بررسی و تحلیل بنیان‌های تعلیمی در رباعیات سعدی

محورهای موضوعی : شاهنامه

حمزه اکبری زاده ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد جیرفت، دانشگاه آزاد اسلامی، جیرفت، ایران)
نعمت اصفهانی عمران ² (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد جیرفت، دانشگاه آزاد اسلامی، جیرفت، ایران(نویسنده مسؤول))
حمید طبسی ³ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد جیرفت، دانشگاه آزاد اسلامی، جیرفت، ایران)

تاریخ دریافت : 1401/01/30 تاریخ پذیرش : 1401/01/30 تاریخ انتشار : 1401/03/01

کلید واژه: سعدی, رباعیات, بنیان‌های تعلیمی, مضامین فلسفی ـ اخلاقی,

چکیده مقاله :

بسامد بسیار چند مضمون اخلاقی در متن، بیانگر بنیان‌های تعلیمی در تفکّر نویسندۀ آن است. بنیان‌های تعلیمی در قالب‌های ادبی منسجم و کوتاه مانند رباعی نمایان‌تر است؛ زیرا شاعر می‌کوشد با مختصرترین فرم اندیشگانی، برای تأثیرگذاری بیشتر، تفکّرات پندآموز خود را به تصویر بکشد. سعدی از شاعران جامع‌الاطرافی است که در قالب‌های متعدد شعری ازجمله رباعیات، دغدغه‌های تعلیمی‌اش را بیان کرده است. این دغدغه‌ها و بنیان‌های تعلیمی در رباعیات سعدی، به‌دلیل ایجاز و اختصار فرمی و ساختاری نسبت‌به دیگر آثار وی نمود بارزتری دارد. این پژوهش از این نظر اهمیت و ضرورت دارد که در پژوهش‌های ادبی کمتر به تحلیل رباعیات تعلیمی سعدی پرداخته شده است؛ نیز رباعیاتْ ظرفیّت ویژه‌ای برای دستیابی به بنیان‌های تعلیمی سعدی دارد؛ بر این اساس در این مقاله تلاش شده است با روشی توصیفی و تحلیلی، بنیان‌های تعلیمی رباعیات سعدی بررسی شود که البته تا به‌حال واکاوی نشده است. مضامین متعددی ازجمله مرگ، بی‌اعتباری دنیا، عشق، جبر، اختیار، عدالت و اخلاقیات (تذکرات خاص رفتاری)، ژرف‌ساخت تعلیمی رباعیات سعدی را تشکیل می‌دهد. فهم و درک این مضامین تعلیمی نیازمند طبقه‌بندی و نگاهی تبارشناسانه است تا بتوان به خاستگاه فکری و عقیدتی شاعر دست یافت. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بنیان‌های تعلیمی در رباعیات سعدی، متأثّر از اندیشه‌های فقهی و کلامی دوران خود و اندیشه‌های فلسفی ایران باستان بوده و شاعر بنابر اوضاع نابسامان اجتماعی عصر خود به سرودن رباعیات پندآمیز و تعلیمی پرداخته است تا بتواند مجموعه‌ای از کنش‌های نیک اخلاقی را به مخاطب تعلیم دهد.

چکیده انگلیسی:

The high frequency of some ethical themes in the text indicates the educational foundations in the author's thinking. Didactic foundations are more ostensible in a coherent and short literary form like quatrains, because the poet tries to depict his instructive thoughts with the shortest form of thought, in order to be more effective. Saadi is one of the poets who has portrayed his didactic concerns in various forms of poetry, including his quatrains. These concerns and didactic foundations are more pronounced in Saadi's quatrains than in his other works due to the brevity of form and structure of the quatrains. Doing this research could be significant and necessary because literary researches did not paid enough attention to Saadi's didactic quatrains. Furthermore, the quatrains have a special capacity to find Saadi's didactic foundations. Accordingly, in this article, an attempt has been done to examine in a descriptive and analytical manner, the didactic foundations of Saadi's quatrains, which have not been explored so far. Numerous themes, including death, unreliability of the world, love, predestination, free will, justice, and morality (special behavioral hints), form the profound didactic structure of Saadi's quatrains. Understanding these didactic themes requires classification and genealogical view to discover the intellectual and ideological origin of the poet's thoughts. The research findings show that the didactic foundations in Saadi's quatrains are influenced by the jurisprudential and theological ideas of his time and the philosophical ideas of ancient Iran. In fact, the poet composed his quatrains according to the unsettled situation of the society of his time. He has given didactic and instructive quatrains, so that he can teach the audience a set of moral good deeds.