خدای متشخّص در کشف الاسرار روزبهان بقلی

محورهای موضوعی : اسطوره

سمیه خادمی ¹ , عظیم حمزئیان ² , قدرت الله خیاطیان ³ , لیلا هوشنگی ⁴

1 - استادیار ادیان و عرفان دانشگاه شهید مدنی آذربایجان
2 - استادیار تصوّف و عرفان اسلامی دانشگاه سمنان
3 - دانشیار تصوّف و عرفان اسلامی دانشگاه سمنان
4 - دانشیار ادیان و عرفان دانشگاه الزهرا(س)

تاریخ دریافت : 1398/05/04 تاریخ پذیرش : 1399/04/07 تاریخ انتشار : 1399/07/01

کلید واژه: کشف‌الاسرار, روزبهان بقلی, تجلّی, خدای متشخّص, حضور حقّ,

چکیده مقاله :

خدایی که در عرفان، توسط عارفان مسلمان معرفی و تبیین شده است، دارای وجود و وحدت شخصی است. کشف‌الاسرار روزبهان بقلی شیرزای، دربارة بیان مکاشفات او از تجلیّات و تمثلات حقّ در هدایت و کشش سالکان به سوی خویش است. روزبهان در این اثر، ظهورات و جلوات حقّ را بیان نموده است. هدف این پژوهش در پی پاسخ‌گویی به این پرسش‌هاست که روزبهان تا چه اندازه از اندیشة عرفا در خدای متشخّص پیروی کرده است؟ پیشینة معرفتی روزبهان در حوزة عرفان اسلامی، و آشنایی او با آیات و روایات، تا چه اندازه در شکل‌گیری مکاشفات او از خدای متشخّص مؤثر بوده است؟ اندیشه خدای متشخّص در کشف‌الاسرار، از نگاه معرفت‌شناختی چگونه قابل تحلیل است؟ نوشتار حاضر با روش تحلیلی ـ توصیفی به نگرش این عارف، در رابطه با تجلّی خداوند و نحوة حضور او در جهان پرداخته است. خداوند برای هدایت و کشش روزبهان به سوی خویش به شکل خدای متشخّص و در قالب پیر و شیخ، چوپان، نوازنده، ترکان زیبارو، رقصنده، ساقی، مؤذن، قصاب، شیر، گل سرخ، نور، سنگ‌های قیمتی و خاص، تجلّی کرده است. نتایج به دست آمده، گویای آن است که روزبهان از اندیشه خدای متشخّص در سنت عرفا پیروی کرده و این تشخّص را در نمودها و گونه‌های مختلف بیان نموده است و قرآن کریم، روایات و عرفای گذشته در شکل‌گیری اندیشة او مؤثر بوده و از منظر معرفت‌شناختی، این اندیشه قابل توجیه است.

چکیده انگلیسی:

The God introduced by the Muslim mystics has an individual existence and unity. Kashf al-asrār (The Unveiling of Secrets) by Ruzbehan Baqli is about his mystical experiences of the Truth, the manifestations of God and ways of guiding the holy travelers (sālek) towards Him. The purpose of this study is to answer these questions: To what extent does Ruzbehan follow the Muslim mystics about the individual God? To what extent is his epistemological background and his familiarity with Quranic verses and the Tradition (hadith), effective in shaping his mystical experiences about the individual God? How can the idea of individual God in Kashf al-asrār be analyzed from an epistemological point of view? By using analytical-descriptive method, the present article examines the views of Ruzbehan Baqli about the manifestation of God and how He is present in the world. God appears in the form of an individual One and manifests Himself in the shape of sage, shaykh, shepherd, musician, beautiful Turkish man, dancer, cupbearer, muezzin, butcher, lion, red rose, light, valuable and expensive stones, for directing and attracting Ruzbehan toward Himself. The findings reveal that on the subject of individual God, Ruzbehan follows the tradition of the Muslim mystics; he expresses this individuation in different ways; the Holy Quran, the Tradition (hadith) and the ideas of the mystics of the past have influence in shaping his thoughts; and finally, his ideas are justifiable from an epistemological point of view.

منابع و مأخذ:

کتابنامه

قرآن کریم.

ارنست، کارل. 1377. روزبهان بقلی: عرفان و شطح اولیاء در تصوّف اسلامی. ترجمة مجدالدّین کیوان. تهران: مرکز.

اشعری، ابوالحسن علی‌بن اسماعیل. بی‌تا. الابانة عن اصول الادیانة. تعلیقات عبدالله محمود محمّد عمر. بیروت: دارالکتب العلمیة.

بقلی شیرازی، ابومحمد روزبهان بن ‌ابی‌نصر. 1374. شرح شطحیات. تصحیح هانری کربن. تهران: طهوری.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . 1389. مشرب‌الارواح. ترجمه و شرح قاسم میرآخوری. تهران: آزادمهر.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . 1393. کشف‌الاسرار و مکاشفات‌الانوار. ترجمة مریم حسینی. تهران: سخن.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . 1428ق. المصباح فىمکاشفة بعث‌الأرواح‏: مسالک‌التوحید. تصحیح عاصم ابراهیم الکیالى الحسینى الشاذلى الدرقاوى‏. بیروت: دارالکتب العلمیة.

پورجوادی، نصرالله. 1375. رؤیت ماه در آسمان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

پورنامداریان، تقی. 1383. رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. تهران: علمی و فرهنگی.

‌تمدن، الهه و محمّدرضا نصراصفهانی. 1397. «کشف و شهود در مشرب عرفانی روزبهان بقلی». فصلنامه اندیشه دینی شیراز. دورۀ 18. ش4. صص 52-29.

جرجانی، سیّدشریف علی‌بن محمد. 1370. التعریفات. تهران: ناصرخسرو.

حسینی، مریم و کبری بهمنی. 1393. «تکرارهای اساطیری در کشف‌الاسرار روزبهان بقلی شیرازی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. دورۀ 3. ش37. صص 109-69.

حمزئیان، عظیم و همکاران. 1396. «خدای متشخّص و انسان‌وار از منظر قرآن و عهد جدید». فصلنامة علمی - پژوهشی پژوهشنامه کلام. دورۀ4. ش7. صص 139-113.

خمینی، روح‌الله. 1388. ترجمه و شرح دعای سحر. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).

خیاطیان، قدرت‌الله و فاطمه سلیمانی کوشالی. 1394. «جایگاه عشق در تفسیر عرفانی عرایس‌البیان روزبهان بقلی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. دورۀ11. ش41. صص 194- 167.

دانش‌پژوه، محمّدتقی. 1374. روزبهان‌نامه. تهران: انجمن آثار ملی.

روزبهان ثانی، شرف‌الدین ابراهیم‌بن صدرالدین. 1382. تحفة اهل العرفان. تصحیح جواد نوربخش. تهران: یلدا قلم.

فاموری، مهدی. 1389. «نگاهی به مفهوم التباس در نزد شیخ روزبهان بقلی شیرازی». مجلة مطالعات عرفانی کاشان. دورۀ2. ش12. صص 182-163.

کربن، هانری. 1394. چشم اندازهای معنوی و فلسفی: اسلام ایرانی. ج3. ترجمة انشاء‌الله رحمتی. تهران: سوفیا.

مباشری، محبوبه و کبری بهمنی. 1395. «صورت‌های احسن"خود" در واقعه‌های روزبهان». دوفصلنامة علمی پژوهشی ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا(س). دورۀ8. ش14. صص 114-91.

مجلسی، محمّدباقر. 1404ق. بحارالانوار. ج 55. بیروت: مؤسسة الوفاء.

ملکیان، مصطفی. 1387. دین معنویت و روشنفکری دینی. تهران: پایان.

مولوی، جلال‌الدین محمّد بلخی. 1391. مثنوی معنوی. به اهتمام رینولد نیکلسون. تهران: آدینة سبز.

میرآخوری، قاسم. 1387. مکاشفات صوفیان. تهران: شفیعی.

نوری، علی و همکاران. 1396. «تحلیل و تطبیق سه اصطلاح تمثّل و التباس و منازله در نظام فکری عین‌القضات همدانی، روزبهان بقلی و محی‌الدین ابن‌عربی». مجلة پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا). دورۀ11. ش3. صص 128-97.

نیکلسون، رینولد. 1358. تصوّف اسلامی و رابطة انسان و خدا. ترجمة محمّدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: توس.

 

English Sources

Ernest, C. W . 1998. Vertical Pilgrimage and Interior Landscape in the Visionary Diary of   Ruzbihan Baqli (D. 1209). The Muslim World, 88(2), 129-140.

Nar, Seyyed Hossein.1978. Islam and Music: The Views of Rozbahan Baqli the Patron Saint of Shiraz. Studies in Comparative Religion. Vol. 10, No. 1.

Steinbock, Anthony.j. 2007. Phenomoenology and Mysticism: The Verticality    of Religious Experience. USA: Indiana University Press.

English Sources

Ernest, C. W . 1998. Vertical Pilgrimage and Interior Landscape in the Visionary Diary of   Ruzbihan Baqli (D. 1209). The Muslim World, 88(2), 129-140.

Nar, Seyyed Hossein.1978. Islam and Music: The Views of Rozbahan Baqli the Patron Saint of Shiraz. Studies in Comparative Religion. Vol. 10, No. 1.

Steinbock, Anthony.j. 2007. Phenomoenology and Mysticism: The Verticality    of Religious Experience. USA: Indiana University Press.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Refrences

Holy Qor’ān.

Aš’arī, Abol-hasan Ālī ebne Esmā’īl. Bītā. Alebānat an Osūlel Adyānat. Comments by Abdol-lāh Mahmūd Mohammad Omar. Beyrūt: Dar al-kotobe al-elmīyat.

Baqlī, Šīrāzī. (2007/1385SH). Al-mesbāh fī Mokāšefat Ba’s al-arvāh: Masālek al-towhīd. With the Effort of  Āsem Ebrāhīm al-kīyālī al-hoseynī al-šāzelī al-darqāvī. Beyrūt: Dar al-kotobe al-e’elmīyat.

Baqlī, Šīrāzī. (1995/1374SH). Abū Mohammad Rūzbahān ebne Abī Nasr. Šarhe Šathīyāt. With the Effort of  Hānrī Korban. Tehrān: Tahūrī.

Baqlī, Šīrāzī. (2014/1393SH). Kašf al-asrār va Mokāšefāt al-anvār. Tr. by Maryame Hoseynī. Tehrān: Soxan.

Baqlī, Šīrāzī. (2010/1389SH). Mašrab al-arvāh. Tr. by Qāseme Mīr-āxorī. Tehrān: Āzād-mehr.

Carbin, Henry. (2004/1391SH). Česhmhā-ye Ma’navī va Falsafī: Eslāme Īrānī (En Islam Iranian: Aspects Spritiuels et Philosophiques). 3^rd Vol. Tr. by Enšā al-lahe Rahmatī. Tehrān: Sūfīya.

Dāneš Pazūh, Mohammad Taqī. (1995/1374SH). Rūzbahān nāme. Tehrān: Anjomane Āsāre Mellī.

Ebne-arabī, Abū-bakr Mohammad ebne Alī ebne Mohammad ebne ahmad ebne Abdollīh. (2007/1386SH). Fosūso al-hekam. Tr. by Mohammade Xājavī. Tehrān: Mowlā.

Ernst, Carl. (1999/1377SH). Rūzbahāne Baqlī. Erfān va Šathe O’līyā dar Tasavofe Eslāmī (Ruzbihan Baqli: Mysticism and rhetoric of sainthood in Persian sufism). Tr. by Majd Al-dīne Keyvān. Tehrān: Markaz.

Fāmūrī Mahdī. (2010/ 1389SH). “Negāhī be Mafhūme Eltebās dar Nazde Šeyx Rūzbahān Baqlī-ye Šīrāzī”. Majale-ye Motāle’āte Erfānī-ye Kāšān. 2^nd Year. No. 12. Pp. 163-182.

Hamze’īyān, Azim and et al. (2018/1396SH). Xodāye Motešaxes va Ensān-var az Manzare Qorān va Ahde Jadīd. Fasl-nāme-ye Elmī Pazūhešī-ye Pazūheš-nāne-ye Kalām. 4^th Year. No. 7. Pp. 113-139.

Hoseynī Maryam and Kobrā Bahmani (2013/1393SH). “Tekrārhā-ye Asātīrī dar Kašfol-asrāre Rūzbahāne Bagqlī-ye Šīrāzī". Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University-South Tehran Branch Year. 3^rd Year. No. 37. Pp. 69-109.

Jorjānī, Seyyed Sharīf Ali ebne Mohammad. (1991/1370SH). Alta'rīfāt. Tehrān: Nāser Kosrow.

Majlesī, Mohammad Bāqer. (1983/1362SH). Bahār al-anvār. Vol 55^ed. Beyrūt: Mo’asese-ye Al-wafā.

Malekīyān, Mostafā. (2008/1387SH). Dīne Ma’navīyat va Rowšan-fekrī-ye Dīnī. Tehrān: Pāyān.

Mīr Āxorī, Qāsem.(2008/1387SH). Mokāšefāte Sūfīyān. Tehrān: Šafī'ī.

Mobāšerī, Mahbūbeh and Kobrā Bahmanī. (2016/1395SH) "Sūrathā-ye Ahsane “Xod” dar Vāqe’ehā-ye Rūzbahān" Do-fasl-name-ye Elmī Pazūhešī-ye Adabīyāte Erfānī-ye Dānešgāhe Alzahrā (Salām al-lāh). 8^th Year. No. 14. Pp. 91-114.

Mowlavī, Jalāl al-din Mohammad Balxī. (2004/1391SH). Masnavī-ye Ma'navī. With the Effort of Reynold Nicholson. Tehrān: Adīne-ye Sabz.

Nicholson, Reynold. “Tasavofe Eslāmī va Rābete-ye Ensān va Xodā”. (Islamic Sufism and the Relationship between Man and God). Tr. by Mohammad-rezā Šafī’ī-ye Kadkanī. Tehrān: Tows.

Nūrī, Alī and et al. (2017/1396SH). “Tahlīl va Tatbīqe Se Estelāhe Tamassol va Eltebās va Monāzele dar Nezāme Fekrī-ye Eyn al-qozāte Hamedānī, Rūzbahāne Baqlī va Mohyī al-dīn ebne Arabī”. Researches In Mystical Literature (Gawhare Guya) . 11^th Year. No. 3. Pp. 94-128.

Pūr-javādī, Nasrol-lāh. (1996/1375SH). Ro’yate Māh dar Āsemān. Tehrān: Markaze Našre Dānešgāhī.

Pūr-nāmdārīyān, Taqī. (2004/1383SH). Ramz va Dāstānhā-ye Ramzi Dar adabe Fārsī. Tehrān: Elmi va Farhangi.

Rūzbahāne Sanī, Šaraf al-din Ebrāhīm Ebne Sadr al-din. (2003/1382SH). Tohfat Ahlel Erfān. Ed. By Javade Nūr-baxš. Tehrān: Yaldā qalam.

Tammadon, Elāle and Mohammad-reza Nasre Esfahānī. (2018/1397SH). “Kašf va Šohūd dar Mašrabe Erfānī-ye Rūzbahāne Baqlī”. Fasl-nāme-ye Andīše Dīnī-ye Šīrāz. 18^th Year. No. 4. Pp. 29-52.

Xayātīyān Ghodrat al-lāh and Fāteme Soleymānī-ye Kūšālī. (2015/1394SH). “Jāygāhe Ešq dar Tafsīre Erfānī-ye Arāyes al-bayāne Rūzbahāne Baqlī”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch Year. 11^th Year. No. 41. Pp. 194-167.

Xomeynī, Rūh al-lāh (2009/1388SH). Tarjome va Šarhe Do’āye Sahar, Tehrān: Institute of Organizing and Publishing Imam Khomeini's Works.