؤثر بر دروغگویی)»، مجله تخصصی زبان و ادبیات دانشکدة ادبیات و علوم انسانی مشهد، دورة 33، شمارة 2 1، پی‌در‌پی 139 128، 202 179.
22. عبدالکریمی، سپیده؛ مسگریان، پرستو (1399). «معنی‌شناسی مفهوم عشق در غزلیات سعدی و حافظ در چارچوب معنی شناختی و نقد ادراکی»، متن‌پژوهی ادبی، دورة 24، شمارة 83، 256 123.
23. عشقی، جعفر؛ پورالخاص، شکرالله (1399). «مقام معشوقی در عرفان (با تکیه بر مقام معشوقی شمس تبریزی و مولانا)»، دوفصلنامة پژوهشنامة عرفان، سال 11، شمارة 22، 192 173.
24. فرانکل، ویکتور (1390). انسان در جستجوی معنای غایی، ترجمة احمد صبوری و عباس شمیم، تهران: آشیان.
25. فرانکل، ویکتور (1372). پزشک روح، مترجم: فرخ سیف بهزاد، تهران: درسا.
26. فروم، اریک (1399). هنر عشق‌ورزیدن، ترجمة پوری سلطانی، تهران: مروارید.
27. فروم، اریک (1391). گریز از آزادی، ترجمة عزت‌الله فولادوند، تهران: مروارید.
28. فیروزآبادی، علی (1387). عشق، بی‌جا: نوید شیراز.
29. مرتضوی، منوچهر (1333). «عشق در دیوان حافظ»، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی تبریز، شمارة 33، 387 434.
30. معتمدی، غلامحسین (1389). «روانشناسی گریه»، روزنامه همشهری.
31. مصلحتی، حسین (1379). ازدواج و ازدواج‌درمانی، تهران: البرز.
32. مطهری، مرتضی (1394). تماشاگه راز (عرفان حافظ)، چاپ 34، تهران: صدرا.
33. معین، محمد (1388). فرهنگ فارسی معین، چاپ 26، تهران: امیرکبیر.
34. مورنو، آنتونیو (1380). یونگ خدایان و انسان، ترجمة داریوش مهرجویی، تهران: مرکز.
35. نظامی گنجه‌ای (1384). لیلی و مجنون، به‌کوشش سعید حمیدیان، چاپ پنجم، تهران: قطره.
36. نیک نام، مهرداد (1381). کتاب‌شناسی حافظ، شیراز: مرکز حافظ‌شناسی.
37. یمینی، هما؛ عقدایی، تورج (1397). «بازتاب جلوه‌های عشق عرفانی در زبان حافظ»، فصلنامه عرفان اسلامی، سال 15، شمارة 57، 377 353.
