تحلیل بن‌مایه‌ها‌ی اسطوره‌ای حماسة گوراوغلی ترکمن

محورهای موضوعی : اسطوره

عبدالله واثق عباسی ¹ , بایرام مراد مرادی ²

1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان
2 - دانشجوی دکتری دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان

تاریخ دریافت : 1400/10/26 تاریخ پذیرش : 1401/01/22 تاریخ انتشار : 1401/07/01

کلید واژه: اسطوره, حماسه, جادو, قوم ترکمن, گوراوغلی,

چکیده مقاله :

حماسة گوراوغلی ترکمن از جمله آثاری‌ است که ردّ پای اساطیر کهن در آن وجود دارد. از آنجا که آثار حماسی، پیوندی ناگسستنی با اساطیر دارند، واکاوی درون‌مایه‌های اساطیری در این اثر، دور از ذهن نیست. اساطیر در بطن و متن حماسه قرار دارند و این امر ناشی از باور و فرهنگ یک قوم به آیینی ویژه است. در این مقاله بن‌مایه‌های اساطیری در حماسة گوراوغلی ترکمن با روش توصیفی ـ تحلیلی بررسی می‌شود. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بازتاب بن‌مایه‌های اساطیری کهن از جمله اسطورة تولد عجیب پهلوان (از گور بیرون آمدن)، راهنما یا پیر دانا، نبرد با اژدها (اژدهاکشی)، فیل‌اوژنی، گذر از آب به همراه اسب، اسب دریایی گوراوغلی (قیرآت)، وجود پریان و جادو در این حماسه چشم‌گیر است.

چکیده انگلیسی:

The Epic of Koroghlu belongs to the Turkmen people and is one of the works that have traces of ancient mythology in it. Epic works have an unbreakable link with mythology, so the analysis of mythological themes in these works helps to understand them better. At the heart of epics are myths, and this is due to the belief and culture of a people in a special ritual. In the present article, the mythological themes in the Turkmen Koroghlu epic are studied by using descriptive-analytical method. The findings of the research show that the reflection of ancient mythological themes, including the strange birth of the hero (coming out of the grave), the presence of a guide or wise old man, the battle with the dragon (dragon slaying), crossing water with a horse, the presence of a winged horse called Gyrat, and the presence of fairies and magic, in the epic is remarkable. 

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

آتونی، بهروز. 1390. «جادو زیرساختی بنیادین در جهان‌بینی اسطوره‌ای». فصلنامة کاوش‌نامه. ش22. صص250ـ231.     

اسلامی ندوشن، غلامحسین. 1349. زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه. چ2. تهران: ابن‌سینا.

الیاده، میرچا. 1382. اسطوره، رؤیا، راز. ترجمة رؤیا منجم. چ3. تهران: علم.

ــــــــــ . 1386. چشم‌اندازهای اسطوره. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.

اونق، عبدالرحمان. 1381. حماسة گوراوغلی. مجموعة 2جلدی. چ1. تهران: بنفشه.

بهار، مهرداد. 1386. از اسطوره تا تاریخ. گردآوری ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق. چ5. تهران: چشمه.

سارلی، اراز محمد. 1389. گوراوغلی. گرگان: مختومقلی فراغی.

حسینی، مریم و نسرین شکیبی ممتاز. 1393. «اسطورة تولد قهرمان». ادب پژوهی. ش29. صص116ـ97.     

خزایی، محمد و فرنیاز فربود. 1382. «بررسی تصویر نماد سیمرغ». هنر معماری ـ هنر تجسمی. ش20. صص14ـ4.              

دوردی قاضی، مراد. 1387. گوراوغلی دسسانی. مشهد: گل نشر.

رحمانی، اکرم، علیرضا اقدامی معافی و رضا اقدامی معافی. 1393. «نیروهای متافیزیک (مابعدالطبیعه) در شاهنامة فردوسی». بهارستان سخن. ش26. صص54ـ33.       

رحیمی، مهدی و دیگران. 1399. «بررسی بن‌مایه‌های اساطیری در افسانة سیستانی نهنگ بور و شهزاده». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش58. صص125ـ93.

رستگار فسایی، منصور.1383. پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات ایرانی.

رسمی، سکینه و عاتکه رسمی. 1395. «بررسی تطبیقی نقش اسطورة «آب» در داستان کوراوغلو با شاهنامة فردوسی و روایات شفاهی آن». کهن‌نامة ادب پارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ش2. صص77ـ51.  

رضایی اول، مریم و ابراهیم استاجی. 1398. «فیل و بن‌مایه‌های اسطوره‌ای ـ حماسی و آیینی آن در منظومه‌های حماسی ایران». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش55. صص166ـ141.   

رئیس‌نیا، رحیم. 1366.  کوراوغلو در افسانه و تاریخ. تبریز: نیما.

سارلی، اراز محمد. 1390. تاریخ ترکمنستان. چ3. تهران: وزارت امور خارجه.

ــــــــــــــــ . 1389. گوراوغلی. چ2. گرگان: مختومقلی فراغی.

سارلی، سونا. 1388.  مشاهیر زنان ترکمن. گرگان: مختومقلی فراغی.

ستاری، جلال. 1372. مدخلی بر رمزشناسی عرفانی. چ1، تهران: مرکز.

سرکاراتی، بهمن. 1385. سایه‌های شکارشده (گزیده مقالات فارسی). تهران: طهوری.

شامیان ساروکلائی، اکبر و مریم رضایی اول. 1389. «شیر در منظومه‌های حماسی ایران». پژوهش‌های ادبی. ش30و29. صص110ـ91. 

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1378. فرهنگ نمادها. ج1. ترجمة سودابه فضایی. تهران: جیحون.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ . 1384. فرهنگ نمادها. ج2. ترجمة سودابه فضایی. تهران: جیحون.

عبداللهی، منیژه. 1381.  فرهنگنامة جانوران در ادب فارسی. ج2. تهران: پژوهنده.

فخری، آزاده. 1395. «بررسی تطبیقی حماسة کوراوغلو در اقوام آذربایجان، ترکمن و ترکیه». فصلنامة فرهنگ مردم ایران. ش47. صص49ـ27.        

فردوسی، ابوالقاسم. 1366. شاهنامه فردوسی: طبع انتقادی شاهنامه. تصحیح جلال خالقی‌ مطلق، به کوشش احسان یارشاطر. نیویورک: مزدا.

قائمی، فرزاد، ابوالقاسم قوام و محمد جعفر یاحقی. 1388. «تحلیل نقش نمادین اسطورة آب و نمودهای آن در شاهنامة فردوسی بر اساس روش نقد اسطوره‌ای». جستارهای ادبی. ش165. صص68ـ47.        

قلی‌زاده، خسرو. 1387. فرهنگ اساطیر ایرانی بر پایة متون پهلوی. چ1. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.

عبدالقویم قویم .1398. «تأثیر شاهنامة فردوسی در ایجاد داستان حماسی ترکی گوراوغلی». همایش بین‌المللی شاهنامه در گذرگاه جاده ابریشم. مشهد.

کمپبل، جوزف. 1389.  قهرمان هزارچهره. ترجمة شادی خسروپناه، تهران: گل آفتاب.

کوسج، شمس‌الدین محمد. 1387. برزونامه [بخش کهن]. تصحیح اکبر نحوی، تهران: میراث مکتوب.

کویاجی، جی. سی. 1378. مانندگی اسطوره‌های ایران و چین. ترجمة کوشیار کریمی طاهری. تهران: نواندیش.

لوفر، دلاشو. 1386.  زبان رمزی قصه‌های پری‌وار. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.

محمودپور، لقمان. 1396. «مقایسة ماهیّت پری در ایران باستان با ماهیّت آن در ادبیّات فارسی». ادبیّات تطبیقی دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. ش17. صص225ـ207.    

محمودی، محمدعلی و کمال‌الدین آرخی. 1393. «نقد اسطوره‌شناختی نمایشنامة «دلی بای و آهو»، اثر عباس معروفی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش35. صص302ـ279.

مختاری غزنوی، عثمان. 1358. شهریارنامه. به اهتمام غلامحسین بیگدلی. تهران: بی‌نا.

یونگ، کارل گوستاو. 1368. چهار صورت مثالی. ترجمة پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی.

 

English source

Rank, Otto (2011). The myth of birth of the hero (A psychological interpretation of mythology) martion publishing.

Abdo al-llāhī, Manīžeh. (2002/1381SH). Farhang-nāme-ye Jānevarān dar Adabe Fārsī (Dictionary of Animals in Persian Literature). 2^nd Vol. Tehrān: Pažūhande.

Abdo al-qavīme Qavīm. (2019/1398SH). “Ta’sīre Šāh-nāme Ferdowsī dar Ījāde Dāstāne Hemāsī-ye Torkī-ye Gūr-oqlī”. Paper in the International Shahnameh Conference at the Crossing of the Silk Road. Mašhad.

Ātonī, Behrūz. (2011/1390SH). “Jādū Zīr-sāxtī Bonyādīn dar Jahān-bīnī-ye Ōstūreh-ī” ("Fundamental Infrastructure Magic in Mythical Worldview"). Kavoshnameh Scientific-Research Quarterly. No. 22. Pp. 231-250.

Bahār, Mehrdād. (2007/1386SH). az Ōstūre tā Tārīx (From Myth to History). Compiled by Abo al-qāsem Esmā’īl-pūr. 5^th ed. Tehrān: Češme.

Campbell, Joseph. (2010/1389SH). Qahremāne Hezār Čehre (The hero with a thousand faces). Tr. by Šādī Xosrow-panāh. Tehrān: Gole Āftāb.

Chevalier, Jean and Gheerbrant, Alain. (1999/1378SH). Farhange Namādhā (Dictionnaire des symboles: mythes, reves, coutumes…). 1^st Vol. Tr. by Sūdābe Fazāyī. Tehrān: Jeyhūn.

Chevalier, Jean and Gheerbrant, Alain. (2005/1384SH). Farhange Namādhā (Dictionnaire des symboles: mythes, reves, coutumes…). 2^nd Vol. Tr. by Sūdābe Fazāyī. Tehrān: Jeyhūn.

Coyajee, Joehangir Coorerjee. (1999/1378SH). Mānandegī-ye Ōstūrehā-ye Īrān va Čīn (Cults and legends of ancient Iran and China). Tr. by Kūšyār Karīmī Tāherī. Tehrān: Now-andīš.

Eslāmī Nadūšan, Qolām-hoseyn. (1970/1349SH). Zendegī va Marge Pahlevānān dar Šāh-nāme (Life and death of heroes in Shahnameh). 2^nd ed. Tehrān: Ebne Sīnā.

Eliade, Mircea. (2003/1382SH). Ōstūre, Rowyā, Rāz (Myths, Dreams, Mystries). Tr. by Rowyā Monajjem. Tehrān: Elm.

Eliade, Mircea. (2007/1386SH). Češm-andāzhā-ye Ōstūre (Mythical Perspectives). Tr. by Jallāl Sattārī. Tehrān: Tūs.

Faxrī, Āzādeh. (2016/1395SH). “Barrasī-ye Tatbīqī-ye Hemāse-ye Kūr-oqlū dar Aqvāme Āzarbāyejān, Torkaman va Torkīye” ("Comparative study of Kuraoglu's epic in the ethnic groups of Azerbaijan, Turkmen and Turkey"). Quarterly Journal of Iranian Culture. No. 47. Pp. 27-49.

Ferdowsī, Abo al-qāsem. (1987/1366SH). Šāh-nāme Ferdowsī: Tab’e Enteqādī-ye Šāh-nāme” “Ferdowsi's Shahnameh: The Critical Nature of the Shahnameh”. Corrected (The Glory of the Absolute Creator). Ed. by Jallāl Xāleqī Motlaq. With the Effort of Ehsān Yār-šāter). New York.

Gūr-oqlī Dassānī.  (2008/1387SH). Qāzī, Morād Dardī (Judge). Mašhad: Gole Našr.

Holy Qor’ān.

Hoseynī, Maryam and Nasrīn Šakībī Momtāz. (2014/1393SH). “Ōstūre Towlīde Qahremān” ("The Myth of the Birth of a Hero"). Literary Research. No. 29. Pp. 97-116.

Jung, C. G. (Carl Gustav). (1989/1368SH). Čahār Sūrate Mesālī (Four archetypes: mother, rebirth, spirit, Trickster‏). Tr. by Parvīn Farāmarzī. Mašhad: Āstāne Qodse Razavī.

Kāftānčī Ōqlū, Ōmīd. (1979/1357SH). Dāstānhā-ye Kūr-oqlū. Estānbol.

Kūsj, Šamso al-ddīn Mohammad. (2008/1387SH). Borzū-nāme (Baxše Kohan). Ed. by Akbar Nahvī. Tehrān: Mīrāse Maktūb.

Loeffler-Delachaus, Marguerite. (2007/1386SH). Zabāne Ramzī-ye Qessehā-ye Parī-vār (The coded language of fairy tales). Tr. by Jallāl Sattārī. Tehrān: Tūs.

Mahmūd-pūr, Loqmān. (2017/1396SH). “Moqāyese-ye Māhīyate Parī dar Īrāne Bāstān bā Māhīyyate Ān dar Adabīyyāte Fārsī” ("Comparison of the nature of fairy in ancient Iran with its nature in Persian literature"). Journal of Comparative Literature, Faculty of Literature and Humanities, Shahid Bahonar University of Kerman. No. 17. Pp. 207-225.

Mahmūdī, Mohammad-alī and Kamālo al-ddīn Ārxī. (2014/1393SH). “Naqde Ōstūre-šenāxtī-ye Namāyeš-nāme-ye “Delī Bāy va Āhū”, Asare Abbāse Ma’rūfī” ("The Mythological Critique of the Play" by Deli Bai and Deer "by Abbas Maroufi"). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No. 35. Pp. 279-302.

Moxtārī Qaznavī, Osmān. (1979/1358SH). Šahrīyār-nāmeh. With the Effort of Qolām-hoseyn Bīgdelī. Tehrān: Bina.

Onaq, Abdo al-rahmān. (2002/1381SH). Hemāse-ye Gūr-oqlū (The Epic of Goraugli). 1^st and 2^nd Vol. 1^st ed. Tehrān: Banafše.

Qā’emī, Farzād & Abo al-qāsem Qavām and Mohammad Ja’far Yāhaqī. (2009/1388SH). “Tahlīle Naqše Namādīne Ōstūre-ye Āb va Nemūdhā-ye Ān dar Šāh-nāme-ye Ferdowsī bar-asāse Raveše Naqde Ōstūreh-ī” ("Analysis of the symbolic role of water myth and its manifestations in Ferdowsi Shahnameh based on the method of myth critique"). Literary Essays. No. 165. Pp. 68-47.

Qolī-zādeh, Xosrow. (2008/1387SH). Farhange Asātīre Īrānī bar Pāye Motūne  Pahlavī (Culture of Iranian Mythology Based on Pahlavi Texts. 1^st ed. Tehrān: Parseh Book Translation and Publishing Company.

Rahmānī, Akram & Aqdāmī Mo’āfī Alī-rezā and Rezā Aqdāmī Mo’āfī. (2014/1393SH). “Nīrūhā-ye Metāfīzīk (Mā-ba’do al-tabī’e) dar Šāh-nāme Ferdowsī” ("Metaphysical Forces (Metaphysics) in Ferdowsi's Shahnameh"). Baharestan Sokhan (Persian Literature). No. 26. Pp. 33-54.

Rahīmī, Seyyed Mehdī and Others. (2020/1399SH). “Barrasī-ye Bon-māye-hā-ye Asātīrī dar Afsāne Sīstānī-ye Nahange Būr va Šah-zāde” ("A Study of Mythological Principles in the Sistani Legend of the Blue Whale and the Prince"). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No. 58. Pp. 93-125.

Ra’īs-nīyā, Rahīm. (1987/1366SH). Kūr Ōqlū dar Afsāne va Tārīx (Kuraoglu in Myth and History). Tabrīz: Nīmā.

Rasmī, Sakīne and Āteke Rasmī. (2016/1395SH). ”Barrasī-ye Tatbīqī-ye Naqše Ōstūre “Āb” dar Dāstāne Kūr Ōqlū bā Šāh-nāme-ye Ferdowsī va Revāyāte Šafāhī-ye Ān”. Ancient Persian Literature, Research Institute of Humanities and Cultural Studies. No. 2. Pp. 51-77.

Rastegār Fasāyī, Mansūr. (2004/1383SH). Peykar-gardānī dar Asātīr (Sculpture in mythology). Tehrān: Institute of Humanities and Iranian Studies.

Rezāyī Avval & Maryam and Ebrāhīm Estājī. (2019/1398SH). “Fīl va Bon-māyehā-ye Ōstūreh-ī Hemāsī va Āyīnī-ye Ān dar Manzūmehā-ye Hemāsī-ye Īrān” ("Elephant and its mythical-epic and ritual themes in Iranian epic poems"). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No. 55. Pp. 141-166.

Sārly, Ārāz Mohammad. (2010/1389SH). Gūr-oqlī. Gorgān: Maxtūm-qolī Farāqī.

Sārly, Ārāz Mohammad. (2010/1389SH). Gūr-oqlī. 2^nd ed. Gorgān: Maxtūm-qolī Farāqī.

Sārly, Ārāz Mohammad. (2011/1390SH). Tārīxe Torkamanestān. 3^rd ed. Tehrān: Vezārate Ōmūre Xāreje.

Sārly, Sonā . (2009/1388SH). Mašāhīre Zanāne Torkaman. Gorgān: Maxtūm-qolī Farāqī.

Sattārī, Jallāl. (1993/1372SH). Madxalī bar Ramz-šenāsī-ye Erfānī. 1^st ed. Tehrān: Markaz.

Sarkārātī, Bahman. (2006/1385SH). Sāyehā-ye Šekār Šode (Gozīde Maqālāte Fārsī) (Hunted shadows (excerpts from Persian articles)). Tehrān: Tahūrī.

Šāmīyān Sārokalā’ī, Akbar and Maryam Rezā’ī Avval. (2010/1389SH). “Šīr dar Manzūmehā-ye Hemāsī-ye Īrān” ("Lion in Iranian epic poems"). Literary Research. No. 29 and 30. Pp. 91-110.

Xazāyī, Mohammad and Farnīyāz Farbod. (2003/1382SH). “Barrasī-ye Tasvīre Namāde Sīmorq” ("Study of the image of the symbol of Simorgh"). Architectural Art-Visual Art. No. 20. Pp. 4-14.