شباهت ساختاری داستان سوسن رامشگر در برزونامه با اسطوره آفرینش در بندهش

محورهای موضوعی : اسطوره

جبار نصیری ¹ , اسحاق طغیانی ²

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان
2 - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

تاریخ دریافت : 1397/06/05 تاریخ پذیرش : 1397/06/05 تاریخ انتشار : 1397/06/01

کلید واژه: ساختار, برزونامه, بندهش, داستان سوسن رامشگر, اسطورة آفرینش,

چکیده مقاله :

نیمة پایانی منظومة حماسی برزونامه، اثر عطاء‌بن یعقوب ناکوک رازی، برگرفته از ماجرای مبارزة سوسن رامشگر با پهلوانان ایرانی است که به سبب ساختار نسبتاً مستقل آن، داستانی مجزا و منفصل معرفی شده است. به نظر محققان این حماسه همانند سایر حماسه‌های ملی، در زیرساخت روایتگر اساطیر کهن ایرانی قرار گرفته است. از نظر خوانش اسطوره‌ای، اسطورة آفرینش در بندهش، از طریق دو عنصر کنش و شخصیت، در ساختار این اثر باز روایت‌شده، ساختاری مشابه با ساختار این اسطوره را در منظومة حماسی شکل داده است، به همین دلیل به نظر می‌رسد می‌توان با مقایسه و بررسی ساختار اسطورة باز روایت‌شده با ساختار حماسه، دربارة الحاقی بودن یا نبودن ابیات و داستان‌های این منظومه به داوری پرداخت؛ بدین شیوه که با مرجع قرار دادن متن اسطوره و ساختار آن، دربارة اصالت قسمت‌های حذف ‌شده یا افزوده‌‌ شدة ساختار حماسه، اظهار نظر کرد. بر اساس این شیوه به نظر می‌رسد برخلاف نظر برخی از محققان، داستان سوسن رامشگر در حماسة برزونامه با توجه به بازتاب اسطورة آفرینش بندهش در ساختار آن نه تنها الحاقی نبوده بلکه جزو پیکرة اصلی داستان حماسی است. نیمة پایانی منظومة حماسی برزونامه، اثر عطاء‌بن یعقوب ناکوک رازی، برگرفته از ماجرای مبارزة سوسن رامشگر با پهلوانان ایرانی است که به سبب ساختار نسبتاً مستقل آن، داستانی مجزا و منفصل معرفی شده است. به نظر محققان این حماسه همانند سایر حماسه‌های ملی، در زیرساخت روایتگر اساطیر کهن ایرانی قرار گرفته است. از نظر خوانش اسطوره‌ای، اسطورة آفرینش در بندهش، از طریق دو عنصر کنش و شخصیت، در ساختار این اثر باز روایت‌شده، ساختاری مشابه با ساختار این اسطوره را در منظومة حماسی شکل داده است، به همین دلیل به نظر می‌رسد می‌توان با مقایسه و بررسی ساختار اسطورة باز روایت‌شده با ساختار حماسه، دربارة الحاقی بودن یا نبودن ابیات و داستان‌های این منظومه به داوری پرداخت؛ بدین شیوه که با مرجع قرار دادن متن اسطوره و ساختار آن، دربارة اصالت قسمت‌های حذف ‌شده یا افزوده‌‌ شدة ساختار حماسه، اظهار نظر کرد. بر اساس این شیوه به نظر می‌رسد برخلاف نظر برخی از محققان، داستان سوسن رامشگر در حماسة برزونامه با توجه به بازتاب اسطورة آفرینش بندهش در ساختار آن نه تنها الحاقی نبوده بلکه جزو پیکرة اصلی داستان حماسی است. کلیدواژه‌ها: ساختار، داستان سوسن رامشگر، برزونامه، اسطورة آفرینش، بندهش.

چکیده انگلیسی:

The last half of the epic of Borzu Nāmeh by Atā bin Yaqub Nākuk Razi, is based on the battle of Susan the Minstrel (rāmeshgar) with Iranian Heroes, and because of its independent structure, it is recounted as a separate story. According to the scholars, in its infrastructure, the story, like other national epics, narrates the ancient Iranian myths. From mythological point of view, by using two elements of action and character, the Creation myth of Bundahesh has been re-narrated in Borzu Nāmeh. It seems that by comparing the structure of the re-narrated myth and the structure of Borzu Nāmeh, it can be judged whether some verses and stories of the epopee have been added later. In this way, by referring to the text and structure of the myth, we can comment on the authenticity of the added or deleted parts of the epopee. Contrary to the opinion of some scholars and with regard to the reflection of the Creation myth of Bundahesh in Borzu Nāmeh, it seems that the story of Susan the Minstrel had not been added later to the epopee and is part of the main body of it.

منابع و مأخذ:

کتابنامه

آیدنلو، سجاد. 1388. از اسطوره تا حماسه. چاپ دوم. تهران: سخن.

بهار، مهرداد. 1362. پژوهشیدراساطیرایران. تهران: توس.

تربتی‌نژاد، بهجت. 1392. «مقایسه ادبی و ساختاری برزونامه و بیوولف». پایان‌نامه دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.

جعفری قریه علی، حمید و سیّدعلی قاسم‌زاده و علی نجمایی. 1393. «مقایسه ویژگی‌های حماسی دو منظومة برزونامه (بخش کهن) و همای‌نامه». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش33.

حسام‌پور. سعید و عظیم جباره ناصرو. 1388. «روایتی دیگر از برزونامه». شعر پژوهی (بوستان ادب ـ علوم اجتماعی و انسانی). س1. ش2. صص101-69.

خاتمی، احمد و علی جهانشاهی افشار. 1389. «بررسی ساختاری نبرد خویشاوندی در منظومه‌های «رستم و سهراب»، «برزونامه» و «جهانگیرنامه»». فصلنامة پژوهش زبان و ادب فارسی. س8. ش18. صص62-37.

دادَگی، فَرنبَغ. 1390. بُندهش. گزارنده مهرداد بهار. تهران: توس.

رستگار فسایی، منصور. 1383. پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

شالیان، ژرار. 1387. گنجینة حماسه‌های جهان. ترجمة علی‌اصغر سعیدی. تهران: چشمه.

شعبانلو، علیرضا. 1391. «بازتاب اسطوره آفرینش آیین زروانی در داستان اکوان دیو». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س8. ش26. صص 115 -96.

صدیقیان، میهن دخت. 1386. فرهنگ اساطیری ـ حماسی ایران به روایت منابع بعد از اسلام. ج1. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

عطاء‌بن یعقوب، ناکوک رازی. 1384. حماسة برزونامه. به کوشش علی محمدی. همدان: دانشگاه بوعلی سینا.

عطایی‌رازی، عطاء‌بن یعقوب. 1382. برزونامه. تصحیح محمد دبیر سیاقی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

کزّازی، میر جلال‌الدین. 1376. رؤیا، حماسه، اسطوره. تهران: مرکز.

کوسج، شمس‌الدین محمد. 1387. برزونامه (بخش کهن). تصحیح اکبر نحوی. تهران: میراث مکتوب.

ناکوک رازی، عطاء‌بن یعقوب. 1384. حماسة برزونامه. به کوشش علی محمدی. همدان: دانشگاه بوعلی سینا.

یاقوتی، منصور. 1392. برزونامه ـشاهنامه کردی. تهران: ققنوس.

References

Atāeī Rāzī, Atā ebn-e Yaqūb. (2003/1382SH). Borzū-nāme. Ed. by Mohammad Dabīr Sīyaqī. Tehrān: Anjoman-e Āsār va Mafāxer-e Farhangī.

Āydanlū, Sadjjād. (2009/1388SH). Az ostūre tā hamāse. 2^nd ed. Tehrān: Soxan.

Bahār, Mehrdād. (1983/1362SH). Pažūhešī dar asātīr-e īrān.Tehrān: Tūs.

Bondahešn. (1990/1369SH). Farnabaq Dādegī. With the Effort of Mehrdād Bahār. Tehrān: Tūs

Chalien, Gerard. (2008/1387SH). Ganjīne-ye hamāse-hā-ye jahān (Tresor des recits epiques de L'humanité).  Tr. by Alī Asqar Sa’īdī. Tehrān: Češme.

Hesām Pūr, Sa’īd & Azīm Jabbāre Nāserū. (2009/1388SH). “Revāyatī dīgar az borzū-nāme”. Še’r Pažūhī (Būstān-e adab olūm-e ejtemā’ī va ensānī). 1^st Year. No. 2. Pp. 69-101.

Ja’farī qarīh Alī, Hamīd et al. (2014/1393SH). “Moqāyese-ye vīžegī-hā-ye hamāsī-ye do manzūme-ye borzū-nāme (baxš-e kohan) va homāy-nāme”. Pažūheš-e Zabān va Adabiyāt-e Fārsī. No. 33.

Kazzāzī, Mīr Jalā al-dīn. (1997/1376SH). Ro’yā, hamāse, ostūre. 2^nd ed. Tehrān: Markaz.

Koūsaj, Šams Al-dīn Mohammad. (2008/1387SH). Borzū-nāme (ancient part). Ed. by Akbar Nahvī. Tehrān: Mīrās-e Maktūb.

Nākūk Rāzī, Atā ebn-e Yaqūb. (2005/1384SH). Hamāse-ye borzū-nāme. With the Effort of Alī Mohammadī. Hamedān: University of Bū Alī Sīnā Press.

Rastegār Fasāeī, Mansūr. (2004/1383SH). Peykar gardānī dar asātīr. Tehrān: Pažūhešgāh-e Olūm Ensānī va Motale’āt-e Farhangī.

Ša’bānlū, Alī Rezā. (2012/1391SH). “Bāztāb-e ostūre-ye āfarīneš-e ā’īn-e zorvānī dar dāstān-e akvān-e dīv”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. Year 8. No. 26. Spring. Pp. 96-115.

Sedīqīyan, Mīhandoxt. (2007/1386SH). Farhang-e asātītī - hamāsī-ye īrān be revāyat-e manābe’-e ba’d az eslām. 2^nd ed. Tehrān: Institution for Research in Human Science and Cultural Studies.

Torbatī Nejād, Behjat. (2013/1392SH). Moqāse-ye adabī va sāxtārī-ye borzū-nāme ba bīyolof. PhD. Thesis. Islamic Azad University. Central Tehran Branch.

Xātamī, Ahmad & Alī Jahānšāhī Afšār. (2010/1389 SH). “Barresī-ye sāxtārī-ye nabard-e xīšāvandī dar manzūme-hā-ye rostam va sohrāb, borzū-nāme va jahāngīr-nāme”. Fasl-nāme-ye Pažūheš-e Zabān va Adab-e Fārsī. 8^th Year. No. 18. Pp. 37-62.

Yaqūtī, Mansūr. (2012/1391SH). Borzū-nāme šāh-nāme-ye kordī. 1^st ed. Tehrān: Qoqnūs.