تحلیل روایت شناسانه خداوند در قصه‌های مثنوی

محورهای موضوعی : اسطوره

افسانه سعادتی ¹ , محسن محمدی فشارکی ²

1 - پژوهشگر پسادکترا زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان
2 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

تاریخ دریافت : 1399/08/22 تاریخ پذیرش : 1399/11/11 تاریخ انتشار : 1400/01/01

کلید واژه: روایت, مثنوی معنوی, خداوند, شخصیّت, کنش,

چکیده مقاله :

اگرچه پژوهشگران در تحقیقات خود، موضوع خداوند را از دیدگاه‌های گوناگون کلامی، عرفانی و مذهبی با تأکید بر بخش غیرروایی یا غیرداستانی در مثنوی بررسی کرده‌اند، اما همچنان این موضوع در قصه‌های آن پوشیده مانده است. هدف از این پژوهش با روش تحلیلی ـ توصیفی، آن است تا کنش‌های خداوند را در 57 قصه ـ با توجه به نوع ظهور و اثرگذاری ـ طبقه‌بندی کند. به همین منظور نگارندگان با تمرکز بر بخش روایی قصه‌ها، به بررسی موضوع پرداخته‌اند. در واقع، قصه‌های مثنوی هم‌پای دلالت‌های آکنده از نکته‌های دقیق عرفانی، توانسته مخاطبان را به حیات روحانی و معنوی بکشاند، و از این طریق ‌آن‌ها را متوجه حضور مطلق خداوند در زندگی کند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که خداوند به عنوان عنصری پیش‌برنده در روایت‌های مثنوی گاه از طریق مشیّت، قضا، الهام و وحی و یا به طور مستقیم، به عنوان شخصیّت‌ کلیدی و گاه به شکل هاتف در ساحت نمادین و تمثیلی، حضوری چشمگیر داشته و مولوی با نمایش چنین کنش‌هایی بر آن بوده است تا خوانندگان را به نوعی از شناخت برساند.

چکیده انگلیسی:

In their research, scholars have studied the subject of God in Masnavi Manavi from various theological, mystical and religious perspectives, emphasizing the non-narrative or non-fiction elements; but this subject is still hidden in its stories. By using analytical-descriptive method, the purpose of this research is to classify the actions of God in 57 stories of Masnavi Manavi according to the type of His emergence and influence in each story. In fact, the stories of Masnavi, along with the exact mystical points, have been able to draw the audiences to the spiritual life, and through this, to make them aware of the absolute presence of God in all aspects of life. The results indicate that God appears as a leading character in the narratives of Masnavi. Sometimes, He appears directly as a key figure through Divine providence, Devine destiny, inspiration and revelation, and sometimes He has a significant presence in the position of a Hatef (the owner of mysterious voice) symbolically and allegorically. By showing such actions, Rumi has tried to guide his readers.    

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

آلوت، میربام، 1380. رمان به روایت رمان‌نویسان. ترجمة علی‌محمد حق‌شناس. تهران: مرکز.

اخباراتی، حمیده و پازوکی، شهرام 1395. «آیا مولانا اشعری است». مجلۀ حکمت معاصر. س7. ش3. صص 130-107.

اخوت، احمد. 1371. دستور زبان داستان. اصفهان: فردا.

اسدی، علی‌اوسط. 1389. «خداشناسی عرفانی مولانا جلال‌الدین». عرفان اسلامی. دورۀ 7. ش26. صص: 154-125.

اسدی، محبوبه و همکاران. 1397. «تصویر خداوند در اندیشة اشو، وجوه افتراق تعالیم او با آموزه‌های مولانا». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س 10. ش19. صص 134-107.

بامشکی، سمیرا. 1391. روایت‌شناسی داستان‌های مثنوی. تهران: هرمس.

توکلی، حمیدرضا. 1389. از اشارت‌های دریا. تهران: مروارید

تولان، مایکل جی. 1386. روایت‌شناسی، درآمدی زبان‌شناختی، انتقادی. ترجمۀ علوی و نعمتی. تهران: سمت.

چیتیک، ویلیام. 1382. راه عرفانی عشق، تعالیم مثنوی مولوی. ترجمة شهاب‌الدین عباسی. تهران: پیکان.

حسن‌زاده‌آملی، صالح. 1388. «فهم و برداشت مولانا از خدا، جهان، انسان». آیینة معرفت. صص: 99-124.

دقیقیان، شیرین‌دخت. 1371. منشأ شخصیت در ادبیات داستانی. تهران: نویسنده.

راستگو، محمد. 1380. تجلّی قرآن و حدیث در شعر فارسی. تهران: سمت.

ریکور، پل. 1383. زمان و حکایت. ترجمۀ نونهالی. تهران: گام نو.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1369. با کاروان اندیشه. چ 2. تهران: امیرکبیر.

زمانی، کریم. 1386. شرح جامع مثنوی. تهران: اطلاعات.

سپهری، رقیه و مدرسی، فاطمه. 1397. «ذات و صفات خداوند از دیدگاه مولوی». بهارستان سخن. س15. ش41. صص 160-139.

سپهسالار، فریدون‌بن‌ احمد. 1368. زندگی‌نامۀ مولانا. اقبال: تهران.

شعبانی، معصومه. 1384. دلیل آفتاب. چ1. تهران: ثالث.

شفیعی‌کدکنی، محمد‌رضا. 1392. زبان شعر در نثر صوفیه. تهران: سخن.

شیمل، آن ماری. 1375. شکوه شمس. ترجمة حسن لاهوتی. تهران: علمی و فرهنگی.

عطار نیشابوری، فریدالدین. 1383. منطق‌الطیر. به اهتمام سیّدصادق گوهرین. تهران: علمی و فرهنگی.

فرامرز قراملکی، احد و زارعی، اسماعیل. 1386. «شناخت خدا از دیدگاه مولانا». مجله دانشگاه قم. س8. ش4و3. صص 277-259.

قنبری، بخشعلی. 1387. «تصویر خدا در مثنوی». ماهنامۀ اطلاعات حکمت و معرفت. س3. ش3. صص 64-60.

کاکایی، قاسم. 1374. خدا محوری (اکازیونالیزم). تهران: حکمت.

کریمی، سودابه. 1398. بانگ آب. تهران: رشد آموزش.

کمپانی زارع، مهدی. 1395. خدا به روایت مولانا. تهران: نگاه معاصر.

مولوی، جلال‌الدین محمد. 1378الف. مثنوی معنوی (نسخه نیکلسون). تهران: محمد.

ــــــــــــــــــــــــ . 1378ب. کلیات شمس تبریزی. به تصحیح فروزانفر. تهران: امیرکبیر.

ـــــــــــــــــــــــ. . 1319. مثنوی معنوی. به تصحیح و همت محمد رمضانی. تهران: کلاله، خاور.

ــــــــــــــــــــــــ . 1381. فیه‌مافیه. بر اساس نسخة استاد بدیع‌الزمان فروزانفر. به کوشش زینب یزدانی. تهران: عطار.

مهدوی‌منش، آسیه. 1388. بررسی اسماء و صفات خداوند در مثنوی. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد دانشگاه کاشان.

میرصادقی، جمال. 1386. عناصرداستان. چ5. تهران: سخن.

نیکلسون، رینولد ا. 1358. تصوف اسلامی و رابطۀ انسان و خدا. ترجمۀ شفیعی‌کدکنی. تهران: توس.

ــــــــــــــــ.. 1374. شرح مثنوی معنوی مولوی. ترجمة حسن لاهوتی. تهران: علمی و فرهنگی.

وحیدیان کامیار، تقی. 1370. حرف‌های تازه در ادب فارسی. اهواز: جهاد دانشگاهی اهواز.

References

Holy Qor’ān.

Allott, Miriam Farris. (2002/1380SH). Rommān be Revāyate Rommān-nevīsān (Novelists on the novel). Tr. by Alī Mohammad Haq-šenās. Tehrān: Markaz.

Asadī. Alī Owsat. (2011/1389SH). "Xodā-šenāsī-ye Erfānī-ye Mowlānā Jalālo al-ddīn". Erfāne Eslāmī. 7^th ed. No. 26. Pp. 125-154.

Asadī. Mahbūbeh and Others. (2019/1397SH). Tasvīre Xodāvand dar Andīše-ye Ošo, Vojūhe Efterāqe Ta'ālīme Ū bā Āmūzehā-ye Mowlānā. Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 10^th Year. No.19. Pp. 107-134.

Attār Neyšābūrī. Farīdo al-ddīn. (2005/1383SH). Manteqo al-tteyr. With the Effort of Seyyed Sādeq Goharīn. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Axbārātī, Hamīdeh and Pāzūkī, Šahrām. (2017/1395SH). "Āyā Mowlānā Aš'arī Ast". Journal of Contemporary Wisdom. 7^th Year. No. 7. Pp. 107-130.

Bāmeškī. Samīrā. (2013/1391SH). Revāyat-šenāsī-ye Dāstānhā-ye Masnavī. Tehrān: Hermes.

Chittick, William C. (2004/1382SH). Rāhe Erfānī-ye Ešq, Ta'ālīme Masnavī-ye Mowlavī (‎The sufi docturine of Rumi: an introduction(. Tr. by Šahābo al-ddin Abbāsī. Tehrān: Peykān.

Daqīqīyān. Šīrīn Doxt. (1993/1371SH). Manša'e Šaxsīyyat dar Adabīyāte Dāstānī. Tehrān: Nevīsandeh.

Farāmarz Qarā-malekī, Ahmad and Zāre'ī, Esmā'īl. (2008/1386SH). "Šenāxte Xodā az Dīdgāhe Mowlānā". Journal of Qom University. 8^th Year. No. 3-4. Pp. 259-277.

Hasan-zādeh Āmolī, Sāleh. (2010/1388SH). "Fahm va Bardāšte Mowlānā az Xodā, Jahān, Ensān". Āyīne-ye Ma'refat. Pp. 99-124.

Kākāyī. Qāsem. (1996/1374SH). Xodā-mehvarī (Okāzīyo-nālīzm). Tehrān: Hekmat.

Karīmī. Sūdābeh. (2020/1398SH). Bānge Āb. Tehrān: Rošde Āmūzeš.

Kompānī Zāre, Mahdī. (2017/1395SH). Xodā dar Revāyate Mowlānā. Tehrān: Negāhe Mo'āser.

Mahdavī Maneš, Āsīyeh. (2010/1388SH). Barresī-ye Asmā va Sefāte Xodāvand dar Masnavī. Master Thesis of Kashan University.

Mīr-sādeqī, Jamāl. (2008/1386SH). Anāsore Dāstān. Tehrān: Soxan.

Mowlānā, Jallālo al-ddīn Mohammad. (2000/1378SH). A Masnavī-ye Ma'navī (Nosxe Nicholson, Reynold Alleyne). Tehrān: Mohammad.

Mowlānā, Jallālo al-ddīn Mohammad. (2000/1378SH). B Kolīyyāte Šams Tabrīzī. Ed. By Forūzān-far. Tehrān: Amīr-kabīr.

Mowlānā, Jallālo al-ddīn Mohammad. (2003/1381SH). Fīhe mā Fīhe. bar Asāse Nosxe-ye Ostād Badī'o al-zamān Forūzān-far. With the Effort of Zeynab Yazdānī. Tehrān: Attār.

_______________________________ . (1941/1319SH). Masnavī Ma'navī (Masnavi). With the Edition and Effort by Mohammad Ramezānī. Tehrān: Kolāle, Xāvar.

Nicholson, Reynold Alleyne. (1980/1358SH). Tasavvofe Eslāmī va Rābete-ye Ensān va Xodā. Tr. by Šafī'ī Kadkanī. Tehrān: Tūs.

Nicholson, Reynold Alleyne. (1996/1374SH). Šarhe Masnavī-ye Ma'navī-ye Mowlavī (A commentary on the Mathnawi of Jalaluddin Rumi). Tr. by Hasan Lāhūtī. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Oxovvat, Ahmad. (1993/1371SH). Dastūre Zabāne Dāstān. Esfahān: Fardā.

Qanbarī. Baxš-'alī. (2009/1387SH). "Tasvīre Xodā dar Masnavī". Wisdom and Knowledge Information Monthly. 3^rd Year. No. 3. Pp. 60-64.

Rāstgū, Mohammad. (2002/1380SH). Tajallī-ye Qorān va Hadīs dar Še're Fārsī. Tehrān: Samt.

‎Ricoeur, Paul. (2005/1383SH). Zamān va Hekāyat (Time and narraitive). Tr. by No-nahālī. Tehrān: Gāme No.

Sepah-sālār, Fereydūn Ebne Ahmad. (1990/1368SH). Zendegī-nāme-ye Mowlānā. Tehrān: Eqbāl.

Sepehrī, Roqayyeh and Modarresī, Fātemeh. (2019/1397SH). "Zāt va Sefāte Xodāvand az Dīdgāhe Mowlavī". Bahārestāne Soxan. 15^th Year. No. 41. P. 139-160.

Ša'bānī, Ma'sūmeh. (2006/1384SH). Dalīle Āftāb. 1^st ed. Tehrān: Sāles.

Šafī'ī Kadkanī, Mohammad-rezā. (2014/1392SH). Zabāne Še'r dar Nasre Sūfīyāneh. Tehrān: Soxan.

‎Schimmel, Annemarie. (1997/1375SH). Šokūhe Šams (The triumphal sun: a study of the works of Jalaladdin Rumi). Tr. by Lāhūtī. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Tavakkolī, Hamīd-rezā. (2011/1389SH). az Ešārathā-ye Daryā. Tehrān: Morvārīd.

Toolan, Michael J. (2008/1386SH). Revāyat-šenāsī. Dar-āmaidī Zabān-šentī, Enteqādī (Narrative: a critical linguistic introduction). Tr. by Alavī and Ne'matī. Tehrān: Samt.

Vahīdīyān Kāmyār, Taqī. (1992/1370SH). Harfhā-ye Tāzeh dar Adabe Fārsī. Ahwāz: Jahāde Dāneš-gāhī-ye Ahwāz.

Zamānī, Karīm. (2008/1386SH). Šarhe Jāme'e Masnavī. Tehrān: Ettelā'āt.

Zarrīn-kūb, Abdo al-hoseyn. (1991/1369SH). bā Kārevāne Andīše. 2^nd ed. Tehrān: Amīr- kabīr.