رگه‌های تعلیمی در شعر دفاع مقدس (دهة 60)

محورهای موضوعی : شاهنامه

نوازالله فرهادی ¹

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان، پردیس شهید رجایی شیراز.

تاریخ دریافت : 1396/06/22 تاریخ پذیرش : 1396/06/22 تاریخ انتشار : 1396/03/01

کلید واژه: دفاع مقدس, شعر, انقلاب اسلامی, ادب تعلیمی, ایثار و آزادگی,

چکیده مقاله :

اشاعة فرهنگ دینی در ادبیات پس از انقلاب اسلامی(57) از پیامدهای فرهنگی این انقلاب است. با وقوع جنگ و استمرار هشت سال دفاع مقدس، مضامین دینی و مذهبی، همچون غزوات صدر اسلام، جنگ‌های امام علی(ع) با معاندان در دوران خلافت آن حضرت و به‌ویژه حماسة خونین کربلا، در شعر انقلاب و دفاع مقدس بازتاب گسترده‌ای می‌یابد، به‌گونه‌ای که این مباحث مهم‌ترین درون‌مایه‌ها و یکی از بارزترین ویژگی‌های آن را تشکیل می‌دهد. این موضوع بُعد تعلیمی سروده‌های مورد بحث را بر پایة مبانی دین و تعالیم قرآن کریم، تقویت می‌کند. سرایندگان این اشعار غالباً شخصیت‌های انقلابی و اهل جبهه و جنگ‌اند و آنچه می‌سرایند از سر ایمان و سرشار از شور و هیجان است؛ به همین دلیل بعد غنایی و حماسی سروده‌های آنان، چنان بارز و قوی است که جنبة تعلیمی آن را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، و درک آموزش‌های نهفته درآن، بدون تأمل و تعمق، مشکل می‌شود و از دید خواننده پنهان می‌ماند. دراین نوشتار لایه‌های پنهان و پیدای تعلیمی و رگه‌های آموزشی در سروده‌های انقلاب و دفاع مقدس واکاوی می-گردد، تا نمایان شود، سرایندگان برای ترویج اصول اخلاقی و برانگیختن خوانندگان به پیروی از ارزش‌های اسلامی-انسانی از چه شیوه‌ها و مضامینی بهره گرفته‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که جنبه‌های تعلیمی این سروده‌ها بنا به دلایل مختلف، به صورت رگه‌های باریک و پوشیده در زمینة پررنگ حماسی-آیینی، با بیانی غالباً غیر مستقیم و با تکیه برمضامینی چون حریت، شهامت و صداقت، معطوف به متخلق شدن جوانان به خلق و خوی اهل بیت(ع) است.

چکیده انگلیسی:

. The spread of religious culture in the literature after the Islamic revolution (1357) is some of the cultural results of this revolution. With the occurrence of the war, and continuity of eight years holy defense, religious motifs like crusades of early Islamic period and the Imam Ali’s wars with his enemies and particularly the bloody epic of the Karbala, have been reflected in the poem and prose of the Islamic revolution and the holy defense, in the way that this subjects forms its most important motifs and its most obvious features. This subject strengthens didactic and ethical aspect of above-mentioned poems on the basis of religious foundations and Koran`s teachings.The Poets of these poems are revolutionary personages and war men, and whatever they compose is because of faith and brimful of eagerness and excitement. Therefore, the lyric and epic aspect of their poems is so appear and strong, that shadows their didactic aspect. Hence, understanding of its covered up teachings become difficult without deliberation and cogitation, and it remains hidden from the readers’ attention.In this research, visible and invisible didactic layers and streaks in the poems of the revolution and holy defense, as well as style and subjects that poets have used them for promotion of moral principles and provoke readers for obeying Islamic-humanist values and young men`s following the temperament of the household of the prophet of Islam – are investigated and presented.

منابع و مأخذ:

1- قرآن کریم.

2- احمدی خراسانی، محمد. (1385). ارمغان شعر شیعه. تهران: میزان.

3- اسپوزیتو، جان. (1380). ادبیات ملل مسلمان. ترجمة نصرت محمودی و همکاران. تهران: کنگره.

4- امین­پور، قیصر. (1363). از تنفس صبح. تهران: مروارید

5- -----------.(1378). گزینه اشعار. تهران: مروارید.

6- بیابانگرد، عادل. (1384). دشت بلا. سوره مهر. شماره 44، ص. 331.

7- جمالی (مذنب)، محمدخلیل. (1363). ...که عشق مجنون است. شیراز: نوید.

8- حافظ، شمس‌الدین محمد. (1388). دیوان اشعار. ابوالقاسم انجوی شیرازی. تهران: جاویدان.

9- حسینی، حسن. (1387). هم‌صدا با حلق اسماعیل. تهران: سورة مهر.

10- سبزواری، حمید. (1368). سرود سپیده. تهران: کیهان.

11- خامة خونین عشق. (1368). تهران: وزارت ارشاد اسلامی.

12- سعدی، مصلح‌الدین. (1382). کلیات سعدی. تصحیح محمدعلی فروغی. تهران: زوار.

13- سنایی، مجدودبن آدم. (1385). دیوان اشعار. به اهتمام پرویز بابایی. تهران: نگاه.

14- سنگری، محمد رضا. (1380). نقد و بررسی ادبیات دفاع مقدس. تهران: بنیاد حفظ آثار.

15- سیف، غلامرضا. (1378). اهل ولا. قلم مهر، شماره 1. شیراز: انجمن علمی ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور شیراز، ص. 16.

16- شاهرخی، محمود. (1367). مجموعه اشعار جنگ. تهران: سپهر.

17- شمس، فریدون. (1367). رایت عشق. اهورایی، شماره 1. شیراز: ستاد شاهد و ایثارگر دانشگاه پزشکی شیراز، ص. 21.

18- صفارزاده، طاهره. (1386). طنین بیداری. تهران: نگاه.

19- عطار، فریدالدین محمد.(1385). منطق‌الطیر. تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.

20- علایی، سعید. (1387). جریان‌شناسی شعر انقلاب اسلامی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

21- کیانپور، حسین. (1383). آیه­های انقلاب. سوره مهر. شماره 39. تهران: ص. 82.

22- محدثی خراسانی، زهرا. (1388). شعر آیینی و تأثیر انقلاب اسلامی بر آن. تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا.

23- محقق، جواد. (1387). شکفتن در آتش. تهران: اردیبهشت.

24- محمدی، جلال (گلچین). (1379). معراج خلیج. اهل دل، شماره 2. شیراز: انجمن اسلامی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز، ص. 232.

25- محمودی، ثابت (سهیل). (1364). دریا در غدیر. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.

26- مرادی، علی‌محمد. (1365). شعر انقلاب. تهران: وزارت ارشاد اسلامی.

27- مردانی، نصرالله.(1374). سمند صاعقه. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.

28- مکارمی‌نیا، علی. (1383). بررسی شعر دفاع مقدس. تهران: ترفند.

29- موسوی گرمارودی، علی. (1377). قلم‌انداز. تهران: سروش.

30- مولوی، جلال‌الدین محمد. (1369). مثنوی. تصحیح محمد استعلامی. تهران: زوار.

31- میرجعفری، اصغر. (1376). حرفی از جنس زمان. تهران: قو.

1. Quran


2. Ahmadi Khorasani, Mohammad. (1385). The Gift of the Shia Poetry. Tehran: Mizan.


3. Esposito, John. (1380). The Literature of Muslim Nations. Tehran: Concegereh.


4. Amin poor, Qeysar. (1363). From the Breath of the Morning. Tehran: Morwarid.  


5. -------------------------. (1378). Selection of Poems. Tehran: Morwarid.


6. Biabangard, Adele. (1384). The Desert of Agony. Soore Mehr, 44, p.331.


7. Jamali, Mohammad Khalil. (1363). That love is Majnoon. Shiraz: Navid.


8. Hafez. (1388). Book of Poetry. Tehran: Javidan.


9. Husseini, Hasan. Homophonic with the Throat of Ismaeel. Tehran: Soore Mehr.


10.  Sabzewari, Hamid. (1368). The Rhyme of the Dawn. Tehran: Kayhan.


11. The Bloody pen of Love. (1368). Tehran: Ministry of Islamic Guidance.


12. Sa'di. (1382). Collection of Sa'di. Tehran. Zavvar.


13. Sanayee, Majdood bin Adam. (1385). The Book of the Poems. Tehran: Negah.  


14. Sangari, Mohammad Reza. (1380). Criticism and Analysis of the Sacred Defense. Tehran: The Center for Preserving Works.


15. Seyf, Ghulam Reza. (1378). Followers of Intimacy. ghalame Mehr, 1, Shiraz: The Scientific society of Persian Literature in Payam-e-Noor of Shiraz, p.16.


16.  Shahrokhi, Mahmood. (1367). Collection of War Poems. Tehran: Sepehr.  


17. Shams, Fereydoon. (1367). The Flag of Love, 1, Shiraz: Shahed Group of the Medical University of Shiraz, p.21.


18. Saffarzadeh, Tahereh. (1386). The Chirm of the Awakening. Tehran: Negah.


19. Attar, Farid al-din Mohammad. (1385). The Conference of the Birds. Tehran: Sokhan.


20. Alayee, Saeed. (1387). A Survey of the Poems of Islamic Revolution. Tehran: The Center for Islamic Revolution Documents.


21. Kyanpoor, Hussein. (1383). Verses of the Revolution. Soore Mehr, 39, Tehran: p.82.


22. Mohaddeseh Khorasani, Zahra. (1388). Ritual Poetry and The Impact of Islamic Revolution on it. Tehran: Ashoora Cultural Complex.


23. Mohaqeq, Javad. (1387). Blossoming in Fire. Tehran: Ordibehesht.  


24. Mohammadi, Jalal. (1379). Ascension of The Gulf. Followers of the Heart, 2, Shiraz: Islamic Society of the Faculty of Literature and Humanities in University of Shiraz, p.232.


25. Mahmoodi, Sabet. (Soheil). (1364). A Sea in Qadeer. Tehran: Islamic Propagation Organization.


26. Moradi, Ali Mohammad. (1365). The Poetry of the Revolution. Tehran: Ministry of Islamic guidance.


27. Maradani, Nasrullah. (1374). Thunder Horse. Tehran: Islamic Propagation Organization.


28. Makaremi nia, Ali. (1383). A Survey of the Poetry of the Sacred Defense. Tehran: Tarfand.


29. Moosawi Garmaroodi, Ali. (1377). Qalam Andaz. Tehran: Soroush.    


30. Molavi. (1396). Masnavi. Tehran: Zavvar.


31. Mirja'fari, Asghar. (1376). A Word of Time. Tehran: Qoo.


32. Yalameha, Ahmad Reza. (1390). A Comparative Study of Didactic Poems of Ferdowsi and Hafez. The Bulletin for Didactic Literature in Azad University of Dehaqan, 11, pp.153-175.