بررسی وضعیت مجموعه‌های نسخه‌های خطی و چاپ سنگی مراکز فرهنگی وابسته به نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و ارائه راهکارهای مطلوب
محورهای موضوعی : دانش شناسیاکرم امیری 1 , احمد شعبانی 2 , حجت الله حسن لاریجانی 3 , علی قطبی 4
1 - دانشجوی کارشناسی ارشد علوم کتابداری واطلاع‌رسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران‌شمال
2 - دانشیار گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه اصفهان
3 - استادیار گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران‌شمال
4 - کارشناس ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه اصفهان
کلید واژه: کتابخانه‌های عمومی, چاپ سنگی, کتابهای خطی, نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور,
چکیده مقاله :
هدف: هدف از پژوهش حاضر بررسی وضعیت نسخه‌های خطی و چاپ سنگی در مراکز فرهنگی وابسته به نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و ارائه راهکارهای مطلوب برای بهبود وضعیت موجود بود. جامعه‌ی پژوهش، 27 کتابخانۀ دارای نسخه‌های خطی و 25 کتابخانه دارای مجموعه چاپ‌سنگی بود. روش‌شناسی: روش تحقیق، توصیفی ـ پیمایشی و ابزار گردآوری داده‌ها، پرسشنامه محقق‌ساخته می‌باشد. برای اعتبارسنجی پرسشنامه از روایی محتوایی و به منظور سنجش پایایی آن از روش آزمون مجدد یا بازآزمایی استفاده شد، که ضریب روایی دو آزمون 96/0 محاسبه گردید. از نرم‌افزار اکسل جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها استفاده شد. یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد که 5883 جلد نسخه خطی و 17029 جلد چاپ سنگیدر این کتابخانه‌ها موجود است. 51 کتابدار در مقاطع مختلف در بخش نسخه‌های خطی و چاپ‌سنگی در حاشیه دیگر وظایف در بخش‌های مختلف کتابخانه‌های عمومی کشور فعالیت می کنند. 7 درصد کتابخانه‌ها از دوره‌های ضمن خدمت بهره‌جویی داشته اند. 19 درصد کتابخانه‌ها دما و نور؛ 11 درصد کتابخانه‌ها رطوبت؛ و 11 درصد کتابخانه‌ها سیستم‌های کنترلی دما و رطوبت را بازرسی می‌کنند. 74/68 درصد نسخه‌های خطی و 31/52 درصد چاپ سنگی فهرست‌نویسی شده است. 7 درصد کتابخانه‌ها در حال دیجیتال‌سازی محتوا می‌باشند. 80 درصد کتابخانه‌ها به صورت دستی و در محل کتابخانه اطلاع‌رسانی می‌کنند. 88 درصد کتابخانه‌ها برای افراد و با شرایط خاص دسترس‌پذیر بوده و شیوه بازیابی در 76 درصد کتابخانه‌ها فهرست‌‌دستی می‌باشد. نتیجه‌گیری: بر اساس نتایج پژوهش، وضعیت حفاظت، مدیریت، و اشاعه نسخه‌های خطی و چاپ‌سنگی در کتابخانه‌های عمومی کشور در شرایط مناسبی نبوده و نیازمند اهتمام بیشتر مسئولین است. انجام مرمت، دیجیتال‌سازی محتوا، فهرست‌نویسی و تهیه بانک‌های اطلاعاتی، ایجاد دوره‌های ضمن‌خدمت، و بهره‌گیری از کارکنان متخصص از اهمّ راهکارهای اشاره شده بود.
Purpose: This research aims at investigating the conditions of manuscript and lithography collections in cultural centers affiliated to public libraries foundation and providing optimal solutions for the existing conditions. Methodology: The research is descriptive-survey study and to collect data questionnaire was used. To determine the validity of the questionnaire the content validity and the reliability was estimated using retest. To analyze the data Excel software was used. The population consists of 27 public libraries which have manuscripts and 25 public libraries which have lithography collections. Findings: There are 5883 volumes of manuscripts and 17029 volumes of lithography in these libraries. There are 51 employees (Associate, BA and Master degree) who work in manuscripts and lithography sections of these libraries along with other duties in various sections. Only 7 percent of the libraries have had In-service courses. Concerning the conservation, heat and light were controlled in 19 percent of libraries and in 11 percent of them humidity has been controlled, and in 11 percent of libraries temperature and humidity control systems were investigated. About 68.74 percent of manuscripts and 52.31 percent of lithography has been cataloged. Only 7 percent of libraries are digitalizing their resources. Considering dissemination, about 80 percent of libraries distribute their manuscripts and lithography manually and they are available only in the libraries. In 88 percent of libraries, For certain individual under special conditions there is availability to access manuscripts and lithography. Considering retrieval, manual cataloging has been used in 76 percent of libraries. Conclusions: Based on the results of this study, the conservation status, management, and dissemination of manuscripts and lithography in public libraries in the country were not in suitable conditions and require authorities’ more effort. Restoration, digitalizing the content, cataloging and preparation of databases, providing In-service courses, and use of specialists were the most important guidelines.
رضایی، ویدا (1374). بررسی وضعیت نسخه‌های خطی موجود در شهر زنجان. پایان‌نامه کارشناسی ارشدرشته کتابداری و اطلاع رسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، تهران.
شعبانی، احمد (1381). بررسی پراکندگی جغرافیایی نسخ و مجموعه‌های خطی در کتابخانه‌های کشور. مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، 18(2).
شعبانی، احمد (1382). مرجع‌شناسی اسلامی. تهران: نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور.
غلامحسین‌زاده، زهره (1384). بررسی میزان بهره‌گیری از فناوری اطلاعات در ذخیره و بازیابی نسخ خطی در کتابخانه‌های ایران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات.
مسعودی، اکرم (1374). فهرست تحلیلی کتابهای چاپ سنگی ایران (قطع رحلی) موجود در کتابخانه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته کتابداری و اطلاع رسانی، دانشگاه تهران، تهران.
نازی، ایوب (1389). بررسی وضعیت فهرست نویسی نسخ خطی در ایران و ارائه الگوی مناسب. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
ناصری مالوانی، علیرضا (1386). امکان سنجی حفاظت و نگهداری نسخ خطی در کتابخانه‌های ملی، مرکزی دانشگاه تهران، مرعشی نجفی، آستان قدس و ملک.کتاب ماه (کلیات)، 16ـ 35.
Faibrass, sheila (1992). Conference Paper Manchester. London: institute of paper conservation.
Marzolph, U. (2001). Narrative Illustration in Persian, Lithographed Books. Leiden Boston, Koln: Brill.
Loveday , Helen(2003)."Islamic Paper :a study of the ancient craft". London: Archetyp
