تحلیل فضایی مکانیابی اسکان موقت در شهر اصفهان با رویکرد پدافند غیرعامل

محورهای موضوعی : مطالعات برنامه ریزی شهری و منطقه ای

سید محمدرضا شریفی ¹ , احمد خادم الحسینی ² , غلامرضا جلالی فراهانی ³ , امیر گندمکار ⁴ , مهدی مدیری خلیل ابادی ⁵

1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، گروه جغرافیا، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
2 - دانشیار گروه جغرافیا، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
3 - دانشیار علوم دفاعی راهبردی ، دانشگاه عالی دفاع ملی ، تهران ، ایران
4 - دانشیار گروه جغرافیا، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
5 - دانشیار گروه برنامه ریزی شهری ، دانشکده برنامه ریزی شهری ،دانشگاه مالک اشتر، تهران ، ایران

تاریخ دریافت : 1400/05/18 تاریخ پذیرش : 1401/01/23 تاریخ انتشار : 1402/09/01

کلید واژه: مکانیابی, پدافند غیر عامل, شهر اصفهان, اسکان موقت,

چکیده مقاله :

مقدمه: انتخاب مکان بهینه جهت استقرار اضطراری یا موقت جمعیت‎های آسیب دیده از بحران یکی از مسائلی است که همواره مورد توجه سازمان‎های مسئول در مدیریت بحران قرار دارد. شهر اصفهان با قرار گرفتن در نزدیکی دو مرکز هسته‎ای بسیار مهم در شعاع 10 و 100 کیلومتری و دلایل سیاسی متعدد می ‎تواند به عنوان کانون اصلی هدف حملات نظامی و همچنین حملات تروریستی واقع گردد. در این مقطع که بیشترین تمرکز بر حملات تروریستی شهری قرار گرفته و احتمال بسیار زیادی برای این‎گونه حملات در شهر اصفهان وجود دارد به نظر می‎رسد که پرداختن به موضوع مکانیابی اسکان موقت پس از حمله می‎تواند به عنوان یکی از اصلی‌ترین مقوله‎های مرتبط با پدافند غیرعامل مطرح باشد.هدف: هدف اصلی پژوهش حاضر تحلیل فضایی مکانیابی اسکان موقت در شهر اصفهان با رویکرد پدافند غیرعامل است.روش‌شناسی تحقیق: این پژوهش از حیث ماهیت و روش، از نوع تحقیقات توصیفی - تحلیلی و از حیث هدف، از نوع تحقیقات کاربردی است. در جهت رسیدن به اهداف پژوهش با به‌کارگیری داده‌های مکانی و انجـام تحلیل‌های مربوطه در سیستم اطلاعات جغرافیایی و مدل تصمیم‌گیری چنـد معیـاره AHP,VIKOR اقدام شده است. جامعه آماری این پژوهش متخصصین حوزه شهری شهر اصفهان و حجم نمونه از طریق اشباع نظری به تعداد 60 کارشناس است. روش نمونه‌گیری هم به صورت نمونه‌گیری گلوله برفی می‌باشد.قلمرو جغرافیایی پژوهش: شهر اصفهان با طول جغرافیایی ۵۱ درجه و 38 دقیقۀ شرقی و عرض جغرافیایی ۳۲ درجه و ۳۸ دقیقۀ شمالی و مساحت 550 کیلومترمربع است.یافته ها: یافته‌ها نشان می‌دهد که از میان معیارهای تأثیرگذار بر مکانیابی اسکان موقت معیار شیب زمین با امتیاز 0.097 پراهمیت‌ترین و معیار دسترسی به مجتمع‎های خدماتی رفاهی با امتیاز 0.021 کم‌اهمیت‌ترین معیار ازنظر کارشناسان می‌باشد.نتایج: بر اساس بررسی‎های انجام شده اراضی قسمت شمال شرقی (اراضی بین منطقه رحمت آباد و کمشچه) حریم سی کیلومتری جهت اسکان موقت مناسب می‎باشند.

چکیده انگلیسی:

Introduction Choosing the optimal location for emergency or temporary accommodation of crisis-affected populations is one of the issues that is always considered by responsible organizations in crisis management. The city of Isfahan, being located near two very important nuclear centers within a radius of 10 and 100 km and for various political reasons, can be the main focus of military attacks as well as terrorist attacks. At a time when the greatest focus is on urban terrorist attacks and there is a very high probability of such attacks in the city of Isfahan, it seems that addressing the issue of temporary accommodation after the attack can be considered as one of the main categories. Passive defense related issues. The main purpose of this study is to analyze the spatial location of temporary housing in Isfahan with a passive defense approach.Methodology This research is descriptive-analytical research in terms of nature and method and applied research in terms of purpose. In order to achieve the objectives of the research, using spatial data and performing relevant analyzes in the GIS and multi-criteria decision model AHP, VIKOR has been taken. The statistical population of this study is urban experts in Isfahan and the sample size is 60 experts through theoretical saturation. The sampling method is snowball sampling.Geographical area of research The city of Isfahan with a longitude of 51 degrees and 38 minutes east and a latitude of 32 degrees and 38 minutes north and an area of 550 square kilometers.Results and discussion The results show that among the criteria affecting the location of temporary housing, the land slope criterion with a score of 0.097 is the most important and the criterion of access to welfare service complexes with a score of 0.021 is the least important criterion according to experts.Conclusion According to the studies, the lands of the northeastern part (lands between Rahmatabad and Kameshcheh areas) of 30 km are suitable for temporary accommodation.

منابع و مأخذ:

ابراهیمی، افسانه. (1396)، برنامه‌ریزی اسکان موقت پس از زلزله احتمالی تهران نمونه موردی منطقه 20 (شهر ری). پایان نامه کارشناشی ارشد، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، استاد راهنما: شریف مطوف.

اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش­های دفاع مقدس استان اصفهان. (1400).  سلسله گزارشات اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس استان اصفهان.

آرشیو گزارشات شهرداری اصفهان. (1400). شهرداری اصفهان.

آروین، محمود. (1394). بررسی پراکنده رویی شهری با تأکید بر توسعه درون‌زا (نمونه موردی: شهر اهواز). پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران. استاد راهنما: دکتر احمدپوراحمد.

بهزاد فر، مصطفی. (۱۳۸۲). زلزله‌ی بم و تبیین زمینه‌‌ها، مبانی و استراتژی بازسازی شهر. ماهنامه آبادی، 13(40-41)،33-26.

بهمئی، حجت. (1392). تحلیلی بر پدافند غیر عامل در شهر‌های نفتی با تاکید بر ابعاد کالبدی-فضایی (مطالعه موردی: شهر امیدیه). پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته برنامه‌ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه اصفهان. استاد راهنما: علی زنگی‌آبادی.

تقوایی، مسعود و علی جوزی، خمسلویی. (1391). بررسی آسیب پذیری کاربری های شهری و در مسیر راه  پیمایی با رویکرد پدافند غیر عامل؛ مطالعه موردی کلانشهر اصفهان. فصلنامه آمایش محیط، 16، 143-125.

جوزی خمسلویی، علی و جواهران، هدی. (1392). تحلیلی بر نقش پدافند غیرعامل در امنیت راهبردی کلانشهرها. فصلنامه اطلاعات جغرافیایی  سپهر، 22(87)، 92-87.

حریری، محسن. (1394). تدوین راهنمای طراحی شهری با محوریت پدافند غیر عامل نمونه موردی: محور امام خمینی مشهد، حدفاصل سه راه دارایی تا چهارراه مدرس. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته طراحی شهری، دانشکده هنر و معماری اسلامی، دانشگاه بین المللی امام رضا علیه السلام. استاد راهنما: فرح حبیب.

حسینی، سید بهشید. (1390). تخلیه و اسکان اضطراری در پدافند غیر عامل (مبانی و تجارب). جلد اول، چاپ اول، تهران: دانشگاه صنعتی مالک اشتر

حسینی امینی، حسن؛  موسی زاده، حسین؛ بخشی، امیر و سارلی، رضا. (1398). سنجش آسیب پذیری ساختار شهری از منظر پدافند غیر عامل در زمان بحران (مطالعه موردی: شهر گمیشان). فصلنامه مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 14(2)، 530-509.

خانکه، حمیدرضا. (1391). آمادگی بیمارستانی در حوادث و بلایا (برنامه کشوری). مرکز مدیریت حوادث و فوریت‎های پزشکی، مرکز تحقیقات توانبخشی در حوادث و بلایا، تهران، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی.

خدمت زاده، علی؛ موسوی، میرنجف و یوسف زاده، اردشیر. (1400). تحلیل شاخصهای آسیب پذیری شهری با رویکرد مدیریت بحران زلزله (مطالعه موردی: شهر ارومیه). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 16(1)، 62-43.

رحیمی، محمد؛ عبدالهی، علی اصغر و ایلاقی حسینی، محسن. (1394). مکان یابی اردوگاه های اسکان موقت در مواقع زلزله (مطالعه موردی: شهرستان های جیرفت و عنبرآباد). جغرافیای اجتماعی شهری، 2(2)، 41-57.

زمانی جوهرستانی، اعظم. (1398). تحلیلی بر آسیب‌پذیری بافت‌های فرسوده شهری در برابر زلزله (موردمطالعه: شهر ملایر)، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور مرکز اصفهان. استاد راهنما: مهدی ابراهیمی.

سوادکوهی، ساسان. (1392). تحلیل فضاهای شهری بر اساس اصول پدافند غیر عامل 14، نمونه مورد کاوی از کشور ایران. تهران: موسس چاپ و انتشارات دانشگاه امام حسین.

شهبازی، سیده محبوبه؛ سلطانی، ناصر و جوان، خدیجه. (1400). آمایش فضایی -  مکانی مراکز درمانی شهر ارومیه با رویکرد پدافند غیرعامل. فصلنامه مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 16(4)، 725-711.

عنابستانی، علی اکبر؛ جوانشیری، مهدی؛ محمودی، حمیده و دربان آستانه محمدرضا. (1397). تحلیل فضایی سطح تاب‌آوری سکونتگاه‌های روستایی در برابر مخاطرات محیطی (مورد مطالعه: بخش مرکزی شهرستان فاروج). فصلنامه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، ۵(۱)، 38-17.

طوقی، مصطفی؛  اکبرزاده، میثم  و صبوحانیان، علی. (1394). ارزیابی معابر پیاده از منظر تخلیه اضطراری. فصلنامه مطالعات شهری، 5(17)، 14-5.

قانون برنامه پنجم توسعه اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1390-1394). تهران: انتشارات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور.

کاملی، محسن؛ حسینی امینی، حسن؛ حسینی، سید بهشید و  حسینی، سیدباقر. (1395). تبیین معیارهای پدافند غیرعامل در تخلیه و اسکان اضطراری شهرهای بزرگ با استفاده از روش دلفی. فصلنامه پژوهش­های بوم شناسی شهری، 7(14)، 124-113.

محمدرضا زیرکی ، حسن سعادتی. (1397). رویکرد پدافند غیرعامل در پهنه بندی فضایی اردوگاه های اسکان موقت با استفاده از روش تلفیقی AHP-FUZZY  و GIS (مطالعه میدانی: منطقه 8 شهر تهران). فصلنامه پدافند غیرعامل، 9(3)، 86-77.

محمدی ده چشمه، مصطفی.  (1393). ایمنی شهری و پدافند غیرعامل. چاپ اول، اهواز: انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز.

مرکز آمار ایران. (1395). سرشماری عمومی نفوس و مسکن. شهرستان اصفهان.

مرکز مطالعات و برنامه­ریزی شهر تهران. (1393). طرح جامع اسکان اضطراری و موقت شهر تهران با رویکرد به تمامی مخاطرات محتمل در شهر تهران با تمرکز بر رخداد زلزله. فاز اول، تدوین مدل­های مفهومی و تدوین شرح خدمات نهایی سایر فازها، مجری: دانشکده محیط زیست، دانشگاه تهران.

مرکز مطالعات وخدمات تخصصی شهری و روستایی وزارت کشور. (1385). از سری متون تخصصی ویژه دهیاران آشنایی با مدیریت بحران با تاکید بر نقاط روستایی. مرکز پژوهش­های وزارت کشور، پژوهشکده علوم انسانی.

نظری، امین. (1395). مکان یابی مراکز اسکان اضطراری و موقت بازماندگان زلزله (نمونه موردی: منطقه 12 تهران). پایان نامه کارشناسی ارشد رشته برنامه­ریزی شهری پردیس بین المللی فارابی دانشگاه هنر.

هاشمی فشارکی، جواد و امیر شکیبامنش. (1390). طراحی شهری از منظر دفاع غیرعامل. چاپ اول، تهران: انتشارات بوستان حمید.

Chu, J., & Su, Y. (2012). The application of TOPSIS method in selecting fixed seismic shelter for evacuation in cities. Systems Engineering Procedia, 3, 391-397.

Jebrane, A., Elmoussaoui, A., Hakim, A., Argoul, P., & STTAR, F. (2018). A continuous approach for crowd modeling: numerical aspects and application to emergency evacuation.

Jin, L. (2005). A fuzzy multi-criteria decision analysis for assessing technologies of airpollution abatement at coal-fired power plants. Master of Engineering Project. University of Regina.

Joseph Ashmore, C. T. (2013). Post-disaster shelter: Ten designs. IFoRCaRC Societies, Editor.

Kılcı, F., B. Y. Kara, & B. Bozkaya. (2015). Locating temporary shelter areas after an earthquake: A case for Turkey. European Journal of Operational Research, 243(1), 323-332.

Liu, Q., X. Ruan, & P. Shi. (2011). Selection of emergency shelter sites for seismic disasters in mountainous regions: Lessons from the 2008 Wenchuan Ms 8.0 Earthquake, China. Journal of Asian Earth Sciences, 40(4), 926-934.

Nappi, M. M. L., & J. C. Souza. (2014). Disaster management: hierarchical structuring criteria for selection and location of temporary shelters. Natural Hazards, 75(3), 2421-2436.

Pérez-Valcárcel, J., Muñiz, S., Mosquera, E., Freire-Tellado, M., Aragón, J., & Corral, A. (2021). Modular Temporary Housing for Situations of Humanitarian Catastrophe. Journal of Architectural Engineering, 27(2), 05021004.

Pezzica, C., Chioni, C., Cutini, V., & de Souza, C. B. (2020). Assessing the impact of temporary housing sites on urban socio-spatial performance: the case of the Central Italy earthquake. In International Conference on Computational Science and Its Applications, pp: 324-339.

Renne, J. L. (2018). Emergency evacuation planning policy for carless and vulnerable populations in the United States and United Kingdom. International Journal of Disaster Risk Reduction, 31,1254-1261.

Wei, L., W. Li, K. Li, H. Liu, & L. Cheng. (2012). Decision support for urban shelter locations based on covering model. Procedia Engineering, 43, 59-64.

Wisner, B., & Walker, P. (2005). Beyond Kobe. In A proactive look at the World Conference on Disaster Reduction, pp: 18-22.

Xu, J., X. Yin, D. Chen, J. An, & G. Nie. (2016). Multi-criteria location model of earthquake evacuation shelters to aid in urban planning. International Journal of Disaster Risk Reduction, 20, 51-62.