کهن‌الگوی مادر مثالی در قصه‌های مشدی‌گلین‌خانم با تکیه بر نظریات یونگ

محورهای موضوعی : اسطوره

سیدحسن روحانی سراجی ¹ , حسین خسروی ² , امیرحسین همتی ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد
2 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد
3 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد

تاریخ دریافت : 1397/09/07 تاریخ پذیرش : 1397/09/07 تاریخ انتشار : 1397/09/01

کلید واژه: یونگ, کهن‌الگو, مادر مثالی, مشدی‌گلین‌خانم, الول ساتن,

چکیده مقاله :

یکی از رویکردهای نقد معاصر، نقد کهن‌الگویی است که بر پایة اندیشه‌های کارل گوستاو یونگ، روان‌پزشک سوئیسی،‌ شکل‌ گرفته ‌است. کهن‌الگوها از عناصر مهم‌ روان‌شناختی هستند که‌ در ناخودآگاه جمعی بشر قرار گرفته‌اند. قصه‌ها و افسانه‌ها نیز به عنوان شاخه‌ای از ادبیات شفاهی، عناصر کهن‌الگویی فراوانی دارند. کهن‌الگوها انواع مختلفی دارند که یکی از شناخته‌‌شده‌ترین آن‌ها مادر مثالی است. کهن‌الگوی مادر مثالی در صورت‌های واقعی، مجازی و با نمودهایی مثبت و منفی نمایان می‌شود. هدف این پژوهش، یافتن جایگاه این کهن‌الگو در کتاب قصه‌های مشدی‌گلین‌خانم با تکیه بر تعاریف کهن‌الگویی یونگ‌ است. برای این منظور قصه‌های مذکور مطالعه و نمونه‌های کهن‌الگویی ‌آن استخراج و تحلیل شد. همچنین فراوانی حضور هر یک از مظاهر آن مشخص گردید. پژوهش نشان داد که این کهن‌الگو، عنصری تأثیرگذار و مهم در قصه‌های ایرانی است و قصه‌ها از لحاظ عناصر کهن‌الگویی و به‌ویژه، مادر مثالی، غنی هستند و بر نظریات یونگ، مطابقت می‌نمایند. در نتیجه شناخت کهن‌الگوها می‌تواند به درک درست و واقعی قصه‌های ایرانی از ابعاد شخصیت‌شناسی و نمادشناسی کمک کند.

چکیده انگلیسی:

One of contemporary criticism method is archetypal criticism which is based on the thoughts of Swiss psychiatrist, Carl Gustav Jung. Archetypes are important psychological elements that exist in the human collective unconscious. Tales and myths, as parts of oral literature, include many archetypes. One of the well-known examples of archetypes is mother archetype. The mother archetype manifests itself in real and virtual form with a positive or negative presentation. The aim of present article is to determine the position of the mother archetype in Qesse-hā-ye Mašdī Galīn Xānūm based on Jungian definition of archetype. For this purpose, the tales of this collection are studied and the archetypal samples are extracted and then analyzed. Also, the frequency of the presence of the archetype is determined. The results show that the mother archetype is an important and effective component in Iranian stories; the tales and stories are full of archetypal elements, especially mother archetype and one can analyze Iranian stories according to Jung's theories. So, understanding archetypes can guide to the correct understanding of Iranian stories, their characters and symbols.

منابع و مأخذ:

آرمسترانگ، کارن. 1390. تاریخ مختصر اسطوره. ترجمة عباس مخبر. تهران: مرکز.

اسنودن، رود. 1390. خودآموز یونگ. ترجمة نورالدین رحمانیان. چ4. تهران: آشیان.

الول ساتن، ل.پ. 1388. قصه‌های مشدی‌گلین‌خانم. ویرایش اولریش مارتسلوف. به کوشش آذر امیرحسینی نیتهامر و سیداحمد وکیلیان. چ6. تهران: مرکز.

الیاده، میرچا. 1386. چشم‌اندازهای اسطوره. ترجمة جلال ستاری. چ2. تهران: توس

امیرقاسمی، مینو. 1391. دربارة قصه‌های اسطوره‌ای. تهران: مرکز.

انوری، حسن. 1382. فرهنگ بزرگ سخن. ج1. چ2. تهران: سخن.

اوداینیک، ولودیمیر والتر. 1388. یونگ و سیاست. ترجمة علیرضا طیب. چ2. تهران: نی.

اوستا. 1375. ترجمة جلیل دوستخواه. ج 1و2. تهران: مروارید.

بختم، سردار. 1390. تحلیل روان‌شناسی قصه‌ها و متل‌های کردی کرمانشاه با تکیه بر نظریه ناخودآگاه. رشت: دانشگاه گیلان.

پالمر، مایکل. 1388. فروید، یونگ و دین. ترجمة محمد دهقانپور و غلامرضا محمودی. چ2. تهران: رشد.

پورافکاری، نصرت‌ا... . 1373. فرهنگ جامع روان‌شناسی ـ روان‌پزشکی(انگلیسی ـ فارسی). ج1. تهران: فرهنگ معاصر.

ترقی، گلی. 1387. بزرگ بانوی هستی‌. چ2.‌ تهران: نیلوفر.

حبیبی، پریسا. 1394. «بازیابی تکه‌های مام میهن در شعر حافظ». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب. س11. ش41. صص 140-105.

خدیش، پگاه. 1387. ریخت‌شناسی افسانه‌های ‌جادویی. تهران: علمی و فرهنگی.

ستاری، جلال. 1381. اسطوره و رمز در اندیشة میرچا الیاده. تهران: مرکز.

ـــــــــــــ. .1388. سیمای زن در فرهنگ ایران. چ5. تهران: مرکز.

سرکاراتی، بهمن. 1378. سایه‌های شکارشده. تهران: قطره.

سگال، رابرت آلن. 1389. اسطوره. ترجمة فریده فرنودفر. چ2. تهران: بصیرت.

شمیسا، سیروس. 1383. داستان یک روح. چ6. تهران: فردوس.

ـــــــــــــــ. 1388.نقد ادبی. چ 3. تهران: میترا.

شوالیه. ژان و آلن گربران. 1384. فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه فضایلی. ج3. تهران: جیحون.

ـــــــــــــــــــ . 1388. فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه فضایلی. ج2. ‌تهران: جیحون.

صفری، جهانگیر و مهران مرادی. 1386. «بررسی کهن‌الگوی مادر مثالی در شعر سهراب سپهری». مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی مشهد. ش 157. صص57-48.

صفی‌زاده، فاروق. 1383. طالع بینی آریایی. چ2. تهران: آشیانة کتاب.

کمپبل. جوزف. 1389. قهرمان هزارچهره. ترجمة شادی خسروپناه. چ 4. مشهد: گل آفتاب.

کوپر، جی.سی. 1379. فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمة ملیحه کرباسیان. تهران: فرشاد.

گری، جان. 1378. اساطیر خاور نزدیک. ترجمة محمد حسین باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

لاهیجی، شهلا و مهرانگیز کار. 1371. شناخت هویت زن ایرانی. تهران: روشنگران. 

معافی مدنی، سپیده. 1390. بررسی نشانه‌ای افسانه‌های مازندران. بابل: دانشگاه پیام نور.

مقدادی، بهرام. 1378. فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی. تهران: فکر روز.

میرشکرایی، محمد و علیرضا حسن‌زاده. 1382. زن و فرهنگ. تهران: نی.

نجفی، ابوالحسن. 1387. فرهنگ فارسی عامیانه. چ2. تهران: نیلوفر.

هینلز، جان. 1383. اساطیر ایران. ترجمة محمدحسین باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

یاوری، حورا. 1374. روان‌کاوی و ادبیات. تهران: تاریخ ایران. 

یونگ، کارل ‌گوستاو. 1368. چهار صورت مثالی. ترجمة پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی. 

ـــــــــــــــــ. .1371. خاطرات، رؤیاها، اندیشه. ترجمة پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.

ــــــــــــــــــ . 1382الف. تحلیل رؤیا. ترجمة رضا رضایی. چ2. تهران: افکار.

ــــــــــــــــــ . 1382 ب. روان‌شناسی و دین. ترجمة فؤاد روحانی. تهران: علمی و فرهنگی.

ــــــــــــــــــ . 1385. مشکلات روانی انسان مدرن. ترجمة محمود بهفروزی. تهران: جامی.    

ـــــــــــــــــــ . 1387. روان‌‌شناسی ضمیر ناخودآگاه. ترجمة محمدعلی امیری. چ5. تهران: علمی و فرهنگی.

ــــــــــــــــــ . 1389الف.انسان و سمبول‌هایش. ترجمة محمود سلطانیه. چ7. تهران: جامی.

ــــــــــــــــــ .1389ب. انسان در جست‌وجوی هویت خویشتن. ترجمة محمود بهفروزی. چ4. تهران: جامی.

 

Amīrqāsemī, Mīnū. (2012/1391SH). Dar-bāre-ye qesse-hā-ye ostūre’ī. Tehrān: Markaz.

Anvarī, Hasan. (2003/1382SH). Farhang-e bozorg-e soxan. Vol. 1. 2 ^nd ed. Tehrān: Soxan.

Armstrong, Karen. (2011/1390SH). Tārīx-e moxtasar-e ostūre (A short history of myth). Tr. by Abbās Moxber. Tehrān: Markaz.

Avestā. (1994/1375SH). Tr. by Jalīl Dūstxāh. Vol.1-2. Tehrān: Morvārīd.

Boxtom, Sardār. (2011/1390SH). Tahlīl-e ravān-šenāsī-ye qesse-hā va matal-hā-ye kordī-ye kermānšā bā tekīye bar nazarīye-ye nāxodāgā. Gīlān:Gīlān University

Campbell, Joseph. (2010/1389SH). Qahremān-e hezār čehre (the hero with a thousand faces). Tr. by Šādī Xosrowpanāh. 4^th ed. Mašhad: gol-e Āftāb.

Chevalier, Jean & Alain Gheerbrant. (2005/1384SH). Farhang-e namād-hā (dictionnaire des symbols). Vo1. 3. Tr. by Sūdābe Fazāyelī. Tehrān: Jeyhūn.

____________________________. (2009/1388SH). Farhang-e namād-hā (dictionnaire des symbols). Vo1. 2. Tr. by Sūdābe Fazāyelī. Tehrān: Jeyhūn.

 Cooper, J. C. (2000/1379SH). Farhang-e mosavvar-e namād-hā-ye sonnatī (an illustrated encyclopedia of traditional symbols). Tr. by Malīhe Karbāsiyān. Tehrān: Faršād.

Eliade, Mircea. (2007/1386SH). Češm-andāz-hā-ye ostūre (Aspects du myth). Tr. By Jalāl Sattārī. 2 ^nd ed. Tehrān: Tūs.

Elwell-Sutton, Laurence Paul.(1388/2009SH). Qesse-hā-ye mašdī galīn xānūm (Die erzahlungen der masdi galin hanom). ed. by Ulrich Marzolph. With the effort of Āzar Amīr Hosseinī et al. 6 ^th ed. Tehrān: Markaz.

Gari, Joun. (1999/1378SH). Šenāxt-e asātīr-e xāvar-e nazdīk (near eastern mythology). Tr. by Mohammad Hossein Bājelān Farroxī. Tehrān: Asātīr.

Habībī, Parīsā. (2015/1394SH). “Bāzyābī-ye teke-hā-ye mām-e mīhan dar še’r-e hāfez”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No.41. Pp.105-140.

Hinnells, John. (2004/1383SH). Asātīr-e īrān (Persian mythology). Tr. by Mohammad Hossein Bājelān Farroxī. Tehrān: Asātīr.

Jung, Carl Gustav. (1989/1368SH). Čahār sūrat-e mesālī (four archetypes). Tr. by Parvīn Farāmārzī. Mašhad: Āstān-e Qods-e Razavī.

______________. (1992/1371 SH). Xāterāt, Ro’yā-hā, Andīše-hā (memories dreams reflections). tr. by Tr. by Parvīn Farāmārzī. Mašhad: Āstān-e Qods-e Razavī.

______________. (2 010/1389 SH.A). Ensān va sanbol-hā-yaš (man and his symbols). Tr. by Mahmūd Soltānīye. 7^th ed. Tehrān: Jāmī.

______________. (2003/1382 SH.B). Ravān-šenāsī va dīn (psychologie et religion). tr. by Fo’ād Rohānī.Tehrān: Elmī va Farhangī.

______________. (2003/1382SH.A). Tahlīl-e ro’yā (dream analysis). Tr. by Rezā Razāeī. 2^nd Tehrān: Afkār.

______________. (2006/1385 SH). Moškelāt-e ravānī-ye ensān-e modern (problems de l’ame modern). Tr. by Mahmūd Behfīrūzī. Tehrān: Jāmī.

______________. (2008/1387 SH). Ravān-šenāsī-ye zamīr-e nāxodāgāh (uber die psychologie des unbewussten). Tr. by Mohammad Alī Amīrī. 5^th ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

______________. (2010/1389 SH.B) Ensān dar jost-o-jūye hovīyat-e xīštan (selected works). Tr. by Mahmūd Behfīrūzī. 4^th ed. Tehrān: Jāmī.

Lāhījī, Šahlā and Mehrangiz Kār. (1993/1371SH). Šenāxt-e hovīyat-e zan-e īrānī. Tehrān: Rošangarān.

Ma’āfi Madanī, Sepīde. (2011/1390SH). Barresī-ye nešāneī-ye afsāne-hā-ye māzandarān. Māzandarān: University of Babol Payām nūr.

Marzolph, Ulrich. (2009/1388SH). Intro. On Qesse-hā-ye mašdī galīn xānūm (Die erzahlungen der masdi galin hanom). 6 ^th ed. Tehrān: Markaz.

Meqdādī, Bahrām. (1999/1378SH). Farhang-e estelāhāt-e naqd-e adabī. Tehrān: Fekr-e Rūz.

Mīršokrāeī, Mohammad & Alī Rezā Hassanzāde. (2003/1382SH). Zan va farhangh. Tehrān: Ney.

Najafī, Abolhassan. (2008/1387SH). Farhangh-e fārsī-ye āmiyāne. 2 ^nd ed. Tehrān: Nīlūfar.

Odajnyk, V. Walter. (2009/1388SH). Jung va siyāsat . Tr. by Alī Rezā Tayyeb. 2 ^nd ed. Tehrān: Ney.

Palmer, Michael. (2009/1388SH). Freud, jung va dīn. Tr. by Mohammad Dehqānpūr. Qolām Rezā Mahmūdī. 2^nd ed. Tehrān: Rošd.

Pūrafkārī, Nosratollā. (1994/1373SH). Farhang-e jāme’-e ravān-šenāsī -ravān-pezeškī. Vo1. 1. Tehrān: Farhang-e Mo’āser.

Safarī, Jahāngīr & Mehrān Moradi. (2007/1386SH). “Barresī-ye kohan-olgū-ye mādar-e mesālī dar še’r-e sohrāb-e sepehrī”. Dāneškade-ye Adabiyāt va olūm-e Ensānī-ye Mašhad Journāl. No 157.  Pp. 57-84.

Safīzāde, Fārūq. (2004/1383SH). Tāle’ bīnī-ye āriyāeī. Tehrān: Āšiyāne-ye Ketāb.

Šamīsā, Sīrūs. (2004 /1383 SH). Dāstān-e yek rūh. 6 ^th ed. Tehrān: Ferdows.

___________. (2009 /1388 SH). Naqd-e adabī. 3 ^rd ed. Tehrān: Mītrā

Sattārī, Jalāl. (2002/1381SH). Ostūre va ramz dar andīše-ye mircea eliade. Tehrān: Markaz.

___________. (2009/1388SH). Sīmā-ye xānevāde dar farhang-e īrān. 5 ^th ed. Tehrān: Markaz.

Segāl, Robert Alan. (2010/1389SH). Ostūre (myth). Tr. By Farīde Farnūdfar. 2^nd ed. Tehrān: Basīrat.

Snoeden, Ruth. (2011/1390SH). Xod āmūz-e jung. Tr. By Nūr al-dīn Rahmāniyān. 4^th ed. Tehrān: Āšiyān.

Sarkārātī, Bahman. (2000/1378SH). Sāye-hā-ye šekār šod-e. Tehrān: Qatre.

Taraqī, Golī. (2008/1387SH). Bozorg bānū-ye hastī. 2 ^nd ed. Tehrān: Nīlūfar.

Xadīš, Pegāh. (2008/1387SH). Rīxt-šenāsī-ye afsāne-hā-ye jādūeī. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Yāvarī, Hūrā. (1995/1374 SH). Ravān-kāvī va adabiyāt. Tehrān: Tārīx-e Īrān.