آسیب‌شناسی نظام برنامه‌ریزی فضایی با تأکید بر رویکرد پدافند غیرعامل (مطالعه موردی: کلان‌شهر تبریز)
محورهای موضوعی : مطالعات برنامه ریزی شهری و منطقه ای
افسانه رحیمی
1
(دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.)
علی پناهی
2
(استادیارگروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران)
حسن احمدزاده
3
(استادیارگروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران)
کلید واژه: پدافند غیرعامل, آسیب‌شناسی, کلان‌شهر تبریز, برنامه‌ریزی فضایی,
چکیده مقاله :
مقدمه: کلان‌شهر تبریز به‌عنوان بزرگ‌ترین مرکز جمعیتی شمال غرب ایران، در سال‌های اخیر شاهد رشد فزاینده‌ی فیزیکی و جمعیتی بسیاری بوده و با تراکم و توسعه‌ی طرح‌های اقتصادی و زیرساختی از یک‌سو و گسترش بافت‌های مسئله‌دار از سوی دیگر و همچنین ناتوانی نظام مدیریت شهری در نظم‌دهی به این مسائل، این شهر را با مشکلات عدیده و آسیب‌پذیری در مواقع بحرانی مواجه ساخته است. در این راستا نیاز است تا با تأکید بر رویکردهایی همچون پدافند غیرعامل در برنامه‌ریزی فضایی و نظم‌دهی به نظام و ساختار جمعیتی-کارکردی به تحقق توسعه‌ی پایدار نائل آمد.هدف: با توجه به اهمیت برنامه‌ریزی فضایی و بهره‌مندی از رویکردهایی همچون پدافند غیرعامل در راستای تحقق توسعه‌ی پایدار، هدف از پژوهش حاضر آسیب‌شناسی نظام برنامه‌ریزی فضایی کلان‌شهر تبریز با تأکید بر معیارهای پدافند غیرعامل و ارائه‌ی راهکارهایی برای دست‌یابی به الگوی مطلوب در نظام برنامه‌ریزی فضایی و تحقق توسعه‌ی پایدار می‌باشد.روش‌شناسی تحقیق: روش تحقیق کمی با ماهیت کاربردی–توسعه‌ای می‌باشد که به‌منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها از مدل حداقل مجذورات جزئی در نرم‌افزار Warp-PLS استفاده شده است. جامعه‌ی آماری تحقیق نیز شامل مدیران، مسئولان و کارشناسان شهری تبریز (حدوداً 1500 نفر) می‌باشد و حجم نمونه بر اساس مدل اصلاح‌شده کوکران 340 نفر برآورد شده است.قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی پژوهش شامل کلان‌شهر تبریز می‌باشد.یافته ها: یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که از بین شش مؤلفه‌ی مورد تأکید نظام برنامه‌ریزی با تأکید بر پدافند غیرعامل، تنها مؤلفه‌ی جمعیت با ضریب 51/0 در سطح اطمینان 95 درصد در کلان‌شهر تبریز تحقق یافته و پنج مؤلفه‌ی زیرساخت‌های حیاتی، زیرساخت‌های فیزیکی، فضاهای باز، جاده‌ها و معابر و کاربری زمین و عملکردها تحقق نیافته‌اند که ضرایب حاصل از مدل ساختاری برای این مؤلفه‌ها به ترتیب برابر با 23/0، 38/0، 32/0، 27/0 و 42/0 می‌باشد.نتایج: نتایج حاکی از آن است که عدم تحقق پدافند غیرعامل در برنامه‌ریزی فضایی تبریز، ناشی از نارسایی‌ها در نظام تصمیم‌گیری (یکپارچگی و سیستمی)، محتوای طرح‌ها (واقعیت‌گرایی، انعطاف‌پذیری و آینده‌نگری) و اجرا (تعهد و شفافیت) می‌باشد.
Introduction The metropolis of Tabriz, as the largest population center in northwest Iran, has seen a lot of physical and population growth in recent years, with the density and development of economic and infrastructure projects on the one hand, and the expansion of problematic structures on the other hand, as well as the inability of the urban management system to regulate these issues has made this city face many problems and vulnerability in times of crisis. In this regard, there is a need to achieve sustainable development by emphasizing approaches such as passive defense in spatial planning and organizing the spatial structural and functional system. GoalConsidering the importance of spatial planning and benefiting from approaches such as passive defense in order to achieve sustainable development, the aim of the current research is to analyze the spatial planning system of Tabriz metropolis with emphasis on the parameters of passive defense and to provide solutions to achieve the desired pattern in the spatial planning system and realize sustainable development.Methodology The research method is quantitative with an applied-developmental nature, in order to analyze the data, partial least squares model was used in Warp-PLS software. The statistical population of the research also includes managers, officials and urban experts of Tabriz (about 1500 people) and the sample size is estimated to be 340 people based on the modified model of Cochran. Geographical area of research The geographical scope of the research includes Tabriz metropolis. Results and discussion The findings of the research show that among the six components emphasized by the planning system with an emphasis on passive defense, only the population component with a coefficient of 0.51 at the 95% confidence level has been realized in Tabriz metropolis and the five components of vital infrastructure, physical infrastructure, open spaces, roads And the roads and land use and functions have not been realized, and the coefficients obtained from the structural model for these components are equal to 0.23, 0.38, 0.32, 0.27 and 0.42, respectively. Conclusion The results indicate that the non-realization of passive defense in spatial planning of Tabriz is caused by inadequacies in the decision-making system (integrity and systemic), content of plans (realism, flexibility and foresight) and implementation (commitment and transparency).
پاشازاده، اصغر و یزدانی، محمدحسن. (1397). تاب‌آوری شهری. اردبیل: انتشارات گونش نگار.
حسینی امینی، حسن؛ موسی‌زاده، حسین؛ بخشی، امیر و سارلی، رضا. (1398). سنجش آسیب‌پذیری ساختار شهری از منظر پدافند غیرعامل در زمان بحران (مطالعه موردی: شهر گمیشان). فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 14(47)، 530-509.
حسینی، سیدبهشید. (1386). تدوین معیارهای پدافند غیرعامل در معماری اماکن عمومی. تهران: مؤسسه‌ی آموزشی و تحقیقاتی پدافند غیرعامل و دانشکدهی معماری و شهرسازی دانشگاه هنر تهران.
زیاری، کرامت‌الله. (1394). برنامه‌ریزی شهرهای جدید. تهران: انتشارات سمت.
زیاری، کرامت‌الله. (1395). اصول و روش‌های برنامه‌ریزی منطقه‌ای. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
سرتیپی، زهرا؛ مدیری، مهدی و پیشگاهی‌فرد، زهرا. (1401). شناسایی پیشران‌های کلیدی در راستای تحقق‌پذیری امنیت پایدار منطقه‌ای بر اساس معیارهای پدافند غیرعامل (مطالعه موردی: منطقه‌ی لواسانات). فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، 11(41)، 54-39.
شیعه، اسماعیل. (1391). درآمدی بر مبانی برنامه‌ریزی شهری. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
طرح توسعه و عمران "جامع" تبریز. (1395). مهندسان مشاور نقش محیط. وزارت راه و شهرسازی، اداره کل راه و شهرسازی استان آذربایجان شرقی، مصوب 24/81395.
کامران، حسن؛ حسینی امینی، حسن و پریزادی، طاهر. (1390). تحلیل ساختارهای شهر شهریار و راهبردهای پدافند غیرعامل. فصلنامه جغرافیا، 9(30)، 37-5.
کامران، حسن؛ موسوی، زهرا و حسینی امینی، حسن. (1391). جایگاه سرمایه‌ی اجتماعی در پدافند غیرعامل (نمونه موردی: استان سیستان و بلوچستان). فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 7(21)، 36-26.
مدیری، محمود؛ نصرتی، شهریار و کریمی شیرازی، حامد. (1394). برنامه‌ریزی مدیریت بحران در حوزهی مدیریت شهری با رویکرد پدافند غیرعامل با استفاده از روش SWOT و MCDM (مطالعه موردی: کلان‌شهر رشت). دو فصلنامه مدیریت بحران، 2(7)، 14-5.
میرآبادی، مصطفی و بشارتی‌فر، صادق. (1402). سنجش و تحلیل میزان آسیب‌پذیری بافت‌های شهری از منظر پدافند غیرعامل با تأکید بر الگوی پراکنش کاربری‌های حیاتی (مطالعه موردی: شهر مهاباد). فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 18(62)، 154-139.
Albrechts, L. (2004). Strategic (spatial) planning reexamined. Environment and Planning B, 31, 743–758.
Aljerf, L., & Choukaife, A. (2016). Sustainable development in Damascus University: a survey of internal stakeholder Views. Journal of Environmental Studies and Sciences, 2(2), 1-12.
Artmann, M., Inostroza, L., & Fan, P. (2019). Urban sprawl, compact urban development and green cities. How much do we know, how much do we agree? Ecological Indicators, 96, 3-9.
Assarkhaniki, Z., Rajabifard, A., & Sabri, S. (2020). The conceptualisation of resilience dimensions and comprehensive quantification of the associated indicators: a systematic approach. International Journal of Disaster Risk Reduction, 51, 1-11.
Balz, V.E., & Zonneveld, W.A.M. (2015). Regional design in the context of fragmented territorial governance: South wing studio. European Planning Studies, 23(5), 871–891.
Bera, S., Guru, B., Chatterjee, R., & Shaw, R. (2020). Geographic variation of resilience to landslide hazard: a household-based comparative studies in Kalimpong hilly region, India. International Journal of Disaster Risk Reduction, 46, 1-13.
Burby R.J., Deyle, A.E., Godschalk, D.R., & Olshansky, R.B. (2000). Creating Hazard resilient communities through land-use planning. Natural Hazards Review, 1(2), 99–106.
Butsch, C., Kumar, S., Wagner, P.D., Kroll, M. Kantakumar, L.N., Bharucha, E., Schneider, K., & Kraas, F. (2017). Growing ‘smart’? Urbanization processes in the Pune urban agglomeration. Sustainability, 9, 23-35.
Darkwah, R.M., Cobbinah, P.B., & Anokye, P.A. (2018). Contextualising urban resilience in Ghana: Local perspectives and experiences. Geoforum, 94, 12-23.
Davoudi, S. (2018). Policy and practice spatial imaginaries: Tyrannies or transformations? The Town Planning Review, 89(2), 97–124.
Dolce, M., Speranza, E., Bocchi, F., & Conte, C. (2018). Probabilistic assessment of structural operational efficiency in emergency limit conditions: the I.OPà.CLE method. Bulletin of Earthquake Engineering, 16, 3791–3818.
Dreier, P. (2003). American urban crisis, a decade after the Los Angeles riots. National Civic Review, 92(1), 35-55.
Esmaiel, A., Abdrabo, K.I., Saber, M., Sliuzas, R.V., Atun, F., Kantoush, A.A., & Sumi, T. (2022). Integration of flood risk assessment and spatial planning for disaster management in Egypt. Progress in Disaster Science, 15, 1-11.
Fleischhauer, M. (2008). The role of spatial planning in strengthening urban resilience. Resilience of Cities to Terrorist and other Threats, 273–298.
Giuliani, F., De Falco, A., & Cutini, V. (2020). The role of urban configuration during disasters. A scenario-based methodology for the post-earthquake emergency management of Italian historic centres. Safety Science, 127, 1-18.
Godschalk, D.R. (2003). Urban Hazard mitigation: creating resilient cities. Natural Hazards Review, 4(3), 136–143.
Graymore, M.L., Sipe, N.G., & Rickson, R.E. (2008). Regional sustainability: how useful are current tools of sustainability assessment at the regional scale? Ecological Economics, 67(3), 362-372. Hamel, P., & Keil, R. (2015). Suburban Governance: A Global View. University of Toronto Press.
Henseler, J., Ringle, C.M., & Sinkovics, R.R. (2009). The use of partial least squares path modeling in international marketing. Advances in International Marketing, 20, 277-320.
Ingaramo, R., & Voghera, A. (2016). Topics and methods for urban and landscape design. From the river to the project. Cham: Springer Nature.
Inostroza, L., Baur, R., & Csaplovics, E. (2013). Urban sprawl and fragmentation in Latin America: A dynamic quantification and characterization of spatial patterns. Journal of Environmental Management, 115, 87-97.
Isa, A.S., Dodo, Y.A., Ojobo, H., & Alkali, I.A. (2016). Deployment of smart technologies for improving energy efficiency in office buildings in Nigeria. Life, 3(1), 3808-3811.
Johnson, D.A. (2002). Regional Planning, History of International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. University of Tennessee, USA: 12925–12930.
Keil, R. (2013). Suburban Constellations, Governance, Land and Infrastructure in the 21st Century. Published by JOVIS Publishers, Berlin.
Kodag, S., Mani, S.K., Balamurugan, G., & Bera, S. (2022). Earthquake and flood resilience through spatial Planning in the complex urban system. Progress in Disaster Science, 14, 1-9.
Martin, S.A. (2015). A framework to understand the relationship between social factors that reduce resilience in cities: application to the City of Boston. International Journal of Disaster Risk Reduction, 12, 53-80.
Nichersu, I., & Iacoboaea, C. (2011). Systematic Spatial Planning. Theoretical and Empirical Researches in Urban Management, 6(2), 66-79.
Orenstein, D.E., & Shach-Pinsley, D. (2017). A Comparative Framework for Assessing Sustainability Initiatives at the Regional Scale. World Development, 98, 245–256.
Roberts, P., Graham, H., & Nell, H. (2006). Urban and Regional Planning. Ash gate Publishing Company, USA.
Salewski, C. (2012). Dutch new worlds: Scenarios in physical planning and design in the Netherlands. (pp. 1970–2000). Rotterdam: 010 Publishers.
Shamsuddin, S. (2020). Resilience resistance: The challenges and implications of urban resilience implementation. Cities, 103, 1-8.
Van den Berg, L. (2007). The Safe city: safety and urban development in European cities. Ashgate Publishing Company.
Wong, C. (2006). Indicators for Urban and Regional Planning: the Interplay of Policy and Methods. Routledge, Abingdon.
_||_