رفتارشناسی اخلاقی نمودهای‌اجتماعی دین از منظر سعدی با تکیه بر گلستان

محورهای موضوعی : شاهنامه

مرتضی حاجی مزدرانی ¹ , سید حامد موسوی جروکانی ²

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور ورامین
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور تهران و مربی دانشگاه پیام نور برزک

تاریخ دریافت : 1394/01/30 تاریخ پذیرش : 1394/05/14 تاریخ انتشار : 1394/09/10

کلید واژه: سعدی, گلستان, رفتارشناسی اخلاقی, نمودهای اجتماعی دین,

چکیده مقاله :

مذهب، آمیزه‌ای از جنبه‌های درونی و بیرونی است. بخش درونی، مفاهیم مذهبی است و لایه‌های بیرونی، در آداب و مناسک، و نقش‌های اجتماعی نمود می‌یابد. از آن‌جا که نقش‌های/نمودهای اجتماعی دین، تأثیری ارزنده در گرایش جامعه به سمت مفاهیم مذهبی و آداب و مناسک دینی دارند، نوع کنش اخلاقی آنان باید متناسب با جایگاه اجتماعی‌شان باشد. این مسأله هم در منابع دینی و هم در پاره‌ای از متون ادبی ـ که رویکردی اجتماعی و اخلاقی داشته‌اند ـ مورد بررسی قرارگرفته‌است. سعدی در گلستان خویش، کنشگران دینی (دین‌یاران) را با سه رویکرد وظیفه‌گرایی، غایت‌گرایی و فضیلت‌گرایی‌اخلاقی، رفتارشناسی می‌نماید. از این سه به لحاظ بسامدی، اخلاق فضیلت کمتر مورد توجه سعدی است. نگارنده‌گان با تکیه بر گلستان، عمده‌ترین/مهمترین موانع وظیفه‌گرایی و غایت‌گرایی را نیز تحلیل‌نموده‌اند. عواملی چون منفعت‌طلبی و مصلحت‌اندیشی از جمله موانع فردی اخلاق‌گرایی است. همچنین نبود رفاه معیشتی از زمره موانع اجتماعی به شمارمی‌آید. روش تحقیق، اسنادی (کتابخانه‌ای) بوده‌است.

چکیده انگلیسی:

Religion is a combination of both internal and external factors. The internal part includes religion concepts and external part appears in rituals and social roles. Since the social aspect of religion has a valuable effect on the people tendency towards the religious concepts, its reflection must be in harmony with their social position. This subject has been studied both in religion resources and in the literature with an ethical and social perspective. Saadi, in his Golestan, examined the behavior of religious people from three approaches: duty-oriented, end-oriented and virtue oriented approaches. Regarding their frequency, the virtue-oriented approach received less attention by Saadi. The writers, with relying on Golestan, consider and analyze the most important obstacles in duty-oriented approach and praxeology.  Factors such as Self-interest and expediency are among individual obstacles of moralism. Moreover, lack of welfare livelihood is one of the social obstacles. The methodology of this research is a library-type study.