ظرفیت‌ها و محدودیت‌های اسطوره‌پردازی در رمان‌ جنگ

محورهای موضوعی : اسطوره

محمد علیجانی ¹ , محمد آهی ²

1 - دانش‌آموختة دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا همدان
2 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی همدان

تاریخ دریافت : 1397/11/30 تاریخ پذیرش : 1397/11/30 تاریخ انتشار : 1397/11/01

کلید واژه: اسطوره, رمان, جنگ, انقلاب, دفاع مقدّس,

چکیده مقاله :

اسطوره و اسطوره‌پردازی از تمهیداتی اساسی‌ است که مناسبت قابل توجهی با پدیدۀ جنگ دارد و نویسندگان جنگ با توسل بدان می‌توانند آثار ادبی ماندگاری خلق کنند. در این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی، ظرفیت‌ها و محدودیت‌های اسطوره‌پردازی در رمان‌های جنگ بررسی شده است. نگارندگان با تأمل در ساختارهای سیاسی، اجتماعی، روان‌شناختی، فرهنگی و... مسلط در دوران جنگ، به کشف و واکاوی بسترها و موانع اسطوره‌پردازی در رمان‌های جنگ پرداخته‌اند. مطالعات انجام شده نشان می‌دهد، ظرفیت‌هایی مانند تأثیرپذیری و الگوبرداری جنگ از انقلاب اسلامی و تأثیر انقلاب در به کارگیری اسطوره‌، تأثیر دین در خلق و بازپیدایی اسطوره‌ها، شباهت ساختار روایت انقلاب و جنگ با ساختار کلان‌ پایۀ اسطورۀ ایرانی؛ یعنی تقابل خیر و شر و...، می‌توانستند محل توجه نویسندگان برای خلق رمان‌های اسطوره‌ای ماندگار باشند؛ از سوی دیگر، محدودیت‌هایی مثل نگاه تک‌ساحتی و احساس استغنای بسیاری از نویسندگان نسبت به شناخت اساطیر ایران و اساطیر دیگر ملل، و همچنین عواملی از این دست، در گرایش نویسندگان جنگ به اسطوره موانعی به وجود آورده‌ است.

چکیده انگلیسی:

Myths have a close connection with the phenomenon of war. The war writers can create lasting literary works by using myths. By using descriptive and analytic method, the present article attempts to consider the capacities and constraints of using myths in novels of the Imposed War of Iraq against Iran. The authors of the article have focused on political, social, psychological and cultural problems of the imposed war of Iraq against Iran and have analyzed the contexts and constraints of using myths in the war novels. The results show that influence of the Islamic Revolution of Iran on the imposed war, the influence of the Revolution in applying myths, the influence of religion on recreation of myths, the resemblance of the styles of narration of the Islamic Revolution and the imposed war with styles of narration of Iranian myths (the opposition of good and evil) can be the sources of writers for creating lasting literary works. But, some writers have one-dimensional views and do not feel the need to know the ancient Iranian mythology and mythology of the other nations, so they cannot use myths in their works.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

آرمسترانگ، کارن. 1392. تاریخ مختصر اسطوره. ترجمة عباس مخبر. چ2. تهران: مرکز.

ابراهیمی، جعفر. 1387. در سوگ سهراب. چاپ اول. تهران: پیدایش.

احمدزاده، حبیب. 1394. شطرنج با ماشین قیامت. چ21. تهران: سورة مهر.

الهی، اصغر، 1386. سالمرگی. چ3. تهران: چشمه.

الیاده، میرچا. 1392. چشم‌اندازهای اسطوره. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.

ــــــــــ . 1387. مقدّس و نامقدّس. ترجمة نصرالله زنگویی. چ2. تهران: سروش.

امیرخانی، رضا. 1388. ارمیا. چ16. تهران: سورة مهر.

اوداینیک، ولودیمیر والتر. 1379. یونگ و سیاست. ترجمة علیرضا طیب. چاپ اول. تهران: نی.

ایرانی، ناصر. 1380. هنر رمان. چاپ اول. تهران: آبانگاه.

بارت، رولان. 1392. اسطوره امروز. ترجمة شیرین‌دخت حقیقتیان. چاپ اول. تهران: مرکز.

بزرگ بیگدلی، سعید حسینعلی قبادی و سیّدعلی قاسم‌زاده. 1388. «تحلیل بینامتنی روایت اسطوره‌ای سالمرگی». فصلنامة پژوهش‌های ادبی. س6. ش25. صص 38-9.

بهار، مهرداد. 1374. جستاری چند در فرهنگ ایران. چ2. تهران: فکر روز.

بیدنی، دیوید. 1379. «اسطوره، نمادگرایی، حقیقت». ترجمة بهار مختاریان. ارغنون. ش4. صص 182-161.

پارسی‌نژاد، کامران. 1389. «بررسی و تحلیل ادبیات داستانی جنگ در ایران و غرب». مجموعه مقالات ادبیات داستانی دفاع مقدّس و هویت ایرانی ـ اسلامی. چاپ اول. تهران: جهاد دانشگاهی.

ثمینی، نغمه. 1388. تماشاخانه اساطیر. چ2. تهران: نی.

حسن‌بیگی، ابراهیم. 1373. ریشه در اعماق. چاپ اول. تهران: برگ

حصوری، علی. 1387. سیاوشان. چ3. تهران: چشمه.

حمیدیان، سعید. 1383. درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. چ2. تهران: ناهید.

خاتمی، احمد. 1390. «ادبیات انقلاب اسلامی و نکاتی دربارۀ آن». مجموعه مقالات ادبیات داستانی دفاع مقدّس و هویت ایرانی ـ اسلامی. چاپ اول. تهران: جهاد دانشگاهی.

خاوری، سیدخسرو و ژاله کهنمویی‌پور. 1389. «نقد اسطوره‌ای و جایگاه آن در ادبیات تطبیقی». فصلنامۀ پژوهش‌های زبان‌های خارجی. ش57. صص 53-41.

دهقان، احمد. 1393. سفر به گرای 270 درجه. چ20. تهران: سورة مهر.

ریکور، پل. 1373. زندگی در دنیای متن. ترجمة بابک احمدی. تهران: مرکز.

سرشار، محمدرضا. 1390. ادبیات داستانی ایران پس از انقلاب. چاپ اول. تهران: سازمان انتشارات فرهنگ و اندیشه اسلامی.

ستاری، جلال. 1391. اسطوره ایرانی. جهان اسطوره‌شناسی 10. چ3. تهران: مرکز.

ــــــــــــــــــ . 1376. اسطوره در جهان امروز. چاپ اول. تهران: مرکز.

سگال، آلن. 1389. اسطوره. ترجمة فریده فرنودفر. چ2. تهران: بصیرت.

شایگان، داریوش. 1388. آسیا در برابر غرب. چ9. تهران: امیرکبیر.

غیاثی کرمانی، محمدرضا. 1375. اگزیستانسیالیسم فلسفه عصیان و شورش. چاپ اول. قم: غیاثی.

فراست، قاسمعلی. 1386. گلاب خانم. چاپ اول. تهران: قدیانی.

فروید، زیگموند. 1392. «اندیشه‌هایی درخور ایام جنگ و مرگ». ترجمة حسین پاینده. مرگ (مجموعه مقالات). ارغنون. چ4. تهران: سازمان چاپ و انتشارات. صص 174 – 145.

فصیح، اسماعیل. 1392. تراژدی ـ کمدی پارس. چ5. تهران: ذهن‌آویز.

قاسم‌زاده، سیّدعلی و سعید بزرگ بیگدلی. 1389. «بررسی و تحلیل کیفیت انعکاس اساطیر در رمان‌های دفاع مقدس». مجموعه مقالات ادبیات داستانی دفاع مقدّس و هویت ایرانی ـ اسلامی. چاپ اول. تهران: جهاد دانشگاهی.

قبادی، حسینعلی. 1389. «چرایی ادبیات داستانی دفاع مقدّس و نسبت آن با هویت ما». مجموعه مقالات ادبیات داستانی دفاع مقدّس و هویت ایرانی ـ اسلامی. چاپ اول. تهران: جهاد دانشگاهی.

کاسیرر، ارنست. 1366. زبان و اسطوره. ترجمة محسن ثلاثی. چ2. تهران: نقره.

کمبل، جوزف. 1393. قدرت اسطوره. ترجمة عباس مخبر. چ9. تهران: مرکز.

ــــــــــــــــــ . 1392. قهرمان هزار چهره. ترجمة شادی خسروپناه. چ5. تهران: گل آفتاب.

کوپا، فاطمه. 1389. «بن‌مایه‌های نمادین و شگردهای روایی در رمان ارمیا از سری رمان‌های دفاع مقدّس». نشریة ادبیات پایداری. س2. ش 3-4. صص 503 – 479.

ملکیان، مصطفی. 1390. گستره اسطوره. «اسطوره، قصه‌های رمزی و بعد شاعرانگی دین» (گفت‌گو با محمدرضا ارشاد). چاپ اول. تهران: هرمس.

موقن، یدالله. 1390. گستره اسطوره. «اسطوره، ایدئولوژی و روشنفکری ما» (گفت‌وگو با محمدرضا ارشاد). چاپ اول. تهران: هرمس.

میرعابدینی، حسن. 1387. صد سال داستان‌نویسی در ایران. ج3 و 4. چ5. تهران: چشمه.

 

References

Holy Qor’ān.

Ahmadzādeh, Habīb. (2015/1394SH). Šatranj bā māšīn-e qiyāmat. 21^th ed. Tehrān: Sūre-ye Mehr.

Amīrxānī, Rezā. (2009/1388SH). Ermiyā. 16^th ed. Tehrān: Sūre-ye Mehr.

Armstrong, Karen. (2013/1392SH). Tārīx-e moxtasar-e ostūre (a short story of myth). Tr. by Abbās Moxber. 2^nd ed. Tehrān: Markaz.

Bahār, Mehrdād. (1995/1374SH). Jostārī čand dar farhang-e īrān. 1^st ed.  Tehrān: Fekr-e Rūz.

Barthes, Roland. (1994/1373SH).Ostūr-ye emrūz (mythologies).Tr. by Šīrīn doxt Haqīqatiyān. 1^st ed. Tehrān: Markaz.

Bidni, David. (1994/1373S SH)."Ostūre, namādgarā-eī va haqīqat". Tr. by Bahār Moxtāriyān. Arqanūn .No. 4. Pp. 161-182.

Bozorg Bīgdelī, Sa’īd  et al. (2009/1388SH)."Tahlīl-e beynāmatnī-ye revāyat-e ostūreī-ye   sālmargī."Naqd-e Adabī.Year 6. No 25. Pp. 9-38.

Campbell, Joseph. (2014/1393SH). Qodrat-e ostūre (‎The Power of myth). Tr. by Abbās Moxber. 9^th ed. Tehrān: Markaz. ______________. (2013/1392SH). Qahremān-e hezār čehre (The hero with a thousand faces). 5^th ed. Tehrān: Gol-e Āftāb.

Cassirer, Ernest. (1987/1366SH). Zabān va ostūre (Sprache und Mythos). Tr. by Mohsen Solāsī. 2^nd ed. Tehrān:  Noqre.

Dehqān, Ahmad. (2014/1393SH). Safar be gerā-ye 270 daraje. 20^th ed. Tehrān: Sūre-ye Mehr.

Ebrāhīmī, Ja’far. (2008/1387SH). Dar sog-e sohrāb. 1^st ed. Tehrān: Peydāyeš.

Elāhī, Asqar. (2007/1386SH). Sālmargī. 3^rd ed. Tehrān: Češme.

Eliadeh, Mircea. (2008/1387SH). Moqaddas va nāmoghaddas (Sacred and Profane). Tr. by Nasrollāh Zangūeī. 2^nd ed. Tehrān: Sorūš.

_____________. (2013/1392SH). Chešm-andāz-hā-ye ostūre (Aspect du mythe).Tr. by Jalāl Sattārī. 1^st ed. Tehrān: Tūs.

Fasīh, Esmā’īl. (2013/1392SH). Trāžedī komedī-ye pārs. 5^th ed.Tehrān: Zehnāvīz.

Ferāsat, Qāsem Alī. (2007/1386SH). Golāb Xānom. 1^st ed. Tehrān: Qadiyānī.

Freud, Sigmond. (2013/1392SH). “Andīše-hā-eī darxor-e ayyām-e Jang va marg” (Thoughts for the times on war and death). Tr. by Hossein Pāyande. Arqanūn Selected articles (Marg). 4^th ed. Tehrān: Sāzmān-e Čāp va Entešārāt. Pp. 145-174.

Hamīdiyān, Sa’īd. (2004/1383SH). Darāmadī bar andīše va honar-e ferdowsī. 2^nd ed.  Tehrān: Nāhīd.

Hasanbeigī, Ebrāhīm. (1994/1373SH). Rīšeh dar a’māq. 1^st ed.  Tehrān: Barg.

Hosūrī, Alī. (2008/1387SH). Siyāvašān. 3^rd ed. Tehrān: Češme.

Īrānī, Nāser. (2001/1380SH). Honar-e roman. 1^st ed. Tehrān: Ābāngāh. 

Kūpā, Fāteme. (2010/1389SH). "Bonmāyeh-hā-ye namādīn va šegerd-hā-ye revāeī dar romān-e Eermiyā az serī romān-hā-ye defā-e moqaddas". Adabiyāt-e Pāydārī. Year 2. No 3 and 4. Pp. 479-503.   

Malekiyān, Mostafā. (2011/1390SH). Gostare-ye ostūre. “ostūre, gesse-hā-ye ramzī na bo’d-e šā’erānegī-ye dīn”. (Interview with Mohammad Rezā Eršād). Tehrān: Hermes.

Mirābedīnī, Hasan. (2008/1387SH). Sad sāl dāstān nevīsī dar īrān. Vol. 3 and 4. 5^th ed. Tehrān: Češme.

Mūqen, Yadollāh. (2011/1390SH). Gostare-ye ostūre. “Īde’oložī va rošanfekrī-ye mā”. (Interview with Mohammad Rezā Eršād). Tehrān: Hermes.

Odajnyk, V. Walter. (2000/1379SH). Jūng va siyāsat. Tr. by Alī Rezā Tayyeb. 1^st ed. Tehrān: Ney.

Pārsī-nejād, Kāmrān. (2010/1389SH)."Barrasī va tahlīl-e adabiyāt-e dāstānī-ye jang dar īrān va qarb". Adabiyāt-e dāstānī-ye defā-‘e moqaddas va hovīyat-e īrānī-eslāmī. 1^st ed.  Tehrān: Jahād Dānešgāhī.

Qāsem-zāde, Seyyed Alī & Sa’īd Bazorg Bīgdelī. (2010/1389SH). "Barrasī va tahlīl-e keyfīyat-e en’ekās-e asātīr dar romān-hā-ye defā-e moqaddas". Adabiyāt-e dāstanī-ye defā-e moqaddas va hovīyat-e īrānī-eslāmī. 1^st ed. Tehrān: Jahād Dānešgāhī.

Qiyāsī Kermānī, Mohammad Rezā. (1996/1375SH). Exīstānciyālīsm falsafe-ye osiyān va šūreš. 1^st ed. Qom: Qiyāsī.

Qobādī, Hossein Alī. (2010/1389SH). "Čerāeī-ye adabiyāt-e dāstānī-ye defā-e maqaddas va nesbat-e ān bā hovīyat-e mā". Adabiyāt-e dāstanī-ye defā-e moqaddas va hovīyat-e īrānī-eslāmī. 1^st ed. Tehrān:  Jahād Dānešgāhī.

Ricoeur, Paul. (1994/1373SH). Zendegī dar donyā-ye matn(La Vie dans le monde du texte).Tr. by Bābak Ahmadī. 1^st ed. Tehrān: Markaz.

Samīnī, Naqme. (2009/1388SH). Tamāšā-xāne-ye asātīr. 2^nd ed. Tehrān: Ney.

Saršār, Mohammad Rezā. (2011/1390SH). Adabiyāt-e dāstānī-ye pas az enqelāb. 1^st ed.  Tehrān: Sāzmān-e Entešārāt-e Farhang va Andīše-ye Eslāmī.

Sattārī, Jalāl.  (1997/1376SH). Ostūre dar jahān-e emrūz. 1^st ed.  Tehrān: Markaz.

Sattārī, Jalāl. (2012/1391SH). Ostūre īrānī, jahān-e ostūre-šenāsī 10. 3^rd ed. Tehrān: Markaz.

Šāyegān, Dāryūš. (2009/1388SH). Āsiyā dar barābar-e qarb. 9^th ed. Tehrān: Amīrkabīr.

Segal, Alen. (2010/1389SH). Ostūre (myth).Tr. By Farīde Farnūd Far. 2^nd ed.  Tehrān: Basīrat.

Xāvarī, Seyyed Xosrow va Žāleh Koahanmūei Pūr. (2010/1389SH). "Naqd-e ostūre-eī va jāygāh-e ān dar adabiyāt-e tatbīqī". Pažūheš-hā-ye Zabān-hā-ye Xārejī. No. 57. Pp. 41-53.