شیوه‌های ترغیب در متون عرفانی با تکیه بر منظومة حقیقة‌الحقّ یا آینة حقّ‌نما

محورهای موضوعی : اسطوره

اعظم خادم ¹ , مریم محمودی ² , پریسا داوری ³ , حسین آقاحسینی ⁴

1 - دانشجوی دکترای زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان
2 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان
3 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان ـ
4 - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

تاریخ دریافت : 1397/11/28 تاریخ پذیرش : 1398/03/27 تاریخ انتشار : 1398/09/01

کلید واژه: منظومه‌های عرفانی, عبداللطیف چشتی, چشتیّه, حقیقة‌الحقّ, آینة حقّ‌نما,

چکیده مقاله :

ترغیب، در متون عرفانی و دینی جایگاه ویژه‌ای دارد؛ همچنین مهمتر از تحذیر و عامل هدایت غیرمستقیم افکار عمومی است. جستار حاضر موضوع ترغیب در متن حقیقة‌الحقّ یا آینة حقّ‌نما اثر عبداللطیف چشتی را به منظور نشان دادن تلاش سرایندة این منظومه در جلب سالکان به سمت عرفان توحیدی و نیز چگونگی جاودانه ساختن نام فرقة متبوع خود یعنی چشتیّه را در تاریخ متون عرفانی بررسی می‌کند. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و شیوه‌ای نقادانه (برگرفته از شیوه‌های جدید زبان‌شناسی و تحلیل متن با الهام از نظریّات کارکردگرایانة یاکوبسن و لاسوِل) طرّاحی شده و به سبک آنان، ترغیب را در پنج محور عقلانی و استدلالی، جوّ ترغیب، محرّک، مخاطب، پاداش و محتوای ترغیب بررسی کرده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد علاوه بر رعایت امتیازات و آرایه‌های کلامی که ارزش ادبی فراوانی برای این اثر آفریده، کاربست مناسب و پربسامد ترغیب به عنوان یک شیوة آموزشی، بر غنای تعلیمی این متن افزوده‌است.

چکیده انگلیسی:

The concept of "persuasion' has a special place in mystical and religious texts. It has a more important role than the concept of "waring" and is a means of indirectly guiding public opinion. The present essay examines the subject of persuasion in Haqiq al-Haqq or Aina-i Haq Numa (Truth Showing Mirror), composed by Abd ul Latif Chishti. In this versified book, the poet attempts to attract the sālek (the holy traveler) to theistic mysticism and to immortalize the name of his own sect, the Chishtiye. By using the analytic-descriptive method and based on new linguistic methods and inspired by the functionalist theories of Jacobson and Lasswell, the present article tries to examine the subject of persuasion in the five areas of environment, stimulus, audience, reward and content. The results show that the use of figures of speech has brought the book a lot of literary value and the proper and frequent use of persuasion, as an educational method, has added to its educational richness.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

آریا، غلام‌علی. 1365. طریقة چشتیّه در هند و پاکستان و خدمات پیروان این طریقه به فرهنگ اسلامی و ایرانی. تهران: زوّار.

آقاحسینی، حسین و الهام سیّدان. 1392. «بررسی جایگاه تشبیه و تمثیل در اندیشه‌های تعلیمی سعدی». پژوهش‌نامة ادبیّات تعلیمی. س5. ش19. صص28-1.

ابن‌فارس، احمدبن زکریّا. بی‌تا. معجم مقاییس اللغة. ج6. قم: دارالکتب العلمیّه.

ارسطاطالیس. 1369. الخطابه. تحقیق ابراهیم سلامه. مصر: آنجلو.

اسداللهی، خدابخش و بهنام فتحی. 1390. «اندیشة توحیدی سنایی در مقایسِه با ابن‌عربی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س7. ش24. صص27-1.

امینی، یهزاد و علیرضا مظفری. 1393. «فرآیند درونی سازی در مثنوی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س10. ش37. صص23-11.

آقاحسینی، حسین و الهام سیّدان. 1392. «بررسی جایگاه تشبیه و تمثیل در اندیشه‌های تعلیمی سعدی». پژوهش‌نامة ادبیّات تعلیمی. س5. ش19. صص28-1.

بوآس، جی .کولوگیلی‌، دی. ای. 1376. دیرینة زبا‌‌ن‌شناسی عربی. ترجمة سیّد علی میر عمادی. تهران: رهنما.

جامی، نورالدین عبدالرحمن. بی‌تا. نفخات‌الانس من حضرات القدس. تصحیح و مقدّمة مهدی توحیدی. تهران: محمودی.

چشتی، عبداللطیف. 1082. حقیقة‌الحق یا آینة حقّ‌نما. نسخة خطّی به شماره 5448 نزد کتابخانة ملّی ملک.

حسینی اجدادنیاکی، سیّداسماعیل، رحمت محمّد‌پور و محمّد بهرامی نصیرمحلّه. 1391. «جنبه‌های روان‌شناختی در تمثیل‌های ادبی قرآن». فصلنامة لسان مبین. س3. ش7. صص138-110.

خرّمشاهی، بهاء‌الدین. 1377. دانش‌نامة قرآن. ج1. تهران: ناهید.

درایتی، مصطفی. 1389. فهرست‌وارة دست‌نوشته‌های ایران (دنا). ج13. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

دیکسون، پیتر. 1389. خطابه. ترجمة حسن افشار. تهران: مرکز.

راهی، مریم و مریم ایرجی. 1393. «تحلیل چگونگی شکل‌گیری مؤلفه‌های عاطفی در گفتمان و تأثیر آن در تحوّل معنا در کتاب «یک عاشقانۀ آرام اثر نادر ابراهیمی». پایان‌نامة کارشناسی ارشد رشتة زبان‌شناسی همگانی دانشگاه دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.

سراج طوسی، ابونصر. 1382. اللمع فی‌التصوّف. ترجمة مهدی محبّتی. تهران: اساطیر.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. 1386. قلندریه در تاریخ. چ1. تهران: سخن.

صادق‌زاده، علیرضا و مریم بناهان. 1391. «رویکردی تربیتی به آیات انذار و تبشیر». پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی. س20. ش14. صص 22 – 7.

صفوی، کورش. 1383. از زبان‌شناسی به ادبیّات. ج1و2. تهران: سورۀ مهر.

عبّاسی‌مقدّم، مصطفی و روح‌الله محمّدعلی نژاد. 1389. «توکّل از منظر تفاسیر عرفانی». مطالعات قرآن و حدیث. س3. ش2(پیاپی 6) صص147- 125.

عرفان، حسن. 1389. کرانه‌ها. دورۀ سه جلدی. چ6. قم: هجرت.

غزّالی، محمّد. 1377. احیاء علوم‌الدین. ترجمة‌ محمّد خوارزمی. تهران: علمی و فرهنگی.

فتوحی، محمود. 1390. سبک‌شناسی. تهران: سخن.

قدامه‌بن جعفر. 1384. نقدالشعر. تصحیح بوریس بونی‌باکر. ترجمة ابوالقاسم سرّی. آبادان: پرسش.

قصرالدشتی، مریم و فرهمند رویین‌تن. 1394. «بررسی شیوه‌های ترغیب و تحذیر در بوستان سعدی». پایان‌نامة کارشناسی ارشد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه ولیّعصر (عج) رفسنجان.

محمّدبن منوّر. 1376. اسرارالتوحید فی‌مقامات شیخ ابی‌سعید. تصحیح ذبیح‌الله صفا. تهران: فردوس.

محمودیان، حمید. 1388. «وحدت وجود و وحدت شهود در عرفان اسلامی؛ مفهوم‌شناسی و پیشینة آن». فصلنامة تخصّصی عرفان. س5. ش20. صص67-37. 

مولوی، جلال‌الدین محمد. 1386. کلیات شمس تبریزی. بر اساس نسخة بدیع‌الزمان فروزانفر. چ 4. تهران: دوستان.

یوسف‌پور، محمّدکاظم. 1380. نقد صوفی. تهران: روزنه.

 

English sources

Boella, G. Hulstijn, J. & Vander Torre, L. (2004). The roles of normative systems in dialogue, in Proceedings of the workshop on Computational Models of Natural Argument (CMNA’03),ed., F. Grasso, pp. 30 - 36.

 

English sources

Boella, G. Hulstijn, J. & Vander Torre, L. (2004). The roles of normative systems in dialogue, in Proceedings of the workshop on Computational Models of Natural Argument (CMNA’03),ed., F. Grasso, pp. 30 - 36.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                      

References

Holly Qurān.

Ārīyā, Qolāmalī. (1986 /1365SH). Tarīqe-ye češtīye dar hend va pākestān va xadamāt-e peyrovān-e īn tarīqe be farhang-e eslāmī va īrānī. Tehrān: Zavvār.

Abbāsī Moqaddam, Mostafā and Ruhollāh Mohammadalīnežād. (2010/1389SH). “Tavakkol az manzar-e tafāsīr-e erfānī”. Motāle’āt-e Qorān va Hadīs. Year 3. No. 2. Pp. 125 - 147.

Aqāhosseinī, Hossein and Elhām Seyyedān. (2013/1392SH). “Barresī-ye jaygāh-e tašbīh va tamsīl dar andīše-hā-ye ta’līmī-ye sa’dī”. Pažūhešnāme-ye Adabīyāt-e Ta’līmī. Year 5. No. 19. pp.1-28.

Aristotle. (1990/1369SH). Al-xetābat (Ars Rhetorica). With the Effort of Ebrāhīm Salāme. Egypt: Angelo.

‎Amīnī, Yahzād and Alī Rezā Mozaffarī. (2014/1393SH). “Farāyand-e farūni-sāzī dar masnavī”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 10. No.37. Pp. 11-23.

Aristotle. (1990/1369SH). Al-xetābat (Ars Rhetorica). With the Effort of Ebrāhīm Salāme. Egypt: Angelo.

‎Assadollāhī, Xodābaxš and Behnām Fathī. (2011/1390SH). “Andīše-ye towhīdī-ye sanāyī dar moqāyese bā ebn-e arabī”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 7. No. 24. Pp. 21-27.

Bohas, Georges and Djamel Eddin Kouloughi (1997/1376SH). ‎Dīrīne-ye zabān-šenāsī-ye arabī (‎The Arabic linguistic tradition). Tr. By Seyyed Alī Mīr’emādī. Tehrān: Rahnamā.

Čaštī, Abdollatīf. (1671/1082AH). Haqīqat al-haq yā āyene-ye haq-namā. A Manuscript No. 5448. Malek Library.

Ebn-e Fāres Ahmad ebn-e Zakariā. (n.d). Mo’jam-e Maqāyīs al-loqat. Qom: Dār al-kotob al-elmīyat.

Erfān, Hasan. (2010/1389SH). Karāne-hā. 3 Vols.  6^th ed. Qom: Hejrat.

Hosseinī Ajdādnīyākī, Seyyed Esmā’īl and Rahmat Mohammadpūr and Mohammad Bahrāmī Nasīrmahalle. (2012/1391SH). “Janbe-hā-ye ravān-šenāxtī dar tamsīl-hā-ye adabī-ye qorān”. Fasl-nāme-ye Lesān-e Mobīn. Year 3. No. 7. pp. 110-138.

Jāmī, Abdorrahmān. (n.d). Nafahāt al-ons men hazarat al-qods.Introduction & Ed. by Mahdī Towhīdī. Tehrān: Mahmūdī.

Xorramšāhī, Baha’oddīn. (1998/1377SH). Dāneš-nāme-ye qorān. 1^st Vol. Tehrān: Nāhīd.

Derāyatī, Mostafā. (2010/1389SH). Fehrest-vāre-ye dast-nevešte-hā-ye īrān (denā). 13^th Vol. Tehrān: Ketābxāne-ye Majles-e Šowrāy-e Eslāmī.

Dixon, P. (2010/1389SH). Xetābe (Rhetoric). Tr. by Hasan Afšār. Tehrān: Markaz.

Fotūhī, Mahmūd. (2011/1390SH). Sabk-šenāsī. Tehrān: Soxan.

Qasroddaštī, Maryam and Farahmand Rūyīntan. (2015/1394SH). “Barresī-ye šīve-hā-ye tarqīb va tahzīr dar būstān-e sa’dī”. MA. Thesis, Vali-e-Asr University of Rafsanjān.

Qazālī, Mohammad. (1998/1377SH). Ehyā’ olūm al-dīn. Tr. by Mohammad Xārazmī. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Qodām ebn-e Ja’far. (2005/1384SH). Naqd –al-še’r. Ed. by Boris Bonibaker. Tr. by Abolqāsem Serriī. Abādān: Porseš.

Mahmūdīyān, Hamīd. (2009/1388SH). “Vahdat-e vojūd va vahdat-e šohūd dar erfān-e eslāmī; mafhūm-šenāsī va pīšīne-ye ān”. Fasl-nāme-ye Erfān. Year 5. No. 20. Pp. 37-67.

Mohammad ebn-e Monavvar. (1997/1376SH). Asrār al-towhīd fi maqāmāt-e šeyx abī sa’īd. Ed. by Zabīhollāh Safā. Tehrān: Ferdows.

Mowlavī, Jalāloddīn Mohammad. (2007/1386SH). Kollīyāt-e šams-e tabrīzī. Ed. by Badī’ozzamān Forūzanfar. 4^th ed. Tehran: Dūstān.

Rāhī, Maryam. (2014/1393SH). “Tahlīl-e čegūnegī-ye šekl-gīrī-ye mo’allefe-hā-ye ātefī dar goftemān va ta’sīr-e ān dar tahavvol-e ma’nā dar ketāb-e yek āšegāne-ye ārām asar-e nāder ebrāhīmī”. MA thesis, Islamic Azād University of Central Tehrān Branch.

Safaviī, Korūš. (2004/1383SH). Az zabān-šenāsī be adabīyāt. 1^st & 2^nd Vol.  Tehrān: Sūre-ye Mehr.

Sarrāj, Abūnasr. (2003/1382SH). Al-loma' fī al-Tasoavvof. Tr. by Mahdī Mahabbatī, Tehrān: Asātīr.

Šafī’ī Kadkanī, Mohammad Rezā. (2007/1386SH). Qalandariye dar tārīx. 1^st Ed. Tehrān: Soxan.

Yūsefpūr, Mohammad Kāzem. (2001/1380SH). Naqd-e Sūfī. Tehrān: Rowzane.

Sādeqzāde, Alī Rezā and Maryam Banāhān. (2012/1391SH). “Rūykardī tarbīyatī be āyāt-e enzār va tabšīr”. Pažūheš dar Masā’el-e Ta’līm va Tarbīyat-e Eslāmī. Year 20. No. 14. Pp. 7-22.