«همزه»، «الف»، «و»، «ه»، «ی»
محورهای موضوعی : شاهنامه
محمدجواد شریعت
1
(- دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد)
کلید واژه: دستور زبان فارسی, زبان شناسی, قواعد دستوری, حروف فارسی, همزه, و, الف,
چکیده مقاله :
بعضی از حروف الفبای فارسی در تشکیل کلمه و در نتیجه در املای آن تاثیری استثنایی دارند که ندانستن قواعد مربوط به آنها باعث اشتباهاتی می‌شود که انسان را در معرض تهمت بی‌‌سوادی قرار می‌دهد؛ در این مقاله که به دنبال مقالة دکتر احمد تمیم‌داری در شمارة پنجم فصلنامة پژوهش‌های ادبی تحت عنوان شناسه‌ها و روش‌های نگارش آنها در خط فارسی نوشته می‌شود، دربارة طرز نوشتن همزه، الف، واو، هاء، یاء و تغییرات آنها بحثی مفصل و در عین حال فشرده به عمل آمده است که به نظر نگارنده در برهة کنونی برای دانشجویان و علاقه‌مندان به خط و زبان و ادب فارسی مفید است. در این مقاله سعی شده است که مطالب و قواعد با زبانی ساده و همه‌فهم بیان شود. همچنین از کاربردن اصطلاحات جدید، که معمول و مخصوص زبانشناسان ایران است، پرهیز شده است و برعکس سعی شده است که اصطلاحات زبان و ادب پیشینیان تعریف و توجیه شود تا جوانان محقق ما با فرهنگ و ادب سنّتی خود قطع رابطه‌ای نداشته باشند. در این مقاله ناچار وارد حوزه‌های دستوری و تغییرات صوتی و تبدیل و تبدلات حروفی و اصطلاحات مربوط به آنها شده‌ایم و از این جهت با وجود اختصار در قواعد آنها کار به تفصیل کشیده شده است و اگر می‌خواستیم در این زمینه باز هم صرفه‌جویی کنیم، ممکن بود که رابطه تفهیم و تفاهم ما با خوانندگان بر هم بخورد و به نتیجه‌ای نرسیم. علّت این که این پنج حرف را انتخاب کردیم این بود که این حروف وابستگی شدیدی نسبت به هم دارند و اگر از یکی از آنها صرف‌نظر می‌کردیم، ممکن بود که رشتة تسبیح قواعد آنها پاره شود و پراکندگی آنها باعث ابتر شدن یکایک آنها گردد. طرح مسایل نگارشی این کلمات اگر باعث بحث‌هایی در این زمینه شود توفیق نگارنده را نشان می‌دهد و امید است که چنین شود.
There are some letters of alphabet in Persian language which have exceptional impact on word formation and hence its spelling. Being unaware of their rules, one might make some mistakes branding him as unknowledgeable. This paper, which actually pursues Dr. Ahmad Tamimdari's article entitled "Verb-ending Pronouns and Their Writing Methods in Persian Orthography" published in the fifth edition of Literary Researches Quarterly, makes an attempt to provide the reader with a detailed and intensive analysis of the way Hamze, Alef, Vav, Ha, Ya are written in Persian and how they might undergo alterations. The author believes that, such an analysis can be of great use for the students and those who seek an interest in Persian language and its orthography. It has also been endeavored to express the rules and significant points in the simplest way possible, and the inclusion of new terminology in which Iranian linguists are very much interested have been avoided. On the contrary, the author tried to define and justify the traditional literature and linguistic terms, so that no punctuation is observed between our young researchers and their traditional culture and literature. Writing this paper, the author had no alternative but getting involved in grammatical fields, phonetic alterations, alphabetical conversion, and the related terminology. Thus despite the hard effort to express them in the simplest way, the outcome has turned out to be a detailed one. If we intended to be still more economical in this respect, it would be very likely for our mutual understanding with the reader to be distorted. The reason for selecting these five letters is that, they are greatly dependent on each other, and if one was ignored, the chain would most probably be torn up, and their dispersion would cause nothing but imperfection. The author has put the issue forward in the hope of paving the way for critical discussion in the field, and it can be considered as a sign of success if such a result is obtained.
1- افشار، ایرج .(1339). یادداشتهای قزوینی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
2- تبریزی، محمد حسین .(1357). برهان قاطع، به اهتمام محمد معین، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
3- خیامپور، عبدالرسول .(1382). دستور زبان فارسی، چاپ یازدهم، تبریز: انتشارات ستوده.
4- دستور خط فارسی .(1382). مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تهران: نشر آثار.
5- دهخدا، علی اکبر .(1334). لغت نامه(مقدمه)، تهران: دانشگاه تهران.
6- رامپوری، غیاث الدین محمد .(1363). غیاث اللغات، به کوشش منصور ثروت، تهران: انتشارات امیرکبیر.
7- الزینیمی، محمدبن الحکیم .(1360). منهاج الطلب (کهن‌ترین دستور زبان فارسی)، به کوشش محمدجواد شریعت، اصفهان: انتشارات مشعل.
8- شریعت، محمدجواد، (1348). آیین نگارش،چاپ اول، اصفهان: انتشارات مشعل.
9- ____________ .(1379). دستور زبان فارسی، چاپ هفتم، تهران: نشر اساطیر.
10- ___________ .(1348). کاملترین صرف و نحو زبان عربی(ترجمه جلد چهارم مبادی العربیه)، چاپ اول، اصفهان: انتشارات مشعل.
11- شیوه نامه مرکز نشر دانشگاهی .(1381). چاپ پنجم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
12- فردوسی، ابوالقاسم .(1383). شاهنامه، تهران: نشر هرمس.
13- فرشیدورد، خسرو .(1372). املا، نشانه گذاری، ویرایش، تهران: صفی علیشاه.
14- محمد پادشا .(1335). فرهنگ آنندراج، زیر نظر محمد دبیر سیاقی، چاپ اول، تهران: انتشارات خیام.
15- معین، محمد .(1377). فرهنگ فارسی، چاپ دوازدهم، تهران: امیرکبیر.
16- ناتل خانلری، پرویز .(1377). تاریخ زبان فارسی، چاپ ششم، تهران: انتشارات فردوس.
17- __________ .(1366). دستور زبان فارسی، چاپ هشتم، تهران: انتشارات توس.
18- نجفی، ابوالحسن .(1366). غلط ننویسیم، چاپ اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
19- وثوقی، حسین .( 1348). واژه شناسی و فرهنگ نگاری در زبان فارسی، چاپ اول، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
20- الهاشمی، السید احمد .(بی‌تا). المفرد العلم فی رسم القلم، مصر: المکتبه التجاریه الکبری.
_||_