رگه‌های تعلیمی در شعر دفاع مقدس (دهة 60)
محورهای موضوعی : شاهنامه
نوازالله فرهادی
1
(استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان، پردیس شهید رجایی شیراز.)
کلید واژه: دفاع مقدس, شعر, انقلاب اسلامی, ادب تعلیمی, ایثار و آزادگی,
چکیده مقاله :
اشاعة فرهنگ دینی در ادبیات پس از انقلاب اسلامی(57) از پیامدهای فرهنگی این انقلاب است. با وقوع جنگ و استمرار هشت سال دفاع مقدس، مضامین دینی و مذهبی، همچون غزوات صدر اسلام، جنگ‌های امام علی(ع) با معاندان در دوران خلافت آن حضرت و به‌ویژه حماسة خونین کربلا، در شعر انقلاب و دفاع مقدس بازتاب گسترده‌ای می‌یابد، به‌گونه‌ای که این مباحث مهم‌ترین درون‌مایه‌ها و یکی از بارزترین ویژگی‌های آن را تشکیل می‌دهد. این موضوع بُعد تعلیمی سروده‌های مورد بحث را بر پایة مبانی دین و تعالیم قرآن کریم، تقویت می‌کند. سرایندگان این اشعار غالباً شخصیت‌های انقلابی و اهل جبهه و جنگ‌اند و آنچه می‌سرایند از سر ایمان و سرشار از شور و هیجان است؛ به همین دلیل بعد غنایی و حماسی سروده‌های آنان، چنان بارز و قوی است که جنبة تعلیمی آن را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، و درک آموزش‌های نهفته درآن، بدون تأمل و تعمق، مشکل می‌شود و از دید خواننده پنهان می‌ماند. دراین نوشتار لایه‌های پنهان و پیدای تعلیمی و رگه‌های آموزشی در سروده‌های انقلاب و دفاع مقدس واکاوی می-گردد، تا نمایان شود، سرایندگان برای ترویج اصول اخلاقی و برانگیختن خوانندگان به پیروی از ارزش‌های اسلامی-انسانی از چه شیوه‌ها و مضامینی بهره گرفته‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که جنبه‌های تعلیمی این سروده‌ها بنا به دلایل مختلف، به صورت رگه‌های باریک و پوشیده در زمینة پررنگ حماسی-آیینی، با بیانی غالباً غیر مستقیم و با تکیه برمضامینی چون حریت، شهامت و صداقت، معطوف به متخلق شدن جوانان به خلق و خوی اهل بیت(ع) است.
. The spread of religious culture in the literature after the Islamic revolution (1357) is some of the cultural results of this revolution. With the occurrence of the war, and continuity of eight years holy defense, religious motifs like crusades of early Islamic period and the Imam Ali’s wars with his enemies and particularly the bloody epic of the Karbala, have been reflected in the poem and prose of the Islamic revolution and the holy defense, in the way that this subjects forms its most important motifs and its most obvious features. This subject strengthens didactic and ethical aspect of above-mentioned poems on the basis of religious foundations and Koran`s teachings.The Poets of these poems are revolutionary personages and war men, and whatever they compose is because of faith and brimful of eagerness and excitement. Therefore, the lyric and epic aspect of their poems is so appear and strong, that shadows their didactic aspect. Hence, understanding of its covered up teachings become difficult without deliberation and cogitation, and it remains hidden from the readers’ attention.In this research, visible and invisible didactic layers and streaks in the poems of the revolution and holy defense, as well as style and subjects that poets have used them for promotion of moral principles and provoke readers for obeying Islamic-humanist values and young men`s following the temperament of the household of the prophet of Islam – are investigated and presented.
1- قرآن کریم.
2- احمدی خراسانی، محمد. (1385). ارمغان شعر شیعه. تهران: میزان.
3- اسپوزیتو، جان. (1380). ادبیات ملل مسلمان. ترجمة نصرت محمودی و همکاران. تهران: کنگره.
4- امینپور، قیصر. (1363). از تنفس صبح. تهران: مروارید
5- -----------.(1378). گزینه اشعار. تهران: مروارید.
6- بیابانگرد، عادل. (1384). دشت بلا. سوره مهر. شماره 44، ص. 331.
7- جمالی (مذنب)، محمدخلیل. (1363). ...که عشق مجنون است. شیراز: نوید.
8- حافظ، شمس‌الدین محمد. (1388). دیوان اشعار. ابوالقاسم انجوی شیرازی. تهران: جاویدان.
9- حسینی، حسن. (1387). هم‌صدا با حلق اسماعیل. تهران: سورة مهر.
10- سبزواری، حمید. (1368). سرود سپیده. تهران: کیهان.
11- خامة خونین عشق. (1368). تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
12- سعدی، مصلح‌الدین. (1382). کلیات سعدی. تصحیح محمدعلی فروغی. تهران: زوار.
13- سنایی، مجدودبن آدم. (1385). دیوان اشعار. به اهتمام پرویز بابایی. تهران: نگاه.
14- سنگری، محمد رضا. (1380). نقد و بررسی ادبیات دفاع مقدس. تهران: بنیاد حفظ آثار.
15- سیف، غلامرضا. (1378). اهل ولا. قلم مهر، شماره 1. شیراز: انجمن علمی ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور شیراز، ص. 16.
16- شاهرخی، محمود. (1367). مجموعه اشعار جنگ. تهران: سپهر.
17- شمس، فریدون. (1367). رایت عشق. اهورایی، شماره 1. شیراز: ستاد شاهد و ایثارگر دانشگاه پزشکی شیراز، ص. 21.
18- صفارزاده، طاهره. (1386). طنین بیداری. تهران: نگاه.
19- عطار، فریدالدین محمد.(1385). منطق‌الطیر. تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
20- علایی، سعید. (1387). جریان‌شناسی شعر انقلاب اسلامی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
21- کیانپور، حسین. (1383). آیههای انقلاب. سوره مهر. شماره 39. تهران: ص. 82.
22- محدثی خراسانی، زهرا. (1388). شعر آیینی و تأثیر انقلاب اسلامی بر آن. تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا.
23- محقق، جواد. (1387). شکفتن در آتش. تهران: اردیبهشت.
24- محمدی، جلال (گلچین). (1379). معراج خلیج. اهل دل، شماره 2. شیراز: انجمن اسلامی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز، ص. 232.
25- محمودی، ثابت (سهیل). (1364). دریا در غدیر. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
26- مرادی، علی‌محمد. (1365). شعر انقلاب. تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
27- مردانی، نصرالله.(1374). سمند صاعقه. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
28- مکارمی‌نیا، علی. (1383). بررسی شعر دفاع مقدس. تهران: ترفند.
29- موسوی گرمارودی، علی. (1377). قلم‌انداز. تهران: سروش.
30- مولوی، جلال‌الدین محمد. (1369). مثنوی. تصحیح محمد استعلامی. تهران: زوار.
31- میرجعفری، اصغر. (1376). حرفی از جنس زمان. تهران: قو.
_||_