بررسی ساحات تفسیر زمینه‌زدایانۀ ابوسعید در اسرارالتوحید
محورهای موضوعی : اسطوره
فرزاد بالو
1
(دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران)
رضا رضاپور
2
(دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران)
کلید واژه: تفسیر, اسرارالتوحید, زبان عرفان, ابوسعیدابوالخیر, زمینه‌زدایی,
چکیده مقاله :
در سنت ما، عرفان در کنار فقه، کلام، فلسفه و... افق‌های تازه‌ای در حوزۀ تفسیر گشوده و دستاوردهایی قابل تأملی در این حوزه به جای گذاشته‌اند. آثار حاصل کشف و شهود و یا محصول تأمل نظرورزانة عارفان، گواه این مدعا است. عارفان در حوزة عرفان عملی و نظری، اگرچه غالباً رویکرد تفسیری‌شان را با ارجاع به آیات و روایات موجه جلوه می‌دادند، اما در این حد متوقف نشدند و مبانی معرفت‌شناختی و هستی‌شناختی خاص خود را نیز مطرح می‌کردند. در میان عارفانِ عرفان عملی، ابوسعید ابوالخیر، در مقام تحقق عینی، زمینه‌زدایی را به عنوان کانون تفسیرهای خود در ساحات مختلف، اعم از آیات و روایات، تا شعر و قول و فعل‌ها و وقایعِ روزمره و... قرار می‌دهد. در این رویکرد، نیت مؤلف/گوینده از یک‌سو مطرح، و زمینه‌ای که آیه یا حدیث یا قول یا فعل و... از آن برخاسته از دیگرسو به کناری می‌روند و ابوسعید بالجمله تمامی آیات و اقوال و افعال و... را از زمینه و بستر تاریخی خارج می‌‌نماید و به تناسب احوال و زمینۀ عرفانی خود تفسیر می‌کند. خلق و آفرینش معانی و تفسیرهای نو، و طرح افکنی افق‌ها و جهان‌های تازه، محصول چنین چشم‌اندازی است که مقالۀ حاضر به تفصیل با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی به آن پرداخته است.
In Iranian thought, mysticism, along with Islamic jurisprudence, theology, philosophy, has opened new horizons in exegesis (tafsīr) and has had remarkable achievements in this field.The works that reflect the discovery and intuition of mystics are proof of this claim. In the field of practical and theoretical mysticism, Muslim mystics often justified their interpretive approach by referring to Quranic verses and hadiths, and in addition, they also used to introduce their own epistemological and ontological foundations. Among the mystics who engaged in practical mysticism, Abu Said Abul-Khayr, puts decontextualization at the center of his interpretations in various fields, including verses and hadiths, poetry, quotations, deeds, everyday events, and so on. In this approach, the intention of the author/speaker is discussed, but the context from which the verse, hadith and so on arises, is put aside. Abu Said Abul-Khayr removes all verses, hadiths, deeds etc. from the historical context and interprets them according to the mystical circumstances and context. The creation of new meanings and interpretations, the presentation of new horizons and worlds, are the results of such a view. By using a descriptive-analytical method, the present article deals with these issues in detail.
آتش، سلیمان. 1381. مکتب تفسیر اشاری. ترجمۀ توفیق. هـ . سبحانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
اشرفی، ثمره و ملک محمد فرخزاد. 1398. «فعل وارونه در گفتار و رفتار شیخ ابوسعید ابوالخیر». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س15. ش54. صص 13-37.
افلاکی، شمس‌الدین احمد. 1362. مناقب العارفین. تصحیح و حواشی از تحسین یازیجی. ج2. تهران: دنیای کتاب.
بالو، فرزاد. 1395. «از قوس هرمنوتیکی ریکور تا نوبت‌های سه‌گانۀ تفسیری میبدی در کشف‌الاسرار»، فصلنامۀ نقد و نظریۀ ادبی. س1. دورۀ دوم. ش2. صص 5-30.
ریخته‌گران، محمدرضا. 1378. منطق و مبحث علم هرمنوتیک. تهران: کنگره.
ریکور، پُل. 1386. زندگی در دنیای متن. ترجمۀ بابک احمدی. تهران: مرکز.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1392. زبان شعر در نثر صوفیه (درآمدی به سبک‌شناسی نگاه عرفانی). تهران: سخن.
_______________. 1381. تعلیقات بر اسرار التوحید. (ر. ک. محمدبن منوّر همین منابع)
شمس تبریزی. 1385. مقالات شمس. تصحیح و تعلیقات محمدعلی موحد. تهران: خوارزمی.
عباسی، حبیب‌الله. 1380. «اندرونی، کاندرون‌ها مست از اوست (تأویل و ابوسعید)». پژوهش‌نامۀ علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی. ش31. صص 65-87.
عین‌القضات همدانی. 1362. نامهها. تصحیح علی‌نقی منزوی و عفیف عسیران. ج1. تهران: اساطیر.
غزالی، ابوحامد. 1390. ترجمۀ احیاء علوم‌الدین. ترجمۀ محمد خوارزمی. به کوشش حسین خدیوجم. ج2. تهران: علمی و فرهنگی.
طاهری، قدرت‌الله. 1382. «بازی‌های طنزآمیز زبانی ابوسعید در اسرارالتوحید». فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی. پاییز و زمستان. ش 2. صص107-122.
لوری، پییر. 1383. تأویلات القرآن از دیدگاه عبدالرزاق کاشانی. ترجمۀ زینب پودینه آقائی. تهران: حکمت.
محمدبن منوّر. 1381. اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابی‌سعید. مقدمه، تصحیح و تعلیقات از محمدرضا شفیعی‌کدکنی. ج1و2. تهران: آگه.
English sources
Ricoeur, Paul. (1991). From Text to Action .Tr. by Kathleen Blamey & J.B.Thompson .Evanston: Northwestern University Press.
Rogers, W. E. )1994(. Intrepreting InterPretation, Pennsylvania: The Pennsylvania State University Press.
_||_Atash, Soleiman. (2002/1381SH). Maktab-e Tafsīr-e Ešārī. Tr. by Towfiq. H. Sobhani. Tehran: Markaz-e Našr-e Dānešgahī.
Ashrafi, Samare and Malek Mohammad Farroxzād. (2019/1398SH) “N’al-e Vārūne dar Goftār va Raftār-e Šeyx Abū-saeed Abū-al-xeyr”. Mytho-Mystic Literature Quarterly Journal. Year 15. No.54. Pp. 13-37.
Aflaki, Shams-al-din Ahmad. (1983/1362SH) Manāqeb-al-ārefin. Edition and Explanation by Tahsin Yaziji. Vol.2. Tehran: Donyā-ye Ketāb.
Balu, Farzād. (2016/1395SH) “Az Qows-e Hermenotiīkī Rīcour tā Nowbathā-ye Se-gāne-ye Tafsīrī-ye Meybodī dar Kašf-al-asrār”. Fasl-nāmeye Naqd va Nazarīye-ye Adabī”. Year 1. Period 2. No. 2. Pp. 5-30.
Eyn-al-qozzat Hamedani. (1983/1362SH). Nāmehā. with the Edition Ali-naqi Monzavi and Afif Oseyran. Vol. 1 . Tehran: Asātīr.
Rikhtegaran, Mohammad Reza. (1999/1378SH). Manteq va Mabhas-e Elm-e Hermeneutic. Tehran: Kongre.
Ricour, paul. (2007-1386SH). Zendegī dar Donyā-ye Matn (Life in the world of text). Tr.by Babak Ahmadi. Tehran: Markaz.
Shams Tabrizi, Hossein. (2006/1385SH) Maqālāt-e šams. Edition and Explanation by Mohammad Ali Movvahhed, Tehran: Khrazmi.
Abbasi, Habib-allāh. (2001/1380SH) “Andarūnī kan-darūnhā mast az ūst (abū-saeed va ta’vīl)”. Pažūheš-nāme-ye Olūm-e Ensānī Dāneš-gāh-e Šahid Beheštī. No.31. Pp. 65-87.
Qazzali, Abo-hamed. (2011/1390SH). Tarjome-ye Ehyāy-e Olūm-e Dīn. Tr. by Mohammad Kharazmi. with the Effort of Hossein Khadiv jam. Vol. 2. Tehran: Elmī va Farhangī.
Taheri, Qodrat-allah. (2003/1382SH). “Bāzīhā-ye Tanz-āmīz-e Zabānī-ye Abū-saeed dar Asrār-al-tohīd”. Fasl-nāme-ye Pažūhešhā-ye Adabī. No.2. Pp. 107-122.
Shafiei Kadkani, Mohammad Reza. (2013/1392SH). Zabān-e Še’r dar Nasr-e Sūfie (dar-āmadī be sabk-šenasī-ye negāh-e erfānī). Tehran: Soxan.
______________________________. (2002/1381SH). Edition and Explanation on Asrār-al-tohīd fī Maqālāte Šeyx Abū-saeed.
Lory, Pierre. (2004/1383SH). Ta’vīlāt-al-qor’ān az Dīd-gāh-e Abd-al-razzāq Kāšānī (Les Commentoires esoteriques du CORAN). Tr. by Zeinab Poudine-aghaei. Tehran: Hekmat.
Mohammad ebn-e Monavvar. (2002/1381SH). Asrār-al-tohīd fī Maqālāte Šeyx Abū-saeed. Introdustion, Edition and Explanation by Mohammad Reaza Shafiei Kadkani. Vol 1 & 2. Tehran: Agah.
