بررسی مضامین اخلاق اجتماعی در اشعار مولانا باتکیه‏ بر مثنوی معنوی

محورهای موضوعی : شاهنامه

کلثوم طبخ کار حسن کیاده ¹ , محسن ایزدیار ² , شاهرخ حکمت ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران(نویسنده مسؤول)
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران

تاریخ دریافت : 1400/12/05 تاریخ پذیرش : 1400/12/05 تاریخ انتشار : 1400/12/01

کلید واژه: مثنوی معنوی, اخلاق, اجتماع, تعلیم و تربیت, انتقاد,

چکیده مقاله :

مولوی یکی از شاعران دورۀ مغول است؛ دوره ای که در آن، اخلاق اجتماعی و پایه های فکری و فرهنگی مردم رو به انحطاط نهاد. سقوط اخلاق اجتماعی و ارزش های انسانی در سرزمین های مغلوب شده موجب ایجاد روحیۀ تسلیم در بین عوام شد؛ اما برخی از اندیشمندان و شاعران بزرگ پارسی زبان در آثار خود روح ستم ستیزی و به تبع آن ارزش های انسانی و اجتماعی را ارج نهادند و باتوجه به فضای حاکم بر عصر خویش، روش خاصی برای مبارزه با رذایل اخلاقی و اجتماعی موجود در جامعه، اوضاع نابسامان سیاسی اجتماعی و نیز بی عدالتی های حاکمان برگزیدند. مولوی نیز در مثنوی هرجا مجال یافته، به نقد افراد مختلف جامعه ازجمله صاحب منصبان و مردم عامه پرداخته و رفتار نکوهیدۀ آن ها را نقد کرده است. در این پژوهش نگارندگان با بررسی اشعار مولانا، مضامین اخلاق اجتماعی را در اشعار وی بررسی کرده اند. نتایج پژوهش بیانگر آن است که او جانب اعتدال را رعایت کرده و در این زمینه افراط نکرده است.

چکیده انگلیسی:

Rumi is one of the poets living in the Mongol period; a period in which people's social morality and their intellectual and cultural foundations declined. The collapse of social morality and human values ​​in the conquered lands created a spirit of submission among the masses. However, in their work, some great Persian-speaking thinkers and poets, paid attention to anti-oppression tendencies and consequently human and social values. Considering the dominant atmosphere of their time, they found a special way to fight against moral and social vices in the society, the unorganized socio-political situation, and the injustices of the rulers. Wherever he has the opportunity, Rumi has also criticized various people in the society, including officials and the common people and their reprehensible behavior in Masnavi. In this research, the authors examined the themes of social ethics in Rumi's poems through investigating them. The results of the research show that he is moderate and has not gone too far in this regard.    

منابع و مأخذ:

1. ابراهیم‏تبار، ابراهیم (1391)، «جلوه‏های تصاویر تعلیمی در دیباچه‏های مثنوی»، فصلنامۀ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادبیات فارسی، دورۀ چهارم، شمارۀ 12، 85‑105.


2. ابراهیمی، میرجلال (1379)، شرح تحلیلی اعلام مثنوی، تهران: اسلامی.


3. انوری، حسن (1386)، فرهنگ بزرگ سخن، جلد 5، تهران: سخن.


4. پورمختار، محسن؛ نادری‏پور، منصور؛ رمشکی، سعید (1393)، «آموزه‏های تعلیمی مثنوی مولوی در حوزۀ آسیب‏های اجتماعی»، پژوهشنامۀ ادبی تعلیمی، سال ششم، شماره بیست‏ویکم، 81‑108.


5. فروزانفر، بدیع‌الزمان (1366)، شرح مثنوی شریف، تهران: زوّار.


6. رحمدل، غلامرضا (1381)، «اخلاق اجتماعی در مثنوی معنوی»، پژوهشنامۀ علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، شمارۀ 33، 293‑308.


7. زرین‏کوب، عبدالحسین (1373)، بحر در کوزه، تهران: انتشارات علمی.


8. زمانی، کریم (1395)، میناگر عشق (شرح موضوعی مثنوی معنوی)، تهران: نشر نی.


9. شادیگو، شهریار (1398)، «نظام اخلاق اجتماعی از دیدگاه مولانا و شهریار»، مجلۀ علمی پژوهشی حقوق پزشکی، شمارۀ 6 (ویژه‏نامه)، 294‑308.


10. طهماسبی، فرهاد (1389)، «بازتاب مسائل اجتماعی ـ فرهنگی در مثنوی معنوی مولانا»، پژوهشنامۀ ادب حماسی دانشگاه رودهن، دورۀ 5 و 6، شمارۀ 9، 270‑289.


11. مباشری، محبوبه (1389)، فرهنگ اجتماعی عصر مولانا، تهران: سروش.


12. مولوی، جلال‏الدین محمد (1366)، مثنوی معنوی، تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: امیرکبیر.


13. ــــــــــــــــــــــــ (1379)، کلیات دیوان شمس، دو جلد، تهران: بهزاد.


14. نوروزپور، لیلا (1392)، «حرص و طمع در مثنوی مولوی و مقایسۀ آن با چهار اثر در حوزۀ ادبیات تعلیمی»، سبک‏شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، دورۀ 6، شمارۀ پی‏درپی 19، 431‑444.


15. همایی، جلال‏الدین (1369)، مولوی‏نامه، تهران: نشر هما.